POLITYKA SPOŁECZNA-

prof. A. Rączaszek

30.09.2013r.
Wykład nr 1

Zaliczenie: egzamin na ostatnim wykładzie (test-materiał przerobiony na wykładach)
Literatura:
„Polityka społeczna. Wybrane zagadnienia” L.Frąckiewicz
„Polityka społeczna” L.Frąckiewicz
„Polityka społeczna” PHARE
„Polityka społeczna” A.Frączkiewicz – Wronka
„Polityka społeczna. Uwarunkowania i cele” J.Orczyk
„Polityka społeczna. Zarys wykładów wybranych problemów” L.Frąckiewicz

W tytule przedmiotu określenie polityki jako działalności publicznej. Państwo ją realizuje, w
tym politykę społeczną i gospodarczą. Jest to obszar nierozerwalny.

Polityka gospodarcza

•

To świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej
dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na
jego relacje gospodarcze z zagranicą

•

To świadome i celowe oddziaływanie władz publicznych na procesy gospodarcze za
pomocą określonych środków

Polityka społeczna



To zespół konkretnych działań podejmowanych przez podmioty polityki społecznej w
celu rozwiązywania kwestii społecznych



To sfera działania podmiotów polityki społecznej mająca na celu kształtowanie
godnych warunków życia ludności i poprawy stosunków międzyludzkich

Usytuowanie polityki społecznej i polityki gospodarczej według czterech układów, w
których albo występuje dominacja jednej z polityk, albo ich równorzędność.

Układ pierwszy oznacza prymat polityki gospodarczej, ma wyraźnie zarysowane
podejście ekonomiczne. W tym ujęciu polityka gospodarcza wytwarza, a polityka
społeczna dzieli to, co pozostaje po zaspokojeniu potrzeb gospodarczych. W dłuższym
czasie nie da się zrealizować modelu.

Układ drugi oznacza, że prymat mają potrzeby społeczne, a gospodarka wykorzystuje
popyt wynikający z dążenia do zaspokojenia potrzeb, wytwarza takie środki, które
sprostają tym potrzebom. W tym ujęciu występuje zagrożenie przerostem funkcji socjalnej
państwa i brakiem środków na rozwój gospodarczy. Układ ten nie gwarantuje
długookresowej równowagi.

1

Układ trzeci obrazuje sytuację, w której obie polityki realizują cele bez wspólnej
koordynacji działań, co może prowadzić do sprzeczności pomiędzy tymi celami.

Układ czwarty jest najbardziej skutecznym, ponieważ zakłada, że procesy gospodarcze i
społeczne są kształtowane z udziałem obydwu polityk w sposób systemowy i trwały. Daje
możliwość bieżącego i strategicznego kształtowania warunków zrównoważonego rozwoju
społecznego i gospodarczego.

Zakłada się, że państwo realizuje politykę zrównoważonego rozwoju poprzez
odpowiednią politykę gospodarczą i społeczną, dla których gospodarka i społeczeństwo to
całość.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy to taki stan gospodarki i podziału jej
wytworów, w którym gospodarka zachowuje zdolność konkurowania na rynkach
międzynarodowych, a poziom i sposób zaspokajania potrzeb społeczeństwa i jego
funkcjonowanie powoduje powstawania ostrych kwestii społecznych.

Przy zrównoważonym rozwoju występuje sytuacja, w której obie polityki są traktowane
równorzędnie, obie biorą aktywny udział w rozwoju poprzez zapobieganie deformacjom we
wzajemnych relacjach.

7.10.2013r
Wykład nr 2

Historia PS wiąże się z rewolucją przemysłową XVIII/ XIX w. gdy w miejsce warsztatów
rzemieślniczych powstawały wielkie zakłady przemysłowe i huty, a wokół nich
koncentrowała się ludność.

Podstawowe problemy społeczne rewolucji przemysłowej:

•

Czas pracy 12-16 godzin

•

Masowe zatrudnienie kobiet i dzieci

•

Brak podstawowych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

•

Płaca nie pozwalająca na regenerację sił

•

Mieszkanie w slumsach bez wodociągu i kanalizacji

•

Średnia długość życia wynosi 34 lata

Po raz pierwszy określenie polityka społeczna pojawiła się w publikacji Charlesa Fourier’a.

Kierunki teoretyczne w myśli społecznej:

o Niemcy- socjalizm katedralny J.G.Fitche, A.Wagner, L.Brentano
o Francja- solidaryzm społeczny J.J.L.Blanc, L.Bourgeois…
o Szwajcaria- socjalizm drobnomieszczański
o Anglia- socjalizm ricardiński (integralny)
o Socjalizm chrześcijański

2

Początki zaangażowania państwa w obronie ludzi bezdomnych i ubogich:

−

Francja- Karol Wielki (742-814) obowiązek opieki nad sierotami, wdowami oraz podatek na
utrzymanie ubogich;

−

Anglia- Henryk VIII objęcie opieką ubogich;

−

Elżbieta- 1601r. prawa ubogich (poor low)

−

Niemcy- XV wiek

Organizacje propagujące rozwiązywanie problemów społecznych:

↓

Niemcy – 1872r. – powołanie w Berlinie Związku Polityki Społecznej (Verein fur
Sozialpolitik)

↓

Anglia – 1884r. – Powołanie Towarzystwa Fabiańskiego (Fabien Society)

Podstawy teoretyczne ekonomicznego uzasadnienia interwencji państwa w rozwiązywanie problemów
społecznych dała teoria ekonomiczna Keynesa.

John Maynord Keynes (1883-1946)



Główne prace z teorii Keynesa- w latach 1930-1936;



Współtwórca MFW



Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju

Przykłady nowoczesnej polityki społecznej w ramach ustawodawstwa fabrycznego:



Anglia

•

1802r. – regulacja zatrudnienia w przemyśle dzieci pozostających na utrzymaniu gminy ( w
zasadzie darmowa siła robocza), ograniczenie pracy dzieci w przemyśle bawełnianym i
wełnianym do 12 godzin dziennie oraz zakaz pracy w nocy;

•

1833r. – zakaz zatrudnienia dzieci, które nie ukończyły 9 lat, ustalono 8-godzinny dzień pracy
dla dzieci w wieku 9-13 lat oraz 12-godzinny dzień pracy dla młodzieży w wieku 13-18 lat;

•

1834r.-ustawa o ubogich – ustalająca opiekę gminy nad bezrobotnymi i ubogimi, postulat
stworzenia domów pracy;

•

1842r.- regulacja zatrudnienia w górnictwie, zakaz pracy pod ziemią dla dzieci do 12 lat
kobiet;

•

1867r. – prawne określenie czym jest fabryka, co pozwala na rozpoczęcie regulacji
zatrudnienia w innych gałęziach przemysłu.



Stany Zjednoczone

•

Lata 1887-1897 wydano 1639 ustaw stanowych dotyczących czasu pracy i płac;

•

24 ustawy o zakazie zatrudnienia w fabrykach dzieci poniżej 14 lat;

•

W 21 stanach wprowadzono w zakładach przemysłowych inspekcję sanitarną.



Francja

•

1813r. – zakaz zatrudnienia dzieci poniżej 10 lat w kopalniach;

•

1894r. – ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych.



Szwajcaria

•

1877r. – pierwsze w Europie całościowe przepisy o ochronie pracy.



Austria

3

•

1889r. –ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych



Niemcy

•

1839r. – zakaz pracy dzieci poniżej 9 lat w kopalniach i fabrykach, ograniczenie pracy
nieletnich do 16 lat do 10 godzin

Powstanie instytucji kontrolnych – „inspekcja pracy”

•

1833r. – Anglia

•

1853r. – Niemcy

•

1874r. – Francja

Początki praktycznej realizacji polityki społecznej - ustawodawstwo socjalne:

1. Reformy społeczne Bismarcka w Niemczech.



1883r.- ustawa na wypadek choroby



1884r.- ubezpieczenie od wypadków przy pracy



1889r. – ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa i starości



1911r. – jednolita ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych

2. Reformy społeczne w Anglii w latach 1906 – 1914

(Loyd George 1863-1945 powstanie social service state dla rządów liberalnych)



1909r. – wprowadzono emerytury dla osób, które ukończyły 70 lat (Old Age Pensions
Act), oraz ustawę o „radach branżowych” określających minimum płacy (Trade Board
Act)



1911r. – ustawa o ubezpieczeniach społecznych – na wypadek choroby, bezrobocia oraz
organizacja administracji ubezpieczeń społecznych

3. Reformy społeczne w USA



23 września 1932r. – przemówienie wyborcze F.D. Roosevelta o potrzebie ingerencji
państwa w rozwiązywanie problemów spowodowanych kryzysem oraz propozycja
środków służących przezwyciężeniu kryzysu – New Deal (wielki kryzys przekształcił
Amerykę w social serwice state).

Doktrynalne koncepcje rozwoju polityki społecznej:



SYSTEM DOKTRYNALNY MARKSIZMU

-

twórcy: K. Marks, F. Engels

Oparty o ideologiczne zasady wolności, równości i braterstwa (najważniejsza- równość).

Fazy rozwoju:

- Socjalizm idealny- postuluje zniesienie polityki społecznej
- Socjalizm realny- m.in. w Polsce reaktywowanie IGS w 1957r. i przekształcenie dawnego ISS

w Instytut Pracy.



SYSTEM DOKTRYNALNY LIBERALIZMU-

twórcy: Bismarck, F. D. Rosvelt, J., M.

Keynes, J. K. Galbrith, G. Myrdal, W. H. Beveridge.

Oparty o teorię Keynesa i koncepcję państwa dobrobytu (welfare state)oraz zasady wolności,
równości i rywalizacji (najważniejsza- wolność).

Fazy rozwoju:

- liberalizm arystokratyczny (od końca XVIII do połowy XIX w.)
- liberalizm demokratyczny (połowa XIX w. do I wojny światowej)
- liberalizm socjalny (współcześnie)

- w tym m.in. neoliberalizm, neokonserwatyzm,

M. Friedman, F.A. Hayek

4



SYSTEM DOKTRYNALNY KATOLICYZMU

-

(społeczna nauka kościoła)- encykliki

papieskie- Leon XIII, Jan XXIII, Paweł VI, Jan Paweł II

Nauka opiera się na źródłach materialnych- Pismo Święte, tradycje kościoła i na źródłach
formalnych- przeczenie soborów, synodów, encykliki papieskie, kodeks prawa kanonicznego.

Początki polskiej polityki społecznej:



Fryderyk Skarbek (1792-1866) „ojciec polskiej ekonomi politycznej” wykazywał
zainteresowanie problemami polityki społecznej.



Stanisław Staszic (1755-1826) w 1816r. powołał Towarzystwo Rolnicze Hrubnieszowskie,
wzorcową organizację społeczną mającą podjąć kwestię włościańską.



August Cieszkowski (1814-1894) współtwórca Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
w pracy „ojcze nasz” próbował pogodzić umiarkowany liberalizm z zaangażowaniem państwa
w osiągnięcie dobrobytu społecznego (nazywany pierwszym polskim politykiem społecznym)

Pierwsze instytucje analizujące zagadnienia społeczne:



1902r.- Muzeum Społeczne



1907r.- Towarzystwo Popierania Pracy Społecznej



1910r.- Biuro Pracy Społecznej

14.10.2013r.

Wykład nr 3

Twórcy polskiej polityki społecznej:



Ludwik Krzywicki (1859 – 1941) początkowo związany z rewolucyjnym nurtem ruchu
robotniczego, później widzi rozwiązanie kwestii społecznej na drodze ustawodawczej. Od
1921r. dyrektor Instytutu Gospodarstwa Społecznego .



