HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XIII

Zwrot kognitywny w psychologii

Wielkie teorie

Dyscypliny i subdyscypliny

Siły w psychologii

Siły w psychologii

Minął już w psychologii okres

Minął już w psychologii okres

świetności wielkich teorii

świetności wielkich teorii

opierających się na jednym pojęciu

opierających się na jednym pojęciu

wszystko wyjaśniającym.

wszystko wyjaśniającym.

Ulric Neisser, Autor „Systemów

polimerficznych”

1.

psychoanaliza,

2.

behawioryzm,

3.

3.

Dwie „trzecie” siły:

Dwie „trzecie” siły:

•

psychologia poznawcza

psychologia poznawcza

•

psychologia humanistyczna

psychologia humanistyczna

4.

psychologia transpersonalna

Siły w psychologii

• Poza behawioryzmem i psychoanalizą

•

„

„

Nie wykluczam jednak możliwości,

Nie wykluczam jednak możliwości,

że […] „trzecia psychologia” […]

że […] „trzecia psychologia” […]

stanie się psychologią jedyną”

stanie się psychologią jedyną”

Józef Kozielecki

o psychologii poznawczej

Poza bardzo nielicznymi wyjątkami

Poza bardzo nielicznymi wyjątkami

wszystkie strony sporów dotyczących

wszystkie strony sporów dotyczących

aktualnej problematyki filozofii

aktualnej problematyki filozofii

umysłu

umysłu

nie potrafią się uwolnić od wpływu

nie potrafią się uwolnić od wpływu

pewnego zbioru werbalnych kategorii.

pewnego zbioru werbalnych kategorii.

Są uwięzione w kręgu terminologii,

Są uwięzione w kręgu terminologii,

która wywodzi się od Kartezjusza, a

która wywodzi się od Kartezjusza, a

może nawet z czasów jeszcze bardziej

może nawet z czasów jeszcze bardziej

odległych.

odległych.

•

J. Searle, Umysł na nowo odkryty

,

Zwrot kognitywny

a psychologia poznawcza

• Lata 60-te: I zwrot

I zwrot

kognitywny

kognitywny

–

N. Chomsky (językoznawca -

N. Chomsky (językoznawca -

model kompetencji

model kompetencji

językowej)

językowej)

• Lata 90-te: II zwrot

II zwrot

kognitywny

kognitywny

–

Model informacyjny oparty na

Model informacyjny oparty na

metaforze komputera

metaforze komputera

Dlaczego?

…i po co?

• Odpowiedź na

behawioryzm

– Analiza lingwistyczna w

zamyśle jako teoria

próba dotarcia poprzez

język do ludzkiego

umysłu

• Zmiana poglądów na

naukę

•

Karl Popper

Karl Popper

:

obserwacja jest już

zawsze uprzedzona,

•

Thomas Kuhn

Thomas Kuhn

: teorie

zależą od dominującego

paradygmatu

• Konstruowanie

systemów w celu

przewidywania w

środowiskach

złożonych

– Usprawnienie ludzkiego

funkcjonowania

– Terapia zaburzeń

funkcjonowania

– Przewidywanie

Wątpliwości wobec rewolucji

1.

1.

Ewolucja

Ewolucja

(i rozwiązywanie anomalii) w

ramach samego behawioryzmu
[Tolman],

2.

2.

Brak zwartego sytemu twierdzeń

Brak zwartego sytemu twierdzeń

,

by stać się konkurencją dla
psychoanalizy, psychologii postaci czy
behawioryzmu,

3.

3.

Brak wyraźnych założycieli szkoły

Brak wyraźnych założycieli szkoły

,

4.

4.

Teorie o wąskim zasięgu

Teorie o wąskim zasięgu

Psychologia poznawcza jako

odpowiedź

• Schemat S-R (behawioryzm) to

zainteresowanie zależnością reakcji
organizmu od bodźców a zarazem brak
zainteresowania CZYNNIKAMI

CZYNNIKAMI

WEWNĘTRZNYMI

WEWNĘTRZNYMI

, czyli tym, co

pośredniczy między bodźcem a reakcją.

•

Zmienne pośredniczące

Zmienne pośredniczące

•

Za Stachowskim

Claude Shannon

1916-2001

• Rozwój teorii komunikacji

–

kodowanie – przesyłanie –

kodowanie – przesyłanie –

dekodowanie

dekodowanie

–

pojemność informacyjna

pojemność informacyjna

• 1948

: Matematyczna teoria komunikacji

Metaforyczne początki

•

1948 r.

1948 r.

- sympozjum w

Hixon na temat mózgowych

mechanizmów zachowania

– Karl S. Lashley (fizjolog)–

wykład o kolejności następstw

w zachowaniu

•

1956 r.

1956 r.

– sympozjum w

(MIT) Massachusets na

temat teorii informacji

– Allan Newell i Herbert A.

