HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XII

Psychologia polska

Erazm Ciołek

Prehistoria

• WITELON urodził się na Dolnym Śląsku
• pisał o sobie „syn Turyngów i Polaków”
• zmarł między 1280 a 1314

– Duża rozbieżność dat zgonu
– Brak aktywności naukowej i politycznej – brak

dokumentów, brak informacji po roku 1280.

– „Niektórzy historycy identyfikują go z

tajemniczym mnichem zmarłym w 1314 we

Francji, co jest raczej mało prawdopodobne.

Istnieją przekazy wskazujące, że w 1314 za jego

duszę odprawiono mszę żałobną w katedrze

wrocławskiej, której był kanonikiem”.

Optyka

• XIII-XIV wiek (rozbicie dzielnicowe w Polsce)

• Nowatorskie poglądy na temat anatomii oka i fizjologii widzenia.

• Jest uznawany za twórcę podwalin wiedzy psychologiczno-

psychiatrycznej i psychopatologicznej.

–

analizował także psychologiczny aspekt spostrzegania. W

analizował także psychologiczny aspekt spostrzegania. W

swoim dziele o optyce, a także we wcześniejszej rozprawie

swoim dziele o optyce, a także we wcześniejszej rozprawie

"

"

Tractatus de primaria causa poenitentiae et de natura

Tractatus de primaria causa poenitentiae et de natura

daemonum

daemonum

" z

" z

1268

1268

r. wskazywał m.in., że złudzenia wzrokowe

r. wskazywał m.in., że złudzenia wzrokowe

są wynikiem warunków obserwacji oraz wyobrażeń i sposobu

są wynikiem warunków obserwacji oraz wyobrażeń i sposobu

myślenia, pisząc np. że "oko nie otrzymuje żadnej innej

myślenia, pisząc np. że "oko nie otrzymuje żadnej innej

informacji poza światłem, barwą i wielkością kątową", a

informacji poza światłem, barwą i wielkością kątową", a

dopiero umysł dokonuje "przetworzenia wrażeń z pomocą

dopiero umysł dokonuje "przetworzenia wrażeń z pomocą

przedstawień branych z doświadczenia".

przedstawień branych z doświadczenia".

• Poza zagadnieniami fizycznymi optyki, w których wzorował się na

poglądach arabskiego uczonego Anzelma (X-XI w) oraz Roberta

Grosseteste i analizował:

– prostoliniowe rozchodzenie się światła, załamywanie się światła

– zjawiska meteorologiczne

Złudzenia wzrokowe

• Przyczyn złudzeń wzrokowych:

1.

1.

Warunki obserwacji, np. słabe oświetlenia

Warunki obserwacji, np. słabe oświetlenia

2.

2.

W doświadczeniach obserwatora.

W doświadczeniach obserwatora.

• Jedną z jego najbardziej przenikliwych analiz jest

przykład „Maura”, który "widzi czarnego anioła,

podczas gdy dla chrześcijan ma on jasną skórę"

natomiast diabeł dla chrześcijan jest czarny, a dla

Murów jasnoskóry.

–

nie negował istnienia demonów, a nawet opisał

nie negował istnienia demonów, a nawet opisał

szczegółowo ich naturę i zachowanie, jednak

szczegółowo ich naturę i zachowanie, jednak

wskazał, że materialne wyobrażenie demonów

wskazał, że materialne wyobrażenie demonów

może być złudzeniem psychologicznym, mającym

może być złudzeniem psychologicznym, mającym

swoje uwarunkowania kulturowe, np. związane z

swoje uwarunkowania kulturowe, np. związane z

samooceną czy samopostrzeganiem

samooceną czy samopostrzeganiem

.

Laboratorium w Krakowie

•1903

na Uniwersytecie

Jagiellońskim

• Założone przez profesora

filozofii Władysława

Władysława

Heinricha

Heinricha

(1869-1957).

– Wieloletnia praca badawcza

o charakterze
eksperymentalnym (o czym
świadczą publikacje z badań
z roku 1898).

