HISTORIA PSYCHOLOGII

Wprowadzenie

Historie historii psychologii

• Psychologia

ma krótką
historię, ale
długie dzieje

Czym nie jest

• zbiorem faktów, te w zależności od

kontekstu społecznego zyskują
znaczenie lub je tracą,

• odkrywaniem prawdy historycznej,
• ani samodoskonalącym się

procesem.

Historia się staje

• Historia psychologii okresu wojennego (okres

nazistowski):

– zakaz psychoanalizy,
– zniknięcie wielu publikacji z bibliotek instytutowych,
– psychologia Wehrmachtu,
– emigracja badaczy pochodzenia żydowskiego

• Dopiero w latach 80-tych powstały publikacje,

dzięki którym można powiedzieć, że choć

często psychologia ta nie była etyczna,

moralna, czy w pełni wolna w naukowym

sensie, rozwijała się w sposób niezwykle

dynamiczny.

Przykład nazistowskich

Niemiec

• W roku 1933 15 profesorów pochodzenia

nie aryjskiego przeszło w „stan spoczynku”:

• Adhemar Gelb,
• David Katz,
• William Stern,
• Max Wertheimer,
• Otto Selz zginął w Auschwitz
• Wielu emigrowało, w tym psycholog postaci

Wolfgang Köhler (choć nie był pochodzenia

żydowskiego).

Prawda historyczna

• instytuty psychologii zostały znacznie

rozbudowane

– Luftwaffe zatrudniała w 1942 150

psychologów.

– Więcej, dzięki nowemu „porządkowi

akademickiemu” uczyniona znaczący
postęp w profesjonalizacji psychologii.

Zabroniona psychoanaliza

• pisma Freuda spalono w Niemczech jeszcze w

1933 roku, w ZSSR też był zakazany, ale…

– W 1936 w Berlinie utworzono Niemiecki Instytut

Badań Psychologicznych i Psychoterapii. Bardzo
dynamicznie praktykowano tam badania, terapie i
łączono ją z badaniami ściśle medycznymi.

– W ZSSR Na język rosyjski przetłumaczono 47 prac

Freuda. W 1921 w Moskwie zostało otwarte
laboratorium dziecięce, Freudem interesował się
sam Lenin, oraz jego żona - pedagog.

kognitywny kopernikanizm

• Historycy, właśnie z racji tego, że mają do czynienia

z opowieściami, a nie z dowodami, przyzwyczajeni

są do różnorodności interpretacji i potrafią wykazać

wystarczający stopień tolerancji także w obliczu

interpretacji tak różnych, że aż ocierają się o

niespójność. Wiedzą oni, że historia polega na

ciągłym przepisywaniu i reinterpretowaniu, na

szukaniu (I ewentualnie odnajdywaniu) w obrębie

tradycji znaczeń nowych i ukrytych. Większości, z

wyjątkiem nielicznych i mało znaczących wyjątków,

właściwa jest postawa nazwana przez Nicholasa

Reschera kognitywnym kopernikanizmem,

polegająca na twierdzeniu, że nasza pozycja w

czasie nie jest poznawczo uprzywilejowana, a co za

tym idzie nieadekwatność interpretacji naszych

poprzedników we wszystkim i w odniesieniu do

wszystkiego przypomina nieadekwatność naszych

interpretacji w oczach naszych następców

[P. Rossi,

Zatonięcie bez świadka. Idea postępu, Warszawa 1998, s.16-17]

Alternatywa

• Historia psychologii

nie jest
nieskomplikowany
m, linearnym,
racjonalnym i
samodoskonalącym
się procesem.

• Historia psychologii

jest racjonalnym,
linearnym
procesem

Historia jako racjonalny

proces

• pobożne życzenia obiektywności

pojmowanej w radykalny i absolutny

sposób.

• nauka jest racjonalnym procesem,

który dzięki nieustannej krytyce

własnych ustaleń zbliża się do prawdy

w opisie rzeczywistości tak, że z

czasem osiągnie pełną wiedzę na

temat natury i świata (koncepcja

linearno-progresywna).

Naukowy i społeczny

kontekst

1. Absolutne założenia

(R.G.Collingwood)

2. Społeczne uwarunkowanie poznania

naukowego (L.Fleck)

3. Rewolucje naukowe (Thomas

S.Kuhn)

Absolutne założenia

(R.G.Collingwood)

• nie ma w samym systemie naukowym żadnej

reguły czy fundamentu,

• nauka funkcjonuje wyśmienicie tak długo, jak

długo trzymamy się określonych konwencji.
Ale uzasadnienia dla tych konwencji, nie udaje
się na gruncie tej nauki dowieść racjonalnie.

• Leżące u podstaw każdej nauki założenia,

które każdy system tworzy, nie są
wypracowywane w ramach samego sytemu –
absolutne założenia.

