UNIWERSYTET
WARMIŃSKO-MAZURSKI
Stres i wypalenie zawodowe służb socjalnych - przyczyny, konsekwencje i metody przeciwdziałania
Praca napisana przez:
Izabela Kłosowska 2 r. MU PPS gr.1
Okazuje się , iż zawodami najbardziej narażonymi na negatywne konsekwencje stresu są tzw. zawody służebne. Zawody te wymagają dużej odporności psychicznej oraz umiejętności radzenia sobie z czynnikami stresogennymi. Są one niewdzięcznymi zawodami, ponieważ pracownik jednocześnie starając się w pracy wypala się, gdyż nie zostaje doceniony za swój trud i poświęcenie. Nie ulega wątpliwości, że w każdym zawodzie możemy doszukać się mniej lub więcej czynników powodujących wypalenie zawodowe. I wielu pracownikom doświadczającym wypalenia zawodowego , że to ich zawód jest „ najgorszym” z możliwych. Jednak nie możemy licytować się który z nich jest lepszy, który gorszy, bowiem każdy człowiek ma własną miarę stresu, niepowodzeń ,czy cierpienia, której przekroczenie jest tak samo bolesne.
Definicja stresu pochodzi z języka angielskiego i pierwotnie oznaczało testowanie metali / szkła pod kątem odporności obciążenia . W 1936 roku pojęcie to zostało przeniesione na grunt psychologiczno-medyczny Hansa Selye. Według niego mianem stresu można określić nieswoiste reakcje organizmu na stawione mu zadania. W tym rozumieniu można wyróżnić stres negatywny zwany dystresem , a także stres pozwany czyli eustres.
Stresowi zawodowemu dużo uwagi poświęca N. Ogińska Bulik . Stres ten jest uzależniony nie tylko od miejsca pracy i panującej tam atmosfery , ale także od osobowości danego pracownika , jego sytuacji życiowej i rodzinnej.
Wyróżniamy wiele koncepcji oraz przyczyn występowania stresu. Jest on uzależniony od miejsca pracy i panującej tam atmosfery , ale także od osobowości danego pracownika, jego sytuacji życiowej i rodzinnej.
Stres kojarzony jest często z wypaleniem zawodowym jednakże badacze stawiają wyraźną granicę między tymi pojęciami tłumacząc , że „ podczas gdy każdy może doświadczyć stresu , wypalenia mogą doświadczyć tylko ludzie, którzy rozpoczynali swoją pracę zawodową mając wzniosłe cele , duże oczekiwania i silną motywację - ludzie którzy spodziewali się czerpać ze swej pracy poczucie znaczenia. Osoba , która nie ma na początku takiej motywacji, może doświadczać stresu związanego z pracą, ale nie wypalenia.”
Długotrwała praca w warunkach stresu , najbardziej stresu społecznego powodują wiele niekorzystnych zmian w psychice i zachowaniu osób pracujących. Negatywną konsekwencją silnych stresorów , utrzymywanie się ich oraz złej odporności na stres stwarza powstawaniu wypalenia zawodowego.
Należy pamiętać , iż sytuacje stresowe w pracy są jednym z czynników towarzyszących wypaleniu.
Zdaniem J. F. Terelaka stres zawodowy spowodowany jest przez wymagania nakładane na pracowników , ich własne aspiracje oraz tempo pracy.
W latach sześćdziesiątych pojęcie wypalenia używane było jako „efekt chronicznego nadużywania leków”. Natomiast w latach siedemdziesiątych termin ten określano jako „ gwałtowną negatywną relację a pracę.” Według Freudenberger Richelson wypalenie to „ stan zmęczenia i frustracji spowodowany poświęceniem dla sprawy , sposobem życia lub związkiem , który nie doprowadził do uzyskania oczekiwanej nagrody” Natomiast według Cherniss wypalenie to „proces , w czasie którego początkowo zaangażowany i oddany pracownik traci zaangażowanie w swojej pracy w wyniku stresu i nadmiernego wysiłku , jakiego doznał w pracy .”
Natomiast Christina Maslach „ określa wypalenie zawodowe jako zespół wyczerpania emocjonalnego (wyczerpanie sił i energii oraz poczucie zmęczenia), depersonalizacji (obejmuje negatywne zmiany w nastawieniu do innych osób, które przejawiają się nieczułymi reakcjami na ich problem) i obniżonego poczucia dokonań osobistych u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób.”