Wybitni współtwórcy Konstanty Krzeczkowski (1879-1939) i Stanisław Rychliński (1909-
1941). IGS prowadził badania zagadnień: życia i pracy robotników, migracje.

Instytut Spraw Społecznych (

1931-1939) powołany z inicjatywy zakładów ubezpieczeniowych

Kaziimerz Korniłowicz (1892-1939), Edward Strzelecki (1894-1967).

Podejście do problemów społecznych wynikające z orientacji politycznej:

o E. Abramowski- socjalizm bezpanstwowy
o K. Krzeczkowski- socjalizm gminny
o Z. Daszyńska- Golińska- społeczny reformizm
o S. Głąbiński- nurt zachowawczy (orientacja liberalna)
o Ks. A. Szymoński, Ks. J. Piwowarczyk- katolicka myśl społeczno- ekonomiczna

Przykłady początkowego ustawodawstwa socjalnego i okresu międzywojennego:

5



Początek 1918r. – powołanie Ministerstwa Zdrowia Publicznego Opieki Społecznej i
Ochronie Pracy



23.11.1918 – uchwalenie dekretu o 8 godzinnej dniu i 46 godzinnym tygodniu pracy



19.12.1918 – ogłoszenie moratorium mieszkaniowego do biedoty, przekształcone



16.12.1919 – dekret o ochronie lokatorów



11.01.1919 – uchwalono dekret, doprecyzowany ustawą



19.05.1919 – w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego robotników



W lutym 1919 – naczelnik Państwa wydał dekret o obowiązku szkolnym dla dzieci w
wieku 7-14 lat

Polityka społeczna w Polsce po II wojnie światowej:

W.Szubert, E.Strzelecki, A.Rajkiewicz!, J.Rossner, L.Frąckiewicz, J.Piotrowski, S. Golinowska,
J.Auleytner, M.Kałuj, J.Kroszel

Instytucje i organizacje zajmujące się Polityką społeczną:



Komitet Nauk o Pracy i Polityce Społecznej Polskiej Akademii Nauk



Instytut Pracy i Spraw Socjalnych



Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej

Definicje polityki społecznej (wg rożnych autorów):



Antoni Rajkiewicz- określił politykę społeczną jako:

celową działalność państwa i innych podmiotów w dziedzinie kształtowania warunków życia
ludności i stosunków międzyludzkich (1967r.)



Jan Rosner- pod pojęciem polityki społecznej rozumie:

działalność państwa i organizacji społecznych w dziedzinie kształtowania warunków bytu i pracy
zmierzające do optymalnego zaspokojenia indywidualnych i społecznych potrzeb ludności, opartą
na zasadzie socjalistycznego egalitaryzmu (1972r.)



Kazimiesz Secomski- stwierdza, że:

polityka społeczna zmierza do najbardziej efektywnego użycia środków materialnych dla
podniesienia poziomu życia ludności i rozbudowy urządzeń socjalnych, przy założeniu finalnym
stałego polepszania i korzystnych zmian w zakresie wszechstronnego zaspokajania potrzeb
indywidualnych i społecznych (1976r.)



Wacław Szubert- rozumie politykę społeczną jako:

celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych innych organizacji na istniejący układ
stosunków społecznych, zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw
ludności, usuwanie nierówności społecznych oraz podnoszenie kultury życia (1976r.)

Nowe definicje polityki społecznej:



Antoni Rajkiewicz- celem polityki społecznej (jako działalności praktycznej) jest postęp
społeczny mierzony poprawą warunków życia ludności oraz doskonaleniem stosunków
międzyludzkich (po 1990r.)

!

Oficjalnie:

6

Polityka społeczna- to celowa działalność państwa zmierzająca do łagodzenia negatywnych skutków
społecznych kapitalistycznego ustroju pracy.
Cel- kreowanie postępu społecznego, mierzonego poprawą poziomu i jakości życia ludności.
Zakres rzeczowy- określa katalog potrzeb ludzkich (praca, mieszkanie, żywność, kultura,
wypoczynek itd.)
Naturalne prawa człowieka do:

-życia
-wolności
-bezpieczeństwa
-równości wobec prawa

Prawa podstawowe w dziedzinach ekonomicznych i społecznych:
-prawo do pracy
-prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt
-prawo do płacy za wykonywaną pracę
-prawo do nauki
-prawo do uczestniczenia w życiu kulturalnym
-prawo do wypoczynku i urlopu
Zakres osobowy- całe społeczeństwo
Infrastruktura społeczna- urządzenia służące zaspokajaniu potrzeb

PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ- Wszystkie organy, instytucje i organizacje, których
zadaniem jest realizacja celów i zadań polityki społecznej.
Podmioty:

1. międzynarodowe:

o globalne (ONZ)
o regionalne (UE)

2. państwo i jego instytucje
3. pozapaństwowe (organizacje społeczne)
4. zakłady pracy

ONZ- Rada Gospodarczo- Społeczna- utrzymuje kontakty z kolejnymi podmiotami
międzynarodowymi:

-

Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

-Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)
-Organizacja do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)
-Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

ONZ- Agencje Specjalne (nadzorowane przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Gospodarczo- Społeczną)
-UNICEF- Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom
-UNHCR- Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców
-WFP- Światowy Program Żywnościowy
-UNFPA- Fundusz Narodów Zjednoczonych do Spraw Działalności Populacyjnej
-UNRISED- Instytut Badawczy Narodów Zjednoczonych dla Rozwoju Społecznego
-WFC- Światowa Rada Żywnościowa
-INCB- Międzynarodowa Rada Kontroli Narkotyków
-Habitat- Ośrodek Narodów Zjednoczonych do Spraw Osiedli Ludzkich

Unia Europejska



Parlament Europejski- 20 komisji stałych- 4 zajmują się problematyką społeczną:



Komisja Spraw Socjalnych i Pracy



Komisja środowiska, zdrowia i ochrony konsumentów

7



Komisja ds. młodzieży, kultury, nauki, mediów i sportu



Komisja ds. kobiet



Rada Unii Europejskiej- organ ustawodawczy- uchwala dyrektywy i rozporządzenia- są
wiążące i wprowadzane do prawa krajowego.



Komisja Europejska- organ wykonawczy.



27 Dyrekcji Generalnych- 5 Dyrektoriat odpowiada za politykę społeczną UE (główne
obszary działania- polityka zatrudnienia, wspólny rynek pracy, polityka oświatowa,
zdrowotna, migracje oraz komunikacja społeczna)



Organ doradczy:



Europejski Komitet Ekonomiczno- Społeczny



Trybunał Sprawiedliwości UE



Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

Modele Polityki Społecznej (Józef Orczyk)

ŹRÓDŁA INTERWENCJI PAŃSTWA:



państwo występuje jako negocjator w przypadku wystąpienia zagrożeń i konfliktów

społecznych (USA, Wielka Brytania-

model anglosaski

)



polityka społeczna zapobiega rozruchom i rewolucji społecznej (Niemcy); konflikt między

pracą a kapitałem; między związkami zawodowymi a monopolami-

model

kontynentalny (solidarności pokoleniowej)



świadczenia społeczne jako środek realizacji określonej doktryny (sprawiedliwości i równości

społecznej)-

model radziecki



polityka społeczna pełni rolę kreatywną w zakresie integracji społecznej (kraje

skandynawskie)-

model zaopatrzeniowy państwa opiekuńczego

Modele Polityki Społecznej (Witold Turnowiecki)



model marginalny

-

rynek i rodzina zaspokajająca potrzeby ludzkie, polityka

społeczna jest rozwiązaniem doraźnym, świadczenia socjalne zależne od standardu
materialnego (USA, Kanada, Wielka Brytania)



model służebn

y

- polityka społeczna jest dodatkiem do ekonomii, potrzeby

zaspokajane wg zasług i wydajności, zaleca się ubezpieczenia prywatne (kraje
śródziemnomorskie)



model instytucjonalny

-

odpowiedzialność za dobrobyt i bezpieczeństwo ponosi

społeczeństwo, powstają instytucje, polityka społeczna ma charakter uniwersalny i
spełnia funkcję redystrybucji dochodów (kraje skandynawskie)

8



model elementarny

- polityka społeczna słabo rozwinięta, silnie rozwinięta

działalność charytatywna Kościoła i organizacji, potrzeby społeczne załatwiane na
najniższym szczeblu, ingerencja państwa ma charakter uzupełniający i pomocniczy,
wspiera ale nie zastępuje inicjatyw oddolnych (kraje śródziemnomorskie).



model komunalny (wspólnotowy

)

- propozycja ruchów Zielonych i nowej lewicy;

podmiotami pomocowymi są organizacje społeczeństwa obywatelskiego, samopomoc
społeczności lokalnych, strategia o charakterze utopijnym (Niemcy, Austria, Holandia)



model motywacyjny (korporacyjny

)

-

charakterystyczny dla społecznego

liberalizmu, socjalnej gospodarki rynkowej; potrzeby zaspokajane wg stażu pracy,
zasług i wydajności, obowiązkowe i powszechne ubezpieczenia (Niemcy, Austria,
Holandia)



model państwowo- kolektywistyczny (biurokratyczno- kolektywistyczny

) -

zbliżony do instytucjonalnego i motywacyjnego; państwo jest głównym podmiotem
polityki społecznej, powszechność polityki społecznej (Europa środkowo- wschodnia)



model konfucjański

-

bezpieczeństwo socjalne oparte na rodzinie, zakładzie pracy,

wspólnocie lokalnej i wolontariacie (Azja wschod

Infrastruktura społeczna- urządzenia służące zaspokajaniu potrzeb:
Infrastrukturą określa się- zarówno zasoby materialne i instytucje powołane do świadczenia
określonych usług, jak i takie elementy niematerialne, jak poziom wykształcenia społeczeństwa, jego
zdolności do prowadzenia działalności gospodarczej, tradycję.
Infrastruktura- to system urządzeń świadczących usługi niezbędne do funkcjonowania
produkcyjnych działów gospodarki: infrastruktura sensu stricte ekonomiczna, świadcząca usługi z
zakresu transportu, komunikacji, irygacji, energetyki itd.
Infrastruktura społeczna- to ogół urządzeń niezbędnych do istnienia społeczeństwa w dziedzinie
prawa, bezpieczeństwa, ochrony zdrowia, kształcenia, wychowania, kultury itp.

W kształtowaniu infrastruktury społecznej decydujące znaczenie ma podział infrastruktury na
następujące podsystemy:

1. Składające się z urządzeń zaspokajających potrzeby ludności w określonych przez definicję

infrastruktury dziedzinach

2. Uwzględniające układ zarządzania (zarządzanie przez ministerstwa, przedsiębiorstwa,

organizacje społeczne, samorządy)

3. Wyróżniające urządzenia świadczące usługi o charakterze:



obligatoryjnym, przy organizowaniu tego typu placówek, decydujące znaczenia ma
albo liczba zobowiązanych do korzystania (np. szkoły podstawowe) albo do
korzystania z których zmuszają określone warunki (placówki ochrony zdrowia)



fakultatywnym, z których korzystanie jest całkowicie dobrowolne

4. ze względu na rodzaj świadczonych usług



urządzenia typu podstawowego, które musza być zlokalizowane możliwie blisko
miejsca zamieszkania lub miejsca pracy



urządzenia o charakterze wyspecjalizowanym, zlokalizowane z reguły jedynie w
niektórych średnich miastach, centrach województw i makroregionów.

