HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład II

Prehistoria psychologii

• Psychologia

ma krótką
historię, ale
długie dzieje

Dzieje psychologii

• Jeśli historia jest historią dyscypliny

naukowej…

• To dzieje są historią myśli

psychologicznej, która doprowadziła
do jej emancypacji

Koncepcje psychiki

1.

Ontologiczna

– Przekonanie, ze istnieje byt zwany duszą. Psychologia

jest nauka o duszy, Nauka ta polega na rozumowaniu.

2.

Subiektywistyczna czyli świadomościowa,

– Dusza znaczy tyle, co „świadomość” a psychologia jest

nauką o świadomości. XVII wiek, ale rozwinięte w wieku

XIX, przez twórców psychologii naukowej.

3.

Obiektywistyczna

– Wyrosła z krytyki powyższej koncepcji. Zakładała, że

zjawiska psychiczne są tożsame z obiektywnie

poznawalnymi czynnościami ruchowymi ludzi i zwierząt.

(Podniety i warunki życia) Psychika jest tożsama z

zachowaniem się.

4.

Podświadomościowo-osobowościowa

5.

(Ewentualnie) realistyczna.

Pradzieje

• Mity
• Wyobrażenia naszych przodków – w religii i

kultach (buddyzm i „sens cierpienia”

mogłyby być ciekawym przedmiotem)

• kierują się z zasady innym motywem

wyjaśniania niż nauka (czy nawet filozofia

z jej pojęciem prawdy)

Ananke

• Kępiński: typy osobności lękowych - Typ

anankastyczny

– typ ten charakteryzuje się specyficzną obroną

lękową, obudowuje się wręcz obsesyjnie
nakazami, zakazami, tabu i samoudręczeniem,
tylko po to, by uniknąć pełnego i bezpośredniego
kontaktu z otoczeniem.

• Termin ten pochodzi od Ananke –

personifikacji KONIECZNOŚCI u orfików.
Później natomiast u Platona. U niego jednak
jest już matką Moir – bóstw losu.

Tales z Miletu

• Był pierwszym filozofem, który uznał,

że musi istnieć jakaś prasubstancja,
praźródło wszystkiego.

• WODA – Arche – prapodstawa

– nie jako konkretny płyn, ale

wszechobecne, wszechporuszające
pryncypium.

Anaksymander

• Był pierwszym, który użył zupełnie

abstrakcyjnego pojęcia dla oznaczenia tej

prasubstancji,

• Określił ją jako nieograniczony, sam nie

posiadający podstawy Apeiron.

• Apeiron – bezkres, z którego pochodzą

wszelkie rzeczy. To greckie słowo oznacza

rodzaj nijaki, to, co niedefiniowalne, jako

przeciwieństwo wszystkiego, co

ograniczone, pozytywnie, wymiernie

„określalne”, (peiron).

Pitagoras (pitagorejczycy)

• Działający we południowych Włoszech

presokratyk,

• Dla Platona i Arystotelesa już mityczna

postać.

1. „Wspólnota mędrców” - praforma nauki jako

wspólnoty uczonych

2. KOSMOS był jednoznaczny z harmonią.

Uporządkowana struktura świata, pozostających w

relacjach do siebie bytów. Przeciwieństwa są

konstytutywnymi momentami świata.

3. Materialny monizm – substancja podstawowa

świata jest JEDNA! co niematerialne-duchowe-

psychiczne, jest wyjaśnialne w ramach tego, co

materialne – współczesna psychologia.

Heraklit (500 lat przed Ch.)

• mistrz metafory doczekał się wielu

omówień.

• Zwany był wręcz „Heraklitem Ciemnym” ze

względu na niezrozumiałe i wydające się
niepełnymi epigramy i zdania.

• Uważa się Heraklita za pierwszego, który

prasubstancję określił jako LOGOS,
poprzez który jest wszystko to, co jest.

• Logos to termin trudny, wieloznaczny:

słowo, pojęcie, sens, rozum.

Logos

• „Na początku było słowo” - Jan

Ewangelista

– „Wszystko, to co jest jest poprzez słowo,

pojecie”

• ma on na względzie strukturę świata

mierzalną, obejmowalną rozumem.

• To, co Anaksymander opisywał jeszcze

jako bezgraniczne i nieokreślone u

Heraklita zyskuje pozytywne określenie.

Logos - rzeczywistość

• Logos jest pierwszym słowem

wyrażającym Rzeczywistość (kosmos-

wiecznie żyjący ogień, dającym

początek dyskursowi filozofii)

– Ontyczny
– Ontologiczny
– Kosmiczny
– Dyskursywny

Logos duszy

• racjonalizm filozofii Heraklita nie jest jeszcze

pełny, głównym narzędziem poznania
bowiem nie jest rozum lecz intuicja.

