Modelowe struktury

rynków

Decyzje produkcyjne

przedsiębiorstwa na rynku

2

Ogólna charakterystyka rynków

Konkurencj

a

doskonała

Konkurencja

monopolistyczn

a

Oligopol

Monopol

Liczba

firm

Dużo

niezależny

ch firm

Dużo firm,

produkcja

podobnych dóbr

Kilka dużych

firm

Jedna duża

firma

Kontrola

cen

Rynek

determinuj

e ceny

Ograniczona ze

względu na

substytuty

Duży wpływ

cen lidera

Bardzo

duża

Zróżnico

wanie

prod.

Bardzo

małe

Duże; produkty

dla różnych

segmentów

zróżnicowane

i niezróżn.

Żadne

Wejście

na rynek

Brak barier

wejścia/
wyjścia

Duża łatwość

wejścia na

rynek

Trudne, liczne

bariery

Bariery

wejścia

przykład

y

GPW

usługi

Samochody,

stal, żarówki

?

3

Konkurencja doskonała

• Wielu niezorganizowanych nabywców
• Wielu niezorganizowanych producentów
• Produkt homogeniczny
• Brak ograniczeń wejścia/wyjścia
• Doskonała przewidywalność – dostęp do informacji

 Prawo popytu i prawo podaży
 Determinanty cenowe i pozacenowe
 Równowaga i stany nierównowagi
rynkowej

4

Konkurencja – zał.: cena jest zmienną

niezależną od decyzji pojedynczych

podmiotów.

Przedsiębiorstwo:
• Krzywa popytu na produkty firmy pozioma, doskonale

elastyczna

• Krótkookresowa równowaga gałęzi i przedsiębiorstwa

MC = MR = P

• Podaż pojedynczej firmy wyznaczana jako część

krzywej MC (podaż gałęzi = suma podaży
indywidualnych)

• Długi okres: zysk normalny
• Konkurencja doskonała istnieje w gałęziach, w

których nie ma korzyści skali

5

Cechy monopolu czystego

•

Jeden sprzedawca (producent) produktu

•

Wielu rozdrobnionych nabywców

•

Znaczące bariery wejścia na rynek
(naturalne lub sztuczne)

•

Brak bliskich substytutów dla produktu
monopolisty

•

Doskonała przejrzystość rynku

6

Monopol czysty – wstępne wnioski

•

Popyt rynkowy tożsamy z popytem na
produkty monopolisty

•

Żaden nabywca nie ma wpływu na cenę
rynkową

•

Monopolista jest cenodawcą!

7

Bariery wejścia na rynek

•

Bariery legislacyjne: prawnie
usankcjonowany monopol – konieczność
posiadania koncesji, zezwolenia, etc.

•

Bariery technologiczne – ochrona rozwiązań
technologicznych

(patenty – innowacyjność

kontra monopolizacja)

•

Bariery ekonomiczne – bardzo wysokie
nakłady kapitałowe lub

•

Monopol naturalny – spirala korzyści skali

8

Maksymalizacja zysku

•

Monopolista – cenodawca

•

Ustalanie ceny na dowolnym poziomie

• Na dowolnym poziomie?

• NIE!

•

Kontrola ze strony państwa – UOKiK

•

Ograniczenia ze strony rynku

•

Cel:

)

(

)

(

Q

MC

Q

MR



9

Przychody monopolisty

• Koszty monopolisty:

– Znany kształt krzywych
– Koszt marginalny

– rezerwowe moce produkcyjne

• Przychody monopolisty:

– Gdzie przychody osiągają wartość

maksymalną?

– Czy cena rynkowa jest tożsama z

przychodem marginalnym?

10

Przychód całkowity monopolisty

P

Q

Q

TR

D

Q

1

P

1

Q

2

P

2

TR

Q

TR

TR

Q

TR

MR

D

11

Przychód marginalny w monopolu

• W warunkach monopolu

cena rynkowa różni się od
przychodu marginalnego:

– Przychód marginalny może

przyjąć wartość ujemną

– Aby sprzedać więcej, należy

obniżyć cenę

Q



P



P

Q

D

12

Obraz maksymalizacji zysku

P

Q

D

MR

MC

AC



Q

M

)

(

)

(

Q

MC

Q

MR



P

M

AC(Q

M

)

U



13

Maksymalizacja zysku - konkluzje

• Monopolista ustala wielkość dostaw na rynek, a

następnie określa najwyższą możliwą cenę, po

jakiej rynek jest w stanie wchłonąć dostarczony

towar

• Optimum produkcji leży na lewo od optimum

technologicznego

(inaczej niż w konkurencji

doskonałej)

• Dodatni koszt krańcowy, dodatni przychód

krańcowy – duża elastyczność cenowa popytu

14

Elastyczność cenowa popytu na

produkt monopolisty

P

Q

D

MR

MC

Q

M

P

M

1



DP

E

1



DP

E

1



DP

E

15

Monopol a konkurencja doskonała

P

Q

D

MR

MC

Q

M

P

M

Konkurencja doskonała

=S

Q

E

P

E

16

Monopol a konkurencja doskonała

• Monopol prowadzi do:

• niższej produkcji

• wyższego poziomu cen

• Monopolista osiąga wysokie zyski w

długim okresie poprzez ignorowanie
optimum technologicznego.

