1

Prof. UE dr hab. Czesław Zając

Nauka o przedsiębiorstwie

Wykład II

Istota i cele przedsiębiorstwa

2

Funkcje przedsiębiorcy według J.

Schumpetera



Wprowadzenie nowego towaru lub

nowego gatunku towaru



Wprowadzenie nowej metody produkcji

(wynalazek naukowy, nowy handlowy

sposób postępowania z towarem)



Otwarcie nowego rynku (dana gałąź

przemysłu danego kraju nie

występowała)



Zdobycie nowego źródła surowców



Przeprowadzenie nowej organizacji

przemysłu (złamanie lub stworzenie

pozycji monopolistycznej)

3

Przedsiębiorczość jako

spostrzeganie i wykorzystanie

szans (J. Kirzner)



Dlaczego, kiedy i jak zaczynają

istnieć szanse na tworzenie

dóbr i usług?



Dlaczego, kiedy i jak konkretni

ludzie odkrywają i wykorzystują

te szanse?



Dlaczego, kiedy i jak różne

sposoby działania są stosowane

do wykorzystywania tych szans?

4

Szanse przedsiębiorcze



Szanse przedsiębiorcze = takie sytuacje,

w których mogą być wprowadzone na

rynek nowe produkty, usługi, surowce

i metody organizacyjne i sprzedawane po

cenach wyższych od kosztu wytworzenia



Szanse istnieją obiektywnie, postrzegane

są subiektywne (postawy ludzi)



Szanse przedsiębiorcze wymagają

ustanowienia nowych relacji między

środkami a celami końcowymi (nie może

być to prosta optymalizacja zastosowania

środków produkcji)

5

Szanse przedsiębiorcze na rynku

produktów według P.F. Druckera

Tworzenie nowych informacji

- nowe technologie

Wykorzystywanie

nieefektywności rynku

wynikającej z asymetrii

informacyjnej w czasie

i w przestrzeni

Reagowanie na przesunięcia

w relatywnych kosztach

i korzyściach alternatywnego

zastosowania zasobów,

w wyniku zmian politycznych,

prawnych, demograficznych

Źródło: opracowanie
własne

6

Zintegrowany model

przedsiębiorczości

(M. Morris, P.

Lewis, D. Sexton)

• szanse w otoczeniu

• osoby przedsiębiorcze

• unikatowa koncepcja

przedsiębiorstwa

• uwarunkowania

organizacyjne

• narzędzia

• rozpoznanie szans

• koncepcja

• ocena i zdobycie

zasobów

• wdrożenie

• funkcjonująca firma

• tworzenie wartości

• nowe produkty

• zysk (osobisty interes)

• zatrudnienie, aktywa

oraz wzrost dochodu

• niepowodzenie/strata

wejścia

Proces przedsiębiorczy

wyjścia

Źródło: „Podstawy NOP”,.... 2003, s. 51

7

Przedsiębiorczość niezależna

indywidulana

zespołowa

przedsiębiorcy

wielokrotni

nowicjusze

oryginalna

imitacyjna

franchising

seryjni

portfelowi

Źródło: „Podstawy NOP”,...,2003, s.
52.

8

Przedsiębiorczość korporacyjna

Przedsięwzięcia

korporacyjne

Innowacje

Odnowa

strategiczna

Wewnętrzne

przedsięwzięcia

innowacyjne

Zewnętrzne

przedsięwzięcia

innowacyjne

Źródło: „Podstawy NOP”,...., 2003,
s.54

9

Cechy osobowościowe

przedsiębiorcy

Wiara we własne

siły

Przywództwo

Oryginalność

Orientacja na wyniki

Skłonność do ryzyka

Orientacja

Prospektywna

10

Pojęcie przedsiębiorcy na

podstawie orientacji

przedsiębiorczej

Autonomia

(swoboda) działania Innowacyjność

(kreatywność)

