Stres i traumatyczne

sytuacje, a zdrowie

człowieka.

Czym jest stres?

Istnieją trzy typy definicji stresu:

• Stres jako bodziec - sytuacje występujące w

naszym otoczeniu mające naturalną zdolność

do wywoływania napięcia i silnych emocji.

Do teorii związanych z tym rodzajem definicji

należą: Teoria Lazarusa i Falkman, Ellio i

Eisdorfer, Koncepcja Janisa, koncepcja

sytuacji trudnych Tomaszewskiego,

regulacyjno-informacyjna teoria stresu

Reykowskiego

Czym jest stres cd.

• Stres jako reakcja - zarówno

fizjologiczna jak i psychologiczna
będąca odpowiedzią na działanie
stresorów (sytuacji wywołujących
stres). Do teorii związanych z tym
rodzajem definicji należą: Teoria
Cannona - homeostaza, Koncepcja
Selyego (GAS, LAS).

Czym jest stres cd.

• Stres jako proces lub transkacja -

relacja między jednostką a
otoczeniem: Transakcyjny model
Lazarusa, Koncepcja Antonovsky'ego,
koncepcja Hobfolla.

Pojęcie stresora:

• Stresor – w psychologii –

wewnętrzne lub zewnętrzne
zdarzenie lub bodziec, który
wywołuje stres.

Typowe stresory, czyli alternatywna

koncepcja stresu wg Thomasa Holmesa

i Richarda Rahe’a

• W roku 1967, dwaj psychiatrzy z Washington University w

Seattle, tj. Thomas Holmes oraz Richard Raheogłosili

alternatywną koncepcję stresu, bazującą na pojęciu

stresora. Holmes i Rahe opracowali skalę 43 wydarzeń

życiowych, którą wolontariusze uszeregowali według tego,

jak wielkiego przystosowania wymaga każde wydarzenie.

• Badacze zastanawiali się jak określić względną siłę

stresujących wydarzeń. Wiadomo, że istotne są tu różnice

indywidualne w sposobie rozumienia i reagowania na

sytuację stresową, także cechy temperamentu i osobowości.

Jednak po wręczeniu badanym listy różnych zdarzeń wraz z

prośbą o ułożenie je wg potencjalnej zdolności wywoływania

stresu okazało się, że badani postrzegają wiele sytuacji w

sposób podobny. W ten sposób powstał popularny

kwestionariusz Social Readjustment Rating Scale (SRRS).

Poniższa tabela zawiera niektóre takie sytuacje. Przydzielano

im umowne wartości punktowe od "0" - brak stresu do "100" -

maksymalny stres.

Główne źródła stresu:

• Badacze badali

względną siłę
działania sytuacji
stresujących,
przypisując bodźcowi
odpowiednią wartość
umowną na skali od 0
do 100.

Zdarzenie

Liczba punktów

określająca

obciążenie

Śmierć
współmałżonka

100

Rozwód

73

Ślub

50

Utrata pracy

47

Pogodzenie się ze
współmałżonkiem

45

Reorganizacja
przedsiębiorstwa

39

Zmiana pracy

36

Zmiana godzin lub
warunków pracy

20

Urlop

13

Statystyczny efekt

stresorów

• Z badań Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a

wynika interesująca zależność statystyczna

pomiędzy stresorami, a prawdopodobieństwem

zapadnięcia na poważną chorobę somatyczną:

• 150 - 199 jednostek stresu = 37% szansa choroby

w ciągu kolejnych 2 lat

• 200 - 299 jednostek stresu = 51% szansa choroby

w ciągu kolejnych 2 lat

• ponad 300 jednostek stresu = 79% szansa

choroby w ciągu kolejnych 2 lat

Podział głównych stresorów:

• Kataklizmy-oznaczają wypadki, zdarzające się kilku

osobom lub całym społecznościom jednocześnie.

Zwykle są one nieprzewidywalne, mają bardzo

silny wpływ i wymagają ogromnych wysiłków dla

poradzenia sobie ze stresem.

• Stresory osobiste-dotyczą poszczególnych osób.

Mogą, choć nie zawsze muszą być

nieprzewidywalne, lecz bez wątpienia wywierają

bardzo silny wpływ i wymagają dużego wysiłku

aby poradzić sobie ze stresem.

• Stresory drugoplanowe-To codzienne kłopoty

życiowe. Są to małe, lecz uporczywe problemy,

które irytują

i stresują ludzi.