• Poziom zysków a wydatki R&D

17

Utrzymanie monopolu

• Zagrożenia:

• wejście konkurenta (konkurentów) na rynek,
• przejęcie monopolisty (przypadek spółki publicznej)

• Obrona status quo:

• bariery formalne, kwoty produkcyjne, cła etc.
• dumping
• samoograniczenie cenowe – rezygnacja z

maksymalizacji zysku

• „ucieczka do przodu” – rozwój technologii i możliwości

produkcyjnych

18

Strata w monopolu

• Monopolista nie jest „skazany na sukces”
• Możliwości osiągania zysku zależą od

wzajemnego położenia krzywych popytu i
kosztów

• Decyzje dotyczące zawieszenia produkcji i

likwidacji przedsiębiorstwa są analogiczne
do decyzji w konkurencji doskonałej:

P<AVC(Q)

19

Konkurencja monopolistyczna – szczególne
cechy:

 wielu niezorganizowanych nabywców;
 duża liczba niewielkich firm z małym udziałem w
rynku;
 możliwość oddziaływania na ceny; dawca ceny
nie uwzględnia reakcji swoich konkurentów; jego
zachowanie nie ma bezpośredniego wpływu na
kształt krzywej popytu na wyroby innych firm w
krótkim okresie;
 swoboda wejścia na rynek (szczególnie w
długim okresie)
 dobra zróżnicowane pod względem jakości
estetyki, stopnia promocji, opakowania;

20

 przykłady: lokalnie – restauracje, salony
kosmetyczne, warsztaty; rynek krajowy –
fabryki mebli czy odzieży;
 związek klienta z firmą i jej wyrobami
(marką) powoduje, że firma podnosi ceny nie
obawiając się utraty wszystkich klientów
 opadająca krzywa popytu;
 element monopolizacji na rynkach
lokalnych – jedna szczególnie usytuowana
firma w stosunku do innych konkurencyjnych
(stacja benzynowa, apteka)
 max zysku przy MC=MR

21

KRÓTKI OKRES
– niezmienność kapitału rzeczowego i liczby firm w
branży, krzywa popytu wysoce elastyczna (wielu
konkurentów);
im mniej rywali tym większy zysk ekonomiczny;
DŁUGI OKRES
• możliwość przechwycenia części klientów przez
firmy wchodzące na rynek (spada popyt na produkty
firm istniejących);
• wzrost elastyczności cenowej popytu na wyroby
pojedynczej firmy
• zysk ekonomiczny wyeliminowany wskutek napływu
nowych konkurentów
• równowaga długookresowa firmy przy P=AC
• zmienność czynników produkcji – wzrost produkcji
przy zyskach ekon. , spadek przy pogarszaniu się
wyników finans.

22

Słabości analizy konkurencji monopolistycznej:

 niedoskonała informacja - firmy niewłaściwie

szacują popyt na swoje wyroby oraz nie są

świadome zysków ekonomicznych w innych

branżach;

 zróżnicowanie produktów utrudnia wyznaczenie

krzywej popytu rynkowego, stąd analizuje się tylko

pojedynczą firmę;

 istotne różnice w wielkości firm i strukturze

kosztów; firmy poza decyzjami o poziomie produkcji

i cenie muszą określać m.in. również strukturę

produkcji i poziom wydatków na reklamę;

23

CECHY OLIGOPOLU:

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane (będące w

stosunku do siebie bliskimi substytutami), np.:

paliwa, samochody, usługi lotnicze, piwo, stal,

tytoń, elektronika.

• Niewielka liczba producentów/sprzedawców

posiadających znaczące udziały na rynku. Silna

współzależność między przedsiębiorstwami –

jakakolwiek zmiana u jednego z producentów

wywołuje reakcję konkurentów. Wyznaczona cena i

wielkość produkcji w przedsiębiorstwie zależy od

zachowań konkurencji.

• Wielu kupujących.
• Względna stabilność cen.

24

5. Konkurencja niecenowa (pozacenowa):

różnicowanie produktów, jakość produktu i
obsługi, reklama, marka – znak firmowy,
dystrybucja.

6. Ograniczony dostęp do rynku. Bariery:

technologiczne, kapitałowe i kosztowe.

7. Brak jednoznacznych rozwiązań

optymalizacyjnych dla przedsiębiorstwa.

8. Bodźce do zmowy dotyczącej podziału produkcji,

rynków zbytu i zysku monopolowego. Kartel (np.
OPEC – Organizacja Państw Eksporterów Ropy
Naftowej) – forma umowy monopolowej.

9. Pełna informacja o rynku.

25

Duopol – forma rynku, w której dwaj producenci

sprzedają ten sam produkt, przy założeniu

współzależności dotyczącej wielkości produkcji i

ceny produktu.

OLIGOPOL – sposoby zachowań firm

I.

Współzależność

decyzyjna

firm

w

oligopolu – zachęta do zmowy, aby:
• działając jak monopol obniżyć stopień

konkurencji i zwiększyć zyski
• obniżyć stopień niepewności zachowania

rywali
• stworzyć bariery wejścia na rynek;

26

II. Niezależne działanie oligopolu – brak

porozumienia powoduje relatywnie długo trwającą

sztywność cen, przerywaną wojnami cenowymi;

• stabilność cen na dobrze rozwiniętym rynku;

• konkurencja pozacenowa;

• przewidywanie reakcji konkurentów na prowadzoną

politykę cenową;

• konkurenci naśladują jedynie obniżki cen