• Uświadomiony instynkt (Bergsona) czyli

poznanie zawieszone między instynktem a
świadomym, abstrakcyjnym myśleniem.

• Dusza ludzka ma zdolność poznania Logosu,

czyli tego co spaja i porządkuje kosmos –
rzeczywistość. W duszy mieszka logos…

Zagadka Sfinksa

• Co to za zwierzę, rano ma cztery nogi, w

południe dwie a wieczorem trzy? –
właściwa odpowiedź to oczywiście
człowiek, ale wpadł na to dopiero Edyp.

• Ironia objawia się w genialnej prostocie

zagadki. Zapytać kogoś o samego siebie, a
będzie szukał wszędzie ale nie w sobie.

• Metafora zmagania wiedzy i niewiedzy.
• Odnaleźć samego siebie to uratować życie.

Poszukałem samego

siebie

• Heraklit:

• „Heraklit uprzedza zainteresowanie człowiekiem, które wraz

z sofistami i Sokratesem stało się głównym problemem

filozofii. Czyli antycypuje Sokratesa. Ta wyjątkowa w filozofii

przed sokratejskiej postawa miała swoją przyczynę również

w charakterze Heraklita, który zdradza cechy choleryka i

introwertyka. Był typem samotnika i po trosze mizantropa.

Nietsche pisze o nim: „Nie promieniuje zeń żadne

przemożne uczucie odruchów współczucia, żadne

pragnienie pomocy, leczenia, ratowania. Jest gwiazda bez

atmosfery,. Jego oko, płonącą stroną zwrócone do wnętrza,

spogląda na zewnątrz martwe i lodowe, niczym jedynie

atrapa. Wokół niego, prosto w fortecę jego dumy, biją fale

złud i opaczności. Ze wstrętem odwraca się od nich”

• Mrówka

Heraklit znalazł

• Znienawidziwszy ludzi i odsunąwszy się od

świata, zamieszkał w górach, żywiąc się
roślinami.

• Kiedy zapadł przez to na puchlinę wodną,

zszedł do miasta i pytał lekarzy, czy potrafią
uczynić suszę z ulewy.

• Nic nie wskórał - zagrzebał się więc w oborze,

mając nadzieję, że dzięki ciepłu łajna choroba
wyparuje. Zmarł w wieku lat sześćdziesięciu.

…zostawił?

• „Dla dusz śmiercią jest stać się woda, a

dla wody śmiercią jest stać się ziemią. Z
Ziemi zaś staje się woda, a z wody
ziemia”

• „Charakter człowieka jest bogiem”
• „Świnie myją się w wodzie a ptactwo

domowe w prochu lub popiele” ma to
być rzekomo podstawa do analogi
etycznych

Parmenides

• „Byt i myślenie są tożsame” A

skoro myślenie jest bytem, to
rzeczywistość i jej struktura poprzez
myślenie może być wyjaśniona.
Stwierdzenie to uważane jest za
początek filozofii Zachodniej.

Demokryt (atomiści)

• Materialistyczna wizja świata, który

powstaje przypadkowo i

mechanicznie. Współczesne nauki

przyrodnicze mogą spokojnie uważać

się za spadkobierców tego ujęcia.

Atomy - różnią się od siebie

własnościami geometrycznymi.

Różnorodność jako wprowadzają

atomiści do świata jest

różnorodnością jednorodną.

Krytyka wiarygodności

zmysłów

• Krytyka wiarygodności zmysłów: nie jest tak, ze

zjawiska ukazujące się zmysłom są relatywnie

prawdziwe, lecz że wyniku arbitralnej decyzji wiatr

nazywamy zimnym lub ciepłym.

• „Wiedzieć rzeczywiście, jaka każda rzecz jest,

sprawia kłopot” dlatego zamiast o prawdzie

Demokryt pisze o mniemaniach. Bo albo nic nie jest

prawdziwe albo prawda jest dla nas niejasna.

• Percepcja:

– Demokryt tłumaczy widzenie odbiciem, które opisuje jako

ściśniecie się powietrza między okiem a obserwowana

rzeczą i uformowanie przez przedmiot i obserwatora

(s.419)

– Umysł dla atomistów był najprawdopodobniej skupiskiem

atomów duszy. Myślenie jest więc procesem analogicznym

do postrzegania, a myśl pojawia się, gdy atomy duszy lub

umysłu zostają wprawione w ruch przez jakieś atomy z

zewnątrz.

