Rodzaje struktur

rynkowych

Plan wykładu

• Definicja i rodzaje struktur

rynkowych

• Cechy konkurencji doskonałej
• Cechy monopolu

Definicja i rodzaje struktur

rynkowych

Gałąź

jest

zbiorem

wszystkich

przedsiębiorstw, które wytwarzają te

sam produkt.

Struktura rynkowa

jest wyznaczana na

podstawie:

liczbę firm działających na rynku
możliwości wejścia nowych firm na rynek
stopnia zróżnicowania produktów
możliwości wpływania przez firmy na

cenę

Wyróżnia się następujące

rodzaje

struktur rynkowych

:

konkurencję doskonałą
konkurencję monopolistyczną
oligopol
monopol

Trzy ostatnie struktury określa się
jako

konkurencję niedoskonałą

.

Cechy konkurencji

doskonałej

Konkurencja

doskonała

charakteryzuje się:

1. Na rynku występuje

bardzo wielu

sprzedających

i

kupujących

.

Każdy
z producentów posiada znikomy
udział
w rynku i zmiana przez nich wielkości
produkcji nie wpływa na zmianę
rynkowej podaży.

2.

Oferowany na rynku

produkt jest

homogeniczny

(jednorodny,

standaryzowany,

identyczny).

W

związku z tym sprzedający nie mogą
na rynku konkurować ze względu na
cechy produktu. Reklama jest więc
zbędna.

3.

Cena na rynku jest taka sama.

Rynek

jest dawcą ceny, zaś sprzedający
są jej biorcą

i nie mają na jej

ustalanie żadnego wpływu.

4.

Rynek jest przejrzysty

. Klienci

posiadają doskonałą informację

o cechach, cenie i dostępności

produktu, zaś sprzedający o gustach

i preferencjach konsumentów oraz

o kosztach.

5.

Istnieje

łatwość wejścia na rynek

i wyjścia z niego

oraz doskonała

mobilność czynników wytwórczych

pomiędzy gałęziami.

6.

Funkcja

popytu

na

produkty

pojedynczego

przedsiębiorstwa jest pozioma

i pokrywa się z

funkcją utargu (przychodu) krańcowego

Wielkość

produkcji

(Q)

Cena (P)

Utarg

(przychó

d)

całkowity

(TR=P*Q)

Utarg

(przychó

d)

krańcow

y (MR)

0

0

1

20

20

20

2

20

40

20

3

20

60

20

4

20

80

20

5

20

100

20

6

20

120

20

7

20

140

20

8

20

160

20

9

20

180

20

10

20

200

20

ilość dobra (Q)

2
0

ce

n

a

(

P

)

i

u

ta

rg

(

p

rz

y

ch

ó

d

)

kr

a

ń

co

w

y

(M

R

)

D = MR

Cechy monopolu

Monopol pełny

(czysty) posiada

następujące cechy:

1. Na rynku działa jeden producent

(sprzedawca) i wielu kupujących.
Jeżeli po stronie popytu występuje
jeden podmiot, zaś po stronie podaży
jest

wiele

podmiotów,

to

taką

strukturę określa się

monopsonem

(monopol popytu).

2.

Monopolista jest dawcą i twórcą
ceny

. Funkcja popytu na produkty

monopolisty jest jednocześnie funkcją
popytu na produkty całej gałęzi.

3.

Produkty

mogą

być

zarówno

jednorodne jaki skomplikowane

.

Nie posiadają bliskich substytutów.

4.

Uczestnicy

rynku

posiadają

doskonałą informację.

W przypadku

monopolu podaży monopolista zna

popyt na wytwarzane przez siebie

dobro,

a w przypadku monopolu popytu ma

rozeznanie w zapotrzebowaniu.

5. Występują

trudne do pokonania

bariery wejścia na rynek.

Rodzaje barier

1. Prawne

a) Rząd lub władze lokalne mogą

przyznać

wyłączność

jednej firmie na

produkcje

danego

dobra

lub

świadczenia usługi. Może to wynikać z

prowadzenia

przez

rząd

protekcjonistycznej

polityki

,

polegającej na ochronie krajowego

producenta przed napływem towarów

z zewnątrz.

b) Przedsiębiorstwo

może

być

właścicielem

patentu,

licencji,

znaków towarowych

, dzięki czemu

zdobywa dominującą pozycje na

rynku.

