MECHANIZMY

ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH

Co to jest agresja? (A. Frączek)

Agresja to zachowanie (LUB TENDENCJA)

mające na celu wyrządzenie krzywdy lub

szkody osobie, która chce tego uniknąć

3 elementy definicyjne:

-

Motyw szkodzenia

(chęć sprawienia bólu,

cierpienia, itp.)

-

Destrukcyjny skutek (szkody fizyczne,
materialne, psychiczne)

-

Łamanie normy społecznej („nie krzywdź

innych”…)

AGRESJA JAKO:



Zachowanie



Stan motywacyjny (gniew, złość, irytacja)



Stała cecha indywidualna



Stała orientacja życiowa (postawa)



Ciąg interpersonalnych interakcji

PRZYCZYNY I MECHANIZMY
POWSTAWANIA AGRESJI



Model agresji reaktywno-emotogennej



Model agresji zadaniowo-instrumentalnej



Model agresji immanentno-sadystycznej



Model agresji normatywno-ideowej

(na podst. Frączek,2002; Krahe, 2005)

Model agresji reaktywno-

emotogennej

(„agresja gniewna”)

Podstawowy cel:

obniżenie napięcia emocjonalnego, powstałego na skutek frustracji

Podstawowy czynnik

wyzwalający:

Sytuacja zewnętrzna

niekorzystna dla

podmiotu

(przeszkody, bodźce

szkodliwe,

ograniczenia,

prowokacje, hałas,

temperatura, itp.)

Czynniki fizjologiczne

ułatwiające wystąpienie

tej agresji:

- wysoka reaktywność

emocjonalna
- duża labilność

emocjonalna

Czynniki środowiskowo-

wychowawcze

ułatwiające wystąpienie

tej agresji:

- odrzucenie emocjonalne

dziecka
- nadopiekuńcza postawa

rodziców
(bo prowadzą do deficytu

kontroli emocjonalnej i

frustracji potrzeby

zależności)

ZWIĄZEK AGRESJA -
FRUSTRACJA

Siła pobudzenia do agresji tym większa:



Im większa siła pobudzenia do
dokonania sfrustrowanej czynności



Im większa przeszkoda (utrudnienie)



Im większa liczba sfrustrowanych ciągów



Im bliżej zablokowanego celu



Im mniej zasadna frustracja

DZIECI ZANIEDBANE

EDUKACYJNIE

U NICH

PRZESZKODA POWODUJE



Wzrost napięcia emocjonalnego



Zinterpretowanie przeszkody jako
czegoś zagrażającego „ja”



Zwiększona siła dotychczasowych
reakcji (krzyczy, przeklina, szarpie)



Silne emocje, koncentracja na
przeszkodzie, a nie na celu

(A. Brzezińska)

PRZYCZYNY



Ubogie doświadczenia



Przykład dorosłych, którzy tak radzą
sobie z frustracją



Brak znajomości innych środków



Brak samodzielności w
przeformułowaniu ważnych celów

PRZECIWDZIAŁANIE



Wypracowanie efektywnych sposobów
radzenia sobie z frustracją (nastawienie
zadaniowe, wzmacnianie kompetencji,
odraczanie gratyfikacji)



Umiejętność kontroli gniewu i złości



Umiejętność wyrażania negatywnych
emocji



Kształtowanie empatii emocjonalnej

Model agresji zadaniowo-

instrumentalnej

(„agresja bez gniewu”)

Podstawowy cel:

zaspokojenie różnych potrzeb, dążenie do posiadania

Podstawowy czynnik

wyzwalający:

Odczuwana chęć i

pragnienie zdobycia

lub osiągnięcia czegoś

Czynniki fizjologiczne

ułatwiające wystąpienie

tej agresji:

- niska reaktywność

emocjonalna
- odporność na

zagrożenia (w tym:

niższy poziom lęku i

opóźnione przyswajanie

awersyjnego

warunkowania)

Czynniki środowiskowo-

wychowawcze ułatwiające

wystąpienie tej agresji:

- negatywne wzorce

(skrypty i schematy działań)
- negatywne modele (osoby

i autorytety)
- reakcje otoczenia na

zachowania agresywne

(nagradzanie, tolerowanie,

niekonsekwentne karanie)

DZIECI ODMIENNIE ZSOCJALIZOWANE

– źle

wychowane



Brak możliwości/ chęci osiągnięcia
ważnych celów w sposób akceptowany



Poszukiwanie łatwych sposobów
osiągania celów/mniejszy wysiłek



Instrumentalne traktowanie innych



Skrypty agresywne, mniejsze
zaangażowanie emocjonalne

PRZECIWDZIAŁANIE



Stawianie spójnych wymagań



Przestrzeganie formułowanych zasad



Nagradzanie zachowań pozytywnych i

wysiłku dziecka (NIEREGULARNE)



Konsekwentne karanie



Wskazywanie innych niż agresja

sposobów osiągania celu



Uczenie pozytywnych skryptów
(konflikty)

Model agresji immanentno-

sadystycznej

(„agresja spontaniczna”)

Podstawowy cel:

Dążenie do uzyskania satysfakcji lub zniesienia deprywacji w

ważnych obszarach życia psychicznego

Podstawowy czynnik

wyzwalający:

Odczuwana

deprywacja

(niezaspokojenie) w

obszarze

zapotrzebowania na

stymulację i w

obszarze potrzeb

struktury Ja

Czynniki indywidualne

ułatwiające wystąpienie

tej agresji:

- duże zapotrzebowanie

na stymulację

(związane z

temperamentem)
- zagrożone poczucie

własnej wartości i

tożsamości

Czynniki środowiskowo-

wychowawcze

ułatwiające wystąpienie

tej agresji:

- negatywne wzorce z

otoczenia (np. w grupie

rówieśniczej)
- negatywny stosunek do

dziecka prezentowany

przez rodziców i

nauczycieli

UWARUNKOWANIA
TEMPERAMENTALNE

NISKA REAKTYWNOŚC – DUŻA

AKTYWNOŚĆ

Niska reaktywność –

wysoki fizjologiczny

próg pobudzenia

– mała pobudliwość

emocjonalna

–

duża odporność na

sytuacje trudne i zagrażające

-

duże

zapotrzebowanie na stymulację

C.D.