Absolutne założenia

• Nie powstają w drodze racjonalnego

dyskursu czy też świadomego

konsensu uczonych,

• nie są proklamowane czy oglaszane.
• są wyrazem „ducha czasów” –

destylatem. Wyrastają z społeczno-

duchowego klimatu czasów i inflirtują

proces naukowy. Ten proces inflirtracji

nie jest zatem procesem racjonalnym

ale społecznym.

Społeczne uwarunkowanie

poznania naukowego (L.Fleck)

• koncepcję racjonalnej natury proces

naukowego,

• Fleck pracował jako lekarz i bakteriolog

dla III Rzeszy (choć był Żydem, przeżył

Auschwitz, między innymi dlatego, że

brał udział w nazistowskim programie

badań nad szczepionką przeciwko

tyfusowi).

• Jego prace przeżyły renesans dopiero

w latach 80-tych).

Teoria kolektywnego

„stylu myślenia”.

• badacz widzi pod mikroskopem COŚ

zawsze w innej konstelacji, w innym
rozmiarze, w innym odcieniu, COŚ jest
„tym samym” dzięki nauce,
wykształceniu, poprzednikom
(wspólnocie uczonych).

• Rozpoznajemy główne struktury

(gatunek n.p.), to co idealne, a nie to, co
jednostkowe,

Casus Plutona

• Wspólnota uczonych determinuje tradycje

percepcji, uczy widzieć planety i ich księżyce

i nie widzieć tego, co nie podlega temu

procesowi.

• Odkrycie Plutona uznano za kolejne

zwycięstwo matematyki i fizyki. Ale decyzja o

przyznaniu mu statusu planety rzeczywiście

od początku wywoływała kontrowersje, bo

Pluton– w porównaniu z resztą planet Układu

Słonecznego – jest bardzo mały (2,3 tys. km

średnicy). Jest on mniejszy od naszego

Księżyca i wielu innych, późiej odkrytych

planet karłowatych.

Rewolucje naukowe

(Thomas S.Kuhn)

• model procesu naukowego nie jest

harmonijny ani linearny ale
rewolucyjny, erupcyjny.

• Fakty, które są niewyjaśniane w

ramach panującego paradygmatu
tworzą nacisk, do tego stopnia, że z
czasem doprowadza to do kryzysu,
który umożliwia załamanie starych
ram.

Modele historii psychologii

1. Psychologia jako historia wielkich

ludzi

2. Psychologia jako historia idei
3. Psychologia jako historia problemu
4. Psychologia jako historia społeczna

Psychologia jako

historia wielkich ludzi

• Historię czynią wielcy ludzie – przekonanie

jeszcze ze szkoły, z lekcji o cesarzach,
papieżach, królach.

• Wady modelu:

– Biograficzny
– Nie uwzględniający kontekstu społecznego (kobiety

w dziejach psychologii?)

– Unieważnia współpracowników

• Model ten jednak ma tę zaletę, iż jest

relatywnie wiele źródeł biograficznych i
autobiograficznych.

Psychologia jako historia

idei

• Wady modelu „wielkich ludzi” próbuje łagodzić

ten model historii idei, uwzględniając
historyczny i kulturowy kontekst, w ramach
którego twórcy rozpatrywani są jako część
kultury.

• Model ten zazwyczaj podporządkowuje się

chronologii, co ma dużą wartość porządkującą.

• Uwzględnia sposoby wyłaniania się jednych

teorii z innych.

Psychologia jako historia

problemu

• W tym modelu przestrzeganie

chronologii ma wartość systematyzującą,

• uwzględnia konkretne problemy i

konkretne sposoby ich rozwiązania.

• Każde nowe pytanie, nowy aspekt

zmusza jednak do rozpoczęcia badań od
początku.

Psychologia jako historia

społeczna

• Ten model bardzo długo służył jedynie do

określenia historii ruchów społecznych.

• Dziś ujęcie traktuje się jako historię

społeczeństw, uwypuklając społeczne,

wspólnotowe, polityczne, instytucjonalne

warunki badań psychologicznych (badań a

nie wyników).

• Model ten pozwala nie redukować historii

psychologii do izolowanych, działających

jednostek, ani do teorii i wyników badań.

• W tym ujęciu lepiej widać niejednorodność

rozwoju psychologii jako nauki.

Metody badań historii

psychologii

• Nie różnią się od historycznych
• Specyfika:

– „historia najnowsza”.
– heraldyka, czy numizmatyka, nie są pomocne w badaniach

• Jednak już genealogia może ujawniać pewne rzeczy:

Przykładowo: badania HILLIX’a (1980) wykazały

poprzez badanie ojców uczących na uniwersytetach

docentów psychologii, że blisko połowa wszystkich

pracujących w USA psychologów jest krewnymi

bliskich współpracowników Wilhelma Wundta.

Pytaniem innego już oczywiście rodzaju jest, czy

psychologowie Ci podzielają teorie i metody swoich

ojców.

dziękuję