9

5. wg potrzeb zapewnienia równomierności rozmieszczenia



lokowane względnie równomiernie na obszarze całego kraju



związane ze stopniem rozwoju danego regionu



uzależnione od specyficznych warunków naturalnych danych regionów (np.
uzdrowiska)

6. uwzględniające sposób świadczenia usług:



świadczące usługi stałe (przez całą dobę)



okresowo (przez kilka godzin dziennie dla grupy korzystających)



sporadycznie (przez krótki okres dla każdego korzystającego)

7. świadczące usługi jednostkowo (np. placówki służby zdrowia) czy zbiorowo dla grupy osób

(np. kino)

8. wg zasad finansowania dzieli się urządzenia na świadczące usługi:



nieodpłatnie,



częściowo odpłatnie,



odpłatnie,



odpłatnie wg zasad komercyjnych.

Istotne cechy infrastruktury społecznej:

a) długo okres użytkowania obiektów infrastrukturalnych
b) publiczny charakter urządzeń infrastrukturalnych
c) zmienność użytkowników poszczególnych urządzeń, różna w czasie, zależna od

charakteru danego urządzenia

d) uzależnienie jakości świadczonych usług od kalifikacji i postaw pracowników

zatrudnionych w urządzeniach infrastruktury

e) konieczność dostosowania infrastruktury do warunków miejscowych, do

zagospodarowania przestrzennego obszarów

f) występowanie tendencji do stopniowej koncentracji urządzeń infrastruktury, a także

do niedofunkcyjności urządzeń zaspokajających potrzeby o charakterze podstawowym
w miejscu pracy lub miejscu zamieszkania

g) stopniowa dążność do wyprzedzającego rozwijania urządzeń infrastruktury społecznej

w stosunku do planowanej w danym regionie nowej działalności gospodarczej

h) konieczność konsumowania usług infrastruktury w miejscu
i) istotny związek z kształtowaniem się zjawisk demograficznych

Transformacja sfery usług społecznych pociąga za sobą różnokierunkowe następstwa
dla społeczeństwa jako całości:

1. równoczesne, silne ograniczenie ilościowej oferty usług tradycyjnych (likwidacja bądź

ubożenie placówek) i znacznie słabszy jej wzrost (nowe placówki, nowe źródła
finansowania)

10

2. pojawienie się nowych rodzajów usług, służących nowym potrzebom powstałym na

skutek transformacji gospodarki

3. asortymentowe i jakościowe wzbogacenie oferty usług społecznych, związane jednak

z komercjalizacją stwarzającą dochodową barierę jej dostępności dla mniej zamożnej
części społeczeństwa.

Placówka infrastruktury społecznej może dobrze zaspokajać potrzeby społeczne, jeśli
spełnia następujące warunki:



ma możliwość korzystania z odpowiednich urządzeń



dysponuje środkami na dobre funkcjonowanie placówki



może zgrupować zespół kompetentnych pracowników



jest związane poprzez świadczone usługi z grupą realnych konsumentów.

Pierwsze spisy powszechne ludności na świecie:
1703 r.- Islandia
1749 r.- Szwecja
1769 r.- Dania, Norwegia
1790 r.- USA

Spisy ludności w Polsce:
30.09.1921
09.12.1931

14.02.1946

(spis sumaryczny) dla rozpoznania stanu zaludnienia państwa po II WŚ

03.12.1950
06.12.1960
08.12.1970
07.12.1978
07.12.1988

Maj 2002 r. zrealizowany termin spisu [w latach 90 było dużo migracji ludności. Długa przerwa w
spisach. 400 tys ludności mniej niż szacunkowa liczba]

Zasady spisu powszechnego:
-centralizacja
-powszechność
-bezpośredniość
-imienność
-jednoczesność
-wyłączność albo łączność
-statystyczne ujęcie wyników
-regularność i komparatywność

11

-obowiązek zachowania tajemnicy spisowej

Z dniem 13 lipca 2000 r. została wprowadzona Rozporządzeniem Rady Ministrów Nomenklatura
Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) (Dz. U. Nr 58 poz. 685), która została
opracowana na podstawie obowiązującej w krajach Unii Europejskiej (Nomenclature of terytorial
Units for Statistics (NUTS). Nomenklatura NUTS ma zastosowanie przy zbieraniu, przetwarzaniu i
udostępnianiu danych statystycznych
regionalnych w krajach Unii Europejskiej. Stanowi podstawę regionalnych rachunków
ekonomicznych, regionalnej statystyki rolnictwa i innych dziedzin statystyki regionalnej. W
szczególności jest niezbędna do przeprowadzenia porównań rozwoju społeczno- gospodarczego
regionów i podjęcia działań w celu opracowania programów rozwoju regionalnego.

Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) dzieli obszar kraju na
jednostki terytorialne powiązane hierarchicznie na pięciu poziomach, z czego poszczególne poziomy
obejmują swym zasięgiem:
-POZIOM 1- obszar całego państwa
-POZIOM 2- województwa (regiony)
-POZIOM 3- podregiony (grupy powiatów)
-POZIOM 4- powiaty
-POZIOM 5- gminy

[Dotychczas dane statystyczne dotyczące województwa śląskiego były prezentowane na poziomach,
2,4 i 5.]
Ludność w mln-

1997 r - 5.849 mln

2007 r.- 6.829 mln

Gęstość zaludnienia

43

50

28.11.2013r.
Wykład nr 4

Podstawowe rodzaje piramid wieku:

Struktura ludności typu:

typu

typu

typu

wiek progresywnego

zastojowego

regresywnego (cebulowata)

M

K

M

K

M

K

60

15

0

charakterystyczna

charakterystyczna

dla krajów

dla krajów

rozwijających się

rozwiniętych

5 form piramid wieku:

•

piramida ludności wg. płci i wieku

12

•

struktura dzwonowata

•

struktura cebulowata

•

struktura szpiczasta (charakterystyczna dla krajów trzeciego świata)

•

struktura szpulowata

Prawo echa demograficznego: Jeśli coś w przeszłości wpłynęło na urodzenia ludności w sposób istotny, to
przez następne lata widoczny jest ten wpływ. Śladami przyczyny pierwotnej jest np. I wojna światowa, której
skutki odczuwalne są przez długie lata.

1915-1920

5

1mln/200tys.

20-25 okres reprodukcyjny

I wojna światowa

1935-1945

10

100 tys.

II wojna światowa

1955-1970

15

1975-1995

20

50 tys.

1995-2020

25

Po 35 roku życia w całej populacji istnieje nadwyżka kobiet nad mężczyznami.
W miastach nadwyżka ta występuje po 25 roku życia, a na wsi po 50.

Współczynnik feminizacji w wybranych krajach (kobiet na 100 mężczyzn)

Łotwa

117

Pakistan

93

Ukraina

117

Indie

94

Białoruś

113

Bangladesz

96

13

Prawo kompensacji demograficznej

- jeśli z przyczyn

zewnętrznych jakaś grupa zaczęła rodzić dzieci później niż
przypadł ich czas reprodukcji, a w tym samym czasie rodzi też
grupa, której czas reprodukcji przypada. Więc nakładają się 2
grupy i charakterystyczny jest wtedy wyż demograficzny.

Prawo kompensacji demograficznej

- jeśli z przyczyn

zewnętrznych jakaś grupa zaczęła rodzić dzieci później niż
przypadł ich czas reprodukcji, a w tym samym czasie rodzi też
grupa, której czas reprodukcji przypada. Więc nakładają się 2
grupy i charakterystyczny jest wtedy wyż demograficzny.

Wysoka

umieralność

kobiet w okresie

poporodowym

Wysoka

umieralność

kobiet w okresie

poporodowym

Estonia

117

Turcja

99

Rosja

116

Litwa

114

Węgry

111

Polska

107

Chorwacja

108

Współczynnik urbanizacji w wybranych krajach (% ludności w miastach wg. RS 2010)

Belgia

97,3

Bangladesz

23,4

W. Brytania

89,7

Argentyna

91,4

Niemcy

73,4

Polska

61,5

4.11.2013r.
Wykład nr 5

Największa liczba ludności: Chiny, Indie (wkrótce będą najliczniejszym krajem świata), USA
Chłonność demograficzną wytwarzają miejsca o największej koncentracji ludności.
Największe miasta świata: Karaczi, Szanghaj

Wyznaczniki naturalnego ruchu ludności:

•

Małżeństwa

•

Rozwody

•

Urodzenia

•

Zgony

18.11.2013r.
Wykład nr 6

Inny zespół czynników, wpływających na przebieg procesów ludnościowych:
Teoria praw migracji E.G. Ravensteina (angielski badacz, autor pracy The Laws of
Migration wydanej w 1885 r):

1. Migracja a odległość- większość migrantów przebywa krótkie odległości. Z większej

odległości przyciągają wielkie centra przemysłu czy handlu.

2. Migracja etapowa- centrum migracyjne przyciąga okoliczną ludność, na jej miejsce

napływa ludność z dalszych okolic.

3. Przepływ a przepływ powrotny- każdy główny przepływ migracyjny wytwarza

przepływ powrotny.

4. Skłonność do migracji- mieszkańcy wielkich miast są mniej skłonni do migracji niż

mieszkańcy obszarów wiejskich.

5. Płeć a migracja- stwierdza się przewagę kobiet migrujących na krótkie odległości i

przewagę mężczyzn w migracjach zagranicznych.

6. Wpływ postępu technicznego na migrację- rozwój przemysłu, transportu,

komunikacji, rozbudowa infrastruktury społecznej i gospodarczej prowadzą do
wzrostu migracji.

14

Mężczyźni ofiarami

wojny

Mężczyźni ofiarami

wojny

7. Przewaga motywu ekonomicznego- największy wpływ na migracje ma chęć

poprawy warunków bytu, inne przyczyny to złe warunki pracy i zamieszkania,
nieatrakcyjny klimat, nieodpowiednie otoczenie społeczne i względy polityczne.

Wykres migracji do krajów Ameryki w latach 1845-1945 (Brazylia, Argentyna, Kanada,
Stany Zjednoczone) W latach 18.. chłopi emigrowali przede wszystkim do Brazylii i
Argentyny, a w większym stopniu do Stanów Zjednoczonych. W czasie Kryzysu
Ekonomicznego największa emigracja do krajów Ameryki Południowej.

Migracje wahadłowe- jeżeli mieszkamy w innym mieście niż się uczymy czy pracujemy to
codziennie mamy migracje wahadłowe.
Wg kraju- migracje wewnętrzne i zagraniczne
Wg województwa- migracje w obrębie województwa i poza

Szczególne problemy migracji:



repatriacja- masowy, zorganizowany powrót do kraju



remigracja- migracja powrotna do kraju



deportacja- zesłanie skazanego na przymusowy pobyt



ekspatriacja- przymusowe lub dobrowolne opuszczenie



ekstradycja- wydanie obcemu państwu podejrzanego



persona non grata- wydalenie podejrzanego dyplomaty

Migracje zagraniczne i wewnętrzne w okresie socjalizmu 1946-1950

•

Natężenie migracji jest duże

•

Emigracja dot. wysiedlenia ludności

•

Imigracja dot. przyjazdu i powrotu rodzin do Polski

Istotny ruch wędrówkowy, saldo migracji jest ujemne ok. 1 mln mieszkańców

Miasta w okresie transformacji zmieniają się. Tracą swoją siłę przyciągania ludności.

