Wykład 7

03 kwietnia 2008

Pamięć deklaratywna:

epizodyczna i semantyczna

Plan wykładu

• Rozróżnienie pamięci epizodycznej i

semantycznej

• Właściwości pamięci pamięci

epizodycznej i semantycznej

• Hipotezy dotyczące mechanizmów

mózgowych

• Organizacja informacji w pamięci

epizodycznej

• Struktura pamięci semantycznej

Rozróżnienie pamięci

epizodycznej i

semantycznej

•

Pamięć epizodyczna: typu wspomnieniowego,
wiąże się z osobistą przeszłością i dotyczy
faktów, które jednostka może zlokalizować
czasowo i przestrzennie

•

Pamięć semantyczna: ma charakter nie
osobisty i obejmuje wiedzę na temat świata;
niezbędna do posługiwania się językiem:
pamięć semantyczna to „bezczasowa wiedza
na temat świata, którą jednostka dzieli z
innymi ludźmi”

Procedury badania

• Pamięć epizodyczna: klasyczne

badania laboratoryjne wszelkiego
rodzaju, kwestionariusze i wywiady
dotyczące osobistych wspomnień

• Pamięć semantyczna: badania nad

tworzeniem się czy strukturą pojęć,
nazywaniem egzemplarzy kategorii,
zadania decyzji leksykalnych

Kryteria odróżniania obu

systemów pamięci według

Tulvinga

• Informacje
• Operacje
• Sposoby wykorzystywania

Różnice między pamięcią

epizodyczną i semantyczną:

informacje

Cechy

Epizodyczna

Semantyczna

Źródło

Doznania

zmysłowe

Rozumienie

faktów i
zjawisk

Jednostki

Zdarzenia,

epizody

Fakty, idee,

pojęcia

Organizacja

Czasowa

Pojęciowa

Odniesienie

Ja

Świat

Kryterium
prawdziwości

Osobiste
przekonanie

Zgodność
społeczna

Różnice między pamięcią

epizodyczną i semantyczną:

operacje

Cechy

Epizodyczna Semantyczna

Kodowani
e

Sensoryczne

Symboliczne

Afekt

Większa rola

Mniejsza rola

Zależnoś
ć od
kontekst
u

Silna

Słaba

Dostęp
do
danych

Kontrolowany Automatyczny

Bodziec
dla
wydobyci
a

Kiedy? Gdzie? Co?

Różnice między pamięcią

epizodyczną i semantyczną:

operacje 2

Cechy

Epizodyczna

Semantyczna

Konsekwencj
e wydobycia

Zmiana

systemu

Brak zmiany

Przywoływane
doświadczeni
e

Zapamiętana

przeszłość

Aktualizowana

wiedza

Określanie
sposobu
wydobycia

Pamiętam

Wiem

Pojawienie
się w rozwoju

Późne

Wczesne

Amnezja
dziecięca

Tak

Nie

Różnice między pamięcią

epizodyczną i semantyczną:

sposoby wykorzystania

Cechy

Epizodyczna

Semantyczna

Przydatność

Mała

Duża

Związek z
inteligencją

Brak

Silny

Dowody
empiryczne

Zapominanie

Analiza języka

Zadania
laboratoryjne

Odtwarzanie
epizodów

Wiedza ogólna

Podatność na
amnezję

Tak

Nie

Właściwości pamięci

epizodycznej i

semantycznej

Właściwość

Epizodyczna

Semantyczna

Nabywanie
informacji

Dodawanie

doświadczeń,
wzbogacanie

doświadczenia

Rozumienie

faktów, zmiana
organizacji

wcześniejszej
wiedzy

Reprezentacj
a informacji

Organizacja

czasowa,
związana z

osobistą
przeszłością

Opisowa, fakty,

pojęcia i
relacje między

nimi

Właściwości pamięci

epizodycznej i

semantycznej 2

Właściwość

Epizodyczna

Semantyczna

Przejawianie
wiedzy

Dostęp

świadomy i
dowolny,

czasami
wymaga

wysiłku

Dostęp szybki,

automatyczny,
czasami może

być
kontrolowany

Świadomość
operacji i
treści
pamięciowych

Autonoetyczna,

wiem, że wiem

Noetyczna –

wiedza na
temat świata

zewnętrznego i
wewnętrznego

Kontrowersje dotyczące

koncepcji Tulvinga

• Kolejność pojawiania się poszczególnych

systemów (form) pamięci

• Rozumienie pamięci proceduralnej: według

Tulvinga czynności to zachowania celowe

• Możliwość modyfikowania pamięci

proceduralnej za pomocą operacji
wykonywanych na poziomie pamięci
semantycznej czy epizodycznej – co jest
sprzeczne z koncepcją Tulvinga

Hipotezy dotyczące

mechanizmów mózgowych

obu rodzajów pamięci

• Dane dotyczące pacjentów z amnezją, np.

przypadek H.M.

