Wartości tworzywem

wychowania

moralnego

•

rola wartości w wychowaniu
moralnym,

•

altruizm wartością nadrzędną
w wychowaniu moralnym,

•

inne wartości w wychowaniu
moralnym,

•

z teorii badań dotyczących
wartości.

Czym są wartości

Słowo „wartość” pochodzi od

łacińskiego słowa valor. Próby

zdefiniowania tego pojęcia

podejmowano w wielu

dyscyplinach naukowych:

 filozofii,
 psychologii,
 socjologii,
 pedagogice,
W każdej z nich słowo to ma

odmienne znaczenie.

Klasyfikacja wartości

Spranger wyróżnił:
1. wartości teoretyczne;
2. wartości ekonomiczne;
3. wartości estetyczno-artystyczne;
4. wartości społeczne;
5. wartości polityczne;
6. wartości religijne.

Rokeach dzieli wartości

na:

 ostateczne:

1. bezpieczeństwo narodowe,
2. bezpieczeństwo rodziny,
3. dojrzała miłość,
4. dostatnie życie,
5. mądrość,
6. poczucie dokonania,
7. poczucie własnej godności,
8. pokój na świecie,
9. prawdziwa przyjaźń,
10.przyjemność,
11.równowaga wewnętrzna,
12.równość,
13.szczęście,
14.świat piękna,
15.uznanie społeczne,
16.wolność,
17.zbawienie,
18.życie pełne wrażeń.

 instrumentalne:

1. ambicja,
2. szerokość horyzontów

intelektualnych,

3. zdolności,
4. urok, czar osobisty,
5. czystość,
6. odwaga,
7. umiejętność przebaczania,
8. opiekuńczość,
9. uczciwość,
10.twórcza wyobraźnia,
11.niezależność,
12.intelektualizm,
13.logiczność,
14.miłość, wrażliwość,
15.posłuszeństwo,
16.grzeczność,
17.odpowiedzialność,
18.samokontrola.

Rola wartości w

wychowaniu

moralnym

• „wartości mają siłę sprawczą”;
• pomagają w odróżnianiu dobra od zła;
• wyznaczają kierunek postępowania;
• nadają głębszy sens życiu;
• powstrzymują przed nadużywaniem

dobrodziejstw nauki i techniki
w złych celach, np. środki
zniszczenia, inżynieria genetyczna.

Niedocenianie roli

wartości

w

wychowaniu

moralnym prowadzi

do

• zjawiska brutalizacji życia;
• zaniku sacrum na rzecz profanum

(absolutyzacja doczesności);

• przejawów patologii społecznej w

postaci arogancji, pijaństwa,
narkomanii, agresji itp.

Altruizm

Na ogół przez altruizm rozumie się

bezinteresowną troskę o dobro innych

ludzi. Znaczenie to jest nade

wszystko nakazem miłości bliźniego

kosztem własnych wyrzeczeń.

Altruizm swym zakresem obejmuje

postawy:

 okazywanie akceptacji,

 życzliwość,

 uprzejmość,

 wyrozumiałość.

Geneza altruizmu

Poglądy:

1. Każdy człowiek rodzi się altruistą

(autorytet Jana Jakuba Rousseau).

2. Człowiek jest z natury jednostką

samolubną (oparcie na poglądach Thomasa
Hobbesa).

3. Człowiek rodzi się z predyspozycjami

zarówno do zachowań agresywnych, jak
i altruistycznych (współczesna etologia).

Altruizm

podstawowym celem

wychowania

Argumenty:

 najwyższą miarą efektywności

wychowawczej jest to, w jakim stopniu

wychowanek okazuje innym swój

szacunek, życzliwość i

zrozumienie;

 altruizm zapewnia godne przetrwanie w

warunkach stechnizowanej cywilizacji,

która niesie poczucie osamotnienia;

 altruizm warunkuje normalne

funkcjonowanie grup i zbiorowości

ludzkich;

 zapewnia możliwość samorealizacji

i doskonalenia się.

Inne wartości w

wychowaniu moralnym

Poczucie odpowiedzialności.

Przez wartość tę rozumie się na ogół

gotowość ponoszenia konsekwencji za

dokonywanie własnych wyborów i własne

zachowania.

Warianty odpowiedzialności:

 odpowiedzialność za siebie samego,

 odpowiedzialność za kogoś innego,

 odpowiedzialność za jakieś grupy,

 odpowiedzialność historyczna (związana z

identyfikacją z takimi kategoriami

abstrakcyjnych pojęć, jak ludzkość

lub człowieczeństwo).