Simon przedstawili pierwszy

program komputerowy

symulujący procesy myślenia

(Nobel w ramach ekonomii)

Rewolucja czy ewolucja

Rewolucja czy ewolucja(?)

poznawcza

• Casus badań Edwarda

Edwarda

Tolmana

Tolmana

(behawiorysta!)

– Podczas badań nad

szczurami ustalił, że nawet u
zwierząt zachowanie może
mieć charakter nie tylko
reaktywny ale i CELOWY!

CELOWY!

–

Ustępstwa wobec

Ustępstwa wobec

psychologii świadomości

psychologii świadomości

Leonard Bloomfield

1887-1949

•

Twórca amerykańskiego

Twórca amerykańskiego

strukturalizmu

strukturalizmu

• Język jako część zachowania się

człowieka (w kategoriach

bodźców i reakcji).

• Znaczenie wyrażenia językowego

to sytuacja, w której użytkownik

danego języka je wypowiada oraz

reakcja wywołana u odbiorcy.

• Definicja znaczenia musi zatem

uwzględnić wiedzę o użytkowniku

(mówiącym i odbiorcy)

Noah Chomsky

Noah Chomsky

•

Gramatyka uniwersalna

Gramatyka uniwersalna

• Przyjmuje istnienie naturalnej zdolności

człowieka do języka

Idee te są lingwistycznymi

Idee te są lingwistycznymi

uniwersaliami

uniwersaliami

(ma je każde dziecko)

(ma je każde dziecko)

gramatyki wszelkich języków

dziecko przekształca genetyczny zespół

informacji

w ojczysty język

• Language

and mind

(Język i

umysł, 1968)

• Cartesian

linguistics

(Lingwistyka

kartezjańska,

1966),

•

Według Chomsky’ego

Według Chomsky’ego

językoznawstwo jest

językoznawstwo jest

działem

działem

psychologii

psychologii

zajmującym się

zajmującym się

„mentalną rzeczywistością

„mentalną rzeczywistością

leżącą u podstaw rzeczywistego,

leżącą u podstaw rzeczywistego,

językowego zachowania.

językowego zachowania.

• Zbysław Muszyński

Ulric Neisser

1967

1967

Cognitive Psychology

Cognitive Psychology

Mentalizm

• zwrot od ideologii badania

od ideologii badania

ludzkich zachowań

ludzkich zachowań

(również

zachowań językowych)

•

do ideologii badania ludzkiego

do ideologii badania ludzkiego

umysłu

umysłu

,

–

przez studiowanie języka

przez studiowanie języka

.

„Kopernikański

Kopernikański

" zwrot w

językoznawstwie

• Językoznawstwo to poszukiwanie

znaczenia

– W praktyce językoznawstwo nie zawsze

było, i nie zawsze jest, poszukiwaniem
sensu.

Metafory kontra komputery

Umysł po prostu nie mieści się w

Umysł po prostu nie mieści się w

głowie

głowie

• Putnam

1. Metafora – doświadczanie jednej

rzeczy w kategoriach drugiej

2. Komputer – system przetwarzający

informację

Spór oględnie

• Mentalizm

– Językoznawstwo

kognitywne

– Gramatyka generatywna

• Nieredukcjnistyczna

teoria

• Strukturalizm

amerykański

– System poznawczy

przetwarza informację

– Informacja jest w formie

symboli

– Przetwarzanie

sekwencyjne w kolejnych

fazach

– Budowa systemu

przetwarzającego

informację nie jest istotna

• Redukcjonistyczna

teoria

Metafora

•

Zjawisko pojęciowe, które wyraża

Zjawisko pojęciowe, które wyraża

się przede wszystkim w sposobie

się przede wszystkim w sposobie

myślenia i działania, a nie tylko w

myślenia i działania, a nie tylko w

języku

języku

.

•

Lakof

Lakof

widzi sens metafory w

rozumieniu i doświadczeniu jednej
rzeczy w kategoriach innej.

Metafora kieruje

•

Pojęcia, które kierują naszym

Pojęcia, które kierują naszym

myśleniem, nie są jedynie sprawą

myśleniem, nie są jedynie sprawą

intelektu, […] Pojęcia te nadają kształt

intelektu, […] Pojęcia te nadają kształt

temu, co postrzegamy, temu jak

temu, co postrzegamy, temu jak

dajemy sobie radę w otaczającym nas

dajemy sobie radę w otaczającym nas

świecie i jak odnosimy się do innych

świecie i jak odnosimy się do innych

ludzki. W ten sposób nasz system pojęć

ludzki. W ten sposób nasz system pojęć

odgrywa główną rolę w określaniu

odgrywa główną rolę w określaniu

naszej codziennej rzeczywistości.

naszej codziennej rzeczywistości.

