ROZWÓJ W DOROSŁOŚCI

- MODEL BALTESA

- MODEL STAUDINGER i BLUCK

Rozwój według Baltesa

to

system zmian obejmujących tak

zyski (gain), jak i straty (loss)

- Jednak z wiekiem straty przeważają

nad zyskami.

- Wtedy pozyskiwane jest kulturowe

wsparcie dla rozwoju, zwiększające się
stopniowo z wiekiem.

Systemowy Model Selektywnej

Optymalizacji z Kompensacją (SOC)

uwzględnia trzy wzajemnie ze sobą powiązane

procesy:

- Selekcji (Selection),
- Optymalizacji (Optimization)
- Kompensacji (Compensation).

Procesy te stanowią:

•

komponenty rozwoju;

•

są odpowiedzialne za pomyślny, efektywny

przebieg zmian rozwojowych.

Sposób funkcjonowania tych procesów

oraz

ich

rezultaty

wyznacza

zasada

zysków/strat

Selekcja odnosi się do

celów

/preferencji

.

Polega na:

- planowanym wyborze celów;
- lub wyborze uwarunkowanym poniesioną różnego

typu stratą:

- - powstałą na skutek dokonanego wyboru określonego

kierunku działania, ograniczającego zaangażowanie w inny

cel (np. wybór danego kierunku kształcenia uniemożliwia

kształcenie w innych dostępnych obszarach);
- - powstałą ze względu na występujące ubytki w

posiadanych zasobach (np. ograniczenie wraz z wiekiem

możliwości płodzenia dzieci motywuje w średniej dorosłości

do podjęcia generatywnych działań na rzecz społeczeństwa);
- - powstałą w związku z przejęciem określonych
standardów społecznych (np. związek małżeński w

terminie oczekiwanym społecznie pozbawia pewnego

rodzaju wolności).

Wraz z ubytkami związanymi z

wiekiem
w biologicznym wyposażeniu lub w
plastyczności procesów
rozwojowych wzrasta konieczność
dokonywania wyborów.

•

Optymalizacja dotyczy

środków

sprzyjających efektywnemu działaniu

,

istotnych z punktu widzenia realizacji
zamierzonych celów.

•

Należą do nich wiedza kulturowa, stan
fizyczny, motywacja do własnego rozwoju,
kompetencje praktyczne i energia
(witalność).

•

Elementy

optymalizacji

są

różnie

wykorzystywane w zależności od dziedziny
rozwojowej i poziomu rozwoju jednostki.

Kompensacja jest procesem

uruchamianym w celu

przeciwstawienia

się

stratom/ubytkom w środkach bądź

zasobach niezbędnych do realizacji celu.

Wyraża się:

-- zwiększaniem zaangażowania,
wysiłku, nakładów czasowych;
-- zdobywaniem nowych
umiejętności/zasobów;

--

korzystaniem z pomocy innych;
-- (w ostateczności) rezygnacją z celu.

Według Baltesa
selektywna optymalizacja z kompensacją

- są w swej istocie procesami
uniwersalnymi;
- cechującymi rozwój we wszystkich
okresach życia;
- ale różniącymi się w fenotypowych
przejawach w zależności od dziedziny
funkcjonowania jednostki oraz
indywidualnego i socjokulturowego
kontekstu.

Rozwój według Baltesa:
jest

stałym

procesem

selektywnej

adaptacji,

następującym

za

pośrednictwem selekcji, optymalizacji i
kompensacji

oraz

prowadzącym

do

określonych efektów rozwojowych, które
na

zasadzie

sprzężenia

zwrotnego

wpływają na wewnętrzne i zewnętrzne
warunki życia jednostki, a te z kolei są
antecedentami kolejnych procesów.

