Polityka azylowa
Unii Europejskiej

M. Bainczyk, oprac. w

ł. oraz na

podstawie, E. Borawska-
K

ędzierzawska, K. Strąk, PWBiS UE.

Polityka wizowa, azylowa i
imigracyjna, W arszawa 2009

Dlaczego wsp ólna polityka
azylowa na poziomie unijnym?

n

Zniesienie kontroli na granicach wew. ->

Swobodny przep

ływ osób w UE, także

obywateli P3 ->

„konkurencja” PCZ w

zakresie udzielania azylu ->konieczno

ść

zharmonizowania/ujednolicenia instytucji +
kontrola na granicach zew.

Poj

ęcie azylu i jego

podstawy w prawie
mi

ędzynarodowym

publicznym

Lit. m.in. W . Czapli

ński, A.

Wyrozumska, Prawo
mi

ędzynarodowe publiczne,

Warszawa 2004

Szczególny

charakter polityk

unijnych

w zakresie

swobody

przep

ływu osób

Suwerenna

decyzja pa

ństwa

o tym, kto mo

że

przebywa

ć na

jego terytorium

Zasada

suwerenno

ści

terytorialnej

pa

ństwa

Poj

ęcie azylu – ochrona

udzielana osobie nie

posiadaj

ącej obywatelstwa

danego pa

ństwa na terytorium

tego pa

ństwa lub w jego

placówce dyplomatycznej lub

konsularnej

Azyl

dyplomatyczny

Azyl terytorialny

Regulacje i instytucje pmp
odnosz

ące się do statusu uchod źcy

n

Po I wojnie

światowej rozpoczął działalność Wysoki

Komisarz Ligii Na rodów ds. uchod

źców, zawarto pierws ze

umowy mi

ędzynarodowe re gulujące status uchod źcy

n

1938 r. konwencja dotyc z

ąca międzynarodowe go statusu

uchod

źców

n

1946 r. Mi

ędzynarodowa Organi zacja ds. Uchod źców

n

1951 r. Wysoki Komisarz ds. Uchod

źców ONZ [UNHCR]

n

1957 r. konwencja genewska w sprawie statusu prawnego
uchod

źców

n

1967 r. Protok ó

ł nowojorski

n

konwencje i zalecenia Rady Europy

Poj

ęcie uchodźcy wg. Konwencji

Genewskiej

OSOBA,

która na skutek

uzasadnionej obawy przed
prze

śladowaniem

z powodu

swojej

rasy, religii,

narodowo

ści, przynależności

do okre

ślonej

grupy

spo

łecznej

lub z powo du

przekona

ń politycznych

przebywa poza granic ami
pa

ństwa, którego jest

obywatelem, i nie mo

że lub

nie chce z powodu tych
obaw korzysta

ć z ochrony

tego pa

ństwa,

RÓ

ŻNICA

n

UCHOD

ŹCA -

przemieszc za si

ę do

innego pa

ństwa, aby

ratowa

ć swoje życie,

zdrowie lub wolno

ść

-

nie mo

że liczyć na opiekę

swojego pa

ństwa, które

jest zagro

żeniem dla

niego

UCHOD

ŹCA/OSOBA

STARAJ

ĄCA SIĘ O

STATUS UCHOD

ŹCY

n

IMIGRANT

– opuszcza

swój kraj w celu poprawy
sytuacji byto wej

Prawa uchod

źcy przewidziane

przez Konwencj

ę Genewską

n

Art. 33 KG zasada non-refoulement

– zakaz deportowania

uchod

źcy do kraju, w kt órym byłby narażony na

prze

śladowania

n

prawo do podejmowania pracy oraz dzia

łalności

gospodarczej

*

n

Prawo do edukacji

*

n

Prawo do opieki spo

łecznej

n

wolno

ść poruszania si ę po terytorium pa ństwa

przyjmuj

ącego

n

Wydanie dokumentu to

żsamości oraz dokumentu podr óży

n

Obowi

ązek państwa przyjmującego w zakresie asymilacji i

naturalizacji

n

Zasady i warunki udzielania azylu okre

śla prawo krajo we, na

terenie UE prawo unijne

Ochrona uchod

źców – dane 2007-

2008

Uchod

źcy

n

AFRYKA 2.608.000

n

AZJA 4.538.000

n

EUROPA 1.612.000

n

AMERYKA

ŁACIŃSKA*

41.000

n

AMERYKA P Ó

ŁNOCNA

995.000

n

OCEANIA 84.000

n

łącznie 9.878.000

Osoby staraj

ące się o

status uchod

źcy

n

244.000

n

90.000

n

240.000

n

16.000

n

148.000

n

2.000

n

740.000

10 KRAJÓW, Z K TÓRYCH
POCHODZI N AJWI

ĘKSZA

LICZBA UCHOD

ŹCÓW (STAN

NA 1 STYCZNIA 2007R.)