Laboratorium we Lwowie

•1907

na uniwersytecie

Lwowskim powstaje laboratorium
psychologiczne

• Założone przez profesora filozofii

Kazimierza Twardowskiego

Kazimierza Twardowskiego

.

– Spór o pierwszeństwo - 1898/1899

(data pierwszych wykładów z
psychologii we Lwowie, niemniej
Twardowski nigdy nie prowadził
badań eksperymentalnych.

Laboratorium w Warszawie

•1910

w Warszawie

(trzecie, po Krakowie i
Lwowie)

• Pracownia psychologiczna

kierowana przez Edwarda

Edwarda

Abramowskiego

Abramowskiego

(1868-

1918).

Szkoła lwowsko-warszawska

• Za twórcą filozoficznej szkoły Lwowsko-Warszawskie

uważa się Władysława Twardowskiego.

• Nazwy „szkoła lwowsko-warszawska” użył

prawdopodobnie po raz pierwszy K. Ajdukiewicz w

adresie powitalnym do uczestników Kongresu Filozofii

Naukowej w 1935 w Paryżu.

• Jego uczniami w dziedzinie psychologii byli:

–

Władysław Witwicki

Władysław Witwicki

(autor teorii kratyzmu)

–

Stefan Baley

Stefan Baley

twórca polskiej psychologii wychowawczej

1928.

–

Stefan Błachowski

Stefan Błachowski

założyciel Kwartalnika Psychologicznego

1930 i Przeglądu Psychologicznego 1952.

–

Mieczysław Kreutz

Mieczysław Kreutz

obrońca metody introspekcyjnej,

psychologia młodzieży.

O niemieckich laboratoriach

• William James tuż po zwiedzaniu i po

zapoznaniu się z tematyką badań w
roku 1882 r.:

–„Żaden inny naród nie

zniósłby takiej nudy”

Witwicki o badaniach

eksperymentalnych

•

„

„

We wszystkich tych metodach ma

We wszystkich tych metodach ma

się do czynienia z kojarzeniem

się do czynienia z kojarzeniem

umyślnym […], z procesem

umyślnym […], z procesem

nudnym i sztucznym, jaki w życiu

nudnym i sztucznym, jaki w życiu

zachodzi rzadko. Zupełnie jakby

zachodzi rzadko. Zupełnie jakby

ktoś miał trociny żuć na pokaz, jak

ktoś miał trociny żuć na pokaz, jak

prędko je żuje”.

prędko je żuje”.

Kratyzm Witwickiego

Kratyzm Witwickiego

– W 1907 przedstawia że

ambicja jest naturalnym dla

każdego człowieka

mechanizmem wywołującym

nieustanne dążenie do

górowania nad otoczeniem

(społecznym i fizycznym) –

[niezależnie od Adlera?],

– Autor rodzimego

podręcznika psychologii

(1925)

• Psychologia religii,

psychologia sztuki

Psychologia wychowawcza

Psychologia wychowawcza

Baley’a

Baley’a

• psychologią praktyczna:

– Wprowadził nowe metody

eksperymentalne do psychologii,

– określił główne problemy z zakresu

psychologicznych podstaw wychowania i

nauczania.

– Prowadził badania z zakresu racjonalnej

opieki nad dziećmi,

– analizował problemy psychologii wieku

dojrzewania (porównał m.in. badania

polskie i niemieckie).

– Był pionierem badań psychologicznych w

sporcie i wychowaniu fizycznym w Polsce.

– Zajmował się także psychologią twórczości

literackiej - analizował pod tym kątem

utwory Szewczenki, Słowackiego,

Wyspiańskiego i Żeromskiego.

Mieczysław Kreutz

• Kreutz mówił o:
1.

pojęciu czynności w

kontekście psychologicznym,

2.

interpretacji wyników testów

z punktu dążenia do ich

zmienności, wykazując, iż

nie jest ona możliwa bez

znajomości czynności, które

do tych wyników

doprowadziły.

3.