1988-2009 okres transformacji

•

Po integracji z UE rośnie zjawisko migracji

•

Imigracja do Polski zwiększyła się w ostatnich latach

2011 największa emigracja Polaków do:

1. Wielkiej Brytanii
2. Niemiec
3. Stanów Zjednoczonych
4. Irlandii
5. Włoch

2011 imigranci

1. Ukraina
2. Niemcy

Trwanie życia w Polsce
Kobiety 80 lat
Mężczyźni 71,3

15

W Rosji najwyższa różnica wieku pomiędzy kobietami a mężczyznami

24.11.2013r.
Wykład nr 7

Determinanty stopy płodności:



Czynniki demograficzne

(stan i struktura ludności wg. płci i wieku)



Czynniki biologiczne (płodność biologiczna)



Czynniki psychologiczne (chęć posiadania potomstwa)

Trwanie życia:

♥

Przeciętne dalsze trwanie życia- ex- z tablic wymieralności

♥

Normalne trwanie życia…

♥

Prawdopodobne trwanie życia jest równe wiekowi…

15-49 wiek rozrodczy w Polsce
10-49 ONZ
15-44 Europa Zachodnia

P

ŁODNOŚĆ

=

URODZENIA

/

KOBIETY

W

WIEKU

ROZRODCZYM

W

SPÓŁCZYNNIK

PŁODNOŚCI

=

URODZENIA

/ 1000

KOBIET

W

SPÓŁCZYNNIK

DZIETNOŚCI

=

suma cząstkowych współczynników płodności (Interpretacja

współczynnika płodności: ile dzieci przeciętnie rodzi kobieta w całym wieku rozrodczym)
49
w

dz

= ∑ w

pł, x

X=15

W

SPÓŁCZYNNIK

REPRODUKCJI

BRUTTO

49
W

rb

= u

k

/u * ∑ w

pł, x

X=15

Gdzie:
uk- urodzenia żeńskie
u- urodzenia ogółem

W

SPÓŁCZYNNIK

REPRODUKCJI

NETTO

49
W

rb

= u

k

/u * ∑ * L

x

w

pł, x

X=15
Gdzie:

16

Poziom współczynnika reprodukcji brutto jeśli wynosi:
Poniżej 1 - to pokolenie matek nie zostaje zastąpione przez
pokolenie córek (reprodukcja zawężona);
1-pokolenie córek zastępuje pokolenie matek;
Powyżej 1-pokolenie córek jest liczniejsze od pokolenia
matek (reprodukcja rozszerzona).

Poziom współczynnika reprodukcji brutto jeśli wynosi:
Poniżej 1 - to pokolenie matek nie zostaje zastąpione przez
pokolenie córek (reprodukcja zawężona);
1-pokolenie córek zastępuje pokolenie matek;
Powyżej 1-pokolenie córek jest liczniejsze od pokolenia
matek (reprodukcja rozszerzona).

Poziom tego współczynnika tak jak w
przypadku współczynnika reprodukcji
brutto powinien wynosić ok 1 jeśli:
Mniej niż 1- reprodukcja zawężona;
Powyżej 1- reprodukcja rozszerzona.

Poziom tego współczynnika tak jak w
przypadku współczynnika reprodukcji
brutto powinien wynosić ok 1 jeśli:
Mniej niż 1- reprodukcja zawężona;
Powyżej 1- reprodukcja rozszerzona.

L- prawdopodobieństwo do życia określonego wieku.

Poziom zastępowalności pokoleń w Polsce jest mniejsze niż 65%. Jest to najgorszy wynik od
lat dziewięćdziesiątych.

W

Dz

= 1,3350 1,288*

W

Pb

=0,6475 0,625*

W

Pn

=0,6366 0,617*

Poziom dzietności w Polsce w 2000 r. wskazuje, że pokolenie rodziców, czyli dwie osoby są
zastępowane przez 1,3350 dzieci. Jest to reprodukcja znacznie zawężona, bo do poziomu ok.
66%. Innymi słowy pokolenie rodziców jest zastępowane w 2/3 przez pokolenie dzieci
Reprodukcja brutto spadła poniżej 2/3 co oznacza, że jest ona znacznie zawężona i że
pokolenie matek jest zastępowane aktualnie przez…

Teoria przejścia demograficznego (na początku b. wysoki poziom urodzeń i zgonów, w
fazie II krzywe się rozchodzą, szybciej zmniejsza się umieralność, wolniej spada dzietność, a
w fazie III się zbliżają, nawet się mogą przecinać)
Twój-fazowy model przejścia demograficznego obejmuje:



Faza I społeczeństwo tradycyjne



Faza II przejście demograficzne (na rysunku stage 2 i stage 3)



Faza III społeczeństwo nowoczesne

Cztero-fazowy model przejścia demograficznego:



Faza I- społeczeństwo tradycyjne, na 1 kobietę przypada 6 urodzeń



Faza II- lata międzywojenne- na 1 kobietę przypada 4,5-6 urodzeń, wydłuża się czas
trwania życia, szybki spadek umieralności.



Faza III- w tej fazie krzywe się zbliżają, na 1 kobietę przypada 3-4,5 urodzeń



Faza IV- na 1 kobietę przypada poniżej 3 urodzeń, średni poziom życia wynosi 60 lat.



Można też wskazać na fazę 5, w której widoczne są okresowe przecinania się
krzywych- za te okresowe spadki lub wzrosty odpowiedzialne są czynniki zewnętrzne.

17

Prognozy demograficzne (ludnościowe). Żeby je opracować, trzeba podjąć się przeliczeń,
oszacować ile będzie urodzeń i zgonów. Plus wariant migracyjny.

Np. prognoza demograficzna dla Anglii na lata 1935- 2035
1935

40 600 000

1940

40 900 000

1945

40 900 000

1950

40 700 000

1960

39 500 000

1980

34 600 000

2000

28 500 000

2035

ok. 14 000 000

Prognoza demograficzna dla Polski n lata 2003- 2030 (ludność w mln)
2002

38,2

2010

37,9

2020

37,2

2030

35,7

2.12.2013r.
Wykład nr 8

POLITYKA LUDNOŚCIOWA

- którą zaczęto przestrzegać jako nieuniknioną działalność na

początku XX w.

Ludnościowa polityka- „system świadomych przedsięwzięć, których celem jest wywołanie
pożądanych zmian w rozwoju i ruchu ludności.”

♥

POLITYKA PRONATALISTYCZNA

(sprzyjająca zwiększaniu się liczby ludności)

♥

POLITYKA ANTYNATALISTYCZNA

(odwrotność polityki pronatalistycznej-

sprzyjająca zmniejszaniu liczby ludności np. w Chinach 1 dziecko na rodzinę)

18

♥

POLITYKA NEUTRALNA (UMIARKOWANA)

(polityka jakościowa)

Etapy polskiej polityki ludnościowej:



lata 1945-1955- okres znacznego przyrostu naturalnego;



lata 1956-1970- czas ograniczania liczby urodzeń;



lata 1971-1981- okres polityki pronatalistycznej;



lata 80- czas stabilizacji poziomu urodzeń;



lata 90- okres nowej polityki pronatalistycznej, wspieranej doktryną społeczną

kościoła katolickiego.

Światowe konferencje ludnościowe:



1952- Bombaj



1965- Belgrad



1968- Teheran



1974- Bukareszt



1984- Meksyk



1994- Pekin

ELEMENTY (narzędzia) POLITYKI LUDNOŚCIOWEJ:

1. Instrumenty administracyjno- prawne:



akty prawne promujące produkcję oraz sprzedaż środków antykoncepcyjnych lub

zakazujących je



wprowadzenie zakazu lub ograniczenia zgody na aborcję



określenie minimalnego wieku zawarcia małżeństwa



akty prawne określające możliwości i warunki uzyskania rozwodu



ochrona prawna kobiety ciężarnej



prawo do przerw w pracy w związku z dzieckiem (urlop macierzyński,

opiekuńczy, wychowawczy)

PILLENKNICK- efekt jaki pojawił się w skali kontynentu po wprowadzeniu pigułki
antykoncepcyjnej ok 1960r.

1945 1960

19

2. instrumenty ekonomiczne:



wysokość zasiłku macierzyńskiego



zasiłki rodzinne na dzieci



zasiłki z tytułu urodzenia dziecka



zasiłki wychowawcze i warunki ich przyznawania



ulgi na rzecz rodzin wielodzietnych (w podatku od wynagrodzeń, w opłatach

czynszowych)



dofinansowywanie usług świadczonych przez żłobki i przedszkola



zasiłki na dzieci chore i kalekie



preferencje mieszkaniowe dla rodzin wielodzietnych



rozwój oświaty i systemu ochrony zdrowia



stypendia dla dzieci i młodzieży

(Cele ich prowadzenia były jednak inne, bo ukrytym efektem ograniczenie podaży pracy,
czyli np. kobieta rodząca troje dzieci 3 razy po 3 lata była wyłączona z rynku pracy (wzrost
wydajności pracy)) W Polsce w latach 70 wprowadzono zestaw działań ukrywając ich cel i
udało się osiągnąć wzrost dzietności rodzin- polityka pronatalistyczna.

3. Instrumenty wychowawcze, w tym:



zabieganie o wyższy prestiż społeczny macierzyństwa i rodziny wielodzietnej



prowadzenie wychowania seksualnego w ramach zajęć szkolnych



dostęp do literatury z dziedziny życia w rodzinie i seksuologii.

RYNEK PRACY- PODSTAWOWE POJĘCIA:

Rynek pracy- jest kategorią ekonomiczną. Obrazuje kształtowanie się reakcji pomiędzy
podażą zasobów pracy, a popytem na te zasoby. Pojęcie rynek pracy odzwierciedla całokształt
stosunków wymiennych pomiędzy pracobiorcami (podaż zasobów siły roboczej), a
pracodawcami (popyt na zasoby siły roboczej) w związku z wymianą przez pierwszych ich-
zdolności do pracy- na płacę świadczoną przez drugich.

Sytuacja na rynku pracy jest kształtowana przez realizowanie polityki gospodarczej. Polityka
gospodarcza jest ściśle związana z polityką społeczną. Polityki te pozostają we wzajemnej
relacji w kilku możliwych układach, z dominacją jednej z nich, neutralną lub równowagi. Ten
ostatni zapewnia zrównoważony rozwój.

PODAŻ ZASOBÓW SIŁY ROBOCZEJ

- to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy,

posiadających taką zdolność, gotowa podjąć pracę za oferowaną płacę, w określonym czasie
na danym rynku pracy.

Czynniki określające podaż:



Stopień przyrostu rzeczywistego ludności;



Relacje ludności w wieku aktywności zawodowej do ludności pozostałej;



Czas spędzony poza pracą przez jednostki w wieku aktywności zawodowej

(szkoła, armia, więzienie);

20



Odsetek kobiet w wieku zdolności do pracy;



Stopa aktywności zawodowej kobiet zależna od tradycji i zwyczajów panujących

w danym społeczeństwie;



Ustawowa długość tygodnia pracy;



Organizacja i wykorzystanie (praca jedno i wielozmianowa);



Poziom i rodzaj kwalifikacji;



Koszty zdobycia kwalifikacji;



Poziom płac realnych;



Stosunek czasu pracy do czasu wolnego;



Stosunek emigrantów do imigrantów w wieku zdolności do pracy;



Poziom konsumpcji przy przeciętnej płacy;



Dynamika tej konsumpcji;



Poziom i struktura popytu na siłę roboczą.

POPYT NA ZASOBY SIŁY ROBOCZEJ

- to określona liczba ludzi w wieku zdolności do pracy i

taką zdolność posiadających, na którą jest zapotrzebowanie przy danej cenie i w określonym
czasie ze strony pracodawców.

Czynniki określające popyt:

1. Podstawowe



Liczba i rodzaj pracodawców;



Poziom techniki i technologii;



Sposób zarządzania przedsiębiorstwem.