n

Afganistan 2.108.000

n

Irak* 1.451.000

n

Sudan 686.000

n

Somalia 464.000

n

DR Kongo 402.000

n

Burundi 397.000

n

Wietnam 374.000

n

Turcja 227.000

n

Angola 207.000

n

Birma 203.000

(* We wrze

śniu 2007 r. liczbę tę

szacowano na 2 mln

10 KRAJÓW, K TÓRE

NAJCZ

ĘŚCIEJ UDZIELAJĄ

AZYLU (STAN NA 1
STYCZNIA 2007R.)

n

Pakistan* 1.044.000

n

Iran 968.000

n

Stany Zjednoczone 844.000

n

Syria 702.000

n

Niemcy 605.000

n

Jordania 500.000

n

Tanzania 485.000

n

Wielka Brytania 301.000

n

Chiny 301.000

n

Czad 287.000

UNHCR

n

AGENDA ONZ DO SPRAW UCHOD

ŹCÓW - pełna

nazwa to Wysoki Komisarz Narod ów Zjednoczonych do
spraw Uchod

źców [obecnie – António Guterres]

powsta

ła w 1951 r.

n

Zakres dzia

łania: ochrona prawna i pomoc materialna;

dach nad g

łową, edukacja. UNHCR koordyn uje dostawy

odpowiednich produkt ów i

świadczenie us ług oraz

zarz

ądza albo pomaga w zarządzaniu obozami dla

uchod

źców. Pomoc w integracji w kraju przyjmującym

albo w przesiedleniu do innego kraju

n

Na pocz

ątku 2007 r. liczba osób objętych mandatem

UNHCR wynosi

ła 32,9 mln (uchodźcy, bezpaństwowcy,

ludzie wewn

ętrznie przesiedleni)

Wspólny europejski
system azylowy

Etapy budo wania wspólnego systemu
azylowego (wg. A. Florczak)

1.

Faza nieskoordynowa nego liberali zmu ( do lat 80. XX
w.)

2.

Faza zharmonizo wanych restrykcji (lata 80 XX w. i
pocz

ątek 90)

3.

Faza wspó

łpracy międzyrządowej (1993-1997)

4.

Budowa ponadnarodowe go systemu azylowego (od
1997 r.)

4.1. Program z T ampere 1999 -2004; minimal na

harmonizacja prawa PCZ

4.2. Program Haski 2005 -2010
4.3. TL Program Sztokholmski budowa jednolitych ram

prawnych

Podstawy prawne dla unijnej
polityki azylowej

– art. 78 TFUE

Unia

rozwija wspóln

ą politykę w dziedzinie

azylu, ochrony uzupe

łniającej i

tymczasowej ochrony

, maj

ącą na celu przyznanie odpowiedniego

statusu ka

żdemu

obywatelowi pa

ństwa trzeciego

wymagaj

ącemu

mi

ędzynarodowej ochrony

oraz maj

ącą na celu zapewnienie

przestrzegania

zasady non

–refoulement

. Polityka ta musi by

ć zgodna

z Konwencj

ą genewską z dnia 28 lipca 1951 roku i Protokołem z dnia

31 stycznia 1967 roku dotycz

ącymi statusu uchodźców, jak również z

innymi odpowiednimi traktatami.

ŚRODKI PRZYJMOWANE PRZEZ WE MUSZĄ BYĆ ZGODNE TAKŻE Z:

•

EKPCZ

•

MPPrPiO

•

Konwencj

ą Narodów Zjednoczonych w sprawie zakazu stosowania

tortur oraz innego nieludzkiego lub poni

żającego traktowania

•

Konwencj

ą Praw Dziecka

Rodzaje ochrony

mi

ędzynarodowej

w

świetle prawa

unijnego

Przyznanie statusu

uchod

źcy

Ochrona

uzupe

łniająca

Ochrona

wysiedle

ńców

Przedmiot unijnej polityki azylowej
– art. 78 ust. 2 TFUE

2. Do celów ust

ępu 1 Parlament Europejs ki i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą

procedur

ą prawodawczą, przyjmują środki dotyczące

wspólnego europejs kiego

systemu azylowego

obejmuj

ącego:

a)

jednolity status azylu

dla

obywateli pa

ństw trzecich

, obowi

ązujący w całej Unii;

b) jednolity status

ochrony uzupe

łniającej

dla obywateli pa

ństw trzecich, którzy nie

uzyskawszy azylu europejs kiego, wymagaj

ą międzynarodowej ochrony;

c) wspólny system

tymczasowej ochrony wysiedle

ńców

, na wypadek masowego

nap

ływu;

d) wspólne procedury

przyznawani a i pozbawiania jednolitego

statusu azylu lub

ochrony uzupe

łniającej;

e) kryteria i mechanizmy ustalani a

Pa

ństwa Członkowskiego odpowiedzialnego za

rozpatrywani e wniosku

o udzielenie azylu lub ochrony uzupe

łniającej;

f) normy dotyc z

ące

warunków przyjmowania osób ubiegaj

ących się o azyl

lub o

ochron

ę uzupełniającą;

g)

partnerstwo i wspó

łpracę z państwami trzecimi

w celu zarz

ądzania przepływami

osób ubiegaj

ących się o azyl lub o ochronę uzupełniającą lub tymczasową.

Dotychczas podj

ęte działania -harmonizacja

minimalna prawa PCZ w zakresie udzielania
statusu uchod

źcy

Okre

ślenie państwa właściwego dla

rozpatrzenia wniosku o przyznanie statusu

uchod

źcy [rozporządzenie!!!]

Warunki przyjmowania osób

ubiegaj

ących się o azyl

Procedura nadania statusu uchod

źcy

Warunki udzielenia ochrony mi

ędzynarodowej

Okre

ślenie państw właściwego dla

rozpatrzenie wniosku azylowego

–

system dubli

ński

n

Rozp. Rady 343/2003/W E

1.

PCZ, które wyda

ło zezwolenie na pobyt cudzoziemca

2.

PCZ, które wyda

ło wizę

3.

PCZ, przez kt órego granic

ę nastąpił nielegalny wjazd

4.

PCZ, do kt órego wje

żdża cudzoziemiec, a które zniosło

obowi

ązek wizowy

5.

Pa

ństwo, w którego strefie międzynarodowej lotniska

z

łożono wniosek

Zasada ochrony nieletnich oraz

łączenia rodzin

Środki wspomagaj ące:
DubliNet
EURODAC
Punkty kontaktowe

EURODAC

n

System informatyczn y utworzony na
podstawie decyzji Rady 2725/2000/WE

n

Cel; okre

ślenie PCZ właściwego dla

rozpatrywania wniosku o nadani e statusu
uchod

źcy

n

Środek; porównanie odcisków palców
osób ubiegaj

ących się o azyl, osób

zatrzymanych w zwi

ązku z nielegalnym

przekroczeni em granicy zew.,
cudzoziemców nielegalnie przebywaj

ący w

jednym z PCZ

Minimalne normy dot ycz

ące przyjmowania

osób ubiegaj

ących się o azyl

n

Dyr. 2003/9/WE

n

Prawa osób od momentu z

łożenia wniosku, aż

do wydania ostatecznej decyzji

n

Pr. do informacji, prawo do opieki socjalnej

–

zakwaterowanie, wy

żywienie, odzież; prawo do

posiadania dokumentu, swoboda
przemieszczania si

ę, dostęp małoletnich do

edukacji, pomoc prawna, opieka medyczna i
psychologiczna, po 6 miesi

ącach od złożenia

wniosku dost

ęp do rynku pracy (warunki

reguluje PCZ)

Warunki ubiegania si

ę o status

uchod

źcy lub ochronę międzynarodową

n

Dyr. 2004/83/WE

n

Dyrektywa zawiera definicj

ę uchodźcy

oraz precyzuj e akty prze

śladowania i

powody prze

śladowania

n

Dyrektywa zawiera prawa osób
posiadaj

ących status uchod źcy oraz

obj

ętych ochroną uzupełniającą

n

Specjalne prawa dl a tzw. grup wra

żliwych;

kobiet, dzieci, ofiar przemocy

Podmioty

dopuszczaj

ące się

aktów

prze

śladowania

lub dokonuj

ące

krzywdy

pa

ństwo

Partie polityczne

lub organizacje

kontroluj

ące

pa

ństwo

Inne podmioty, w

wypadku, gdy

pa

ństwo nie może

lub nie chce

zapewni

ć ochrony

Przes

łanki

przyznania

statusu uchod

źcy

Definicja powodów

prze

śladowania

Akty prze

śladowania; akty

przemocy fizycznej ,

psychicznej, aktów przemocy

seksualnej;