Bronił introspekcji w okresie

pawłowizmu

Tadeusz Tomaszewski

Tadeusz Tomaszewski

(1910-

(1910-

2000)

2000)

• Urodzony we Lwowie, studiował na

Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we

Lwowie polonistykę i psychologię pod

kierunkiem Mieczysława Kreutza.

• Magisterium w roku 1934 na podstawie

pracy "Geneza ocen niedorzeczności".

Asystent M. Kreutza w Katedrze

Psychologii Uniwersytetu Lwowskiego.

• Doktorat 1938 u M. Kreutza na podstawie

rozprawy "Metody badań dyspozycji

złożonych". 1939/1941 - asystent M.

Kreutza w Katedrze Pedagogiki UJK we

Lwowie.

• Po wojnie, od 1945 w Lublinie.

•

Teoria CZYNNOŚCI

Teoria CZYNNOŚCI

zmieniła status

polskiej psychologii w nauce światowej

(Szkoła Warszawska?).

Polska psychologia

• „Nauka o czynnościach” „wyższych”

lub psychicznych

• Czynności wyższe ujmowane jako

procesy uczestniczące w działaniu
praktycznym i posiadające określoną
organizację

Witwicki o aktach woli

Witwicki o aktach woli

•

„

„

Eksperymenty nad czasem

Eksperymenty nad czasem

reakcji, jakkolwiek od czasów

reakcji, jakkolwiek od czasów

Wundta bywają opisywane w

Wundta bywają opisywane w

badaniach aktów woli, niewiele

badaniach aktów woli, niewiele

mogą powiedzieć o woli i jej

mogą powiedzieć o woli i jej

aktach. Świadczą tylko o tym, że

aktach. Świadczą tylko o tym, że

uwaga przyspiesza nasze ruchy,

uwaga przyspiesza nasze ruchy,

podobnie jak przyspiesza

podobnie jak przyspiesza

postrzeżenia”.

postrzeżenia”.

Psychologia opisowa vs

introspekcyjna

• Psychologowie wyraźnie odrzucali

psychofizjologiczny paradygmat badań
na rzecz psychologii opisowej.

– Niechęć do stosowania eksperymentów i

testów (walka z „testowym” utonięciem przy
jednoczesnej pracy nad adaptacjami testów)

Twardowski

• „Urodził sie w polskiej rodzinie zamieszkałej w Wiedniu.

Studia na Wydziale Filozoficznym w Wiedniu. Studiował

filozofię pod kierunkiem Franza Brentano, a także filologię

klasyczną, matematykę, fizykę. Jego praca habilitacyjna O

treści i przedmiocie przedstawień okazała się ważną pozycją

filozoficzną przełomu XIX i XX w., wpływając na poglądy

czołowych filozofów europejskich (m.in. E. Husserla).

• Jako Polak nie mógł liczyć na karierę naukową w Austrii,

więc – chcąc wykładać filozofię po polsku i dla Polaków – w

1895

1895

przeniósł się do Lwowa.

–

Na jego wykłady przychodziło po 2 tysiące osób, w tym

Na jego wykłady przychodziło po 2 tysiące osób, w tym

wiele przyjeżdżających z innych miast – konieczne więc

wiele przyjeżdżających z innych miast – konieczne więc

było wynajmowanie największych sal we Lwowie.

było wynajmowanie największych sal we Lwowie.

("Zarys

historii filozofii", "Zarys logiki", "Wstęp do psychologii", "Życie

psychiczne a układ nerwowy", "Rozwój filozofii nowożytnej"),

– Z jego inicjatywy na początku XX wieku powstało

Polskie Towarzystwo Filozoficzne

, wydające od

1911

"

Ruch Filozoficzny

".

wspomina jeden z jego

słuchaczy, Kazimierz

Michałowski:

– Punktualnie o godz. ósmej rano Kazimierz Twardowski

przy świetle palników gazowych rozpoczynał swe wykłady

z logiki, w największym podówczas audytorium, w starym

budynku uniwersyteckim przy ulicy św. Mikołaja, na

drugim piętrze. Sala – jak zawsze – była pełna. Biada

studentowi, choćby nawet nosił mundur kapitana lub

majora, gdyby spóźnił się bodaj o minutę na wykład.