Ocena poznawcza:

• Ocena poznawcza zakłada, że jakieś

pojawiające się zdarzenie, sytuacja
jest przedmiotem oceny poznawczej
(interpretacji) podmiotu, która z
kolei wpływa na stan uczuciowy
(kombinacje pobudzeni i myśli).
Ocena ta dzieli się na ocenę
pierwotną i wtórną:

Ocena pierwotna:

• Ocena pierwotna - odnosi się do zdarzenia.

Na ogół oceniamy je jako: bez znaczenia,

albo sprzyjająco- pozytywne, albo stresujące.

Ocenimy zdarzenie jako pozbawione

znaczenia, jeśli uznamy, że nie będzie miało

wpływu na nasz dobrostan. Jeśli uznamy, że

spowoduje ono utrzymanie lub zwiększenie

naszego dobrostanu, ocenimy je jako

sprzyjająco- pozytywne. Zdarzenie, które

wiąże się z krzywdą, stratą, zagrożeniem lub

wyzwaniem będzie oceniane jako stresujące.

Ocena wtórna:

• ocena wtórna – odnosi się do własnej

zdolności do wykorzystywania
zasobów odporności na stres dla
opanowania krótkotrwałej reakcji na
obecny stresor. Oceny pierwotnej i
wtórnej dokonuje się niemal
jednocześnie.

Zasoby odporności na stres:

• materialne – pieniądze i wszystko, co

można za nie kupić.

• fizyczne – atrybuty fizyczne człowieka,

np zdrowe, siła i atrakcyjność

• interpersonalne – siły wewnętrzne, np:

samoocena.

• informacyjne i edukacyjne – wiedza,

wykształcenie.

Fazy stresu:

Wg Selye'go stres przebiega w

następujących fazach:

• Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i

niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową

sytuacja.

• Faza mobilizacji. Występuje pełna mobilizacja i wykorzystanie

potencjalnych możliwości jednostki.

– Stadium szoku.

– Stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje

wysiłki obronne.

• Faza przystosowania (odporności). Organizm nauczył się

skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem.

• Faza wyczerpania. Uogólnione pobudzenie całego organizmu

, co

prowadzi do przewlekłego stresu, bądź nawet do śmierci.

Biologia stresu:

• Stres wiąże się zwykle z nasileniem wydzielania

kortykotropiny przez przysadkę mózgową. Wysoki
poziom tego hormonu pobudza korę nadnerczy
powodując intensywną produkcję
glikokortykoidów - naturalnych sterydów, które
podnoszą wydajność organizmu i pozwalają na
przystosowanie się do warunków stresowych.

Typy reakcji na stres:

•Dystres - stres negatywny
•Eustres - stres mobilizujący
•Neustres - stres neutralny

Dystres – przykład

negatywnego działania stresu

• Stres może być nadmierny lub długotrwały. Wtedy może

spowodować skutki niepożądane: apatię, niepokój,

niezdolność do skutecznego działania, a nawet różne

dolegliwości. Może doprowadzić do poważnych zaburzeń w

funkcjonowaniu narządów, a nawet całego organizmu. Stres

może dotyczyć sytuacji, rodzinnej, małżeńskiej czy też

zawodowej. Jeśli ma duże nasilenie i/lub jest przewlekły może

być powodem zaburzeń.

• Przykład: Przykładem takiej sytuacji może być częste

stawianie nowych bardzo wysokich wymagań przez

pracodawcę, częste zmienianie wymagań, wyznaczanie

nowych trudnych obowiązków. Taka sytuacja dzisiaj wydarzy

się w pracy. Tej sytuacji nie udaje się zmienić ani przerwać.

Na myśl o pójściu do pracy pojawia się zaczyna męczyć –

człowiek żyje w ciągłej niepewności, co niechęć.

Eustres – przykład stresu

mobilizującego

• Stres ma aspekt pozytywny: mobilizuje do działania,

zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody.
Umiarkowany stres motywuje do pracy, jest siłą napędową,
wyzwala energię do podejmowania trudnych wyzwań,
pozwala działać szybciej i dokonywać tego, czego bez
udziału stresu nie udałoby się dokonać.

• Przykład: Podczas przygotowań do egzaminów przeżywa się

stres, związany z obawą przed porażką – następuje wtedy
mobilizacja do większego wysiłku, wyostrza się uwaga,
poprawia koncentracja i zwiększa wydajność pracy mózgu.

Podczas prowadzenia samochodu na drodze pojawiają się

czasem nagłe i niespodziewane przeszkody - stres
powoduje mobilizację, szybsze działanie niż w warunkach
spokojnej jazdy.