2. Kosztowo- dochodowe



Stopień wykorzystania zdolności wytwórczych u pracodawców;



Relacja przeciętnych płac na rynku pracy do kosztów siły roboczej i dochodów
przedsiębiorstwa;



Stopa substytucji siły roboczej przez rzeczowe czynniki produkcji;



Stosunek tej substytucji do dochodów pracodawców;



Stopa opodatkowania dochodów pracodawców;



Stopa oprocentowania kredytów inwestycyjnych krótko i długoterminowych;



Popyt na produkty i usługi pracodawców;



Udział i znaczenie czarnego rynku pracy;



Siła i rola związków zawodowych;



Ustawodawstwo prawne dotyczące organizacji i ochrony pracy.

16.12.2012 r.
Wykład nr 9

ZNACZENIE PRACY

Praca – jest centralną kategorią wszystkich teorii rozwoju społeczno-gospodarczego.
Znaczenie pracy zależy od roli jaką ona odgrywa dla jednostki i społeczeństwa.



Dla jednostki:

21



jest źródłem dochodu, czyli środkiem zaspokojenia potrzeb



źródłem samorealizacji doskonalenia siebie i świata zewnętrznego



Dla społeczeństwa:



jest źródłem dobrobytu i bogactwa



motorem rozwoju społeczno-gospodarczego i ogólnego postępu

Wykonywanie pracy jest związane z jedną z form zatrudnienia. Zatrudnienie spełnia w życiu
człowieka określone funkcje:

1.

EKONOMICZNĄ

(jest czynnikiem wzrostu i pomnażania produktu społecznego)

2.

DOCHODOWĄ

(jest środkiem uzyskiwania dochodów z pacy, a więc środkiem

zaspokojenia potrzeb)

3.

SPOŁECZNĄ

(jest środkiem zaspokojenia swoistej potrzeby pracy)

Zasoby pracy (zasoby siły roboczej) – rozumie się liczbę osób fizycznych będących w
wieku zdolności do pracy i posiadających fizyczną i umysłową zdolność do wykonywania
pracy.

Fizyczne rozmiary zasobów pracy zależą od:



liczby ludności



struktury ludności wg wieku (zmiany demograficzne zależą od urodzeń i zgonów oraz

migracji ludności)



współczynników aktywności zawodowej

Aktywność zawodowa ludności mierzona jest stosunkiem:

czynni zawodowo lub czynni zawodowo w wieku produkcyjnym

ludność ogółem ludność ogółem w wieku produkcyjnym

Aktywność zawodowa zależy od czynników ekonomicznych i społecznych
Czynniki ekonomiczne:



efektywny popyt w zasoby pracy



realny poziom płac



pozapłacowe źródła dochodów gospodarstw domowych

Czynniki społeczne:



wzory konsumpcji



podstawy wobec pracy



preferowany model rodziny



tradycja pracy zawodowej kobiet

Z punktu widzenia stosunku do procesu pracy należy wyodrębnić :

•

potencjalne zasoby siły roboczej

•

realne zasoby siły roboczej

Potencjalne zasoby siły roboczej = ogólne zasoby siły roboczej = zasoby siły roboczej
brutto
obejmują:

1. Ludność w wieku zdolności do pracy (tj. ludność w wieku produkcyjnym =

podstawowe zasoby siły roboczej) pomniejszone o osoby trwale niezdolne do pracy

22

2. Ludność pracującą, która nie osiągnęła jeszcze lub przekroczyła umowne granice

wieku produkcyjnego

Wzrost potencjalnych zasobów siły roboczej ma charakter tylko demograficzny.

Ludność czynna zawodowo (pracująca) powiększona o liczbę ludności zdolną do podjęcia
pracy w krótkim okresie oraz zarejestrowanych poszukujących pracy (bezrobotni) – stanowi
ludność aktywną (realne zasoby siły roboczej)

Przyrost realnych zasobów siły roboczej zależy zarówno od czynników demograficznych jak i
od zmian współczynnika aktywności zawodowej ludności.

Wśród ludności w wieku zdolności do pracy znajdują się osoby:



Czynne zawodowo



Bierne zawodowo

Osoby bierne zawodowo w określonej sytuacji mogą podjąć pracę – stanowią zatem zasoby
pracy możliwe do wykorzystania.

Wśród biernych zawodowo znajdują się osoby:



Bierne z wyboru – nie wykazujące chęci do podjęcia pracy



Bierne przymusowo – aktywnie poszukujące pracy i nie mogące jej znaleźć
(bezrobotni)

Wielkość zasobów pracy zależy od liczby aktywnych zawodowo, od odległości czasu pracy
oraz od przeciętnej intensywności pracy. Na wielkość podaży zasobów pracy wpływają zatem
obok czynników demograficznych także czynniki ekonomiczne i psychospołeczne.

Podaż zasobów pracy ma określoną strukturę jakościową (zróżnicowane kwalifikacje).
Struktura ta zmienia się pod wpływem różnych czynników, m.in. zmian strukturalnych w
gospodarce i reform systemu edukacji.

SYTUACJA NA RYNKU PRACY

W relacjach między podażą i popytem na zasoby pracy istnieją dwie możliwości

1. Względna równowaga (stan pełnego zatrudnienia)
2. Brak równowagi dynamicznej pomiędzy tymi wielkościami

Zachowanie równowagi występuje gdy:

1. Podaż zasobów pracy przewyższa popyt (bezrobocie)

Jeżeli przyczyną jest sytuacja demograficzna równowagę można próbować osiągnąć poprzez
zastosowanie pasywnych środków rynku pracy:

•

Wcześniejsze emerytury

•

Zwiększenie zatrudnienia przez podział istniejących stanowisk pracy itp.

Jeżeli przyczyną jest zbyt mała chłonność gospodarki należy zastosować instrumenty polityki
gospodarczej:

•

Wzrost inwestycji

23

•

Wzrost eksportu

•

Ożywienie popytu konsumpcyjnego itp.

2. Popyt na siłę roboczą przewyższa podaż (sytuacja hipotetyczna, rzadko występująca)

Do równowagi prowadzi racjonalizacja zatrudnienia, likwidacja nadmiernego zatrudnienia
lepsze wykorzystanie czasu pracy i kwalifikacji.
Jednym z podstawowych celów polityki gospodarczej państwa jest dążenie do stanu pełnego
zatrudnienia.

PEŁNA ZATRUDNIENIE

– „to szczególny stan równowagi rynku pracy lub taki poziom

zatrudnienia w gospodarce, który wyklucza bezrobocie jako zjawisko trwałe i strukturalne,
nie wyklucza natomiast bezrobocia frykcyjnego i przejściowego”

Trudny do uniknięcia poziom bezrobocia frykcyjnego i przejściowego występuje w każdej
gospodarce. Nazywamy go naturalną stopą bezrobocia.

Dopuszczalna stopa bezrobocia, przy której mamy do czynienia z pełnym zatrudnieniem
jest niejednoznaczna. Za naturalny uważano w latach 50-tych, 60-tych poziom 3-4% i 7% w
latach 80-tych a w krajach rozwiniętej gospodarki rynkowej. Według M. Kałaja optymalny
model pełnego zatrudnienia występuje prze bezrobociu na poziomie 2-3%. W Polsce za
naturalną stopę bezrobocia można by uznać poziom 3-5% czyli 500-700 tys. bezrobotnych.

Polityka gospodarcza dąży do stanu równowagi na rynku pracy, gdzie może występować
bezrobocie frykcyjne, krótkoterminowe, natomiast nie powinno się dopuszczać bezrobocia
masowego, strukturalnego, długookresowego.

Wiele krajów gospodarki rynkowej osiągnęło poziom pełnego zatrudnienia – stopa
bezrobocia nie przekracza tam bezpiecznego poziomu bezrobocia frykcyjnego.

Wykres bezrobocia w Polsce od roku 90 w latach transformacji.

13.01.2014r.

24

Wykład nr 10

BEZROBOCIE

Definicja bezrobocia:

M. Olędzki- „bezrobocie określa sytuację w której popyt na siłę roboczą jest mniejszy od jej

podaży, … na rynku pracy występuje wolna siła robocza, nie znajdująca możliwości

zatrudnienia. Za bezrobotną uznaje się osobę zdolną do pracy pozostającą przymusowo w

bezczynności zawodowej- Bezrobocie jest równoznaczne z całkowitym brakiem możliwości

zarobkowych

Według A. Rajkiewicz - … większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i

poszukujących pracy nie znajduje zatrudnienia… bezrobocie a charakter przymusowy, ale nie

dobrowolny

Literatura zagraniczna definiuje bezrobocie, jako stan, w którym jest brak możliwości pracy

za wynagrodzeniem dla zdolnych i chętnych do pracy, których egzystencja zależy od

otrzymywania dochodów z pracy

Bezrobocie jest określonym stanem rynku pracy, w którym podaż realnych zasobów

przewyższa popyt, co nie jest jednoznaczne z wyższą biernością zawodową.

Bierność zawodowa jest pojęciem szerszym, bowiem oprócz bezrobotnych obejmuje także

osoby niepracujące z wyboru.

o definicje pytał nie będzie !!!

Rodzaje bezrobocia

Tradycyjnie wyróżnia się cztery rodzaje bezrobocia:



KONIUNKTURALNE

- spowodowane cyklicznością rozwoju gospodarczego

pojawiające się w fazie recesji a w okresie koniunktury może być zlikwidowane



STRUKTURALNE-

wynika z niedopasowania rozmiarów i struktury popytu gospodarki

na siłę roboczą do rozmiarów i struktury jej podaży. Może oznaczać także

geograficzne niedopasowanie podaży do popytu. Czasami traktuje się je, jako

bezrobocie technologiczne- akcentując wpływ postępu technologicznego, jako źródła

jej powstania



FRYKCYJNE

- związane z naturalną ruchliwością zatrudnionych. jest cecha każdej

gospodarki występuje stale a jego struktura kwalitatywna się zmienia



SEZONOWE

- występuje jednocześnie w niektórych gałęziach gospodarki zależnych od

produkcji sezonowej

25

Ze względu na czas trwania wyodrębnia się bezrobocie:



KRÓTKOOKRESOWE

-

kiedy czas poszukiwania pracy nie przekracza trzech miesięcy



ŚREDNIOOKRESOWE

-

jeśli trwa dłużej niż trzy miesiące pojawia się chroniczne średniookresowe



DŁUGOOKRESOWE

-

a jeśli trwa ponad rok przekształca się w bezrobocie chroniczne

długookresowe

Ta klasyfikacja czasu trwania pozwala wyodrębnić dwa podstawowe typy bezrobocia:

−

FRYKCYJNE

- naturalne w każdej gospodarce, nieuniknione i społecznie akceptowalne,

jako krótkookresowe

−

CHRONICZNE

- długookresowe trwające ponad rok, niepożądane, patologiczne,

powodujące straty ekonomiczne i społeczne

Celem polityki gospodarczej państwa

jest niedopuszczenie do przekroczenia bezrobocia

frykcyjnego a więc niedopuszczenie do pojawienia się bezrobocia chronicznie długookresowego.

W literaturze światowej wyróżnia się z punktu widzenia nurtów myśli ekonomicznej

bezrobocie:



dobrowolne-

KLASYCZNE



przymusowe-

KEYNSOWSKIE

MIERNIKI BEZROBOCIA

Problemem przy badaniu bezrobocia jest właściwa identyfikacja danych statystycznych.