Profesor wówczas przerywał wykład i lustrował swoim

przenikliwym spojrzeniem nieszczęśnika, który jak

niepyszny wślizgiwał się do ławek lub stawał pod ścianą.

Było naprawdę rzeczą zastanawiającą, jak ci ludzie, którzy

rozkazywali plutonom, kompaniom czy nawet batalionom,

których uczono z pogardą patrzeć na cywilów, tracili przed

obliczem profesorów swoją butną postawę, pewność

siebie i pomimo Wirtuti Militari czy Krzyżów Walecznych

zdobiących niejednokrotnie ich piersi, zachowywali się z

uszanowaniem, a nawet pokornie. Zrozumiałem wówczas

dobrze potęgę autorytetu prawdziwej wiedzy. Wykłady

Kazimierza Twardowskiego były chyba najlepszymi, jakich

kiedykolwiek w życiu słuchałem. Miał on przedziwny dar

przedstawiania najtrudniejszych zagadnień w sposób tak

prosty i oczywisty, że każdemu uważnie słuchającemu

wydawało się, że słucha rzeczy łatwych.

Program Twardowskiego

• Twardowski wzbogacił program Brentana

(poznanie

jest zjawiskiem psychicznym)

o:

1. powiązał analizę psychologiczną z semiotyką, np. analizując

właściwości przedstawień przez rozpatrzenie charakteru

odpowiadających im nazw;

2. wprowadził ważne rozróżnienie treści i przedmiotu

przedstawienia, które przed nim były systematycznie

mieszane;

3. odróżnił czynności

czynności

od wytworów

wytworów

(było to podyktowane

dążeniem do uniknięcia psychologizmu).

1. Wytwory psychofizyczne, np. język, dzieła sztuki czy teorie

naukowe obiektywizują się, a przez to ich analiza uniezależnia

się od psychologii;

4. podkreślał rolę jasności i precyzji w myśleniu filozoficznym.
5. przeprowadził (bardzo wpływową w Polsce) krytykę

relatywistycznego rozumienia prawdziwości.

Program Twardowskiego w
odniesieniu do psychologii

1.

metoda filozofii jest taka sama jak innych

nauk empirycznych, w związku z tym

filozof zobowiązany jest do głoszenia tez

jasnych i dobrze uzasadnionych;

2.

podstawą filozofii jest psychologia

psychologia

deskryptywna

deskryptywna

, która bada nie tyle

tworzenie się zjawisk psychicznych, ile ich

treść

treść

;

3.

charakterystyczną cechą zjawisk

psychicznych jest ich intencjonalność

intencjonalność

,

tzn. skierowanie na przedmiot;

Komunikacja

• Nazwa pełni zatem trzy funkcje:

1.

1.

sygnalizuje akt przedstawienia w mówiącym,

sygnalizuje akt przedstawienia w mówiącym,

2.

2.

wywołuje treści psychiczne w rozmówcy,

wywołuje treści psychiczne w rozmówcy,

3.

3.

nazywa przedmioty, które odpowiadają trzem

nazywa przedmioty, które odpowiadają trzem

momentom przedstawienia, tj. aktowi, treści

momentom przedstawienia, tj. aktowi, treści

przedmiotowi przedstawienia.

przedmiotowi przedstawienia.

• sposób językowego komunikowania informacji

opisany tu został w kategoriach psychologicznych:

– Wyróżniony zostaje nadawca odbiorca,
– Zakłada się też, że nadawca, wypowiadając nazwę, ma na

celu wzbudzenie w słuchającym określonej reakcji w

postaci tej samej treści psychicznej, która jest udziałem

mówiącego. Wypowiadający nazwę coś sobie przedstawia,

co oznacza, że przeżywa on pewien akt psychiczny.

Intencjonalny przedmiot

•

„

„

Przedmiot” to wszystko, co

Przedmiot” to wszystko, co

można sobie wyobrazić i

można sobie wyobrazić i

pomyśleć.

pomyśleć.