Agresywność

wobec konkurencji Proaktywność Ryzyko działania

Źródło: opracowanie własne

11

Pojęcie przedsiębiorcy według przepisów

prawnych



Ustawa z dn. 19 listopada 1999 r.: Prawo

działalności gospodarczej, (

Dz.U.1999

nr 101, poz.1178): osoba fizyczna, prawna i nie

mająca osobowości prawnej spółka prawa

handlowego, która zawodowo, we własnym

imieniu podejmuje i wykonuje działalność

gospodarczą; wspólnicy spółki cywilnej

prowadzący w niej działalność gospodarczą



Kodeks cywilny:

osoba fizyczna, prawna

i jednostka organizacyjna nie będąca osobą

prawną, prowadząca we własnym imieniu

działalność gospodarczą lub zawodową

12

Definicja przedsiębiorstwa



Ekonomiczna: osoba lub zespół osób
wyposażonych w majątek
prowadzących działalność
gospodarczą, wyodrębnione pod
względem ekonomicznym i prawnym



Prawna: (podmiotowość) (Kodeks
cywilny):zorganizowany zespół
składników materialnych i
niematerialnych, przeznaczony do
prowadzenia działalności gospodarczej

13

Składniki przedsiębiorstwa

Oznaczenie (nazwa)

przedsiębiorstwa

Własność

nieruchomości lub

ruchomości

Prawa wynikające

z najmu (dzierżawy)

Wierzytelności,

prawa z papierów

wartościowych,

środki pieniężne

Majątkowe prawa

autorskie

i pokrewne

Koncesje, licencje,

zezwolenia

Patenty i inne

prawa własności

przemysłowej

Tajemnice

przedsiębiorstwa

(know-how)

Księgi i dokumenty

(działalność

gospodarcza)

14

Modele przedsiębiorstwa

Model

ekonomiczny

Model

prawny

Model

behawioralny

Model

finansowy

Model

organizacyjny

Model

produkcyjny

Model

etyczno-kulturowy

15

Zasady funkcjonowania

przedsiębiorstwa



Zasada przedsiębiorczości



Zasada gospodarności
(racjonalnego działania)



Zasada dochodowości
(rentowności)



Zasada płynności
finansowej

16

Podmiotowość przedsiębiorstwa



Przedsiębiorstwo jako podstawowa

jednostka gospodarki rynkowej



Wyodrębnienie z otoczenia: odrębność

ekonomiczna, organizacyjna i prawna



Kupiec rejestrowy: 1934 – 1966;

podmiot gospodarczy: 1988 – 1997

(osoba fizyczna, prawna lub jednostka

organizacyjna nie posiadająca osobowości

prawnej, prowadząca działalność

gospodarczą)



Ustawa z 20.08. 1997 r. o Krajowym Rejestrze

Sądowym (Dz.U. 1997 nr 121, poz. 769)

17

Podmiotowość przedsiębiorstwa

c.d.



KRS=rejestr przedsiębiorców, rejestr

stowarzyszeń i rejestr dłużników

niewypłacalnych



Przedsiębiorcy:

osoby fizyczne

prowadzące działalność gospodarczą,

wszystkie spółki prawa handlowego,

spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe,

jednostki badawcze, rozwojowe, przedsiębiorcy

zagraniczni –drobna wytwórczość na terenie

RP, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych,

inne osoby prawne – działalność gospodarcza i

obowiązek wpisu do rejestru oraz

oddz.zagranicznych S.A. spółek z o.o. i spółek

komandytowo - akcyjnych

18

Podmiotowość przedsiębiorstwa c.d.

(Ustawa Prawo działalności

gospodarczej)



Osoba fizyczna, prawna i nie mająca

osobowości prawnej spółka prawa

handlowego, która zawodowo, we

własnym imieniu podejmuje i wykonuje

działalność gospodarczą; wspólnicy

spółki cywilnej prowadzący w niej

działalność gospodarczą



Działalność gospodarcza= zarobkowa

działalność wytwórcza, handlowa, budowlana,

usługowa oraz poszukiwanie , rozpoznawanie

i eksploatacja zasobów naturalnych

wykonywane w sposób zorganizowany i ciągły.