Model rozwoju według Baltesa

ANTECEDENTY

PROCESY

WYNIKI

Wyczerpywanie się zasobów

SELEKCJA

Pomyślny rozwój

Straty w wewnętrznych i

Wybór dziedzin i

Maksymalizacja

zewnętrznych

ukierunkowanie

zysków i minimalizacja

zasobach

procesów ontogenet.

strat

OPTYMALIZACJA

Podtrzymanie

Dopasowanie środków

funkcjonowania

do celu

Naprawienie strat

KOMPENSACJA

Nabywanie nowych
wewn. i zewn.
środków ukierunkowanych
na cel

ZAŁOŻENIA

PODEJŚCIE DO ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI

Rozwój stanowi trwającą całe życie zmianę
w wydajności adaptacyjnej

Średnia dorosłość to okres, którego cechy wskazują

na

ciągłość i nieciągłość rozwoju w zależności od

dziedziny

funkcjonowania i specyficznych

zdarzeń życiowych.

Pożądane jest

porównywanie średniej dorosłości z
okresem wcześniejszym i późniejszym.

Rozwój oznacza współwystępowanie zysków i W średniej dorosłości ogólny bilans zysków i strat

może strat

wynosić zero. W poszczególnych

dziedzinach

rozwojowych występują

zysk, strata i podtrzymywanie

dotychczasowego stanu

Rozwój podlega wpływom biologicznym

i

Wraz z wiekiem wpływ biologicznych

czynników wiąże się i kulturowym

ze stratami, co

rekompensowane jest przez czynniki
kulturowe. W średniej dorosłości – zwłaszcza w jej późnej

fazie - rola kultury staje się coraz bardziej znacząca.

Przebieg rozwoju związany jest z zarządzaniem Z wiekiem następuje redukcja zasobów. W średniej

zasobami

dorosłości najważniejsze może być

podtrzymywanie lub

odzyskiwanie zasobów,

choć obecne jest zarządzanie

postępem i

doświadczaną stratą.

Cechą rozwoju w biegu życia jest plastyczność.

Mimo ograniczonego

zakresu wyborów

(selekcji) w

średniej dorosłości możliwe są

zmiany

rozwojowe. Poznanie zasięgu i granic
plastyczności, to położenie nacisku na

optymalizację, a nie na naprawianie strat

Ontogenetyczny i

Rozwój w średniej dorosłości związany

jest z

przynależnością do kohorty i może

zależeć od

kulturowo-historycznego

kontekstu

historyczny
kontekstualizm.
Biologia i kultura wpływa na rozwój
poprzez trzy zasady:
wieku, historii i zdarzeń nienormatywnych

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ Z PERSPEKTYWY BIEGU ŻYCIU W UJĘCIU BALTESA

KONCEPCJA ROZWOJU W ŚREDNIEJ

DOROSŁOŚCI

WEDŁUG STAUDINGER I BLUCK

Określenie, na czym polega specyfika rozwoju W

ŚREDNIEJ DOROSŁOŚCI wymaga porównania
z osiągnięciami rozwojowymi tak wczesnej, jak
i późnej dorosłości. Porównanie to pozwala
spojrzeć na wiek średni jako na

czas

kontynuacji

lub, w zależności od wystąpienia

zdarzeń życiowych,

czas braku ciągłości.

Rozwój może następować według
odrębnego wzoru w zależności od
dziedziny życia.
(Autorki zwracają uwagę na obszary, w
których występują znamiona nieciągłości, np.
podjęcie lub powrót do pracy zawodowej
przez kobietę po odchowaniu dzieci, utrata
pracy, wdowieństwo, wcześniejsze przejście
na emeryturę czy utrata zdrowia).

Zdarzenia te stanowią wyzwanie
rozwojowe lub/i zakłócenia,
odpowiedzialne za intensyfikację bądź
zaniechanie wysiłków adaptacyjnych.

W średniej dorosłości mogą występować

zyski i straty,

które mogą wzajemnie nad

sobą dominować lub równoważyć się.
Możliwe jest więc występowanie postępu,
regresu i stabilizacji (bądź
podtrzymywania) dotychczasowego stanu.
Coraz silniej dominujące

straty

odnoszą się

głównie do

obszaru biologicznego

(spadek

siły mięśni, zwiększona podatność na choroby
układu krążenia), a

postęp

występuje w tych

obszarach, w których wsparcie dla rozwoju
czerpane jest z

zasobów kulturowych

(wykształcenia, kariery zawodowej, systemu
społecznego czy rodzicielstwa).