Platon i Arystoteles

• Poznaj samego siebie
• Koncepcja duszy u Starożytnych
• Poznanie siebie oznaczało zwrócić się

ku jednemu, to zatem, co miał
człowiek starożytny odkryć to Logos,
to jedno, to to, co uniwersalne, a nie
jednostkowe, indywidualne.

Dusza jako zasada działania

Ontologiczna koncepcja psychiki.

– Fedon – Platon – nieśmiertelność duszy

– Animizm – wiara w rozdzielność duszy i ciała

– Nauka o ideach – prawzory wszelkich pojęć.

WZORY – nie są bytami psychicznymi, bo nie są

myślami w duszach ale przedmiotami myśli.

– Dusz obcuje z ideami

• Idealizm – wiara w nadrzędną wartość

rozumu. Duchowy charakter bytu.

• Dusza jest wieczna, sama się wprowadza

w ruch, ogląda i poznaje własności.

Władze duszy

• Trzy odrębne władze duszy do których nawiązywał później

Freud w swojej koncepcji podświadomości):

1.

Rozum (nus)

2.

Namiętności (thymos)

3.

Pożądliwość (epithymia)

• Dusza porównana do pędzącego zaprzęgu (Fedros) Woźnica-

rozum, koń dyszlowy to wola zaś uczucia to koń, który

próbuje cały czas zepchnąć zaprzęg z toru, więc rozum musi

trzymać go w ryzach.

• Odpowiada podział ten późniejszemu podziałowi zjawisk

psychicznych na: umysłowe, uczuciowe, wolicjonalne.

Również podstawa do dyskusji nad determinantami

zachowania.

• Uważa się Platona za „prekursora” czy też inspiratora

dynamicznej analizy psychiki, (psychologii dynamicznej)

Zachowaniem człowieka kieruje wrodzona potrzeba

rozkoszy, nabywany rozsądek. I te „dwie potęgi” czasem się

w człowieku zgadzają a czasem nie

Dusza u Arystotelesa

• O duszy, O zmysłach i przedmiotach postrzegania,

O pamięci i przypominaniu

• Jest pierwszym antycznym autorem, który

rzeczywiście próbował ująć w swoim własnym

znaczeniu psychologię. O DUSZY- Peri Psyches

(De Anima)

• Dusza jest ZASADĄ udzielającą życia bytom

ożywionym. Dusza nie jest nieśmiertelna. Jego

koncepcja materii i formy pozwoliła określić duszę,

nie jako byt osobowy, ale jako formę ożywiającą

materię ciała. Ponadto forma ta stanowi cel

wewnętrzny życia (entelechię – grec. Czynność

sama w sobie celowa.

Poziomy duszy

• Roślinna - wegetatywna
• Zwierzęca-
• Ludzka – racjonalna: a ta dzieli się na

pasywny(przyjmowanie i objaśnianie

wrażeń) i aktywny (przyczyna sprawcza,

AKT woli, to, co działa) intelekt

• Teoria rozumu: zdolności do myślenia:

są to siły za pomocą których dusza

tworzy wyobrażenia i myśli.

Sensualizm Arystotelsa

• Poznajemy według Arystotelesa

dzięki 5 zmysłom - (sensualizm).

• Zapamiętane spostrzeżenia stanowią

podstawę dla czynności rozumu.

Odnawiamy je w pamięci jako

wyobrażenia, dzięki ich związkom w

pamięci opartym na podobieństwie,

kontraście lub styczności (zalążek

praw asocjacji)

Augustyn (IV/V w, Święty,

biskup)

•

Wątpię wiec jestem - do którego nawiązał później

Kartezjusz

•

Dusza - odbicie Boga, dzieli się na:

–

Pamięć (memoria) – w tradycji Platońskiej przeszłość

całego bytu (analogia do boga-ojca w którym wszystko już

jest i jednocześnie wszystko jest zniesione)

–

Duch (intelligentia) – umożliwiająca poznawanie idei i

świata ducha (analogia do logosu, slowa, boga-syna)

–

Der Wille (voluntas) – wola reprezentująca aktywną siłę

ludzkiej duszy. W analogii do nadającej kształt, kształtującej

siły Ducha Św.

•

Wejrzyj w samego siebie u Augustyna w przeciwieństwie

do podobnie brzmiącego postulatu Sokratesa oznaczało

poznanie boskiego, indywidualizującego ludzkie wnętrze

pierwiastka. (Psychologia wewnętrzności – w tym

znaczeniu augustiańskim – psychologia kontemplatywna –

sugestywny tytuł dzieła: Wyznania)

dziękuję