19

Ekonomiczne i prawne pojęcie

przedsiębiorstwa

(komplementarność)



Podmiotowość =

podmiot praw i

obowiązków (sensu largo i non profit)



Przedmiotowość =

zespół składników

materialnych i niematerialnych przeznaczony
do realizacji określonych zadań gospodarczych



Funkcjonalność =

system społeczno-

techniczny – organizacja utworzona dla
prowadzenia działalności gospodarczej, zdolną
do formułowania celów i tworzenia kultury
organizacyjnej

20

Rozmiary przedsiębiorstwa



K.c.: „przedsiębiorstwo w większym

rozmiarze”=

przychody netto w s.c. w

każdym z dwóch kolejnych lat osiągnęły

wartość 400 tys. euro to z chwilą wpisania do

KRS s.c. staje się spółką jawną



„mały przedsiębiorca”: w roku obrotowym

zatrudniał średnio < 50 pracowników,

przychód netto < 7 mln euro lub suma jego

aktywów na koniec poprzedniego roku < 5

mln euro



„średni przedsiębiorca”: ...<250

pracowników, ...<40 mln euro,... < 27 mln

euro

21

Typy własności przedsiębiorstw

z punktu widzenia celów

gospodarczych

Prywatne bez najemnej

siły roboczej

Przedsiębiorstwo

prywatne jednoosobowe

Przedsiębiorstwo prywatne

jako własność na częściach

ułamkowych (partnership)

Spółka pracownicza

(ESOP)

Przedsiębiorstwo prywatne

jako własność na częściach

ułamkowych (corporation)

Przedsiębiorstwo

państwowe i komunalne

22

Koncepcja stakeholders

(interesariusze)

Pracownicy

(grupy interesów)

Związki zawodowe

oraz centrale

Główni dostawcy

i główni odbiorcy

Najważniejsi

konkurenci

Rząd, agencje

regulacyjne, policja

administracyjna

Organizacje

i stowarzyszenia – wpływ

na regulacje państwową

i opinię publiczną

23

Typy przedsiębiorstw (wpływ

ineteresariuszy)

Orientacja monistyczna

-zorientowane na

właścicieli (USA,

Wielka Brytania)

Orientacja dualistyczna

-zorientowane na

właścicieli i pracowników

(kraje Europy)

Orientacja pluralistyczna

-zorientowane na wszystkie

grupy interesów

(Japonia)

24

Koncepcja nadzoru

właścicielskiego

(corporate governance) – zasady

OECD



Ochrona podstawowych praw wspólników

/akcjonariuszy



Jednakowe traktowanie wszystkich

wspólników Respektowanie praw osób

należących do poszczególnych grup

interesów w zakresie wyznaczonym przez

prawo i aktywna współpraca z nimi

(tworzenie nowych miejsc pracy)



Jasność i klarowność informacji o wszystkich

istotnych sprawach spółki



Nadanie spółce właściwego kierunku

strategicznego

25

Nadzór właścicielski a nadzór

korporacyjny

Zarządzanie

przedsiębiorstwem

Nadzór korporacyjny

(interesariusze)

Nadzór

właścicielski

(właściciele)

Źródło: B. Wawrzyniak: „Nadzór korporacyjny –
perspektywy badań”, „Organizacja i Kierowanie”
2000 nr 2 (100)

26

Rady nadzorcze jako

instytucjonalna forma nadzoru

właścicielskiego

duży

mały

mały

duży

Nacisk na reprezentowanie
interesów udziałowców

Nacisk na skuteczność
zarządzania

Rada – reprezentant

interesów społecznych

Rada – team

zarządczy

Tradycyjna

rada

nadzorcza

Quasi rada

nadzorcza

Źródło: j.w.

27

Czynniki efektywnego nadzoru

Czynniki o charakterze

systemowym

Czynniki na poziomie

organu nadzoru

Czynniki na poziomie

członków organu nadzoru

Źródło: opracowanie własne

28

Reprezentacja interesów

pracowniczych w

przedsiębiorstwie

Przyczyny włączania

pracowników w procesy

decyzyjne

Spokój społeczny

Elastyczność

i trafność decyzji

Wzrost motywacji

do pracy

Silniejsza integracja

pracowników

z przedsiębiorstwem

Źródło: opracowanie
własne

29

Stosunki przemysłowe (SP) =

zbiorowe stosunki pracy



Podstawowa forma uspołecznienia
procesów decyzyjnych poprzez
partycypację pracowniczą



Przedmiot SP = pokojowe lub konfliktowe
interakcje miedzy ludźmi, grupami
i organizacjami, normy i reguły
zachowań, problemy zatrudnienia, płac i
warunków pracy, współuczestnictwo
pracowników w procesach podejmowania
decyzji

30

Modele stosunków

przemysłowych

zdecentralizowany

scentralizowany

negocjacyjny

administracyjny

(państwowy)

partnerski

reformistyczny

konfliktowy

Źródło: „Podstawy NOP”, op. cit., s.
82