Rodzina i role rodzicielskie w

Rodzina i role rodzicielskie w

średniej dorosłości

średniej dorosłości

Pełne gniazdo, puste gniazdo,

Pełne gniazdo, puste gniazdo,

odchodzenie i powroty

odchodzenie i powroty

dorosłych dzieci

dorosłych dzieci

TRADYCYJNE BADANIA NAD RODZICIELSTWEM

TRADYCYJNE BADANIA NAD RODZICIELSTWEM

-

-

Infantocentryczny punkt widzenia

Infantocentryczny punkt widzenia

czyli wpływ rodziców na dzieci

czyli wpływ rodziców na dzieci

np. problem przywiązania - jego rola w społeczno-

np. problem przywiązania - jego rola w społeczno-

emocjonalnym przystosowaniu

emocjonalnym przystosowaniu

dziecka;

dziecka;

np. praca zawodowa matek a relacja matka-

np. praca zawodowa matek a relacja matka-

dziecko i w efekcie ogólne przystosowanie

dziecko i w efekcie ogólne przystosowanie

dziecka;

dziecka;

np. rodzicielskie dyscyplinowanie dzieci, kontrola

np. rodzicielskie dyscyplinowanie dzieci, kontrola

rodzicielska i radzenie sobie z dziećmi jako

rodzicielska i radzenie sobie z dziećmi jako

antecedent funkcjonowania społecznego i

antecedent funkcjonowania społecznego i

poznawczego

poznawczego

dziecka;

dziecka;

np. nowsze badania nad systemem przekonań

np. nowsze badania nad systemem przekonań

rodzicielskich (co rodzice myślą o rozwoju,

rodzicielskich (co rodzice myślą o rozwoju,

kompetencjach, przyczynach agresji dzieci), ale

kompetencjach, przyczynach agresji dzieci), ale

jako antecedent praktyk wychowawczych wobec

jako antecedent praktyk wychowawczych wobec

dziecka

dziecka

.

.

DOMINACJA

Kontakt agresywny

kontakt

uporczywie

korygujący

NADMIERNY

NADMIERNA

DYSTANS

KONCENTRACJA

Ucieczka od

kontakt zbyt bliski

Kontaktu

ULEGŁOŚĆ

MODEL M. ZIEMSKIEJ

MODEL M. ZIEMSKIEJ

Odtrącająca

Nadmiernie

wymagająca

Akceptacja

Uznanie
praw

Współdziałanie

Rozumna

swoboda

Unikająca

Nadmiernie
chroniąca

Model postaw rodzicielskich M.Ziemskiej

Model postaw rodzicielskich M.Ziemskiej

NOWY NURT BADAŃ

- Parentalistyczny punkt widzenia
czyli jak dzieci i doświadczenie rodzicielskie
wpływają na rodziców

np. jak wejście w rolę rodzicielską wpływa

na cechy osobowości (poczucie kontroli) czy
psychiczne funkcjonowanie (lęk, depresja);

np. zaangażowanie w rolę rodzicielską a

emocje rodziców i satysfakcja z życia;

np. dobrostan psychologiczny rodziców i

nie-rodziców.

WYNIKI BADAŃ (przykłady)

- Porównanie rodziców i nie-rodziców:

Porównanie rodziców i nie-rodziców:

- - rodzicielstwo ma negatywny wpływ na

dobrostan i satysfakcję małżeńską (McLanahan
i Adams, 1987):

gdy dorosłe dzieci pozostają w domu

rodzice mniej szczęśliwi i zadowoleni z życia

posiadanie małych dzieci

obniżenie satysfakcji małżeńskiej

-- dzieci mają negatywny i pozytywny wpływ
na rodziców (Umberson i Gove, 1985):

posiadanie dzieci

+wyższe wyniki na wymiarze rozumienia życia;

- wyższy emocjonalny dobrostan rodziców po

opuszczeniu domu przez dorosłe dzieci;

+wyższy dobrostan emocjonalny u wdowców.

