HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład III

Psychologia w drodze do podmiotu

Od Arche do duszy

• mit przeciw kosmologii (ale nie

LOGOSOWI) – arché:

– Według Talesa – woda,
– Według Heraklita – ogień,
– Według Anaksymandra – powietrze.

• Uznanie, że podstawą bytu jest jakaś

bezosobowa arché sprawiła, iż

stosunkowo szybko filozofowie greccy

podjęli krytykę religii oraz mitologii.

„to, co pierwsze"

• Arché:

– nie można poznać dzięki zmysłom,
– jest ona nam dostępna jedynie na drodze

rozumowania, (Anaksymenes).

• Dla Parmenidesa nie jest czymś

materialnym: BYT (bycie, einai) JEST

TOŻSAMY TEMU, CO MOŻE BYĆ

POMYŚLANE I PRAWDZIWE ZARAZEM.

• Do zasady wyjaśniającej docieramy

wyłącznie poprzez proces myślenia.

Sofistyczne „oświecenie”

• Nauczyciele, mistrzowie wiedzy

teoretycznej.

• Protagoras (sofista postawiony w stan

oskarżenia ok. roku 420 w Atenach;
zarzucano mu ateizm; wyrok
skazujący)

• Człowiek jest miarą wszechrzeczy

Święty Augustyn (354 - 430

r.)

• "Idą ludzie podziwiać wysokie góry,

olbrzymie fale morskie, szerokie
wodospady rzek, przestrzeń oceanu i
drogi gwiezdne, a zaniedbują siebie
samych".

Psyche

• Według Augustyna ludzka psyche to

"tchnienie Boga".

• Zatem w błędzie są ci, którzy twierdzą,

że istota ludzka to "dusza posługująca

się ciałem" (anima utens corpore).

• ANHELIZM przekonanie, iż istota

ludzka to anioł więziony ciele.

• INTROSPEKCJA – droga do wiedzy, o

sobie i jednocześnie o Bogu

Św. Tomasz z Akwinu

(1225 -

1274)

• Człowiek:

– dusza, czyli forma,
– oraz ciało, czyli materia.

• Psyche (zasada życia) – substancja

duchowa, która dysponuje:

– rozumem
– wolą,
– możnością wiedzenia egzystencji bez ciała
– jest nieśmiertelna.

Władze duszy

• Aktywność życiowa jest wynikiem działania

jej władz duszy:

– władze duchowe,
– władze wegetatywne,
– władze odżywcze,
– władze zmysłowe,
– władze pożądające
– władze umysłowe.

• Każda z nich spełnia jeszcze niższe,

bardziej wyspecjalizowane funkcje.

Zasada działania

• Dusza zawłaszczona
• Historia myśli psychologicznej po

Augustynie (IV/V w.n.e.) ale zwłaszcza
po św. Tomaszu (XII w.) to historia myśli
osnutej wokół podmiotu definiowanego
zgodnie z tradycją judeochrześcijańską.

Humanizm Renesansu

• idea indywidualności jednostki ludzkiej.
• Dawid Riesman o takim indywiduum:

"człowiek wewnątrzsterowny".

– człowiek kreuje rzeczywistość,
– człowiek odnajduje siebie w tworach

natury.

– człowiek cały czas rozwija się,
– człowiek pragnie wolności.

Znaki: XVI-XVII w.

• Zmniejszanie się autorytetu Kościoła oraz

umacnianie się autorytetu nauki

– Warunki społeczno-ekonomiczne (upadek cesarstwa

476) a zatem niewolnictwa, dając początek

feudalizmowi.

– Wyprawy krzyżowe (XI-XII wiek) to kontakt z innymi

kulturami,

– Ucieczka zagrożonych Arabów z Konstantynopola do

bogatych miast włoskich,

– Reformacja – kryzys prymatu kościoła (języki narodowe)

– Wynalezienie druku – Gutenberg

– Odkrycie geograficzne XV i XVI wiek, kryzys

dotychczasowej wizji świata, rośnie zaufanie do

doświadczenia – klimat dla empiryzmu.