2. Przedsiębiorstwo jako jedyne może

posiadać

dostęp

do

rzadkich

,

występujących w niewielkiej ilości

bogactw mineralnych

.

3. Ekonomiczne

W długim okresie koszty przeciętne

maleją bardzo znacznie wraz ze

wzrostem produkcji i z tego powodu

działalność

więcej

niż

jednego

przedsiębiorstwa

nie

jest

ekonomicznie

uzasadniona.

Taki

monopol

nazywany jest

naturalnym

.

Wielkość

produkcji

(Q)

Cena (P)

Utarg

(przychó

d)

całkowity
(TR=P*Q)

)

Utarg

(przychó

d)

krańcowy

(MR)

1

30

30

2

25

50

20

3

20

60

10

4

15

60

0

5

10

50

-10

6

5

30

-20

Utarg całkowity

a utarg

krańcowy

Dopóki wzrasta utarg całkowity utarg
krańcowy jest większy od zera.

Powyżej produkcji wynoszącej 4 sztuki
utarg całkowity spada, a utarg
krańcowy jest mniejszy od zera.

Monopolista chcąc zwiększyć sprzedaż
musi obniżać cenę.

Popyt a utarg krańcowy

Ilość dóbr

D

MR

Funkcja popytu (D) i utargu krańcowego (MR)
posiadają nachylenie ujemne. Funkcja MR
jest bardziej stroma.

Do momentu przecięcia się funkcji MR z osią
X funkcja popytu jest elastyczna. Gdy utarg
krańcowy staje się ujemny, popyt jest
nieelastyczny.

Ponieważ koszt krańcowy jest dodatni to

monopolista nigdy nie produkuje na
nieelastycznej części krzywej popytu

.

Konkurencja

monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna

posiada następujące cechy:

1.Na rynku istnieje bardzo wielu
sprzedających i kupujących

2.Bardzo łatwo jest wejść na rynek

3. Produkty wytwarzane na rynku nie

są jednorodne. Różnią się między
sobą cechami użytkowymi (kolor,
dodatkowe

wyposażenie,

usługi

posprzedażne, itp.)

4. Producenci i konsumenci posiadają

doskonałe informacje o rynku.

Przykłady konkurencji

monopolistycznej

Przykładem konkurencji monopolistycznej
mogą być małe sklepy osiedlowe, które
dzięki

dogodnemu

położeniu

mogą

ustalać wyższe ceny niż w supermarkecie.

Innym przykładem są restauracje, które
różnią się wystrojem, menu czy również
położeniem,

dzięki

czemu

mogą

różnicować ceny.

Poszczególne firmy nie mają szans na
przejęcie rynku. Muszą się liczyć z tym,
że wysokie zyski w krótkim okresie
przyciągają

przedsiębiorstwa

spoza

gałęzi i w długim okresie zyski będą
spadały.

Ważnym elementem walki o klienta jest

różnicowanie produktów

i

promocja

sprzedaży

, która pomaga w dotarciu do

nowych klientów.

Oligopol

1.

W

gałęzi

występuje

niewielu

producentów i wielu kupujących. Jeżeli
na

rynku

występuje

dwóch

producentów to taką strukturę określa
się

duopolem

. Jeżeli po stronie popytu

znajduje się kilku odbiorców to taka
struktura nazywa się

oligopsonem

.

2.

Występują bariery wejścia na rynek
zarówno

o

charakterze

technologicznym jak i ekonomicznym.

3.

Produkty, które są wytwarzane
w oligopolu są zarówno jednorodne jak
i zróżnicowane. Częściej w praktyce
spotyka się oligopole, gdzie produkty
są bliskimi substytutami np. rynek
samochodów, telefonów komórkowych
itp.

4.

Producenci i konsumenci posiadają
doskonałą informację o rynku.

5. Każda z firm przy podejmowaniu

decyzji musi brać pod uwagę
działania innych firm. Pomiędzy
uczestnikami rynku istnieje

silna

współzależność

.

6. Strategie

stosowane

przez

oligopolistów są różnorodne.

Rodzaje strategii stosowanych

przez oligopolistów

1.

