Szczepionki

Jest to zdolność organizmu do

rozpoznawania, unieczynniania i likwidacji

nieznanych elementów i struktur, które

znajdą się wewnątrz organizmu, stanowiąc

dla niego zagrożenie.

•

NIESWOISTA (naturalna, wrodzona) – „pierwsza linia
obrony organizmu”

czyli zapora między organizmem a

czynnikami środowiska zewnętrznego; jej podstawowym
zadaniem jest zapobieganie przeniknięciu do organizmu
elementów środowiska zewnętrznego (bez względu na
cechy tych elementów – zarazki, drobinki kurzu, klej, farba,
krople deszczu, pyłki roślin, zarodniki grzybów, itd.);
fundamentalną rolę odgrywa tu powłoka zewnętrzna
organizmu: skóra i błona śluzowa.

Mechanizmy odporności nieswoistej

uruchamiane są

bardzo szybko i biorą w nich udział takie komórki jak
makrofagi, granulocyty, oraz enzymy i białka uwalniane lub
aktywowane przez komórki układu odpornościowego jak:
lizozym, układ dopełniacza, czy interferon i wiele innych.

Obrona nieswoista skóry:

Obrona nieswoista skóry:



skuteczność zapewnia zachowanie szczelności, w

utrzymaniu której główną rolę odgrywa szybkie
strupienie, a nast. gojenie się wszelkich ubytków –
ran, zadrapań czy otarć;



naskórek pełni rolę „gąbki” wychwytującej

niezmywalne substancje (atrament, klej, farby,
sadza, smoła), dzięki której nie pozostają one na
skórze na stałe, lecz złuszczają się wraz z
naskórkiem



bakterie komensalne - nie dopuszczają do

kolonizacji skóry przez pochodzące ze środowiska
zewnętrznego drobnoustroje chorobotwórcze i
pasożyty

Obrona nieswoista błony śluzowej:

Obrona nieswoista błony śluzowej:



decydującym warunkiem skuteczności błony
śluzowej jako elementu obrony nieswoistej
organizmu jest zachowanie szczelności, w czym
główną rolę odgrywa mikstura oczyszczająca,
przyśpieszająca, a często wręcz umożliwiająca
likwidację wyłomów w jej strukturze, zwanych
nadżerkami.



mechanizm wspomagający utrzymywanie
właściwości błony to utrzymywanie chroniącej ją
warstwy śluzu i przemywanie nabłonka przez
wydzieliny (łzy, ślina i woskowina), które wychwytują
i unieszkodliwiają czynniki środowiskowe: kurz, pyłki,
zarodniki, bakterie, wirusy.

•

SWOISTA

(nabyta) – „druga linię obrony”

stanowią

leukocyty

(białe krwinki krwi, które

wpływają na stan odporności).

„Swoista”, ponieważ reakcja (zwana

odpowiedzią

immunologiczną

) uzależniona jest od

rozpoznania swoistych cech antygenu (substancja

zdolna do wywołania w organizmie reakcji

odpornościowej).

1. Granulocyty



Neutrofile (g. obojętnochłonne; bronią organizm

dzięki pochłanianiu i trawieniu bakterii i innych
patogenów)



Eozynofile (g. kwasochłonne; niszczą obce

białka, intensywnie produkowane przy
zakażeniach bakteryjnych, wirusowych i
zakażeniu pasożytami)



Bazofile (g. zasadochłonne; produkują heparynę

zapobiegającą krzepnięciu krwi)

2.

Agranulocyty



Limfocyty

•

Limfocyty T – różnicują się w grasicy; odznaczają się
najwyższym poziomem immunologicznej kompetencji
i zdolnością czynnościowego podporządkowania
sobie innych komórek odpornościowych

•

Limfocyty B – różnicują się w szpiku; ich funkcją jest
produkcja przeciwciał; u człowieka wyróżniamy 5 klas
przeciwciał (IgG, IgM, IgA, IgD, IgE)



Monocyty (makrofagi) – największe białe krwinki,

każdy makrofag może strawić do 100 komórek
bakterii; biorą udział w inicjowaniu i przebiegu
reakcji immunologicznej z udziałem limfocytów

Mechanizmy odporności swoistej są bardzo

selektywne

i

skierowane precyzyjnie

przeciwko określonemu intruzowi. Przy

pierwszym kontakcie organizm jednak

potrzebuje określonego czasu, aby mógł je

uruchomić. Przy ponownym spotkaniu dzięki

temu, że informacja ta została zapamiętana

przez komórki pamięci, odpowiedź rozwija

się już gwałtownie.



CZYNNA

– odporność, która rozwija się w

zetknięciu z antygenem; organizm „uczy
się” rozpoznawać antygen

cz. naturalna

– nabyta dzięki temu, że

organizm został zakażony i
samodzielnie się z tym uporał

cz. sztuczna

– nabyta dzięki podaniu

szczepionki



BIERNA

– odporność osiągana dzięki

podaniu gotowych przeciwciał

b. naturalna

– występuje u dzieci;

organizm matki przekazuje płodowi
swoje przeciwciała, które pozostają w
nim aktywne przez jakiś czas

b. sztuczna

– odporność osiągana

przez podanie surowicy odpornościowej

Kontakt z rozlicznymi patogenami znajdującymi się w

środowisku zewnętrznym oraz w zbiorowiskach ludzi

jest bardzo istotnym elementem rozwoju odporności

dziecka. Innym ważnym czynnikiem jest nabywanie

sztucznej odporności czynnej, co jest związane z

odbywaniem szczepień ochronnych.