– Walka z arystotelizmem i scholastyką /uniwersytety w

średniowieczu zdominowane przez duchownych

Nauka w Renesansie

• Dogmatyzm versus prawa

prawdopodobieństwa w nauce

• Wynalazki, odkrycia:

– Galileusz
– Kepler
– Kopernik
– Newton

Kopernik (XV/XVI)

• ur. W Toruniu, studiował we Włoszech
• Zainteresowany filozofami przedsokratycznymi

odkrył u Filolausa (pitagorejczyka) pogląd, że Ziemia

obraca się wraz z księżycem po skośnym kole wokół

centralnego ogniska.

• Nieskazitelnie ortodoksyjny
• Teoria heliocentryczna tylko jako hipoteza – czytamy

w przedmowie do „O obrotach ciał niebieskich”

• Brak ducha nowożytności – raczej pitagorejczyk,

jego dociekania, jak pisze B. Russel, nie zawierały

niczego, czego nie mógłby wymyślić grecki

astronom.

Kepler (XVI/XVII)

• „Cierpliwość bez szczególnych

uzdolnień intelektualnych”, wg B.
Russela.

• Pobożny protestant (Luter odrzucił

koncepcje Kopernika)

• prawa ruchu planet (orbity eliptyczne –

wcześniej koło jako wyraz doskonałości
w dominującej kosmologii Arystotelesa)

Galileusz (XVI/XVII)

• TWÓRCA DYNAMIKI – pojecie „przyspieszenia” –I

prawo dynamiki: żadne ciało pozostawione samo

sobie nie porusza się ruchem jednostajnym, zmiana

może być wyjaśniona tylko działaniem jakiejś „siły”.

• Prawo spadania ciał – wszystkie maja takie samo,

niezależnie od swojej wagi.

• Badania eksperymentalne nad ruchem jednostajnie

przyspieszonym, wyjaśnił w jaki sposób porusza się

wystrzelony pocisk.

• Zastosowanie lunety do obserwacji nieba, plamy na

słońcu, kolejne dowody na poparcie praw poruszania

się planet przez Keplera (satelity Jowisza, droga

mleczna)

NEWTON (XVII/XVIII)

• dał zwycięstwo temu, o co zabiegali

poprzednicy

• 3 zasady dynamiki (2 od Galileusza)
• „Siła” jako przyczyna zmiany ruchu
• Prawo powszechnego ciążenia: ruchy

plant i ich satelitów, teoria układu

słonecznego, orbity, pływy, ruchy

księżyca itd..

Źródła arogancji

• Mikroskop XVI (ok.1590)

• Teleskop – XVII (1608), ale to Galileusz wykorzystał

go do poważnych badań

• Termometr – najprawdopodobniej Galileusz

• Barometr – Torricielli (uczeń Galileusza)

• Gilbert – dzieło o magnesie

• Harvey opisał układ krwionośny

• Leeuwenhoek (już XVII/XVIII) odkrył plemniki,

pierwotniaki i bakterie (jednokomórkowce)

(może S. Hamm plemniki trochę wcześniej)

• Napier i logarytmy

• Rachunek różniczkowy niezależnie Newton i

Leibniz

Ideały nauki

• XVII w. Triumf nauk przyrodniczych

• Odrodzenie ideałów antycznych

• Poznanie oparte na doświadczeniu i na

wnioskowaniu indukcyjnym

• Fizykalny wzorzec nauki /postulat ścisłości pojęć,

energia jako ujecie liczbowe a nie abstrakcja

nieużyteczna

• Rozwój zastosowań praktycznych/techniki –

eksperymenty!

• Dokładność pomiarów

• Przekonanie o roli wzroku w poznaniu: „zobaczyć

to pojąć, poznać” – opis tego, co naoczne

• Ideały poznania mają charakter mechanistyczny

bo:

– Zapotrzebowanie na mechanikę

– Tradycja antyczna w fizyce – atomizm

Michel de Montaigne (1533 -

1592)

• Dusza nie powstaje w wyniku boskiej

interwencji, lecz powstaje wraz z
ciałem.

• Psyche ma charakter cielesny.

Franciszek Bacon (1561 -

1626)

• nauka o duszy jako fundament logiki,

rozumianej jako wiedza o myśli, a

także etyki rozumianej jako wiedza o

dążności woli do dobra.