środki prawne,

administracyjne, policyjne;

oskar

żenia lub kary, które mają

charakter nieproporcjonalny

lub dyskryminuj

ący; czyny

zwi

ązanych z płcią lub

traktowaniem dzieci

Zwi

ązek

pomi

ędzy

powodami a

aktami

prze

śladowania

Prawa osób posiadaj

ących status

uchod

źców lub objętych ochroną

uzupe

łniającą

n

Zakaz wydalenia do pa

ństwa pochodzenia

n

Prawo do informacji

n

Prawo pobytu (uchod

źcy co najmniej 3 lata, osoby objęte ochroną

uzupe

łniającą – 1 rok)

n

Prawo do poruszania si

ę po terytorium państwa przyjmującego

n

Prawo podejmowania pracy, dzia

łalności gospodarczej, szkolenia

zawodowego

n

Prawo ma

łoletnich do edukacji

n

Prawo do opieki medycznej

n

Prawo do

świadczeń socjalnych

n

Udzia

ł w programach integracyjnych lub przygotowaniu do powrotu

[uchod

źcom powinny przysługiwać przynajmniej te same prawa i pomoc co

innym legalnie przebywaj

ącym w danym kraju cudzoziemcom]

Minimalne normy dotycz

ące

procedury nadania lub cofni

ęcia

statusu uchod

źcy

n

Dyrektywa 2005/85/ WE

n

Dost

ęp do procedury

n

Prawo do przebywania na terytorium PCZ

n

Sprawy ro zpatrywane i ndywidualnie, obiektywn ie i
bezstronnie

n

Prawo do wys

łuchania przed podj ęciem decyzji przez organ

pa

ństwa członkowskiego

n

Prawo do pomocy prawnej, t

łumacza oraz kontaktu z Biurem

UNHCR

n

Decyzje wyda wane na pi

śmie, z uzasadnieniem prawn ym i

faktycznym oraz informacj

ą o możliwości odwołania się

n

Prawo do odwo

łania się od decyzji, także do sądu

Ochrona

mi

ędzynarodowa

wg. dyr.

2004/83/WE

uchod

źca - obywatel państwa trzeciego,

który posiadaj

ąc uzasadnioną obawę bycia

prze

śladowanym z powodów rasowych,

religijnych, narodowo

ściowych, przekonań

politycznych lub cz

łonkostwa w określonej

grupie spo

łecznej znajduje się poza krajem,

którego jest obywatelem, i jest niezdolny do
wykorzystania b

ądź nie chce wykorzystać

ochrony takiego pa

ństwa

Ochrona uzupe

łniająca dla osób,

które nie kwalifikuj

ą się do uznania

za uchod

źców, ale którym grozi

powa

żna krzywda w państwie ich

obywatelstwa; kara

śmierci lub

egzekucja; tortury, niehumanitarne,

lub poni

żające traktowanie

Ochrona udzielana wysiedle

ńcom

n

Dyrektywa 2001/55/WE

n

Ochrona czasowa - procedura zapewnienia, w przypadku
zagro

żenia wystąpienia lub wystąpienia rzeczywistego napływu

wysiedle

ńców, gdy istnieje zagrożenie, że system azylowy

danego pa

ństwa nie będzie w stanie udźwignąć takiego napływu

n

Wysiedle

ńcy – osoby, które zostały zmuszone do opuszczenia

swojego pa

ństw pochodzenia lub zostały z niego ewakuowane,

nie mog

ą bezpiecznie i na stałe do tego państwa powrócić ze

wzgl

ędu na:

1.

Konflikt zbrojny

2.

Katastrof

ę naturalną

n

Nadanie ochrony czasowej przez PCZ lub na podstawie decyzji
Rady w stosunku do grupy osób na okres 1 roku

n

Obowi

ązki państw członkowskich; dokumenty pobytowe,

zakwaterowanie, edukacja, pomoc medyczna i spo

łeczna,

udzielenie zezwole

ń na pracę i prowadzenie działalności

gospodarczej

Implementacja prawa unijnego do
prawa polskiego

n

Ustawa z dni a 13 czerwca 2003 r. o
udzielaniu cudzozi emcom ochrony na
terytorium Rzeczypospol itej Polskiej (Dz.
U. z 2006 r. Nr 2 34, poz. 1695, z pó

źn.

zm.)

n

Urz

ąd ds. Cudzozi emców

n

Rada ds. Uchod

źców