Neustres – przykład stersu

neutralnego

Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu,

chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy

Z wieloma stresorami, z którymi stykamy się w życiu

codziennym, radzimy sobie tak, że nie wywierają one na
nas żadnego wpływu.

• Wysoki rachunek za ogrzewanie nie będzie stresujący dla

dobrze zarabiającego prawnika, zaś dla ubogiej
sprzedawczyni sytuacja ta będzie stresująca.

Model stresu GAS Lazarusa

Objawy stresu dzielimy na:

Reakcje

psychologiczne:

• lęk
• stany depresyjne
• smutek
• irytacja
• rozczarowanie życiem

i sobą

Reakcje

fizjologiczne:
• Wzrost aktywności

systemu nerwowego

• Zwiększony poziom

adrenaliny (lub nor-

adrenaliny) we krwi,

co powoduje palpitacje

serca, wzrost ciśnienia

• Bóle głowy, pleców,

żołądka

 

Zmiany spowodowane

stresem:

Zmiany w

zachowaniu:

• objadanie się
• palenie papierosów
• nadużywanie alkoholu
• obgryzanie paznokci
• zaburzenia snu
• łatwe wpadanie w gniew
• unikanie kontaktów z

ludźmi

Zmiany w

myśleniu:

• trudności z

koncentracją

• zapominanie
• negatywne myślenie

Długotrwała ekspozycja na stres jest jedną z powszechnych

przyczyn nerwic.

Błędne koło: powiązanie stresu i nerwicy

Jak radzić sobie ze stresem?

Techniki redukcji stresu można

pogrupować w trzech kategoriach:

• Metody środowiskowe (chodzi o zredukowanie

stresorów tkwiących w otoczeniu)

• Techniki fizjologiczne (odpowiednie, gdy czujemy

nagły wzrost adrenaliny)

• Techniki umysłowe (odpowiednie, gdy czynniki

psychologiczne mają znaczący wpływ na poziom
stresu)

Metody środowiskowe:

• zredukuj wagę wydarzenia
• zredukuj niepewności
• posłuchaj uspokajającej cię i

relaksującej muzyki

 

Metody fizjologiczne:

• relaksacja mięśniowa
• kontrolowanie oddechu
• biofeedback

Techniki umysłowe:

• relaksacja wyobrażeniowa
• racjonalne, pozytywne myślenie
• przypominanie sobie pomyślnych

wydarzeń i osiągnięć

• autosugestia (autohipnoza)

Najważniejszą metodą radzenia

sobie ze stresem jest

profilaktyka!

•

Utrzymuj kontakt z naturą - pachnący świeżością las i śpiew ptaków może dostarczyć ci

energii, której nie mają w sobie betonowe osiedla

•

Miej czas właśnie dla siebie - zrób sobie przyjemność - tak jak lubisz. Wyłącz telefon, usiądź

wygodnie w fotelu lub idź na spacer

•

Porozmawiaj z kimś kto naprawdę ma ochotę cię wysłuchać - nie udawaj kogoś kto nie

może się mylić ani okazywać słabości. Pozwól sobie pomóc.

•

Stosuj techniki relaksacyjne - może to być joga, medytacja czy proste kontrolowanie

oddechu. Sprawią, że poczujesz się wyciszony i spokojny ( ale musisz być systematyczny)

•

Uprawiaj sport - ćwiczenia fizyczne są niewątpliwie lepszym sposobem na okiełznanie stresu

niż obsesyjne myślenie o tym co może się wydarzyć i zamartwianie się

•

Zdrowo się odżywiaj - pamiętaj, że istnieje związek między fizyczną i psychiczną stroną

człowieka. Unikaj używek; papierosów, kawy, alkoholu. Przecież tylko w "zdrowym ciele - zdrowy

duch"

•

Rozwijaj w sobie poczucie humoru - stare przysłowie mówi, że śmiech to zdrowie. Jest w tym

dużo racji.

•

Naucz się lepiej gospodarować czasem - sporządzaj plan dnia, a nawet

tygodnia, spis rzeczy, które masz do załatwienia bardzo pilnie i takich, które mogą jeszcze

zaczekać. Zorganizuj dobrze miejsce pracy.

•

Stawiaj sobie realistyczne cele - ustal co chcesz osiągnąć i w jakim czasie.

Sporządź plan działań, ale nie bądź dla siebie zbyt wymagający.