Jednakże w

późnym wieku średnim

ubytki

mogą także dotyczyć sytuacji zawodowej
(początek przygotowań do emerytury),
rodzicielskiej (odchodzenie dorosłych
dzieci z domu), małżeńskiej (kryzys w
relacjach).
Uwzględniając

stosunek zysków do strat

w procesach rozwojowych oraz w
subiektywnych doświadczeniach jednostki,
a także

porównując z wczesną i późną

dorosłością

, Staudinger i Bluck ukazały

miejsce średniej dorosłości na tle 9
teoretycznych trajektorii rozwojowych.

Przebieg rozwoju w średniej dorosłości
może nie różnić się od wczesnej i późnej
dorosłości

(a)

; może okazać się lepszy niż w

młodości i w starszym wieku

(b)

lub gorszy w

porównaniu z tymi dwoma okresami

(c)

;

może być lepszy w młodości, ale gorszy niż w
późnej dorosłości

(d)

lub gorszy niż w

młodości, ale lepszy niż w starości

(e)

;

może być podobny do wczesnej dorosłości, a
pogarszać się na starość

(f)

lub polepszać się

w późnym wieku

(g)

; może być podobny do

późnej dorosłości, ale lepszy niż w młodości

(h)

bądź gorszy niż w młodości

(i)

.

Trajektorie rozwojowe w dorosłości – średnia

dorosłość na tle wczesnej i późnej dorosłości

a) Podatność na zmianę postaw w średniej dorosłości
 
 
 
 
 
 
 

Wczesna Średnia Późna
dorosłość dorosłość dorosłość

b) Rozwój zdolności werbalnych i pamięci

werbalnej w średniej dorosłości

 
 
 
 
 
 
 

Wczesna Średnia Późna
dorosłość dorosłość dorosłość

c) 1. Pewność siebie w średniej dorosłości; 2.

Rozumowanie logiczne.

 
 
 
 
 
 
 

Wczesna Średnia Późna
dorosłość dorosłość dorosłość

Powiązanie niskiej podatności na zmianę

postaw (wykres „a”) z wyższym niż w
pozostałych

okresach

poziomem

pewności

siebie

i

rozumowania

logicznego

(wykres

„c”)

stanowi

według autorek dobre uzasadnienie dla
dokonującej się w średniej dorosłości
zmiany

z bycia socjalizowanym na

bycie socjalizującym

.

Dystrybucja zasobów adaptacyjnych

, które

jednostka ma do dyspozycji, jest w dwojaki
sposób ograniczona.

Pierwsze ograniczenie

wynika z dokonania wyboru specyficznej
drogi rozwoju. Każdy wybór określonej drogi
rozwoju implikuje niemożność wybrania innej
drogi, a także oznacza, że inwestowanie
potencjału w realizację jednej alternatywy,
stanowi element straty z punktu widzenia
zaangażowania go w inne alternatywy.
Drugie ograniczenie zasobów i ich rozwoju
wynika ze zmian związanych z wiekiem, w
efekcie czego maleje całość dostępnych
zasobów.

Zasoby są wykorzystywane do trzech zadań

adaptacyjnych:

a)

rozwoju, wzrostu

(growth) - osiągania

wyższych poziomów funkcjonowania lub

zdolności adaptacyjnej

b)

podtrzymania

(maintenance) i/lub

odzyskania

(recovery) - funkcjonowania związanego z

wyzwaniami lub do przywracania stanu, jaki

był przed okresem poniesionej straty ;

c)

panowania, kontroli

(regulation of loss)

nad

stratą

, czyli do działania mającego zapewnić

adekwatne funkcjonowanie na niższym

poziomie, gdy niemożliwe staje się

podtrzymanie lub odzyskanie.

.

Wzorzec adaptacyjnych zmian w zarządzaniu

zasobami, charakterystycznych dla średniej
dorosłości

C

zę

st

o

ść

kontrola strat

podtrzymanie
odzyskanie
wzrost

KONIEC