• G. Lakof

George Lakof

George Lakof

• 1987 wprowadza pojęcie "domen

pojęciowych":

– metafory pojęciowe powstają jako skutek

systematycznego powiązania dwóch

różnych domen pojęciowych,

1. jedna (X) funkcjonuje jako domena docelowa,
2. druga jako domena źródłowa (Y)

metaforycznego rzutowania.

• W ten sposób X rozumiana jest jako

Y, co czyni domenę pojęciową

dostępną poznawczo, poprzez

odwołanie się do innego obszaru

doświadczenia.

Nieredukcjonistyczna teoria

•

Duże znaczenie przywiązuje się do

Duże znaczenie przywiązuje się do

przypadków rzeczywistego użycia

przypadków rzeczywistego użycia

systemu językowego oraz do

systemu językowego oraz do

posiadanej przez użytkownika

posiadanej przez użytkownika

wiedzy na temat tego użycia;

wiedzy na temat tego użycia;

•

to gramatyka jest odpowiedzialna

to gramatyka jest odpowiedzialna

za posiadaną przez użytkowników

za posiadaną przez użytkowników

języka wiedzę dotyczącą pełnego

języka wiedzę dotyczącą pełnego

zakresu językowych konwencji.

zakresu językowych konwencji.

Ronald Langacker, 2000 r.

Komputery i umysły

•

Umysł

Umysł

klasycznie:

1.

świadomość,

2.

intencjonalność - cecha,

dzięki której nasze umysły

są nakierowane na coś, są

o czymś,

3.

subiektywność stanów

umysłowych - moje stany

umysłowe są odmienne od

stanów umysłowych innych

osób

4.

przyczynowe

oddziaływanie umysłu -

myślenie skłania nas do

założenia, że nasze myśli i

doznania wpływają na

sposób naszego

zachowania, że są

przyczynami zdarzeń.

•

Komputer

Komputer

- analogie

pomiędzy działaniem

ludzkiego mózgu i

cyfrowego komputera

John Searle

John Searle

• Zjawiska umysłowe są efektem procesów

zachodzących w naszym mózgu.

– zjawiska fizyczne oddziaływają na

psychiczne

– skomplikowana koncepcję przyczynowości:

przez analogię do fizyki wprowadza
rozróżnienie na systemy mikro- i
makrofizyczne, na skalę cząstek i skalę
przedmiotów.

Czy komputery mogą

myśleć?

• W analogiach między działaniem

ludzkiego mózgu i cyfrowego komputera:

– wg skrajnej wersji tego stanowiska mózg jest

rodzajem komputera, zaś umysł pewnego
rodzajem komputerowego programu.

– z tego punktu widzenia, każdy system

fizyczny, odpowiednio zaprogramowany,
mający odpowiednie wejścia i wyjścia, będzie
obdarzony umysłem jak każdy człowiek.

Searle

’ego…

– w idei komputera cyfrowego istotne jest to, że jego

operacje mogą być scharakteryzowane czysto formalnie,

to znaczy że można opisać jego działanie za pomocą

abstrakcyjnych symboli.

– Symbole tego typu nie mają jednak znaczenia

semantycznego - nie odnoszą się do niczego. Mogą one

być scharakteryzowane czysto formalnie, ze względu na

ich związki syntaktyczne.

• Mieć umysł to coś więcej niż realizować formalne

czy syntaktyczne operacje. Nasze stany umysłowe

mają bowiem zawsze jakąś treść. Jeśli myśl jest

zawsze myślą o czymś, to dany ciąg symboli musi

mieć jakieś znaczenie, by stał się myślą. Umysł ma

zatem coś więcej niż syntaktykę - ma semantykę.

…Mózgi i umysły

•

Mózgi są przyczynami umysłów

Mózgi są przyczynami umysłów

1.

Nie ma takiego programu komputerowego, który sam

w sobie wyposażyłby system w umysł. Programy

zatem nie są umysłami, ani same w sobie nie

wystarczą do powstania umysłu.

2.

Czynności mózgu ograniczone tylko do realizowania

programu komputerowego. Nie wystarczą, by

funkcjonowanie mózgu doprowadziło do powstania

umysłu.

3.

Cokolwiek, co mogło być przyczyną umysłu,

musiałoby mieć moc oddziaływania przyczynowego

porównywalną z możliwościami mózgu.

4.

Wyposażenie jakiegoś wybudowanego przez nas

artefaktu w program komputerowy nie wystarcza, by

miał on stany umysłowe porównywalne z ludzkimi.

Podstawowy powód,

Podstawowy powód,

dla którego należy badać procesy

dla którego należy badać procesy

poznawcze

poznawcze

stał się tak oczywisty

stał się tak oczywisty

jak powód badania czegokolwiek

jak powód badania czegokolwiek

innego: trzeba je badać dlatego, że

innego: trzeba je badać dlatego, że

są.

są.

U. Neisser, 1967

dziękuję