Inaczej wypalenie określane jest „ alienacją , depresją , niepokojem czy utratą ideałów i utratą ducha i było określane jako mechanizm zwalczania stresu.”
Pierwszą polską pionierką , która opisała model wypalenia zawodowego jest H. Sęk.
Najczęściej używaną metodą badania pomiaru wypalenia odgrywa kwestionariusz samo-opisowy. Należy on do łatwego , praktycznego , a także rzetelnego badania. Rzadziej używa się ustruktruralizowanych wywiadów czy rysunków projekcyjnych . Kwestionariusz samo-opisowy opracowany został już w 1981 roku przez Maslach i Jackon , zawiera on 22 stwierdzenia dotyczące odczuć. Ocenia trzy wymiary wypalenia : 9 pytań do wyczerpania emocjonalnego, 5 do depersonalizacji, a 8 do obniżonego poczucia dokonań osobistych. Wysokie wyniki uzyskane w skali emocjonalnego wyczerpania oraz depersonalizacji a niskie dla dokonań osobistych świadczą o wypaleniu.
Do pomiaru wypalenia wśród pracowników socjalnych stosowno skalę zmęczenia Pines ( Pines Medium Scale). Dzięki niej możemy odzwierciedlić trzy aspekty zmęczenia : zmęczenie fizyczne, emocjonalne i umysłowe.
Proces wypalania się następuje skrycie i nie jest rozpoznawany przez osobę której dotyczy. Na początku pojawia się zmęczenie, napięcie, drażliwość, hiperaktywność na zmianę z oznakami wyczerpania psychofizycznego. Z czasem dołącza się utrata energii, zniechęcenie i objawy depresji, dotyczące jedynie sytuacji zawodowej. Później pojawiają się oznaki nadmiernego dystansowania się, ograniczania się do czynności instrumentalnych, wyłączania się z kontaktu interpersonalnego i zaangażowania. Wreszcie pojawia się depersonalizacja, upokarzanie i etykietowanie swoich podopiecznych.
American Psychology Association opisał proces wypalenia zawodowego , wyróżniając w nim kilka faz takich jak:
miesiąc miodowy- proces zaczyna się od zauroczenia pracą , satysfakcją z osiągnięć zawodowych
przebudzenie - w kolejnym człowiek zauważa , że idealistyczna ocena pracy jest nieadekwatna , pracuje więc coraz więcej i stara zięby ten obraz nie uległ zaburzeniu, zauważa , że jego idealistyczna ocena pracy jest nierealistyczna
szorstkość- kolejna faza charakteryzuje się tym , iż w realizację zadań zawodowych trzeba wkładać coraz więcej wysiłku
wypalenie pełnoobjawowe- tej fazie towarzyszy chęć wyzwolenia , poczucia samotności i pustki oraz chęć porzucenia pracy. Pojawiają się zaburzenia depresyjne oraz wyczerpanie fizyczne i emocjonalne
odradzanie się - jest ostatnim okresem , który polega na leczeniu „ran” powstałych w wyniku wypalania się
Wypaleniu zawodowemu towarzyszy negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia , poczucie bezradności , beznadziejności położenia. Wielu badaczy podaje , że wypalenie zawodowe związane jest z typem osobowości „ zorientowanej na uczucia” jest ona charakterystyczna dla osób pracujących z drugim człowiekiem. H. J. Freudenberger „ wiązał je ze indywidualnymi cechami psychiki ludzi przeżywających taki stan. Wyodrębnił on 5 typów osobowości najbardziej podatnych na wypalenie :
oddany i zaangażowany pracownik mający skłonności do brania na siebie zbyt wielu obowiązków przez zbyt długi czas oraz do zbyt intensywnej pracy;
pracownik nadmiernie zaangażowany w pracy, który swoje życie pozazawodowe uważa za niesatysfakcjonujące;
pracownik o orientacji autorytarnej uznający władzę i wymuszenie posłucha za jedynie skuteczne środki kontrolowania innych;
kierownik , który zwykle jest autentycznie przepracowany , a zaczyna uważać siebie za niezastąpionego;
pracownik skłonny do nadmiernej identyfikacji ze współpracownikami oraz z klientami , dla których pracuje.”