Wykorzystuje się dwa podstawowe źródła gromadzenia informacji statystycznych na temat

bezrobocia:

1. Bieżąca rejestracja bezrobotnych w odpowiednich agencjach- w Polsce w Urzędach

Pracy. Trudność w badaniach porównawczych bezrobocia sprawia definicja

bezrobocia. Polska definicja jest rozbudowana i może się zmieniać wraz z nowelizacją

prawa. Międzynarodowa definicja bezrobocia uważa, że:

„są to osoby niepracujące jednak aktywnie poszukujące pracy i zarazem gotowe do jej

podjęcia”

2. Badanie ankietowe siły roboczej ( w Polsce znane, jako Badanie Aktywności

Ekonomicznej Ludności- BAEL). Badanie to obejmuje nie tylko bezrobotnych, lecz

26

wszystkie kategorie ludności na rynku pracy. Nadaje się do porównań

międzynarodowych

MIERNIKIEM NATĘŻENIA ZJAWISKA BEZROBOCIA JEST STOPA BEZROBOCIA

. Jest ona

liczona jako:

Wartość w mianowniku dotyczy osób pracujących i bezrobotnych łącznie.

DRUGIM MIERNIKIEM BEZROBOCIA JEST RELACJA INFORMUJĄCA O REALNYCH

MOŻLIWOŚCIACH ZNALEZIENIA PRACY:

Analiza obu tych mierników daje podstawę do oceny sytuacji na rynku pracy.

Nie brak jednak krytyki tak stosowany obecnie metod pomiaru bezrobocia. Informacje o

stopie bezrobocia podchodzą z dwóch źródeł i mogą się znacznie różnić. Wynika to z

odmiennej metodologii badania. Jedną wartością jest stopa obliczana na podstawie danych

urzędów pracy (bezrobocie rejestrowane). Drugą informacją jest stopa bezrobocia (większa)

obliczona na podstawie BAEI. Dlatego w literaturze stosowane są także

INNE MIERNIKI:

Miernik ten można nazwać zmodyfikowaną stopą bezrobocia i używać, jako parametru

uzupełniającego, zwłaszcza w Polsce gdzie liczba pracujących w rolnictwie indywidualnym

jest znaczna.

INNĄ PROPOZYCJĄ JEST:

Gdzie w mianowniku znajduje się ludność w wieku produkcyjnym. Można także obliczać

cząstkowe wskaźniki bezrobocia według wieku, płci, wykształcenia itp.

EKONOMICZNE I SPOŁECZNE SKUTKI BEZROBOCIA

Ściśle powiązanie ekonomicznych i społecznych skutków bezrobocia wynika z dualizmu

zatrudniania. Zatrudnienie spełnia zarówno funkcję ekonomiczne jak i społeczne.

27

Nadmierne zatrudnienie podobnie jak bezrobocie narusza tą jedność, co odbija się negatywnie

na jednostkach:

•

indywidualne koszty ekonomiczne i społeczne

jak i na efektywność gospodarowania:

•

ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia jakie ponosi gospodarka

Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

−

JEDNOSTKI

dotkniętej bezrobociem (mówimy wówczas o indywidualnych kosztach

bezrobocia)

−

MAKROEKONOMICZNEGO

tj. społeczeństwa

Indywidualne koszty bezrobocia to koszty, które ponosi osoba bezrobotna i jej rodzina w

związku z utratą pracy. Można te koszty podzielić na:

•

ZWIĄZANE Z UTRATĄ PRACY

(obniżenie poziomu życia, rezygnacja z podstawowych

potrzeb- odnowa biologiczna, edukacja, kultura, spadek kwalifikacji- grozi to

dziedziczeniem bezrobocia)

•

NATURY PSYCHOSPOŁECZNEJ

(stres związany z degradacją pozycji społecznej,

wzrost konfliktów w rodzinie, spadek autorytetu, kłopoty wychowawcze, rozwody,

utrata tożsamości, skłonności do samobójstw)

•

ZDROWOTNE

(zwiększenie podatności na choroby, większa umieralność)

Indywidualne koszty bezrobocia rosną wraz z trwaniem bezrobocia. Po kilku latach

bezrobocia koszty te są nieodwracalne.

Makroekonomiczne koszty bezrobocia to koszty ekonomiczne i społeczne jakie powoduje

bezrobocie długookresowe i masowe. Można je podzielić na:

1. UTRACONYCH MOŻLIWOŚCI

2. FISKALNE

3. SPOŁECZNE

Ad1. Bezrobocie powoduje powstanie tzw luki produktu narodowego brutto (PNB). Wielkość

dochodu narodowego DN zależy od wielkości zatrudnienia i wydajności pracy.

Niewykorzystane części ludzkiego czynnika produkcyjnego obniża realne możliwości

produkcyjne gospodarki w stosunku do jej potencjalnych możliwości.

28

Luka PNB jest to różnica między potencjalną wartością PNB(możliwą do uzyskania przy

pełnym zatrudnieniu), a rzeczywistym PNB (osiągniętym w danych warunkach przy

istniejącym bezrobociu). Są to koszty utraconych możliwości.

Dodatkowo niewykorzystanie potencjalnych możliwości produkcyjnych przy bezrobociu

przekraczającym naturalną stopę bezrobocia możne spowodować procesy stagflacyjne

(długotrwałe utrzymywanie się wysokiej stopy bezrobocia w warunkach wysokiej inflacji).

Wywołana bezrobociem luka PNB może:

−

w krótkim okresie obniżać efektywność funkcjonowania gospodarki

−

w długim okresie spowodować zaburzenia równowagi gospodarczej, powstanie

dysproporcji strukturalnych i destrukcji funkcjonalnej systemu gospodarczego.

Wzrost stopy bezrobocia powoduje przesuwanie wytworzonych przez aktualnie pracujących

środków na utrzymywanie bezrobotnych, którzy niczego nie wytwarzają. Ta redystrybucja

dochodu narodowego (przy określonej społeczno-zawodowej strukturze obciążeń

demograficznych ludności w wieku produkcyjnym) zaburza wtórny podział dochodu

narodowego, ogranicza środki na akumulacje i inwestycje oraz redukuje możliwości wzrostu

gospodarczego.

Ad2. Fiskalne koszty bezrobocia definiuje jako:

„sumę wydatków i zmniejszonych przychodów”

powstającą w budżetach publicznych. Punktem wyjścia obliczania kosztów fiskalnych jest

wynagrodzenie brutto. Bezrobotny mógłby je otrzymywać gdyby pracował a wynikające z

niego odpisy podatkowe składki ubezpieczeniowe (od bezrobocia, rentowe, chorobowe)

wpływałyby do budżetów publicznych. Do sumy strat wynikających z bezrobocia dochodzą

wydatki ponoszone na zasiłki i zapomogi, a także składki płacone na rzecz bezrobotnych, a

przeznaczone na ubezpieczenia rentowe i chorobowe. Koszty fiskalne utrudniają osiągnięcie

obniżki deficytów budżetowych

Ad.3 Poza wymienionymi wymiernymi kosztami, społeczeństwo w całości ponosi

niewymierne, trudne do oszacowania koszty społeczne związane z degradacją społeczną i

moralną ich stanem zdrowia i ubóstwem.

SYSTEMY ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO BEZROBOTNYCH

29

Celem polityki społeczno-gospodarczej państwa jest pełne zatrudnienie. W przypadku

występowania bezrobocia państwo zobowiązane jest do zabezpieczenia bezrobotnym

przynajmniej minimum socjalnego. Na taką ewentualność utworzono system świadczeń na

wypadek bezrobocia.

System ten jest socjalną ochroną bezrobotnych przed skutkami utraty pracy, a ponadto

elementem aktywnej państwowej polityki zatrudnienia. Takie znaczenia ma poziom

świadczeń który zapewnia bezrobotnym pewien niewielki poziom dochodu ale równocześnie

nie zachęca do wyboru statusu bezrobotnego.

Świadczenia na wypadek bezrobocia można podzielić na:

−

świadczenia o charakterze obligatoryjnym (zaspokajane poprzez system

ubezpieczenia od bezrobocia )

−

świadczenia uznaniowe (udzielane z funduszy pomocy społecznej)

Świadczenia obligatoryjne to głównie zasiłki, które rekompensują brak wynagrodzenia z

pracy a także są podstawą uzyskania świadczeń uzupełniających, zabezpieczających

bezrobotnych na wypadek choroby, inwalidztwa, starości oraz macierzyństwa.

Świadczenia dla bezrobotnych spełniają dwie funkcje:

−

dochodową

−

motywacyjną

Między tymi funkcjami może występować pewna sprzeczność. Zasiłek ma być określony na poziomie

zbliżonym do dotychczasowych dochodów z pracy- funkcja dochodowa. Równocześnie ma być na

tyle niski, aby motywować do aktywnego poszukiwania pracy- funkcja motywacyjna. Kompromis

między tymi funkcjami osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej wysokości zasiłku.

Znane są w tym zakresie trzy stosowane metody:

−

relatywnie niski poziom zasiłku 50-60% płacy przeciętnej z ostatnich trzech miesięcy co

zachęci do poszukiwania pracy

−

bezrobocie uznaje się za zjawisko przejściowe dlatego wydłużenie okresu bezrobocia

powoduje obniżenie zasiłku a zatem zwiększa się motywacja do poszukiwania pracy (np. 70%

płacy przez pierwsze 3 miesiące a potem obniżenie zasiłku do 40-50%)

−

ograniczenie w czasie do wypłacania zasiłku do np. 6 miesięcy

30

W rozwijających krajach kapitalistycznych istnieją dwa systemy zasiłków:



pierwszy nazywany również dualny, polega na wypłaceniu zasiłku z ubezpieczenia od

bezrobocia przez ograniczony czas oraz dodatkowego zasiłku bez ograniczeń czasowych

finansowego z budżetu państwa (Wielka Brytania)



drugi polegający na uzupełnieniu zasiłków z ubezpieczenia od bezrobocia funduszami

pomocy społecznej

Ze względu na charakter prawny świadczeniodawcy można wyróżnić:

1.

SYSTEMY OBOWIĄZKOWEGO UBEZPIECZENIA OD BEZROBOCIA

.

Ubezpieczonym

przysługują świadczenia:

♥

zasiłku pieniężnego

♥

pomoc lekarska

♥

pomoc w uzyskiwaniu zatrudnienia

2.

SYSTEM DOBROWOLNEGO UBEZPIECZENIA OD BEZROBOCIA

( w tym związkowe

kasy ubezpieczenia od bezrobocia często dofinansowane z budżetu).

3.

SYSTEMU ŚWIADCZEŃ UZUPEŁNIAJĄCYCH Z TYTUŁU BEZROBOCIA

przewidywane w

układach zbiorowych niektórych grup pracowników. Są wypłacane niezależnie od świadczeń

obowiązkowego ubezpieczenia od bezrobocia.

Powyższe systemy są uzupełniane przez świadczenia z pomocy społecznej o charakterze

fakultatywnym należne z tytułu ubóstwa.

Świadczenia dla bezrobotnych są regulowane przepisami prawa. Ustawodawstwo to jest zgodne z

konwencjami MOP. System ochrony dla bezrobotnych przewidziany konwencjami obejmuje osoby

które stały się bezrobotne wbrew własnej woli.

Zadania publicznych służb zatrudnienia:

W 1999 roku zmianie uległo funkcjonowanie instytucji obsługujących rynek pracy. Urząd Pracy

przestały funkcjonować jako wydzielona administracja specjalna i przeszły do kompetencji

samorządów. Działają jednak także w oparciu o poprzednio wydane rozporządzenia.

Ustawa z 14 grudnia 19994 reguluje organizację rad zatrudnienia na trzech szczeblach:



centralnym,



wojewódzkim,

31



powiatowym.

Podobna jest struktura hierarchiczna Urzędów Pracy od szczebla Krajowego Urzędu Pracy poprzez

urzędu wojewódzkie, rejonowe (grupy powiatów) do powiatowych.

Rady zatrudnienia wspierające działania urzędów pracy, administracji rządowej i samorządów a

społecznymi organami opiniodawczo-doradczymi do spraw zatrudnienia instytucji przy których

działa.

