8. STRUKTURY RYNKOWE

Rodzaje struktur rynkowych:

• konkurencja doskonała

• konkurencja monopolistyczna

• oligopol

• monopol

CECHY ALTERNATYWNYCH STRUKTUR RYNKOWYCH:

CECHY RYNKU:	MODELE RYNKU:
		rynek doskonały (konkurencja doskonała)	rynki niedoskonałe:
				konkurencja monopolistyczna	oligopol	monopol
Liczba firm	bardzo dużo	dużo (np. kilkadziesiąt)	kilka	jedna
Swoboda wejścia na rynek	nieograniczona	nieograniczona	ograniczona	bardzo ograniczona lub zerowa
Cechy produktów	jednorodne (niezróżnicowane)	zróżnicowane	niezróżnicowane lub niezbyt zróżnicowane	nieporównywalne
Wpływ na cenę	cena niezależna od firmy (pozioma krzywa popytu)	firma ma pewien wpływ na cenę (krzywa popytu opada, ale popyt jest relatywnie elastyczny)	znaczny wpływ producenta na cenę (opadająca krzywa popytu, relatywnie nieelastyczny popyt zależy od reakcji konkurentów na zmiany cen)	bardzo duży wpływ producenta na cenę (opadająca krzywa popytu, popyt mniej elastyczny niż w oligopolu)
Przykłady rynków	kapusta, marchew, ziemniaki	restauratorzy, architekci	cementownie, cukrownie	elektrociepłownie komunikacja miejska, PKP

Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej:

• konkurencja doskonała istnieje, gdy na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających, każdy z producentów wytwarza część łącznej produkcji

• zmiana wielkości produkcji nie wpływa na podaż dóbr

• producenci nie mają wpływu na cenę

• wszyscy są cenobiorcami

• istnieje doskonała mobilność czynników produkcji

• nie ma żadnych barier wejścia na rynek

• oferowany do sprzedaży towary są konkurencyjne

• kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku

Zwiększanie podaży na tym rynku nie wpływa na poziom ceny, dlatego wykresem ceny jest prosta równoległa do osi odciętych i jest ona równocześnie krzywą popytu rynkowego (doskonale elastyczny popyt). Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne maksymalizuje zysk przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu krańcowego z utargiem krańcowym, który jest równy cenie.

Punkty przecięcia kosztów przeciętnych z przychodami przeciętnymi (E i F) wyznaczają podział opłacalnej produkcji. Od punktu E przedsiębiorstwo zaczyna przynosić zysk. Jest to tzw. próg rentowności. Dopóki koszt krańcowy jest niższy od kosztu przeciętnego, zwiększenie produkcji obniża koszt przeciętny i przyczynia się do wzrostu zysku. Zysk przedsiębiorstwa rośnie tak długo, jak długo koszt krańcowy jest niższy od przychodu krańcowego. W punkcie A, gdzie MC=MR przedsiębiorstwo osiąga maksimum zysku. Jest to OPTIMUM EKONOMICZNE PRZEDSIĘBIORSTWA.

Zysk całkowity przedsiębiorstwa jest równy zakreskowanemu polu prostokąta ABCD, który powstaje jako różnica między przychodem całkowitym (pole 0CAQ_r) i kosztami całkowitymi (pole 0DBQ_r).

Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi dopóty, dopóki nie zmieniają się czynniki tj.:

• ceny wytwarzanych przez to przedsiębiorstwo produktów

• ceny nabywanych przez to przedsiębiorstwo czynników produkcji

W okresie krótkim liczba firm działających w gałęzi jest stała. Na zmianę ceny dana firma może reagować tylko zmianami produkcji.

Jeśli cena wzrośnie, firma zwiększy produkcję i zwiększy zysk lub zmniejszy stratę. Jeśli cena spadnie, firma zmniejszy produkcję i zmniejszy zysk lub powiększy stratę. W związku z tym, w zależności od ceny rynkowej, firma na rynku konkurencji doskonałej może osiągać krótkookresową równowagę przy większym lub mniejszym zysku, a nawet stracie.

Gdy przedsiębiorstwo ponosi straty, to kwestia zaprzestania produkcji zależy od tego, czy cena rynkowa jest wyższa czy też niższa od przeciętnego kosztu zmiennego, który wyznacza granicę racjonalnych strat, dopóki cena jest wyższa od przeciętnych kosztów zmiennych nie należy przerywać produkcji, gdyż pokrywa ona koszty bieżące związane z produkcją. Cena równa AVC określona jest jako cena zamknięcia; gdyby cena spadał poniżej tego poziomu należy zaprzestać produkcji, bo prowadzi to do powiększenia strat.

Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego:

• monopol czysty następuje, gdy na rynku występuje tylko jeden producent danego dobra i wielu kupujących

• produkty są zróżnicowane i nie mają substytutów

• nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta, co może wynikać z przyczyn technicznych, ekonomicznych lub administracyjno - prawnych

• producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku

Źródła barier wejścia na rynek monopolistyczny:

• firma ma prawo do wyłączności produkcji danego dobra lub świadczenia danej usługi

• firmy posiadają patenty, prawa autorskie lub znaki firmowe, które uniemożliwiają powielanie technologii lub produktów przez innych producentów

• prawo własności do specyficznych, niepowtarzalnych zasobów naturalnych, potrzebnych do produkcji danego dobra

• monopol może wynikać z rosnących korzyści skali

SIŁA MONOPOLOWA - ma wpływ na podaż dóbr i ceny.