DOŚWIADCZENIE RODZICIELSTWA W

ŚREDNIM WIEKU

- najmniej zbadany problem (najwięcej

wiadomo o fazie „alfa” - odnoszącej się do
małych dzieci i wczesnego rodzicielstwa oraz
o fazie „omega” odnoszącej się do starych
rodziców i ich dzieci w średniej dorosłości)
(Hagestad, 1987);

- wyjątkiem są badania Rossi i Rossi (1990):

-- w okresie dorosłości dzieci wzrasta
bliskość między nimi a rodzicami, co wpływa
pozytywnie na dobrostan rodziców;
-- posiadanie dzieci wpływa stymulująco na
cechy opiekuńcze u ojców, ale nie u kobiet.

ZDARZENIE O ZNACZENIU KAMIENIA

MILOWEGO W STADIUM ŚREDNIEGO
RODZICIELSTWA -
TO

OPUSZCZENIE DOMU RODZICÓW PRZEZ

DOROSŁE DZIECKO
ORAZ
ZADANIE RODZICÓW W ŚREDNIM WIEKU I
ICH DZIECI DOTYCZĄCE ROZWOJU RELACJI
DOROSŁY-DOROSŁY.

SYNDROM PUSTEGO GNIAZDA - MIT CZY

RZECZYWISTOŚĆ?

Puste gniazdo:

gdy ostatnie dorosłe dziecko odejdzie z domu.
Pojawiają się sugestie określania tego stadium
bardziej neutralnie jako okresu postparentalnego.

Subiektywna definicja pustego gniazda

(Harkins, 1978 zbadała 315 kobiet w wieku
średnim):
- wyjazd do szkoły - 41%;
- przeprowadzenie się dziecka do własnego
mieszkania - 39%;
- małżeństwo - 17%
- skończenie studiów - 1%

Postparentalna faza rozwoju to zjawisko XX

wieku:

- wzrost średniej długości życia;
- wydłużanie się czasu od urodzenia ostatniego

dziecka;

- wydłużenie się okresu pustego gniazda do ok.

13 lat.

SYNDROM PUSTEGO GNIAZDA:
- nieprzystosowawcza reakcja na przejście do

okresu postparentalnego (Borland, 1982);

- doświadczanie, zwłaszcza przez matki, uczucia

żalu, smutku, zaburzeń nastroju, depresji po

odejściu ostatniego dziecka z domu (Kahana i

Kahana, 1982).

SYNDROM PUSTEGO GNIAZDA Z

SYNDROM PUSTEGO GNIAZDA Z

PERSPEKTYWY TEORII

PERSPEKTYWY TEORII

-

- Syndrom pustego gniazda jako oderwanie się

dzieła od stwórcy
(patrz: koncepcja biegu życia Ch.Buhler)
Syndrom występuje wówczas, gdy dzieci jako
produkty wytworzone przez rodziców alienują
się od swych twórców i zaczynają żyć
samodzielnym życiem. Źródłem negatywnych
przeżyć jest nie tyle podjęcie oddzielnej
egzystencji przez dzieci, co zerwanie relacji z
dorosłymi dziećmi i pojawienie się u rodziców
poczucia pustki i lęku przed samotnością oraz
obawy braku wsparcia ze strony dzieci w
okresie nasilonej restrykcji.

- Syndrom pustego gniazda jako stagnacja w rozwoju

psychospołecznym

(patrz koncepcja E.Eriksona) Syndrom pustego

gniazda - to pochodna nierozwiązania

podstawowego konfliktu między generatywnością a

stagnacją. Generatywna aktywność - to troska o

aktualny i przyszły dobrostan potomstwa,

natomiast stagnacja: zaabsorbowanie sobą,

poczucie pustki czy straty. Może to wywołać:

regresję w kierunku obsesyjnej potrzeby

pseudobliskości i traktowania siebie jak dziecka. W

efekcie - pragnienie wsparcia i opieki od otoczenia

oraz dorosłego dziecka. Tym samym ograniczanie

dziecka w realizacji jego zadań rozwojowych.

- Syndrom pustego gniazda jako rezultat

spóźnionego uczucia wobec dzieci

(patrz teoria D.J.Levinsona)
Wiek średni (40 – 60 r.ż, a zwłaszcza okres

wstępowania w wiek średni – 45 – 50 r.ż.)