• Prymat doświadczenia:

– IDOLE PLEMIENIA (złudzenia zmysłowe)
– IDOLE JASKINI (preferencje osobiste)
– IDOLE RYNKU (nieprecyzyjność języka)
– IDOLE TEATRU (dogmaty filozoficzne)

W takim klimacie również…

• Bernardo Telasio (XVI)
• PANPSYCHIZM – wszystkie rzeczy

mają świadomość, bo dusza =
materia a materia jest niezniszczalna

René Descartes - Kartezjusz

(1596 - 1650)

• res cogitans / res extensa,
• subiektywistyczna, świadomościowa

koncepcja psychiki – Kartezjusz
odrzucił duszę Arystotelesa: ISTNIEJE
TYLKO JEDNA DUSZA (PSYCHIKA)
ROZUMNA

• Dusza: niematerialna, wolna i

nieśmiertelna

Dualizm

• Dusza styka się z ciałem w szyszynce.

– Kłopot z szyszynka polega na tym, że

Kartezjusz nie mógł się zdecydować, czy ma
ona naturę fizyczna czy duchową.

• Pod koniec życia, pisząc do jednej ze

swoich wielbicielek (Elżbiety – księżniczki
Palatynatu) Kartezjusz rozpacza, że unia
umysłu i ciała najlepiej jest rozumiana,
gdy się o niej nie myśli. 

Teoria afektów

• AFEKTY jest to rodzaj spostrzeżeń, które

dusza odnosi do samej siebie:

– Znajdują się we krwi.
– Występują one w różnych proporcja w zależności

od tego, jakim dana osoba dysponuje
temperamentem.

– Oddziaływają one na duszę, przymuszając ją do

podejmowania działań, np. strach skłania do
brania nóg za pas.

• podziw, miłość, nienawiść, pożądanie, radość

i smutek. (Funkcjonalne lub niefunkcjonalne)

Świadome / nieświadome

• Dusza przejawia się myśleniem (myślę więc

jestem – PIERWSZA ZASADA FILOZOII)

• Zakładał jako konsekwencje przyjętych

założeń ciągłość cogito czyli myślenia –
nieprzerwanej przytomności umysłu.

• Cogito jest wyraźne (żadnej nieświadomości).
• Podział starożytnych na istoty żywe i martwe

został zastąpiony istotami świadomymi i
nieświadomymi, stanów pośrednich nie
zakładał.

Czapki i ludzie

• Racjonalne jest to, co jest obecne dla rozumu
• Człowiek nie poznaje zmysłami lecz umysłem.

–

Dla zmysłów są szaty i czapki,

–

Dla umysłu są to ludzie

• RZECZY nie są uchwytne zmysłami. Percepcja

nie polega na widzeniu czy dotykaniu.

• Rozum odzwierciedla rzeczywistość, bo

rzeczywistość, jest tylko czymś obecnym dla

rozumu.

Nowożytny podmiot

• Świadomość jest autonomiczna.
• Atrybuty podmiotu:

– Przejrzystość (w autorefleksji)
– Samostanowienie (wolność jako

autonomia, pan przyrody narzucający
swoje prawa rzeczywistości)

w późniejszych

rozstrzygnięciach

• Materializm: ból jest czysto fizyczny, tak

samo jak zdarzenie, które go wywołuje

(Hobbes, niektórzy behawioryści)

• Malebranche (okazjonalizm) wszystkie

zdarzenia czy relacje między umysłem a

ciałem, które uznajemy za przyczynowe w

istocie takimi nie są. Okazje dla działań Boga.

• Leibniz (harmonia)
• Spinoza (paralelizm), logiczny porządek

umysłu odpowiada fizycznemu porządkowi

natury. Dusza i ciało to tylko dwa odmienne

spojrzenia na ten sam przedmiot.

Thomas Hobbes (1588 -

1679)

• Mechaniczna materia (już u

Kartezjusza)

• Człowiek to mechanizm, część

większego mechanizmu (przyrody)

• Ludzie przychodzą na świat

niesposobni do życia społecznego...

• człowiek staje się sposobny nie ze

swej natury, lecz dzięki wychowaniu!

Od duszy do świadomości

• Dusza – jako zasada działania (czysta

aktywność - zdolność automotywacji )

• Świadomość - Współczesne

kształtowanie się tego pojęcia

rozpoczyna się od Kartezjusza,

Lockea, Huma, Condillaca itd.

• Geneza treści świadomości u

Kartezjusza: są wrodzone, umysł je

bierze sam z siebie.

dziękuję