Optymalna tonizacja: poziom pobudzenia
wewnętrznego wyznaczający zapotrzebowanie
na stymulację (J. Reykowski)

Zależy od:



Stanu zdrowia



Stopnia zmęczenia



Używek



Wydzielania hormonów



Wpływu grupy

DZIECI ZDEMORALIZOWANE



Wybranie celu zaspokajającego ważne
potrzeby osobiste lub społeczne (np.
funkcjonowanie w gangu, wzbudzanie strachu)



Szukanie akceptacji w grupach agresywnych



Budowanie wartości poprzez pokazywanie siły i
niesubordynacji



Ważna jest analiza: jakie cele realizuje dziecko
poprzez przemoc i agresję



POTRZEBA RESOCJALIZACJI

PRZECIWDZIAŁANIE



Organizacja czasu wolnego



Uczenie robienia czegoś dobrego



Uczenie współpracy



Koncentracja na pozytywnych efektach
pracy i stronach dziecka



Stwarzanie okazji do samodzielnych
decyzji i ponoszenia konsekwencji



Okazywanie dziecku pozytywnych uczuć



Szacunek i lojalność wobec dziecka

Model agresji normatywno-ideowej

Podstawowy cel:

Dążenie do uzyskania satysfakcji w związku z działaniami zgodnymi

z wartościami i wyuczonymi postawami

Podstawowy czynnik

wyzwalający:

Pełnione role

społeczne związane z

agresją, oczekiwania i

okoliczności

społeczne, silna

potrzeba identyfikacji

z grupą

Czynniki indywidualne

ułatwiające wystąpienie

tej agresji:

- autorytaryzm
- aprobata przemocy

Czynniki środowiskowo-

wychowawcze

ułatwiające wystąpienie

tej agresji:

- przebywanie w

środowisku aprobującym

agresję
- brak tolerancji na

odmienność
- deindywiduacja

(upodobnienie do

zachowań grupy)

Autorytaryzm



Syndrom osobowości autorytarnej
(Adorno, Levinson

– gr. Berkeley - 1950)



Niektóre osoby są bardziej podatne na
przyjmowanie faszystowskich,
rasistowskich, antysemickich postaw

–

szczególnie od autorytetów obdarzonych
prestiżem

Syndrom osobowości



Autorytarna uległość

– idealizowanie

autorytetów



Konwencjonalizm

– bezwzględne przywiązanie

do konwencji i wartości obowiązujących w
grupie przy słabym rozwoju samoświadomości



Autorytarna agresja

– wobec alternatywnego

systemu przekonań



Zaabsorbowanie władzą i siłą

– siła jako

sposób na problemy

cd



Stereotypowe postrzeganie

– mały

indywidualizm, lęk przed odpowiedzialnością



Antyintracepcjonizm

– niechęć do wglądu w

siebie, do rozważania emocji i mechanizmów u
siebie i u innych



Tendencja do projekcji

– zagrożenia, zło



Destrukcja i cynizm

– uogólniona wrogość



Przesadne mniemanie o roli płci

, lęk przed

sprawami seksualnymi lub ambiwalencja

Źródła autorytaryzmu



Hipoteza uwarunkowań emocjonalnych



Hipoteza socjalizacji



Hipoteza uwarunkowań poznawczych

Hipoteza uwarunkowań
emocjonalnych



doświadczenia emocjonalne wczesnego
okresu życia, surowa dyscyplina głównie
ze strony ojca, kara za najdrobniejsze
przewinienia, wyparcie naturalnych
skłonności wrogości do rodziców i
przeniesienie ich na „obcych”, lęk i
posłuszeństwo

Hipoteza socjalizacji



źródłem są oddziaływania z domu i
szkoły, zależą od cech autorytetów, ale i
wzorców kulturowych (społecznych).
Szczególna podatność w okresie
dorastania.

Zatem skąd biorą się osoby nieautorytarne

w społeczeństwie autorytarnym?

Hipoteza uwarunkowań
poznawczych



związek z trudnościami w opanowaniu
doświadczenia społecznego (ograniczone
zasoby umysłowe, poziom złożoności i
zmienności sytuacji)

Brak wykształcenia, ubogi zakres kontaktów,

zamknięcie na doświadczenia, centracja
poznawcza (jedna perspektywa poznawcza)

Złożoność, wieloznaczność, sprzeczność sytuacji

stwarza zbyt duże wymagania aparatowi
poznawczemu i wzmaga autorytaryzm

PRZECIWDZIAŁANIE



Uczenie tolerancji



Wrażliwość moralna (przeciwdziałanie
relatywizmowi moralnemu)



Pokazywanie pozytywnych aspektów

rzeczywistości



Empatia poznawcza



Dobre prawo



Poszerzenie psychologicznego kręgu
moralnego (MY

– ONI)

Literatura



Frączek A. (2002). O naturze i formowaniu się
psychologicznej regulacji agresji
interpersonalnej, w: I. Kurcz, D. Kądzielowa
(red.) Psychologia czynności



I. Pospiszyl (2008) Patologie społeczne (r.3.2)