Cechy osobowości, które mają wpływ na ryzyko pojawienia się wypalenia zawodowego to przede wszystkim motywacja do pracy, skłonność do impulsywności i niecierpliwości, mała pewność siebie i niedojrzałość.
Natomiast J. Szmagalski wyróżnia listę objawów wypalenia zaliczamy do niej:
„wyczerpanie fizyczne . Utrzymujące się zmęczenie bez widocznej przyczyny , możliwa utrata apetytu , chudnięcie;
Bezsenność. Pojawienie się tej przypadłości u osób dotąd dobrze sypiających;
Napięcie mięśniowe . Objawia się w różnorodnych bólach bez wyraźnej przyczyny, we wzroście potliwości i problemach gastrycznych;
Migrenowe bóle głowy . U osób stale cierpiących na migrenę zwiększona częstotliwość ataków ;
Niezdolność do podejmowania decyzji. Dawniej bardzo zdecydowane osoby stają się zauważalnie niezdecydowane;
Poczucie zawalenia pracą. Niemożność poradzenia sobie z ilością pracy , spokojnego przeanalizowania jej jakości, często może wskazać na początki syndromu , a nie na rzeczywiste przeciążenie ;
Utrata entuzjazmu. Mechaniczne reagowanie na zadania , poczucie znudzenia pracą;
Niecierpliwość i irytacja. Drobne frustracje prowadzą do nadmiernie ostrych reakcji;
Utrata zainteresowania . Uczniowie i problemy zawodowe są traktowane stereotypowo. Pozytywne nastawienie do pracy zostaje stłumione;
Obojętność wobec nowych idei/
Uzależnienia . Może to być nadmierne picie alkoholu, nadużywanie leków uspokajających lub sięgnięcie po narkotyki;
Cynizm. Jako jedna z form poczucia humoru, cynizm pozwala bronić się przed wypaleniem, kiedy jednak staje się formą stosunku do klientów świadczy , że wypalenie już nastąpiło;
Inercja. Trudności z zabieraniem się do jakiejkolwiek pracy , odsuwanie wysiłku na później;
Izolowanie się . Dotąd towarzyskie osoby odsuwają się od współpracowników, mogą mieć trudności w bezpośrednim porozumiewaniu się;
Reakcja mea culpa. Obwinianie siebie za niepowodzenia w pracy;
Oskarżanie innych za niepowodzenia . Niezależnie od natury niepowodzeń wini się wszystkich: uczniów , rodziców, system, kierownictwo, tylko nie siebie.
Czy pracownik socjalny jest narażony na stres oraz wypalenie zawodowe?
Według Maslach wypalenie dotyka głównie przedstawicieli specyficznych zawodów, które polegają na świadczeniu usług społecznych i polegają na świadczeniu usług społecznych i wymagają bliskiej, bezpośredniej pracy z ludźmi , osobistego zaangażowania w kontakty interpersonalne, często są związane z pomaganiem innym , a umiejętności społeczne są w nich podstawowym narzędziem pracy. Są to zawody nazywane w języku angielskim jako human services , bądź helping professions. Chodzi tu o lekarzy, pielęgniarki, psychologów , pracowników socjalnych , nauczycieli i wychowawców.
Profesja fachowego pomagania wydaje się być skazana na zjawisko wypalenia zawodowego. Do jego zadań należy pomoc pieniężna , pomoc materialna , pomoc doradcza , pomoc w usamodzielnianiu się , pomoc w zaspokojeniu podstawowych potrzeb bytowych , pomoc do samopomocy. Praca socjalna nakłada na pracowników wiele trudnych zadań. W tym zawodzie pracownik socjalny narażony jest na presję ze strony samych klientów , którzy często są niezadowoleni i mają poczucie niesprawiedliwości. Praca ta nie należy do łatwej, a do wymagającej i ciężkiej, gdyż jest to praca z ludźmi opuszczającymi zakłady karne , alkoholikami czy też bezdomnymi. Wielu pracownik socjalnych przyznaje , iż wielokrotnie są owładnięci lękiem o siebie i swoją rodzinę. Właśnie tego rodzaju trudności przyczynia ją się do silnego przeżywania przez niego stresu. Służby socjalne odczuwają stres poprzez nieprzyjemne sytuacje , obawy z nimi związane , czy też mało przyjaznymi klientami , ale także ze strukturą formalną ośrodków pomocy społecznej. Zakres oddziaływań pracy socjalnej jest bardzo rozległy. Począwszy od osoby zainteresowanej udzieleniem pomocy , przez rodzinę , a na społeczności lokalnej kończąc. Nadmiar obowiązków pracownika socjalnego sprawia, że nawet osoby z powołania wykonujące ten zawód wcześniej czy później doświadczają wypalenia zawodowego. Wypaleniu zawodowemu ulegają generalnie ludzie którzy, którzy pracują z innymi ludźmi i w dodatku ich praca związana jest z dużą dawką zaangażowania emocjonalnego, troski odpowiedzialności za drugą osobę.