• Osoby, dotknięte amnezją we wczesnym

dzieciństwie, zdolne są do nabywania wiedzy

semantycznej

• Procesy pamięci semantycznej lokalizowane w

płatach skroniowych

• Procesy pamięci epizodycznej – w obszarach

przedczołowych i czołowych

• Hipoteza związku z półkulami: pamięć

semantyczna lewa, epizodyczna – obie

Organizacja informacji w

pamięci epizodycznej

• Uporządkowanie w czasie elementów

składających się na zdarzenie

• Relacje przyczynowo-skutkowe między

elementami zdarzenia

• Charakter hierarchiczny
• Model Rumelharta i Normana: sprawca,

adresat, działanie, np. „Mama dała córce

czekoladę”; „Chłopak dał dziewczynie kwiaty”

• Silnie indywidualne zróżnicowanie

organizacji pamięci epizodycznej

Struktura pamięci

semantycznej: modele

sieciowe

• Źródło: poglądy asocjacjonistyczne
• Model Collinsa i Quilliana
• Pamięć semantyczna to sieć złożona z węzłów

(pojęć) i połączeń między nimi (relacji)

• Relacje przynależności do klasy nadrzędnej
• Relacje o charakterze predykatywnym
• Cechy przypisane węzłom nie powtarzają się

na poziomie podrzędnym

• Sieć hierarchiczna i zbudowana tak, by

zapewnić ekonomię poznawczą

Przykład sieci według

modelu Collinsa i

Quilliana

Badania nad koncepcją

Collinsa i Quilliana

• Pomiar czasu decyzji semantycznej
• Pytania dotyczące właściwości z różnych

poziomów hierarchii

• Czy kanarek je? (1460 msek)
• Czy kanarek lata? (1385 msek)
• Czy kanarek jest żółty? (1310 msek)
• Czy kanarek jest kanarkiem?
• Czy kanarek jest ptakiem?
• Czy kanarek jest zwierzęciem?
• Potwierdzenie efektu odległości semantycznej

Wątpliwości dotyczące

modelu Collinsa i

Quilliana

• Na ile ludzka wiedza jest

uporządkowana?

• Ograniczenie bogactwa relacji

między węzłami

• Brak odniesienia do problemu wagi

poszczególnych cech dla węzła oraz

reprezentatywności egzemplarzy dla

kategorii

• Efekt typowości, np. szpak i kura

Teorie cech

semantycznych

• Koncepcja zbioru cech istotnych dla

danego pojęcia

• Cechy podstawowe: definicyjne oraz

charakterystyczne, Rips, Shoben i

Smith, np. cecha latania u ptaków

• Uwzględnianie wspólnych i różnych

cech pojęć przy podejmowaniu

decyzji o podobieństwie dwóch pojęć

Teorie prototypów

• Poszczególne egzemplarze kategorii mogą

przynależeć do niej w różnym stopniu

• Koncepcja Eleonor Rosch
• Badania nad kategoriami naturalnymi
• Część centralna (rdzeń) kategorii –

prototyp

• Im bardziej dany egzemplarz jest podobny

do prototypu, tym jest lepszym

reprezentantem kategorii

• Badania nad tworzeniem sztucznych pojęć

Model Collinsa i Loftus

• Model rozprzestrzeniania się aktywizacji
• Im bliżej znajdują się sąsiednie węzły, tym

silniejsze będzie ich pobudzenie

• Relacja między węzłami jest określana jako

bliskość semantyczna lub skojarzeniowa

• Możliwe różne odległości między węzłami

w sieci: węzły reprezentujące cechy

najbardziej charakterystyczne dla danej

kategorii znajdują się bliżej węzła

• Sieć może być wielowymiarowa

Przykład sieci pamięci

semantycznej według

modelu Collinsa i Loftus

Reprezentacja szerszych

jednostek wiedzy:

twierdzenia

• Twierdzenia przypominają zdania w sensie

zawartego znaczenia, ale nie mają postaci
zdań

• Twierdzenia to pojęcia i skojarzenia między

nimi

• Można orzekać o ich prawdziwości
• Ich konstrukcja opiera się na określonych

regułach: kontekstu i faktu, miejsca i czasu,
podmiotu i orzeczenia, podmiotu i relacji

• Badania Kintscha nad czasem czytania zdań

Skrypty, ramy i schematy

• Skrypty zawierają uogólnioną wiedzę

dotyczącą różnych sytuacji/dziedzin życia;

obejmują opisy zjawisk i zdarzeń oraz ich

sekwencji

• Wiedza zawarta w jednostkach wyższego

rzędu dotyczy zdarzeń typowych

• Wiedza przechowywane w postaci skryptów,

ram czy schematów ukierunkowuje odbiór i

przetwarzanie informacji

• Gramatyka opowiadań