Zwiększenie produkcji obniża ceny i na odwrót.

Krzywa popytu na produkty monopolu jest równocześnie krzywą popytu rynkowego i pokrywa się ona z krzywą ceny i przychodu przeciętnego.

Przychód całkowity monopolu (TR) rośnie wraz ze wzrostem sprzedaży i osiąga maksimum przy rozmiarach produkcji Q₁.

Cenowa elastyczność popytu wynosi wówczas jeden, a przychód krańcowy jest równy zero.

Monopolista nie będzie więc zainteresowany zwiększeniem rozmiarów produkcji ponad poziom Q₁, ponieważ przychód krańcowy (MR) z każdej następnej jednostki sprzedanego produktu będzie ujemny.

Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego w okresie krótkim wyznaczona jest przez punkt zrównania przychodu krańcowego z kosztem krańcowym. Punkt ten odnosimy do krzywej popytu i wyznaczamy cenę, po której sprzedano zastosowaną produkcję monopolu. Monopol znajduje się wówczas w stanie równowagi, czyli osiąga optimum ekonomiczne.

Zysk monopolu (zakreskowane pole CDEF) jest różnicą między przychodem całkowitym (pole 0FCQ_r) a kosztem całkowitym (pole 0EDQ_r).

Analizując wielkość produkcji i wysokość cen w warunkach monopolu i konkurencji doskonałej widzimy, że monopol prowadzi do niższej łącznej produkcji i niższej ceny produktu.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

Występuje w gałęziach charakteryzujących się następującymi cechami:

• na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców

• istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi

• wytwarzane produkty są zróżnicowane pod względem cech użytkowych i mają bliskie substytuty

• producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku

Firma działająca na tym rynku ma do czynienia z opadającą krzywą popytu. Pojedyncze firmy dysponują pewnym stopniem siły monopolowej pozwalającym im w szczególnych warunkach na niewielkie podniesienie cen bez ryzyka utraty klientów.

Firmy te stosują formy walki konkurencyjnej, przy czym może to być konkurencja cenowa (oferowanie niższej ceny w stosunku do cen konkurentów) lub niecenowa (zróżnicowanie produktów przez wprowadzenie zmian jakościowych produktów, popularyzacja marki firmowej, stosowanie efektownych opakowań, korzystnych warunków gwarancji, serwisu).

OLIGOPOL charakteryzuje się:

• na rynku występuje niewielka liczba producentów, którzy opanowali rynek danego produktu oraz duża liczba kupujących

• swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi i ekonomicznymi

• produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne, jak i zróżnicowane

• najważniejszą cechą firm oligopolistycznych jest wzajemna zależność ich decyzji cenowych

• decyzje cenowe jednej firmy w istotny sposób wpływają na sprzedaż pozostałych firm

FORMY MONOPOLIZACJI:

FUZJE - łączenie się różnych przedsiębiorstw.

Wyróżniamy następujące formy monopolizacji:

POOL (RING) - luźne porozumienie zawierane w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć, np.: wspólna polityka cenowa, określenie rynków zbytu, tworzenie wspólnych funduszy. Porozumienie to ma najczęściej charakter doraźny.

KARTEL - powstaje w celu ograniczenia konkurencji (podobnie jak pool) między przedsiębiorstwami należącymi do branży. Ograniczając produkcję kartel sztucznie winduje cenę, co umożliwia maksymalizację zysku.

SYNDYKAT - organizacja zbliżona do kartelu, różnica polega na tym, że powstaje wspólne biuro handlowe zrzeszonych firm, które w ich interesie prowadzi politykę cen i zajmuje się zbytem towarów.

TRUST - zrzeszone w nim przedsiębiorstwa tracą osobowość prawną i niezależność ekonomiczną. Powstaje najczęściej w drodze łączenia przez przedsiębiorstwa swoich kapitałów i poddania się wspólnemu kierownictwu lub opanowania jednego przedsiębiorstwa przez inne.

KONCERN - związek firm mających osobowość prawną, działających pod wspólnym zarządem jako całość gospodarcza należąca do jednego właściciela. Koncerny rozwijają się w oparciu o powiązania pionowe (obejmujących przedsiębiorstwa z pokrewnych lub uzupełniających się gałęzi przemysłu) lub powiązania poziome (obejmujące firmy tej samej branży).

KONGLOMERAT - nad jednym kierownictwem skupia, obok podstawowej działalności produkcyjnej, także inne nie związane z nią formy aktywności gospodarczej.

HOLDING - jest zwykle spółką akcyjną, która posiada akcje różnych przedsiębiorstw, najczęściej należących do jednej gałęzi przemysłu, w ilościach zapewniających jej sprawowanie kontroli nad ich działalnością.

Korzyści płynące z fuzji przedsiębiorstw:

• korzyści skali uzyskiwane dzięki koncentracji produkcji

• możliwość osiągnięcia zysku monopolistycznego (przez ograniczenie produkcji i podnoszenie cen) wyższego niż możliwy do uzyskania w warunkach konkurencji doskonałej

• możliwość obniżki kosztów dzięki nakładom na prace badawczo - rozwojowe oraz inwestycje (wysokie zyski osiągane przez monopole zapewniają środki na te cele)

---