Naczelna Rada Zatrudnienia- Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej:

↓

wojewódzkie rady zatrudnienia marszałków województw

↓

powiatowe rady zatrudnienia starostów

Rady wojewódzkie i powiatowe m.in. oceniają gospodarkę środkami Funduszu Pracy i opiniują

kryteria przyznawania pożyczek z tego funduszu.

Członków Naczelnej Rady Zatrudnienia powoduje Minister Członków wojewódzkich rad zatrudnienia

powołuje marszałek sejmu. Członków powiatowych rad zatrudnienia powołuje starosta.

Wielkość rad zatrudnienia jest różna.

Wojewódzkie rady zatrudnienia składają się z 15 osób powołanych spośród:



związków zawodowych



izb rolniczych



organizacji pracodawców



województw oraz jednostek samorządu

Powiatowa rada zatrudnienia składa się z 12,16 lub 24 osób powołanych spośród:



związków zawodowych



izb rolniczych



organizacji pracodawców



samorządu terytorialnego

Do kompetencji rad należą szczególnie zagadnienia np. Naczelna Rada Zatrudnienia miedzy innymi

opiniuje kandydatów na stanowisko prezesa Krajowego Urzędu Pracy i wnioskuje o jego odwołanie.

Kadencja Rad Zatrudnienia trwa 4 lata. Funkcje w Naczelnej Radzie Zatrudnienia są sprawowane

wymiennie przez przedstawicieli poszczególnych uczestników rady przez okres 1 roku.

32

Przewodniczący rad terenowych na pełną 4 letnią kadencje wyznacza marszałek województwa lub

starosta.

Instytucje, które powołano dla usprawnienia przepływu informacji o wolnych ofertach pracy

nazywane są publicznymi służbami zatrudnienia. Pracownicy tych służb mają status urzędników

państwowych.

Biura takie zostały utworzone na zlecenie MOP konwencja nr 2 z 1919 roku. Na tej podstawie

powstały publiczne, bezpłatne biura pośrednictwa pracy, pozostające pod kontrolą państwa.

Konwencja nr 83 MOP z 1948 zobowiązywała państwa ratyfikujące do utrzymania publicznej,

bezpłatnej służby zdrowia pozostającej pod kontrolą państwa.

Służby zatrudnienia realizują zadania wynikające z celów polityki zatrudnienia i celów polityki

gospodarczej państwa.

Do podstawowych funkcji publicznych służb zatrudnienia zalicza się :

−

pośrednictwo pracy (rejestracja osób poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy a następnie

kojarzenie ofert pracy z bezrobotnymi)

−

pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe między innymi wspomaganie grup specjalnej

troski, bezrobotnych długookresowych, niepełnosprawnych, bezrobotną młodzież, osób

starszych, które utraciły pracę i pozostają bez uprawnień emerytalnych.)

−

świadczenia popierające kształcenie, dokształcanie, i rehabilitację zawodową

−

funkcje informacyjną i analityczną

−

wspieranie programów specjalnych związanych z tworzeniem nowych miejsc pracy

−

ustalenie uprawnień do zasiłku i wypłacanie zasiłku

−

czasami te służby mają także inne funkcje, np. promowanie rozwoju regionalnego

Efektywność działania służb zatrudnienia zależy od ich kadr. Dobór do tych instytucji powinien

opierać się na wysokich kwalifikacjach i określonych cechach osobowości.

33

służby zatrudnienia reagują na negatywne skutki bezrobocia natomiast nie potrafią działać

perspektywicznie na rynku pracy. Nie wypełniają praktycznie celów aktywnej polityki państwa w

zakresie zmniejszania bezrobocia.

20.01.2014r.

Wykład nr 11

Wskaźnik zatrudnienia według województw w 2011r. (mapa)

Wielkopolskie ok. 50%

Stopa bezrobocia według województw w 2011r. (mapa)

Wielkopolskie 10,9%, Warmińsko-mazurskie – najwyższa stopa

Pracujący, bezrobotni i bierni zawodowo (wykres)

Pracujący – więcej mężczyzn (m 79838,4/6437,3 k)

Bierni zawodowo – więcej kobiet (m 8699,5/5762,4 k

Liczba biernych zawodowo ok. 14mln

Bezrobotni (m 1137,8/1007,8 k)

ŚRODKI I PROGRAMY PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU

34

Sposobem walki z bezrobociem jest usunięcie przyczyn, czyli kryzysu gospodarczego. Skutecznym

sposobem zwalczania bezrobocia w Polsce może być:

•

przełamanie recesji

•

ożywienie gospodarcze

•

zwiększenie popytu n pracę

Służyć temu mogą programy makroekonomiczne związane z funkcjonowaniem całej gospodarki:

•

pobudzenie procesów gospodarczych

•

pobudzenie inwestycji

•

wielkie programy narodowe (program budownictwa mieszkaniowego, program budowy

autostrad, roboty publiczne na wielką skalę)

•

rozwój szkolenia zawodowego na wielką skalę

Środki i programy przeciwdziałania bezrobocia, jako politykę rynku pracy zgodną z definicją

OECD, dzielimy na:

•

aktywne

•

pasywne

Aktywne środki rynku pracy służą zwiększeniu zatrudnienia poprzez:

•

tworzenie nowych miejsc pracy

•

szkolenie zawodowe bezrobotnych

•

rehabilitację zawodową

•

zatrudnienie ludzi niepełnosprawnych

Niestety obecnie na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu przeznacza sięjedynie od 5-13%

Funduszu Pracy.

Aktywne środki przeciwdziałania bezrobociu służą utrzymaniu istniejących stanowisk pracy oraz

zwiększeniu zatrudnienia produkcyjnego poprzez tworzenie nowych miejsc pracy, szkolenia

zawodowe bezrobotnych i doskonalenie systemu pośrednictwa pracy.

Do aktywnych środków przeciwdziałania bezrobociu zalicza się obecnie:

•

pośrednictwo pracy

•

pośrednictwo zawodowe

•

szkolenia, przekwalifikowanie zawodowe bezrobotnych

•

tworzenie dodatkowych miejsc pracy

•

prace interwencyjne

•

roboty publiczne

•

pożyczki dla bezrobotnych na działalność gospodarczą na własny rachunek

•

pożyczki dla zakładów pracy (pracodawców)

35

•

dopłaty dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych

•

upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy

•

wspieranie działalności klubów pracy

•

realizowanie programów specjalnych

Szczególny charakter wśród aktywnych metod przeciwdziałania bezrobociu mają prace

subwencjonowane do których zalicza się prace interwencyjne i roboty publiczne.

Kryteriami wyróżniającymi wymienione formy są m.in.:

•

dofinansowanie miejsc pracy z funduszów państwowych

•

czasowy lub sezonowy charakter płac

•

zatrudnienie w celu wykonania określonego zadania zespołowego

•

przeciwdziałanie negatywnym skutkom bezrobocia długookresowego

Prace interwencyjne są klasycznym instrumentem walki z bezrobociem przy stosunkowo niskich

kosztach, ponieważ:

•

powstają nowe miejsca pracy, co daje szansę na stałe zatrudnienie

•

ogranicza bezrobocie

•

daje się tymczasowe zajęcie bezrobotnym

•

wyzwala się bezrobotnych z psychicznej depresji

Oczywiście istnieją też mankamenty tego narzędzia polityki rynku pracy:

•

sztuczny popyt

•

wykorzystywanie środków budżetowych

•

wykorzystywanie taniej siły roboczej

•

budzenie nieuzasadnionych nadziei na stałą pracę

Rady zatrudnienia inicjują i częściowo finansują prace interwencyjne, rozumiane jako zatrudnienie w czasie nie

przekraczającym 6 miesięcy.

Roboty publiczne należą do coraz ważniejszych form przeciwdziałania bezrobociu. Zasadnicze

funkcje tej formy realizacji polityki zatrudnienia to głównie:

•

zmniejszenie liczby bezrobotnych z niższym stopniem wykształcenia

•

aktywizacja tych grup zawodowych, które mają największe kłopoty z uzyskaniem stałego

zatrudnienia

Dla osób długotrwale bezrobotnych udział w robotach publicznych oznacza uzyskanie ponownego prawa

do zasiłku. Roboty publiczne to prace wykonywane przez bezrobotnych zatrudnionych w okresie nie

dłuższym niż 12 miesięcy. Mają być organizowane przez organ gminy i służyć rozwojowi społeczno-

gospodarczemu regionu. Decyzje o organizacji i dofinansowaniu z Funduszu Pracy podejmuje kierownik

Urzędu Pracy.

36

Aktywna polityka przeciwdziałania bezrobocia obejmuje trzy wzajemne powiązane

współzależne zasady:

1. Prymat pracy nad bezrobocie (prymat wszelkiej pracy stałej, czasowej w pełnym …

2. Prymat dochodu z pracy nad zasiłkiem – instytucjonalne warunki koordynacji całokształtu

działań przewidzianych w programie

3. Prymat szkolenia nad bezrobociem – przedsięwzięcia aktywnej polityki rynku pracy

Środki pasywne zmierzają do:

•

Obniżenia podaży siły roboczej lub

•

Osłabienia jej presji przez podział istniejących miejsc pracy między większą liczbę zatrudnionych

•

Obniżenie wieku emerytalnego oraz

•

Wydłużenie okresu obowiązkowego kształcenia młodzieży

Pasywne formy przeciwdziałania bezrobocia to:

•

Zasiłki dla bezrobotnych wraz ze składkami na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne itp.

•

Jednorazowe odprawy dla odchodzących z pracy

•

Skracanie czasu pracy

•

Dzielenie miejsc pracy – job sharing

•

Dzielenie czasu pracy – work sharing

•

Opieka społeczna i jej świadczenia

•

Skracanie wieku emerytalnego

•

Zasiłki i świadczenia przedemerytalne

Efektywnym sposobem redukcji bezrobocia jest:

•

Rozwój usług

•

Rozbudowa infrastruktury

•

Ochrona środowiska

Poprawa zdolności adaptacyjnej pracowników i bezrobotnych wynika ze wzrostu ich kwalifikacji. Jest to

najtańsza i najefektywniejsza forma przeciwdziałania bezrobocia. Należy zachęcać przedsiębiorców do

współfinansowania poprawy kwalifikacji poprzez dofinansowanie szkoleń z Funduszu Pracy do 50% kosztów

szkolenia oraz możliwość wliczenia pozostałych opłat w koszy przedsiębiorstwa. (nie trzeba notować)

GLOBALNY RYNEK PRACY

Wybór działań europejskich z przełomu 1997/98r.

W czerwcu 1997r. w ramach Traktatu Amsterdamskiego przyjęto Europejską Strategię Zatrudnienia

Na nadzwyczajnym szczycie w Luksemburgu w listopadzie 1997 r. przyjęto zasadę wspólnej

koordynacji narodowych programów polityki zatrudnienia.

37

Zgodnie z Rezolucją z 15 grudnia 1997r. kraje członkowskie (UE) zobowiązane zostały do

corocznego opracowania Narodowych Planów Działania na Rzecz Zatrudnienia (National Action Plan

for Employment)

Podejmowane są też międzynarodowe programy przeciwdziałania bezrobociu. Na szczycie państw

G-8 22 lutego 1998 r. w Londynie przyjęto program walki z bezrobociem i tworzenia nowych

miejsc pracy, składający się z następujących kierunków działań:

•

Ustanowienie trwalej i stabilnej polityki makroekonomicznej

•

Reformę strukturalną rynku pracy, produkcji i rynku kapitałowego

•

Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw

•

Wspieranie zatrudnienia szkolnictwa i przygotowania zawodowego młodzieży, długotrwale

bezrobotnych osób niepełnosprawnych i samotnych matek.