Każda z firm nie porozumiewa się i sama
określa ceny swoich wyrobów. Każda z firm
stara się obniżać cenę i zwiększać rozmiary
produkcji, aby zdobyć większy udział w
rynku. Dochodzi do

wojny cenowej

.

2.

Firmy dochodzą ze sobą do porozumienia co
do poziomu ceny oraz wielkości produkcji
i

zawierają

porozumienie

monopolistyczne

. Istnieje jednak zawsze

pokusa, że któraś z firm wyłamie się i
zacznie obniżać cenę.

3.

Firmy dochodzą do porozumienia i
jedna z nich staje się liderem, ustalając
ceny. Jest to

strategia przywództwa

cenowego

. Ceny może ustalać albo

przedsiębiorstwo

posiadające

największy udział w branży albo
najniższe koszty produkcji.

4.

Wszystkie firmy zachowują się jak
liderzy i w efekcie osiągają niższe zyski
niż
w

przypadku

porozumienia

monopolistycznego.

Formy monopolizacji

1.

Pool (ring)

– to luźne porozumienie

zawierane pomiędzy przedsiębiorstwami
w

celu

realizacji

konkretnych

przedsięwzięć. Może dotyczyć wspólnej
polityki cenowej, określenia rynków
zbytu. Porozumienie posiada charakter
czasowy i jest najczęściej zawierane w
okresie kryzysu i rozwiązywane w fazie
pojawienia się ożywienia gospodarczego.

2.

Kartel

jest

zawierany

pomiędzy

przedsiębiorstwami, które wytwarzają
ten sam produkt. Porozumienie dotyczy
poziomu cen, wielkości produkcji i
rynków zbytu. Ograniczanie produkcji
umożliwia sztuczne podnoszenie ceny.
Zysk jest dzielony proporcjonalnie do
ustalonych limitów produkcji. Walka o
limity skłania do łamania przyjętych
wcześniej

umów

i kartel jest zazwyczaj krótkotrwały.

3.

Syndykat

jest podobny do kartelu z tą

różnicą, że firmy dochodzące do
porozumienia zakładają

wspólne biuro

handlowe

. Prowadzi ono politykę cen

i zajmuje się zbytem towarów w imieniu
zrzeszonych firm. Ponadto określa ono
limity

produkcji

dla

uczestników

syndykatu i globalne rozmiary produkcji.

4.

Trust

polega na zrzeszeniu się firm,

które

tracą osobowość prawną

i

niezależność

ekonomiczną

.

Trust powstaje albo na drodze
łączenia kapitałów i poddaniu się
wspólnemu kierownictwu albo na
przejęciu

przez

jedne

przedsiębiorstwo

innych.

Zyski

spływają do wspólnego budżetu i są
następnie dzielone adekwatnie do
posiadanych w truście udziałów.

5.

Koncern

wiąże ze sobą przedsiębiorstwa

posiadające osobowość prawną

, które

działają

pod

wspólnym

zarządem

.

Dominujące przedsiębiorstwo zdobywa swoją
pozycję albo poprzez wykup słabszych albo
poprzez fuzję. Uczestnicy koncernu prowadzą
samodzielną działalność gospodarczą, ale
silnie podlegają firmie dominującej. Koncerny
mogą działać w oparciu o

powiązania

poziome

(firmy z tej samej branży) albo

o

powiązania pionowe

(firmy wytwarzające

produkty

będące

ogniwami

na

poszczególnych

etapach

procesu

produkcyjnego).

6.

Konglomerat

skupia pod wspólnym

kierownictwem obok podstawowej
działalność gospodarczej inne formy
aktywności gospodarczej. Pozwalają
lokować kapitał poza podstawową
sferę

działalności.

Źródłem

powstawania konglomeratów jest
chęć

rozłożenia

ryzyka

i

zabezpieczenie

się

przed

oskarżeniem

o

porozumienie

monopolistyczne.

7.

Holding

jest spółką akcyjną, która

posiada akcje różnych przedsiębiorstw
należących do jednej gałęzi przemysłu.
Pozwala to na sprawowanie kontroli
nad

ich

działalnością.

Powstanie

holdingu następuje poprzez wymianę
akcji przedsiębiorstw na akcje holdingu
lub poprzez wykup akcji danego
przedsiębiorstwa.

Dziękuję za uwagę