Szczepionki

to takie preparaty, które zawierają

antygen lub antygeny drobnoustrojów, który po

podaniu powoduje powstanie swoistej odpowiedzi

immunologicznej chroniącej przed zakażeniem danym

mikroorganizmem (zmusza organizm do produkcji

przeciwciał, sam natomiast choroby nie powoduje).

Dzięki podaniu szczepionki w organizmie

dziecka zachodzą zjawiska podobne do

tych, jakie mają miejsce po naturalnym

kontakcie z wirusem czy bakterią. Skutkiem

tego jest powstanie odpowiedniego poziomu

specyficznych przeciwciał, który

zabezpiecza przed zachorowaniem na

określoną chorobę lub powoduje, że jej

przebieg jest łagodniejszy ze znacznie

zredukowanym niebezpieczeństwem

wystąpienia powikłań.

Ważne jest również to, że przy zastosowaniu

szczepień w dużej grupie osób (w populacji)

zmniejsza się liczba osób, które mogą być

potencjalnym źródłem zakażenia. Powoduje

to zmniejszenie, a nawet zahamowanie

zachorowań na daną chorobę na danym

terenie. Szczepienia zapewniają również

zlikwidowanie późniejszych następstw

choroby.

Antygeny są wprowadzane do organizmu

różnymi drogami – pozajelitowo (zastrzyki),
doustnie lub donosowo. Po wprowadzeniu
antygenu dochodzi do pobudzenia układu
odpornościowego i wzrasta odporność
humoralna lub komórkowa, w zależności od
rodz. szczepionki. Dzięki temu powstanie
swoista odporność organizmu przeciw
chorobie zakaźnej (układ immunologiczny
od razu rozpozna, że to wróg i ma już
opracowany wzór broni przeciw niemu
(przeciwciała).



Żywe

– zawierają żywe drobnoustroje, ale są to

szczepy atenuowane (o słabej zjadliwości), mają
słabą zdolność do wywoływania chorób;
najbardziej znane to preparat BCG (szczepionka
przeciw gruźlicy), szczepionka przeciw odrze,
różyczce czy śwince.



Zabite

– zawierają zabite drobnoustroje lub ich

fragmenty; produkowane ze szczepów, które są
inaktywowane za pomocą ciepła, promieniowania
lub czynników chem.; szczepionki bakteryjne:
przeciw krztuścowi, durowi brzusznemu,
cholerze; wirusowe - np. przeciw wściekliźnie.



Z przetworzonych metabolitów

– zawierają

produkty metabolizmu komórek bakteryjnych;
podawane metabolity są bezpieczne, ponieważ
poddawane są działaniu odtoksycznienia, ale
zachowują przy tym bardzo dobre właściwości
antygenowe; np. anatoksyna przeciwtężcowa,
przeciwbłonicza; podawane różnymi drogami, w
różnych postaciach: płynne, suche (w postaci
proszku), wysuszone, liofilizowane.



Zawierające antygeny rekombinowane

otrzymane metodą inżynierii genetycznej.

W celu wytworzenia trwałej odporności

konieczne jest podawanie szczepień w

odpowiednich odstępach czasowych i w

odpowiednich dawkach. Jest to o tyle

trudne, że w ostatnich latach wzrosła liczba

chorób, przeciw którym stosuje się

szczepionki. Dlatego w każdym państwie

ustala się

kalendarz szczepień

, który

zawiera szczepienia obowiązkowe i

szczepienia zalecane.

W Polsce ustalono obowiązkowe szczepienia

przeciwko:

gruźlicy,
wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,
błonicy, tężcowi, krztuścowi,
Haemophilus influenzae typu B,
Poliomyelitis,
odrze, śwince, różyczce.

Szczepienia zalecane to te, które nie są objęte

obowiązkowym programem szczepień i nie są
finansowane przez Ministerstwo Zdrowia.
Należą do nich m.in.:

•

szczepienie przeciw grypie

•

przeciw zakażeniom rotawirusowym

•

przeciw ospie wietrznej

•

przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A

•

przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu i opon
mózgowo- rdzeniowych.

Przy nabywaniu odporności ważna jest także

ogólna kondycja

organizmu

oraz

obecność sprzyjających warunków

dla

prawidłowego rozwoju układu immunologicznego. Dlatego warto

pamiętać o:

◦

zapewnieniu dziecku odpowiedniej ilości snu,

◦

ruchu na świeżym powietrzu,

◦

dostarczaniu witamin i mikroelementów z naturalnych źródeł –
świeżych warzyw i owoców

◦

regularnym wietrzeniu pomieszczeń,

◦

utrzymywaniu w mieszkaniu temperatury ok. 20ºC,

◦

nawilżaniu powietrza zwłaszcza w okresie sezonu grzewczego

◦

ubiorze odpowiednim do temperatury – nie dopuszczanie zarówno do
wychładzania, jak i przegrzewania.

Chociaż dojrzewające w miarę rozwoju dziecka mechanizmy

obronne wydają się w pełni zabezpieczać potrzeby rosnącego

organizmu, to jednak jego odporność jest niewątpliwie mniejsza

niż osoby dorosłej.