Ludzie Ci wchodzą w intensywny kontakt z drugim człowiekiem, a kryzys pojawia się najczęściej między 3 a 7 rokiem pracy. Przyjmuje się, że przeżywanie stresu w miejscu pracy jest właśnie tą płaszczyzną, na której pojawia się i rozwija syndrom wypalenia zawodowego. Uważa się, że zjawisko to jest nie tylko bezpośrednim skutkiem przewlekłego stresu zawodowego, a stresu zmodyfikowanego własną aktywnością zaradczą.
Okazuje się , iż pracownik socjalny który codziennie spotyka się z ludźmi cierpiącymi jest narażony na źródła bardzo silnych napięć. Ma to wpływ na początkowe zaangażowanie w pracę, które w późniejszym czasie przekształca się w stan wyczerpania oraz pozbawienia wszelkich uczuć.
Jakie czynniki mają istotny wpływ na wypalenie zawodowe pracowników służb socjalnych?
Nie ma jeszcze sprecyzowanej diagnozy , żeby określić czy dana osoba jest czy nie jest jeszcze wypalona . Można jedynie zbadać nasilenie objawów i mówić o większym i mniejszym nasileniu symptomów.
„Syndrom wypalenia najczęściej odnosi się do dwóch grup czynników zewnętrznych związanych z warunkami i wymaganiami pracy oraz czynników wewnętrznych , ujawniających się w dyspozycjach osobowościowych.” Możemy podzielić na czynniki indywidualne, interpersonalne oraz organizacyjne.
Czynnikami sprzyjającymi procesowi wypalenia zaliczamy :
„niedokładne informacje dla początkujących pracownika o tym , co go rzeczywiście czeka . Zbyt wiele terminów i zbyt mało czasu podczas pierwszych czynności podejmowanych w praktyce
Apatia i rutyna w pracy
Reglamentacja i biurokratyzacja własnych działań
Złe stosunki z kolegami i przełożonymi
Brak okazji do otwartych wypowiedzi i uzyskiwania wsparcia
Cechy środowiskowe zwiększające obciążenie zawodowe to: zbyt liczny lub zbyt mały zespół pracowników , niekorzystny skład , brak kontaktu , wsparcia i brak informacji zwrotnej , niezgodności koncepcyjne, rywalizacje i zazdrość , brak sukcesów , zarządzanie dyrektywne , instytucjonalne konflikty , brak superwizji , zbyt duża liczba klientów”
Według Freudenberger symptomami zjawiska wypalenia są :
Zmęczenie,
Bóle głowy,
Wzmożona podatność na zachorowania.
Drażliwość,
Zmienność nastrojów ,
Uczucie stałego zniechęcenia ,
Pogłębiająca się apatia.
Według B. Dudek , M. Waszkowskiej oraz W. Hanke zostały określone potencjalne stresory w pracy , które podzielone zostały na 6 grup stresorów tj.