– mężczyźni niezadowoleni z aktywności

zawodowej zwracają się ku dzieciom,

starają się zrekompensować im swoją

wieloletnią nieobecność; adresatem są

dzieci

zabiegające

właśnie

o

niezależność; brak odwzajemnienia uczuć

przez dzieci wywołuje frustrację –

utożsamianą

przez

Levinsona

z

Syndromem Pustego Gniazda.

- Syndrom pustego gniazda jako deficyt w

procesie selekcji, optymalizacji i kompensacji

(patrz koncepcja Baltesa)
Syndrom pustego gniazda występuje u tych

rodziców, którzy na poziomie SELEKCJI

(dokonywania wyborów w związku z zaistniałą

stratą czyli odejściem dzieci z domu - nie

dokonali wyboru alternatywnej dziedziny

aktywności i nie postawili nowego,

zmodyfikowanego celu. Nie dokonali przeglądu

stanu swych dyspozycji pozwalających na

wybór nowych celów i ich realizację

(optymalizacja). Nie podjęli aktywności pod

kątem nabycia nowych dyspozycji mających

przeciwstawić się powstałemu brakowi po

odejściu dzieci z domu (kompensacja).

Syndrom pustego gniazda jako katektyczne zubożenie
(Patrz Koncepcja Roberta Pecka)
Kryzysy wieku średniego:

cenienie mądrości versus cenienie sił fizycznych;

socjalizowanie się versus seksualność w stosunkach

międzyludzkich;

katektyczna

giętkość

versus

katektyczne zubożenie; giętkość umysłowa versus

umysłowa sztywność.

Katektyczna giętkość – zdolność do emocjonalnej

elastyczności, poszukiwania nowych osób, obszarów

działania, idei w związku z występowaniem w wieku

średnim utraty bliskich, w tym, dorosłych dzieci

podejmujących

samodzielne

życie.

Katektyczne

zubożenie – trudność w znalezieniu nowych obiektów

uczuć i dążeń po utracie dotychczasowych obiektów

miłości prowadzi do zubożenia emocjonalnego –

występuje Syndrom Pustego Gniazda.

Przyczyny syndromu u kobiet:
- specyfika socjalizacji kobiet: przygotowanie

do pełnienia ról w społeczeństwie;

- znaczenie roli macierzyńskiej: jej udział w

budowaniu tożsamości;

- indywidualny styl adaptacji do roli

macierzyńskiej: stopień zaangażowania w

troskę o dziecko i realizację jego potrzeb.

Kobiety najbardziej narażone na

syndrom pustego gniazda:

- gospodynie domowe;
- nastawione na nadmierną realizację

potrzeb dziecka;

- brak alternatywnych ról

Syndrom pustego gniazda u mężczyzn:
- niewielka liczba badań ojców jest dewaluacją

ojcostwa (Lewis i Duncan, 1991).

- wyniki badań:
-- większość ojców, jak i matek nie przeżywa

cierpienia z powodu wejścia w stadium pustego

gniazda; sądzi się, że tylko około 22-24%

relacjonuje poczucie nieszczęścia, gdy ostatnie

dziecko odchodzi z domu (Lewis, 1985; Boss i

Greenberg, 1984);

-- odejście dorosłych dzieci z domu ma bardziej

negatywny wpływ na ojców niż na matki (Back,

1971): kobiety zwolnione z obowiązków

domowych łatwiej akceptują nową sytuację, a

mężczyźni stają się bardziej uzależnieni od

pracy zawodowej.

Wczesne badania nad pustym gniazdem
1. Badanie Lowenthal i Chiriboga (1972)

Czy puste gniazdo stanowi kryzys dla rodziców?
Mężczyźni i kobiety w średniej dorosłości,

których najmłodsze dziecko kończyło studia-

oceniali swe życie w teraźniejszości, przeszłości i

przyszłości:
WYNIKI
Mężczyźni oceniając swe życie brali głównie pod

uwagę swoją sytuację zawodową: praca,

stabilizacja zawodowa i materialna;
Kobiety natomiast - osobiste relacje, zwłaszcza w

rodzinie.
NAJNIŻSZE OCENY DOTYCZYŁY ADOLESCENCJI i

okresu określanego jako wczesna średnia

dorosłość;

(u kobiet w każdym przypadku niskie oceny życia
wiązały się z problemami z dziećmi (porzucenie
nauki, konflikt z prawem, używanie rodzinnego
samochodu);
OKRES AKTUALNY - ODCHODZENIA OSTATNIEGO
DZIECKA OCENIANY BYŁ POZYTYWNIE; często jako
uczucie ulgi!
Tak mężczyźni, jak i kobiety pozytywnie oceniają swe
życie, ale:

mężczyźni są bardziej zadowoleni niż kobiety;
mężczyźni najniżej oceniają wczesną dorosłość, a

kobiety - wczesne lata średniej dorosłości.