Z czego żyją dorośli Polacy? (diagram kołowy)

38% - utrzymywani bezpośrednio przez pracujących

29,8% - utrzymywani przez państwo (emeryci, renciści)

16,6% - pracujący, którzy utrzymują wszystkich pozostałych

11,4% - pracujący utrzymywania z podatków

4,2% - chłopi do których dopłaca państwo

Według stanu na 31.10.2013r. w Śląskiem zarejestrowanych były 203 899 osób. W stosunku do

września br. liczba bezrobotnych spadła (wykres)

Bezrobotni według poziomu wykształcenia (diagram)
Rynek pracy w Polsce na tle wybranych krajów UE (wykres)

1. W Polsce zharmonizowana stopa bezrobocia obniżyła się w odniesieniu do pozostałych

krajów UE jest stosunkowo niska

2. Istotnym problemem jest sytuacja młodych na rynku pracy

TEST

1. Polityka społeczna wg definicji to:

a) Zespół konkretnych działań podejmowanych przed podmioty polityki społecznej w celu

rozwiązania kwestii społecznych

b) Sfera działań podmiotów polityki społecznej mająca na celu kształtowanie godnych

warunków życia ludności i poprawy stosunków międzyludzkich

c) Sposób opisywania przez prasę zjawisk społecznych i ekonomicznych

d) Działalność praktyczna parlamentu w zakresie realizacji celów gospodarczych państwa

2. Który z wzajemnych układów polityki społecznej i gospodarczej jest

najwłaściwszy:

a) Układ pierwszy – oznacza prymat polityki gospodarczej, która wytwarza, a polityka

społeczna, która dzieli

38

b) Układ drugi – oznacza prymat polityki społecznej, a gospodarka wytwarza takie środki,

które pozwalają na zaspokojenie potrzeb społecznych

c) Układ trzeci – obrazuje sytuacje, w której obie polityki realizują własne cele bez

wspólnej koordynacji działań

d) Układ czwarty – zakłada współudział obydwu polityk w celu realizowania celu

zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego

3. Wybierz rzeczywiste przykłady ustawodawstwa fabrycznego w zakresie

rozwiązywania kwestii socjalnej:

a) W 1802 r. w Anglii ograniczono czas pracy dzieci w przemyśle bawełnianym i wełnianym

do 12 godzin

b) W 1830 r. w Anglii wprowadzono zakaz posiadania przez rodziny więcej niż dwójkę

dzieci

c) W 1833 r. w Anglii wprowadzono ustawowy zakaz zatrudniania dzieci, które nie

ukończyły 9 lat

d) W 1842 r. w Anglii wprowadzono zakaz zatrudniania pod ziemią dzieci do 12 roku życia

4. Inspekcja pracy powstała w:

a) 1833 w Anglii

b) 1853 w Niemczech

c) 1963 w Polsce

d) 1874 we Francji

5. Pierwszy użył sformułowania POLITYKA SPOŁECZNA:

a) Socjalista liberalny – J. S. Mill

b) Anarchista – M. Bakunion

c) Socjalista drobnomieszczański – J. Ch. De Sismondi

d) Socjalista utopijny – Ch. Fourier

6. Pierwsze założenia Bismarckowskiego systemu ubezpieczeń w Niemczech

sformułowano i wprowadzono w życie w:

a) 1855

b) 1883

c) 1899

d) 1914

7. Istnieją doktrynalne koncepcje rozwoju polityki społecznej

a) System doktrynalny marksizmu

b) System społeczno-gospodarczy socjalizmu i komunizmu

c) System doktrynalny liberalizmu

d) Społeczna nauka kościoła

8. Do czołowych teoretyków polskiej polityki społecznej okresu międzywojennego

należeli:

a) Ludwik Krzywicki

39

b) Aleksander Kwaśniewski

c) Konstanty Krzeczkowski

d) Jarosław Kaczyński

{może być jeszcze Rychliński}

9. Podmiotami polityki społecznej są:

a) Władze samorządowe

b) Związki zawodowe

c) Kluby sportowe

d) Hotele i pensjonaty

10. Pierwsza polska instytucja społeczna to:

a) Ministerstwo Polityki Społecznej – 1956

b) IGS – 1925

c) Muzeum Społeczne – 1902

d) Instytut Pracy i Polityki Społecznej – 1960

11. Dekret o 8 godzinnym dniu i 46 godzinnym tygodniu pracy uchwalono:

a) 22 lipca 1945

b) 17 października 1956

c) 1 stycznia 1991

d) 23 listopada 1918

12. Przedstawicielami dyscypliny naukowej polityki społecznej okresu transformacji

byli:

a) Antoni Rajkiewicz

b) Andrzej Lepper

c) Lech Kaczyński

d) Lucyna Frąckiewicz

13. Organizatorem XXX Jubileuszowej ogólnopolskiej konferencji naukowej polityków

społecznych w 2012 r. będzie:

a) Katedra Ekonomii

b) Katedra Prawa

c) Katedra Polityki Społecznej i Gospodarczej

d) Katedra Finansów i Rachunkowości

14. Infrastrukturą społeczną zarządzają:

a) Ministerstwa

b) Podmioty gospodarcze

c) Samorządy

40

d) Partie polityczne

15. Uzdrowiska jako element infrastruktury społecznej mogą być zlokalizowane:

a) W dużym mieście

b) W górach

c) Nad morzem

d) W zakładach pracy

16. Istotne cechy infrastruktury społecznej to:

a) Długi okres użytkowania

b) Publiczny charakter urządzeń infrastruktury

c) Konieczność konsumowania usług infrastruktury na miejscu

d) Konieczność dostosowania infrastruktury do zagospodarowania przestrzennego

17. Do źródeł informacji o ludności zaliczamy:

a) Spisy ludności

b) Bieżącą ewidencję ludności

c) Dokumenty ZUS i KRUS

d) Działania kontrolne NIK

18. Cechy charakterystyczne Powszechnego Spisu Ludności:

a) Pełne badanie statystyczne

b) Wykorzystuje dane zawarte m.in. w księgach parafialnych

c) Może być imienny lub sumaryczny

d) Uwzględnia pytanie o rasę i wyznanie

19. Do zasad Spisu Powszechnego zaliczamy:

a) Centralizację

b) Bezpośredniość

c) Imienność

d) Jednoczesność

20. Zasadniczy wpływ na zmiany w strukturze ludności wg wieku wywiera:

a) Ilość urodzeń

b) Ilość zgonów

c) Liczba zawartych pierwszych małżeństw

d) Rozmiary migracji

21. Spośród zjawisk demograficznych, dla polityki społecznej największe znaczenie

na skalę potrzeb społecznych, mają:

a) Rozmiary imigracji ze wschodu

b) Informacje o liczbie zawartych małżeństw

41

c) Urodzenia nieślubne

d) Teoria przejścia demograficznego

22. Które z określeń koresponduje ze znaczeniem współczynników zgonów

niemowląt

a) Konsekwencje migracji

b) Społeczne skutki starzenia

c) Syntetyczny miernik poziomu rozwoju cywilizacyjnego

d) Metody pomiaru reprodukcji ludności

23. Wybierz pojęcia kojarzące się z migracjami:

a) Parada Równości

b) Prawa Revensteina

c) Repatriacja

d) Wybory prezydenckie

24. Gęstość zaludnienia na 1 km2 w Polsce wynosi:

a) 95 osób

b) 122 osoby

c) 253 osoby

d) 980 osób

25. Wybierz miasta które liczą powyżej 500 tys. mieszkańców (żadne?!)

a) Katowice

b) Kalisz

c) Sopot

d) Cieszyn

26. W którym z wymienionych krajów występuje najniższy współczynnik feminizacji

a) Rosja

b) Polska

c) Pakistan

d) USA

27. Wybierz nazwy podstawowych typów struktur demograficznych:

a) Progresywna

b) Zastojowa

c) Regresywna

d) Kulista

28. Maksymalny obserwowany w Polsce poziom płodności występuje w grupie wieku

rozrodczego

42

a) 25-29 lat

b) 30-34 lata

c) 15-19 lat

d) 40-44 lata

29. Pierwszy powszechny spis ludności w Polsce odbył się w roku:

a) 1918

b) 1931

c) 1945

d) 1991

30. W których krajach jest więcej ludności niż w Polsce:

a) Niemcy

b) Japonia

c) Francja

d) Bangladesz

31. Współczynnik aktywności zawodowej oblicza się jako:

a) Liczba pracujących przypadająca na wolne miejsce pracy aktywnych w rolnictwie

b) Udział aktywnych zawodowo w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej)

c) Udział pracujących legalnie i nielegalnie w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej)

d) Stosunek bezrobotnych i pracujących do liczby ludności aktywnej i biernej zawodowa

32. Dopuszczalna stopa bezrobocia frykcyjnego wynosi:

a) 7 %

b) 15 %

c) 0 %

d) 1 %

{naturalne 3-5%}

33. Do pasywnych środków przeciwdziałania bezrobociu zaliczamy: (żadne?!)

a) Szkolenia

b) Prace interwencyjne

c) Roboty publiczne

d) Dotacje dla przedsiębiorców

34. Do jakiej formy zbliża się obecnie piramida wieku ludności w Polsce

a) Szpulowata

b) Piramida
c) Dzwon

d) Szpiczasta

43

35. Polityka gospodarcza zgodnie z definicją:

a) metoda osiągania maksymalnych zysków przez podmioty gospodarcze
b) świadome i celowe oddziaływanie władzy publicznej na procesy gospodarcze za

pomocą określonych środków
c) sposób aktywnej polityki ekonomicznej państwa w celu realizacji współpracy

międzynarodowej
d) świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową - na jej

dynamikę, strukturę i funkcjonowanie

36. Do podstawowych elementów ruchu naturalnego ludności zalicza się:

a) migracje
b) małżeństwa

c) urodzenia
d) zgony

37. Migracje wahadłowe to inaczej:

a) migracje sezonowe

b) migracje okresowe
c) migracje codzienne

d) reemigracja

38. Celem polityki gospodarczej w zakresie rynku pracy jest:

a) bezrobocie strukturalne
b) aktywne środki przeciwdziałania bezrobociu

c) polityka pełnego zatrudnienia
d) wzrost zatrudnienia w usługach

39. Do aktywnych środków przeciwdziałania bezrobociu należą: (żadne?!)

a) skracanie czasu pracy

b) obniżanie wieku emerytalnego
c) zasiłki dla bezrobotnych

d) dzielenie miejsc pracy

40. Wybierz najtrudniejszy do likwidacji rodzaj bezrobocia:

a) koniunkturalne
b) strukturalne

c) frykcyjne
d) sezonowe

41. W rozwoju historycznym E. Taylor traktował dyscyplinę POLITYKI EKONOMICZNEJ
jako:

a) ekonomikę szczegółowo nie wiadomo
b) ekonomię polityczną stosowaną

c) naukę teoretyczną
d) naukę pozytywną

42. W latach 1949-1956 w Polsce program wykładu z polityki ekonomicznej realizowano
w ramach wykładu z:

a) makroekonomii
b) polityki ekonomicznej i planowania

c) ekonomii politycznej

44

d) planowania gospodarki narodowej

43. Metodą polityki ekonomicznej jest:

a) postępowanie stymulacyjne

b) eksperyment
c) badanie spisowe

d) metoda prób i błędów

44. Podstawowe funkcji polityki gospodarczej to:

a) konsumpcyjna
b) stabilizacyjna

c) ochronna
d) redystrybucyjna

45