Cechy związane z treścią pracy. Zdaniem wykonywanym na stanowisku
wymagana długotrwała czujność
powtarzane proste czynności, monotonia
zadania trudne umysłowo
wysiłek fizyczny
brak znajomości efektu finalnego pracy
co chwilę coś nowego
zaskakiwanie zadaniem
Cechy wynikające z organizacji pracy
Narzucone tempo pracy
Sztywne godziny pracy
Pośpiech
Presja czasu
Zrywy w pracy
Reżim dotyczący przerw w pracy
Konflikt ról
Ciągle zmiany
Niezastępowalność
Przeciążenie roli
Dodatkowy wysiłek związany z potrzebą dostosowania się
Brak pewności zatrudnienia
Fizyczne ograniczenia w pracy
Organizacyjne ograniczenia w pracy
Społeczne cechy pracy wynikające z konieczności z interakcji z ludźmi
Konieczność rywalizacji
Izolacja społeczna
Konieczna kooperacja , kompromisy
Udzielanie pomocy
Możliwość kłótni z osobami z zewnątrz
Brak wsparcia od przełożonych
Brak wsparcia od kolegów
Psychologiczne cechy pracy wynikające z relacji do potrzeb i preferencji pracowników
Niski prestiż społeczny
Odpowiedzialność za ludzi
Odpowiedzialność materialna
Ryzyko materialne
Ryzyko zdrowotne i psychiczne
Brak kontroli nad pracą
Dylematy moralne
Praca poniżej możliwości
Niesprawiedliwe traktowanie w pracy
Brak poczucia sensu pracy
Cechy pracy wywołujące zakłócenia w relacji praca dom
Dyspozycyjność
Nieobecność w domu
System zatrudnienia
Zabieranie pracy do domu
Negatywny wpływ pracy na sytuację rodziną
Fizyczne warunki pracy
Utrudniające, przez co wymagają , dodatkowej mobilizacji organizmu (temperatura , oświetlenie , hałas, niewygodna pozycja itp.)
Wywołujące nieprzyjemne odczucia ( brud, kontakt z przedmiotami wywołującymi wstręt itp.)
Istotny wpływ na poziom wypalenia ma uwarunkowanie społeczne zaliczamy do nich : warunki mieszkaniowe, problemy oraz stosunki rodzinne , a także poczucie bezpieczeństwa finansowego oraz miejsce zamieszkania. Badania wykazały, iż pracownicy socjalni zamieszkujący większe miasta byli bardziej wypaleni niż pracownicy zamieszkujący wsie.
Negatywne skutki wypalenia dotykają strefy zarówno indywidualne jak i społeczne. Wpływa ono niekorzystnie na stan zdrowia fizycznego , deficytu odpornościowego tj. prowadzenia do szeregu zaburzeń psychicznych np. uzależnienia , zaburzenia depresyjne czy lękowe . Mają one też wpływ na życie prywatne i często zaburzają życie prywatne Wypalenie zawodowe wpływa też na jakoś oraz wydajność pracy przejawia się to mniejszym zaangażowaniem w pracę czy też skłonnością do konfliktów. Wszystko to może wpływać na złe zadowolenie klientów z poziomu świadczonych usług. U osób wypalonych występuje duży wskaźnik absencji, częściej zmieniają pracę, a nawet rezygnują z dotychczasowego zawodu.
Konsekwencjami występowania powyżej przytoczonych symptomów wypalenia zawodowego w relacjach pracownik -klient to:
niska jakość pracy , niedbałość
okazywanie klientom oraz pracownikom zniecierpliwienia i znużenia kontaktem z nim, ignorowanie jego potrzeb oraz skracanie czasu kontaktu
lęk przed podjęciem decyzji diagnostycznej - przerzucenie odpowiedzialności na innych
poczucie bezsilności i bezradności - wycofanie się z roli zawodowej , brak satysfakcji zawodowej i życiowej
Metody przeciwdziałania stresu i wypaleniu zawodowego.
Stres jest czynnikiem odczuwalnym przez wszystkich współdziałających członków zespołu ( zarówno pracownicy jak i pracodawcy), którego konsekwencje są odczuwalne na różnych sferach życiowych człowieka. Działania profilaktyczne mają na celu polepszenie sytuacji pracowników oraz zapobieganiu negatywnym skutkom stresu. Ważną kwestia jest zdrowie pracowników, którzy przy złych warunkach nie mają możliwości normalnego funkcjonowania. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikowi komfortowe warunki, aby jego aspekt zdrowotny nie został naruszony. Pracownik ma czuć się bezpiecznie i da możliwość dbać o zdrowie psychiczne i fizyczne. Mile widziane jest organizowanie spotkań terapeutycznych, wsparcie pracowników, promowanie zdrowego stylu życia stanowiące ochronę zdrowia psychicznego i fizycznego, mimo różnych sytuacji w pracy. Instytucje powinny opierać się na wyeliminowaniu czynników wpływających negatywnie oraz motywowaniu działań wspierających pracowników. Programów przynoszą zaskakujące rezultaty, w których znaczna liczba osób ma mniejsze problemy zdrowotne oraz zanotowano zmniejszoną ilość wypadków. Spośród licznych programów można wyróżnić kilka m.in.