Wolność

Wolność polega na tym, że człowiek „może

samookreślać się: działać lub nie działać oraz

działać tak lub inaczej, czyli decydować i

wybierać, a także opierać się presji

zewnętrznej”.

Wolnością nie jest zdolność do całkiem

nieskrępowanego wyboru i postępowania

wedle przysłowiowego „widzi mi się”. Jest ona

nie tyle dana, ile zadana człowiekowi.

Ewidentnym jej ograniczeniem jest liczenie się

z wolnością drugiego człowieka czy

występowanie w obronie jego wolności lub

wszelkich innych praw ludzkich. W

tym sensie wolność jest zawsze umiejętnością

takiego wybierania, aby nie skrzywdzić siebie

i innych.

Tolerancja

Tolerancja to uznawanie prawa innych ludzi

do wyrażania własnych poglądów i

do używania odmiennych od naszych sposobów

postępowania.

Tolerancja nie jest godzeniem się na wszystko,

co czynią i jak postępują inni ludzie.

Tolerancja jest zawsze aktem uznania w

każdym człowieku wartości osoby ludzkiej,

zgodnie z przypuszczeniem Kanta,

według którego każdy z ludzi powinien

być celem, a nie środkiem osiągania celów

osobistych.

Wartości odmienne

od pozostałych

Wartości zasługujące także na uwzględnienie

w wychowaniu moralnym:

 sprawiedliwość,
 nieszkodzenie,
 prawda,
 człowieczeństwo,
 honor,
 duchowość,
 cielesność.

Sprawiedliwość

Sprawiedliwość jest jawnym sprzeciwem

wobec nadmiernego zróżnicowania ludzi pod

względem stanu posiadania, dostępu do

oświaty, nauki, kultury, opieki zdrowotnej,

rekreacji i wypoczynku,

zabezpieczenia emerytalnego.

Wyklucza też różne traktowanie przez

prawo tych samych przewinień albo zbyt

łagodne karanie za poważniejsze

wykroczenia, a przesadnie surowe za

wykroczenia o małej szkodliwości społecznej.

Nieszkodzenie

Nieszkodzenie jako wartość

nakreśla minimum postępowania

moralnego. Domaga się

niewyrządzania krzywdy innym,

ale także poniekąd jej

zapobiegania i eliminowania.

nieszkodzenie ≠ dobroczynność

Prawda

Prawda – zgodność myśli (słów)

z rzeczywistością.

Zobowiązuje ona do swobodnego

przepływu informacji, zawsze

jednak w sposób taktowny i

w miarę możliwości oszczędzający

innym przykrych emocji.

Prawda „wyzwala” i „buduje”.

Nieprawda „rujnuje”.

Teorie wartości

W literaturze znane są m.in.

teorie wartości:

 G. W. Allporta
 Ch. Morrisa
 M. Rokeacha
 A. H. Maslowa
 C. R. Rogersa

Teoria wartości

Gordona Allporta

Allport uważał, że istnieje ścisły

związek pomiędzy preferowanymi
przez jednostkę wartościami a jej
działaniem.

Wartość – przekonanie człowieka,

wyznaczające jego preferencje i
sposób postępowania.

Teoria wartości

Charlesa Morrisa

Morris mówił o trzech sposobach
posługiwania się pojęciem

„wartość”.

Wyróżnił:
1. wartości operatywne;
2. wartości wyobrażalne;
3. wartości obiektywne.

Sposoby badań nad

wartościami

Najbardziej znane metody

badań wartości:

•Metoda Allporta-Vernona-

Lidzeya

•Metoda Rokeacha
•Test „Drogi życia” Morrisa
•Test Matusewicza

Inne sposoby badań

nad wartościami

- test pomiaru intensywności

wartości;

- inwentarz wartości;
- skala wartości personalnych;
- technika „hierarchii wartości”;
- ankieta H. Świdy;
- skala sensu życia;

cd.

- kwestionariusz kryzysu

w wartościowaniu;

- technika „Poglądy młodzieży”;
- lista celów ułożona na podstawie

przeglądu polskich badań
socjologicznych;

- ankieta „100 zadań – 100 pytań”.

Znaczenie badań nad

wartościami wśród

dzieci i młodzieży dla

wychowawcy

• rozpoznanie wartości preferowanych

przez wychowanków,

• krytyczny osąd realizowanych celów

wychowawczych,

• poddanie kontroli swych osiągnięć

wychowawczych,

• możliwość usprawnienia i

unowocześnienia wychowania

moralnego.