PROCES PLEMIENNEGO, TERYTORIALNEGO I POLITYCZNEGO SCALANIA SIĘ I POWSTANIE PAŃSTWA POLSKIEGO [wg Z.Klemeniewicza]:
1. Organizacje terytorialno - polityczne na obszarze późniejszego języka polskiego w IX w.:
• Dziadoszanie (okolice Głogowa),
• Bobrzanie (nad górnym i środkowym Bobrem),
• Ślężanie (wokół góry Ślęży - Sobótki, nad Odrą w okolicy Wrocławia oraz nad Trzebnicą)
• Opolanie (po obu brzegach górnej Odry),
• Golęszyce (okolice Cieszyna)
• Wiślanie (w górnym dorzeczu Wisły, mniej więcej po Nidę i Dunajec),
• Lędzianie - Lęchowie lub Lachowie (w okolicach Sandomierza, Zawichostu i Żmigrodu)
• Polanie (na północny zachód od Wiślan)
• Pomorzanie (na północ od Polan)
• Mazowszanie (na wschód od Polan)
Jest to obszar 250 000 km z ludnością ok. 1 125 000, na którym organizuje się z wolna przyszłe państwo.
2. Czynniki sprzyjające powstawaniu wspólnoty językowej:
• rozwój osadnictwa (dzięki niemu zacierały się w ciągu epoki przedpiśmiennej granice plemienne)
• powstanie państwa polskiego jako organizacji jednoczącej wyżej wymienione plemiona
3. Powstawanie państwa polskiego:
Początki - 2 poł. IX w. Na obszarze Polan, skąd wyszła inicjatywa ekspansji na terytoria sąsiednie oraz ich scalenia pod scentralizowanym zarządem. Ziemia Wiślan i Śląsk, które należały w owym stuleciu do morawskiego państwa Mojmirowców, a po jego upadku dostały się z początkiem X w. Prawdopodobnie pod zwierzchnictwo czeskie, weszły dopiero w ostatnim dziesięcioleciu tego wieku, pod koniec panowania Mieszka I, w skład państwa polskiego [...] w dorzeczach Odry i Wisły. Procesowi wiązania się plemiennych państewek w nową całość towarzyszy wzrost poczucia bliskości psychicznej, językowej, wzrost świadomości narodowościowej. Zewnętrznym wyrazem tego ważnego w dziejach języka zjawiska staje się wspólna dla wszystkich plemion państwa polskiego nazwa, mianowicie użyta po raz pierwszy na przełomie w. X i XI w „Żywocie św. Wojciecha” w odniesieniu do B.Chrobrego: „dux Palaniorum”.
ZNACZENIE ORGANIZACJI PAŃSTWOWEJ DLA ROZWOJU JĘZYKA POLSKIEGO [wg Z.Klemeniewicza]:
• organizacja państwowa wspiera proces integracji gwar plemiennych, czemu towarzyszy zacieranie się rażących różnic i powolny rozwój ponadplemiennego dialektu ogólnego,
• to zacieranie różnic dokonuje się głównie u przedstawicieli warstwy rządzącej różnych plemion - feudałów - stają się oni nosicielami kształtującego się języka „urzędowego”, „państwowego”, powszechnie zrozumiałego,
• państwo przyczynia się też do powstania i rozwoju ośrodków gospodarczych i polityczno - kulturalnych (miasto jako podgrodzie, czyli rzemieślniczo - handlowa osada rozbudowująca się pod grodem). Ważna rola grodów - siedzib władzy politycznej książąt i królów, skupiska członków klasy panującej. Od X w. rozwijają się: Kraków, Wrocław, Gniezno, Poznań, Kruszwica, Wolin, Kołobrzeg; później Gdańsk, Szczecin, Opole.
• wędrówki panujących ze swymi drużynami ważne dla rozpowszechniania „powszechnie zrozumiałych” norm użyć języka.
ROLA CHRYSTIANIZACJI W DZIEJACH JĘZYKA POLSKIEGO:
• chrześcijaństwo zabezpieczyło organizację państwa, w oparciu o nie rozwija się kultura i świadomość wspólnoty narodowej,
• wewnątrz kraju scalało ludność, na zewn. umacniało międzynarodową pozycję państwa polskiego wobec państwa niemieckiego,
• język polski w zasięgu wpływów Zachodu,
• zawarcie bliskich stosunków kulturalno - religijnych z Czechami (Czesi dostarczają gotowych wzorów językowej i literackiej działalności),
• język polski prócz sfery urzędowej zaczyna obejmować także dziedzinę kultu, liturgii, wychowania religijnego(ujawni się to w piśmiennictwie religijno - obrzędowym, w słownictwie religijno - kościelnym)
• ujemne skutki: silnym przeciwnikiem dla j. polskiego - łacina (zahamuje ona postęp języka narodowego na rzecz rozpowszechnianiu łaciny jako języka wykształconego, języka piśmiennictwa artystycznego i naukowego); polski - język pospólstwa, łacina - ludzi wykształconych
POLITYCZNE TENDENCJE ODŚRODKOWE A ROZWÓJ JĘZYKA:
Rozluźniały one i rozbijały organizujące się państwo. Chodzi oczywiście o:
wystąpienia możnowładców przeciw Mieszkowi II, ich walki z władzą centralną po jego śmierci i później (za K. Odnowiciela, B. Śmiałego, W. Hermana, B. Krzywoustego)
statut Krzywoustego (walka o plemienną dzielnicową odrębność polit. wstrzymuje proces kształtowania się język ogólnego)
2