OGÓLNY WNIOSEK - BRAK PODSTAW DO UZNANIA

PUSTEGO GNIAZDA ZA OKRES KRYZYSOWY.

2. Badania Powell (1977)

Badano problemy psychiczne u 40 kobiet w

średniej dorosłości w stadium pustego gniazda i

154 kobiety mieszkające z dziećmi;
WYNIKI:
- kobiety pracujące wykazują się lepszym

zdrowiem psychicznym niż niepracujące;
- praca zawodowa jest ważniejszym czynnikiem

zdrowia u kobiet w pustym gnieździe niż u

innych kobiet w średniej dorosłości;
- u kobiet mieszkających z dziećmi istnieje

podobieństwo w zakresie zdrowia

psychicznego, niezależnie od tego, czy kobiety

były zatrudnione czy nie pracowały;

Wniosek z badań Powell:

- tradycyjna rola kobiety jako gospodyni
domowej - niekorzystna dla zdrowia
psychicznego !!?
LUB:
- kobiety z predyspozycjami do zaburzeń
psychicznych nie wykazują tendencji do
podejmowania pracy poza domem;
W średniej dorosłości zwiększa się
różnica między kobietami pracującymi
i niepracującymi w zakresie
symptomów zaburzeń psychicznych.

3. Badania Harkins (1978)

- Badania nad dobrostanem 318 kobiet: których

najmłodsze dziecko kończyło szkołę (pre-empty-

nest); które doświadczały pustego gniazda

przez 18 miesięcy; które były dwa i pół roku po

wydarzeniu i spodziewano się, że przystosowały

się do pustego gniazda (post-empty nest);
- Stosowano subiektywną miarę pustego

gniazda;
WYNIKI:
- puste gniazdo definiowały jako ukończenie

studiów przez dziecko;
- kobiety relacjonowały wyższy poziom

dobrostanu w trakcie przechodzenia przez

puste gniazdo niż w pre-empty-nest i post-

empty-nest.

Wnioski:

- puste gniazdo w niewielkim stopniu wpływa
na dobrostan; efekty pustego gniazda znikają
w dwa lata po zdarzeniu;
- gdy dziecko odchodzi niepunktualnie -
spóźnia się z terminem odejścia - negatywny
efekt.

4. Badania Pillay (1988)

- Badano 86 hinduskich kobiet wykazujących
się kliniczną depresją;

Wyniki:

- Uczucie osamotnienia i izolacji po
opuszczeniu domu przez dzieci relacjonowało
59,4% pacjentek - uznano to za syndrom
pustego gniazda czyli reagowanie depresją na
macierzyńskie „bezrobocie”.

Wyjaśnienie: tradycyjnie - ożenieni synowie

mieszkają wraz z żonami w domu rodziców.
Wraz z narastającą akulturacją - dążenie u
Hindusów do życia w nuklearnych rodzinach.

5. Badania Dennerstein, Dudley i Guthrie (2002)

- Zbadano jakość życia 438 Australijek w okresie
przedmenopauzalnym.

WYNIKI;

- w pierwszym roku po odejścia dorosłego dziecka z
domu - wzrost wyników dotyczących pozytywnego
nastroju;
- wzrost w wynikach dobrostanu
- spadek relacjonowanych trudności życiowych
- nie było żadnych zmian w uczuciach wobec
partnera lub w częstości aktywności seksualnej.
ALE:
poprawa w dobrostanie występuje tylko u kobiet,
które spostrzegały swe dziecko jako niezależne i
dorosłe;

Kolejny wynik z badań australijskich:
Powrót dziecka do domu nie wpływał na

zmianę dobrostanu kobiet, ale zmniejszała
się ich aktywność seksualna.

Problem powrotu do pełnego gniazda -

zjawisko bumerangu