Program ochrony zdrowia opracowany przez B. Dudka i współpracowników z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Uwzględnili monitoring stanu zdrowia, wychwycenie stresu i jego przyczyn.
Koncepcja prewencyjnego zarządzania stresem opierająca się na 5 zasadach:
Zależność jednostek i organizacji od siebie
Branie odpowiedzialności za jednostki i organizacje przez pracodawców,
Nieuniknioność stresu
Metoda zwalczania stresu jest dostosowana indywidualnie pod jednostkę,
Stres jest zmienny, dlatego ważne jest monitorowanie jego dalszym skutkom i przyczyną,
Poprzez poprawę warunków w miejscu pracy, można zmniejszyć przyczyny wywołujące stres. Karasek i Theorell przedstawili cztery zmiany warunków pracy:
Czynny udział w zmianach, powodujący identyfikację problemów,
Poszukiwanie odpowiednich cech pracy, promowanie zdrowego stylu życia
Zmiana i wprowadzenie jej w życie
sprawdzenie zmiany i jej skutków
Pracownicy socjalni narażeni są na różnego rodzaju zagrożenia, o różnej sile natężeniu tego zjawiska. Jedni zajmują się wyłącznie administracją, natomiast do zadań drugich wliczona jest terapia z najtrudniejszymi przypadkami. Jest to praca trudna, niosąca za sobą dużą odpowiedzialność przy równocześnie małym wynagrodzeniu i słabej możliwości zrobienia kariery ( nie mówiąc o trudności w zatrudnieniu). Ostatnim znaczącym problemem jest też wypalenie zawodowe powodujące zmianę zawodu po studiach lub nie podejmowaniu w ogóle pracy związane z tym zawodem. Zasadniczy szkopuł ma miejsce w biurokratycznej bezradności rozwiązania problemów, rezygnacji, stronniczości, złości oraz braku szczerości z klientami. Na podstawie badań z 1984 roku można stwierdzić, że zadowolenie pracowników z pracy jest bardzo niskie. Zaobserwowano bardzo dużo osób wypalonych zawodowo. By zapobiec negatywnym skutkom zalecono: ograniczenie ilości przyjmowanych osób, zminimalizowanie godzin pracy, przeprowadzenie kursów doszkalających w zawodzie.
Przy poszukiwaniu metod, które miałyby pomóc pracownikom w rozwiązywaniu problemów z pracą konieczne są działania zarówno prewencyjne oraz remedialne. prewencyjne działania mają na celu zapobiegać przyczynom i objawom stresu i wypalenia zawodowego, natomiast remedialne, mają pełnić funkcję łagodzącą, pozwalające na odnalezienie i przywrócenie harmonii pracownikowi.
Wyróżnia się różnorodne metody i techniki mające na celu zniwelować stres i wypalenie zawodowe. Za najbardziej efektowne uważane są: Interwencje kryzysowe, grupy wsparcia, superwizja oraz technika kontraktu.
Interwencja kryzysowa w pomocy samym pracownikom socjalnym jest stosowana dopiero w zapoznaniu się z samy pojęciem kryzysu. Garvin i Tropman przedstawiają kryzys jako „niebezpieczne zdarzenie, które stawia jednostkę w stan obniżonej odporności, w trakcie którego przyswojone dotąd przez nią sposoby radzenia sobie ze stresem stają się niewysterczające”. Nie jest jednak powiedziane, że sam stres powoduje wypalenie zawodowe, ale zachwianie równowagi, która dotąd była nienaruszona. Wyróżnione zostały różne modele interwencji, które zakładają:
Gdy następuje sytuacja kryzysowa, jednostka traci kontrolę nad aktualnym funkcjonowaniem oraz zostają pobudzone wewnętrzne trudności psychologiczne.
W sytuacjach kryzysowych mogą powstać emocjonalne zaburzenia będące wynikiem stresu i/lub tendencji do nieradzenia sobie z emocjami tylko w takich sytuacjach.
Na ogół ludzie funkcjonują w normie, natomiast trudności emocjonalne są uśpione w każdym człowieku. Zostają dopiero pobudzone w wyniku nagłych sytuacji kryzysowych.
Człowiek w momencie zagrożenia zaczyna funkcjonować zupełnie inaczej niż dotychczas, natomiast czy ta zmiana będzie dobra czy zła zależy od jego sposobu radzenia sobie ze stresem.