•

Nie staraj się być perfekcjonistą - każdy popełnia błędy. Nie musisz

wszystkiego robić bezbłędnie. Bądź dla siebie tolerancyjny.

•

Nie troszcz się o rzeczy na które nie masz wpływu -nie jesteś w stanie

wpłynąć na pogodę, ani na zaprzestanie wojen na świecie. Pozwól by życie toczyło się samo, a ty

koncentruj się tylko na tym nad czym masz władzę.

 

Sytuacje traumatyczne:

• Zdefiniowanie pojęcia sytuacja

traumatyczna jest niezwykle trudna
ponieważ to zależy od przypadku,
okoliczności a także osoby.

Podział sytuacji

traumatycznych:

• klęski żywiołowe: huragany, powodzie,

cyklony, pożary, lawiny

• katastrofy technologiczne: wypadki

transportu lądowego, wypadki

transportu lotniczego, wypadki

transportu wodnego, wypadki nuklearne

• akty masowej przemocy: wybuchy bomb,

akty terroryzmu, masowe samobójstwa

Najczęstsze zmienne spowodowane

sytuacjami traumatycznymi:

• konkretne zaburzenia psychiczne
• niespecyficzne poczucie dystresu
• problemy i dolegliwości zdrowotne
• chroniczne trudności życiowe
• straty w zasobach

psychospołecznych

• problemy specyficzne dzieci i

młodzieży

Konkretne zaburzenia

psychiczne

• Kategoria specyficznych zaburzeń

psychicznych obejmowała symptomy
zespołu stresu pourazowego, depresji i
stanów lękowych. Ta grupa zmiennych
uwzględniła także diagnozowalne
zespoły symptomów zaburzeń
psychicznych, takich jak: zespół stresu
pourazowego, duża depresja, zespół
lęku uogólnionego i zespół paniki.

Niespecyficzne poczucie

dystresu

Grupa niespecyficznych wskaźników

poczucia dystresu została tak
nazwana, ponieważ zawiera w sobie
zmienne szacujące obecność
ogólnych symptomów poczucia
dystresu w odróżnieniu od
diagnozowanych zespołów lękowych i
depresji ujętych w grupie pierwszej

.

Problemy i dolegliwości

zdrowotne

• Następna grupa zmiennych odnoszących się

do negatywnych skutków klęsk, katastrof i

opresji to problemy ze zdrowiem fizycznym

ofiar. Ofiary- w porównaniu z grupami

kontrolnymi lub normalnymi populacjami-

częściej skarżą się na dolegliwości i

zaburzenia fizyczne. Zaburzenia snu są

wręcz standardową dolegliwością,

nadzwyczaj często wspominaną przez ofiary.

Odnotowano również negatywnie

wpływające na zdrowie fizyczne zjawiska,

takie jak: pokryzysowy wzrost konsumpcji

alkoholu, leków, narkotyków lub papierosów.

Straty w zasobach

psychospołecznych

• Wśród ofiar zaobserwowano

pokryzysowe obniżenie się ich
poczucia spostrzeganego wsparcia
społecznego, poczucia więzi
społecznej, poczucia skuteczności,
kontroli lub optymizmu.

Chroniczne trudności

życiowe

• Udokumentowano, że ofiary kryzysów

częściej niż osoby nie poszkodowane
doświadczyły różnego rodzaju negatywnych
wydarzeń życiowych i problemów
codziennych. Najczęściej pojawiające się w
tej kategorii problemy to znaczny przyrost
obowiązków w domu i w pracy, trudności
finansowe, konflikty z innymi ludźmi i
różnego rodzaju kłopoty związane z
procesem powrotu do normalności.

Problemy specyficzne dzieci i

młodzieży

• Dość częstymi zmiennymi badanymi

u dzieci i młodzieży które były
ofiarami katastrof są: nadmierna
zależność od dorosłych, częste
napady złości, lęk przed separacją,
zachowania agresywne, zachowania
antyspołeczne, drobna przestępczość
oraz inne problemy z prawem.

Wskaźnik stopnia zaburzeń psychicznych

i zdrowotnych ofiar sytuacji

Traumatycznych:

• kategoria pierwsza – „ Minimalne straty

zdrowotne, wskazujące na niewielki

stopień stresu traumy”

• kategoria druga – „ Umiarkowane skutki

zdrowotne, wskazujące na przedłużone

doświadczenie stresu traumy”

• kategoria trzecia – „Poważne zaburzenia,

wskazujące na istotny stopień

psychopatologii i dystresu”- kategoria

czwarta – „Wysoki poziom zaburzeń”