• Każde przedstawienie ma treść, ale

już nie każde musi mieć przedmiot.

– wedle Twardowskiego nie istnieją tzw.

przedstawienia bezprzedmiotowe, gdyż
każde przedstawienie posiada swój
przedmiot.

Przedmiot a treść

przedstawienia

• Zjawiska psychiczne odnoszą się do jakiegoś

immanentnego przedmiotu. To właśnie

odniesienie (intencjonalność) odróżnia zjawiska

psychiczne od fizycznych i to właśnie ze względu

na nie przyzwyczajono się wyróżniać w każdym

zjawisku psychicznym akt i treść.

• Mówiąc o „przedstawieniach” można mieć na

myśli albo akty przedstawienia, albo też to, co

przedstawione, czyli treści przedstawień.

Twardowski uważa, iż konieczne jest dodatkowo

odróżnienie przedmiotu od treści przedstawienia

• Dokonuje rozróżnienia na:

1.

1.

akt,

akt,

2.

2.

treść

treść

3.

3.

i przedmiot przedstawienia

i przedmiot przedstawienia

.

Wykształcił ponad 30

profesorów: filozofów i

psychologów

•

Tadeusz Czeżowski

,

•

Kazimierz Sośnicki

,

•

Kazimierz Ajdukiewicz

,

• Roman Ingarden,
• Izydora Dąmbska,
• Tadeusz Kotarbiński,
• Władysław Witwicki,
• Jan Łukasiewicz

Uszkolnienie

• Założona przez Twardowskiego szkoła liczyła

w 1939 ok. osiemdziesięciu naukowców

(łącznie z pracującymi na polach innych niż

filozofia w ścisłym sensie)

• Była to formacja tak liczna z tego względu, że

kryteria identyfikacji ze sz. l.-w. były

wielorakie.

– Do przynależności poczuwali się niemal wszyscy

uczniowie Twardowskiego i uczniowie jego uczniów.

– Kolejnym identyfikatorem była analityczna metoda

filozofowania, mieszcząca się w metafilozoficznym

programie założyciela.

Psychologia po II Wojnie

Światowej

• Do 1948 życie akademickie w Polsce toczyło się wg zasad

przedwojennych, ale potem nastąpiła ideologiczna

ofensywa marksizmu.

• Wielu badaczy odsunięto od dydaktyki, m.in. Tatarkiewicza i

Dąmbską, niektórym znacznie ograniczono zajęcia (np.

Ossowscy), jeszcze innym pozwolono wykładać tylko logikę

(dotyczyło to np. Ajdukiewicza, Kotarbińskiego).

• W latach 1951–1952 marksiści ostro zaatakowali czołowych

filozofów sz. l.-w. (R. Ingardena, Twardowskiego,

Ajdukiewicza i Kotarbińskiego.

• Odsunięci profesorowie wrócili do nauczania po 1956, a

polemiki ze strony marksistowskiej nabrały charakteru

akademickiego, ale powrót do dawnego stanu rzeczy nie był

już możliwy.

• Tego, czy sz. l.-w. istniała po 1945, nie da się jednoznacznie

rozstrzygnąć.

Metodologiczna „swoistość”

1.

1.

Introspekcja jako podstawowa metoda

Introspekcja jako podstawowa metoda

poznania życia psychicznego,

poznania życia psychicznego,

2.

2.

Metoda analityczna w definiowaniu

Metoda analityczna w definiowaniu

pojęć,

pojęć,

3.

3.

Wypracowanie metody interpretacji

Wypracowanie metody interpretacji

wytworów (intuicja),

wytworów (intuicja),

4.

4.

Stosowanie „ABC” porządnego

Stosowanie „ABC” porządnego

myślenia w piśmiennictwie naukowym

myślenia w piśmiennictwie naukowym

5.

5.

Odrzucenie psychofizjologicznego

Odrzucenie psychofizjologicznego

paradygmatu badań,

paradygmatu badań,

6.

6.

Ostrożność wobec nowinek.

Ostrożność wobec nowinek.

dziękuję