Ze względu na różnorodność przedstawionych modeli we wszystkich przypadkach stosuje się zawsze do klienta pełna mobilizację do dalszych jego działań.
Grupy wsparcia stanowią część grup zespołowych jako podstawa pracy socjalnej. Grupy, jak przedstawił twórca psychoterapii- Yalom, maja potencjał terapeutyczny, charakteryzujący się z następujących elementów:
Odbieraniem i przekazywaniem informacji na temat każdego członka grupy,
Uczenie się empatii oraz rozpoznawanie możliwości wyjściowych z sytuacji kryzysowych,
Dowartościowywanie
Możliwość dostrzegania problemów u pozostałych członków w grupie,
Możliwość dzielenia się z innymi problemem i zwrócenia uwagi iż „nie tylko ja mam problem”,
Możliwość przećwiczenia, przedyskutowania zamierzonych działań,
Motywowanie do działania i możliwość do zmiany,
Grupy wparcia mają jednak pewne ograniczenia, ze względu na poczucie zagrożenia lub kontroli społecznej. Zbyt długie poleganie na grupie może powodować, iż jednostka przestanie samodzielnie podejmować decyzje, polegając tylko i wyłącznie na grupie. Pracownicy socjalni polegający na technice grup wsparcia do ograniczenia stresu i wypalenia zawodowego mają możliwość skorzystania do podobnej techniki zwanej antywywpaleniową ( burnout workshop). Technika ta ma na celu poszerzenie wiadomości na temat indywidualnych problemów związanych z pracą oraz zwiększeniu wiedzy na temat możliwości radzenia sobie ( treningi poznawcze, behawioralne, sieci wsparcia). Warsztat antywypaleniowy składa się z 8 etapów:
Przedstawienie się
Przełamanie lodów
Autodiagnoza
Uświadamianie przyczyn wypalenia
Uświadamianie technik radzenia sobie
Trening umiejętności radzenia sobie
Uświadamianie wsparcia społecznego
Planowanie przyszłości
Superwizja pojęcie to wywodzi się z słowa angielskiego supervisio- kontrola, nadzór. Jest to metoda pozwalająca kierować pracownikami w celu wykorzystania ich najlepszych atutów do osiągnięcia zamierzonego celu. Superwizja podzielona jest jednak na dwie definicje
polega na doradztwie zawodowym dla jednostek ,grup i zespołów, powodując polepszenie kompetencji zawodowych i osobistych oraz poprawienie jakości zadowolenia z pracy.
Jest metodą szkoleń i wzmacniania mocnych stron zawodowych, skupianie się nie tylko na jednostce ale na integracji w grupie jako podstawowy wyznacznik w każdej pracy zawodowej.
Najważniejszą rzeczą w superwizji jest konsekwentne stosowanie zasad, w których zawarte są warunki:
Rozwój wiedzy i umiejętności w zakresie danego problemu,
Istnienie stałego kontaktu między pracownikami instytucjonalnymi,
Regularne sporządzanie zebrań do omawiania postępów klienta,
Superwizja opiera się przede wszystkim na możliwości rozwiązywania problemów, opierając się na metodach rozwiązywania problemów. Zatem, zostaje wytłumaczony problem w taki sposób, aby klient miał obiektywny wgląd w całą swoja sprawę. Dotychczas jego wiedza, nie dawała mu możliwości do rozwiązania zaistniałej sytuacji. Proces przebiegu oparty jest na etapach:
Rozpoznanie i zdefiniowanie problemu
Odnajdywanie możliwości do rozwiązania
Ocena oraz zdecydowanie się na rozwiązanie
Wcielenie decyzji w życie
Efekt podjętej decyzji.
Dzięki przedstawionym wyżej etapom problemy związane z funkcjonowaniem psychospołecznym zaczynają nie mieć miejsca. Pozawala na samodzielne wyodrębnienie problemu oraz większe radzenie sobie z sferą emocjonalną, intelektualną itp.
Technika kontraktu to nic innego jak ugoda pomiędzy pracownikiem a klientem. . Odnosi się bezpośrednio do problemu, celu i interwencji, zadań, ugody. Rozróżnia ją spośród innych umów to, iż daje możliwość na zdobycie informacji zwrotnych, prowadzi do negocjacji oraz renegocjacji. Praca socjalna stosuje kontrakt głównie ze względu na:'
Zgodność co do ustalonych warunków w kontrakcie,
Umiejętności i możliwości ich zmiany i negocjacji,
Wspólnej odpowiedzialności w razie nie dotrzymania,
Podtrzymywanie kontaktu, do stałej wymiany informacji.
Dzięki tym zasadom można wypracować odpowiednie zachowania prowadzące do rozwiązania problemu. Zarówno pracownik socjalny, jak i klient czują odpowiedzialność za ustalone i wypracowane wspólnie cele i zadania. Technika ta zatem jest tez ważna w stawianiu sobie celów do ograniczenia stresu i wypalenia zawodowego, który ważny jest nie tylko dla samego pracownika, ale i pracodawcy.
Ostatnio częstym problemem staje się u osób zawodowo pomocowym radzenie sobie z własnymi problemami. Dotyczy to takich zawodów jak: pielęgniarki, ratownicy, pedagodzy, psycholodzy, pracownicy socjalni itp. I ci ostatni, od których wymaga się pomaganie ludziom w umiejętnym radzeniu, usamodzielnieniu, odpowiednim funkcjonowaniu w życiu społecznym, często sami maja problem z wyczerpaniem emocjonalnym, obojętnością, bezradnością itp. Dzięki samej pracy socjalnej podane zostały metody przydatne do wyleczenia lub łagodzenia tych zjawisk, pracownicy sami mają możliwość zwalczania własnych problemów. Jedne z bardziej przydatnych są superwizja oraz wsparcie społeczne. Warto zatem wykorzystywać je w codziennym życiu, by nie pozwolić na powstanie napięć lub wyczerpania. Ze względu na duże przygotowanie pracowników, maja szanse wykorzystać swoją wiedze do własnego radzenia sobie z problemami. Praca nad samym sobą daje im dodatkowe doświadczenia podwyższając jednocześnie kompetencje w pracy z klientami, których również dotyka często stres i wypalenie. Zachęca się do podjęcia takich działań nie tylko samych pracowników, ale i kierowników-pracodawców.
BIBLIOGRAFIA:
Barański J. Ryzyko niepowodzeń w praktyce lekarskiej, „LEKARZ RODZINNY”, październik 2005
Kudłacik K., Stres przyczyną wypalenia zawodowego pracowników socjalnych, „WSPÓLNE TEMATY” 2011 nr11-12
Mielczarek A., Symptomy i przyczyny wypalenia zawodowego pracowników socjalnych , „PRACA SOCJALNA” 2008 nr1
Pawlas- Czyż S., Praca socjalna wobec współczesnych problemów społecznych, Toruń 2007
Sirdak A., Zespół wypalenia zawodowego - psychospołeczne uwarunkowania, zapobiegania , „ WSPÓLNE TEMATY”
Szmagalski J., Stres i wypalenie zawodowe pracowników socjalnych , Warszawa 2009
Wieczorek - Stachowicz M. , Wypalenia zawodowe - jak pomagasz może sobie pomóc, „ ŚWIAT PROBLEMÓW nr 7
Zawadowska J., Wypalenie zawodowe- mit czy realny problem? DYREKTOR SZKOŁY. - 2007, nr 4, s. 9 - 10
K. Kudłacik , Stres przyczyną wypalenia zawodowego pracowników socjalnych, „WSPÓLNE TEMATY” 2011 nr11-12, s.69.
Tamże, s.69.
K. Kudłacik , Stres przyczyną wypalenia zawodowego pracowników socjalnych” WSPÓLNE TEMATY, s.71.
A. Sirdak, Zespół wypalenia zawodowego - psychospołeczne uwarunkowania, zapobiegania , „ WSPÓLNE TEMATY” s. 44.
D. Trawkowska , Wypalenie zawodowe wśród pracowników socjalnych i sposoby przeciwdziałania, [w:] S. Pawlas- Czyż , Praca Socjalna wobec współczesnych problemów społecznych , Toruń 2007, s. 47.
Tamże, s.47.
Tamże , s.48.
Tamże, s. 48.
A. Mielczarek , Symptomy i przyczyny wypalenia zawodowego pracowników socjalnych , „PRACA SOCJALNA” 2008 nr1, s. 116.
D. Trawkowska , Wypalenie zawodowe wśród pracowników socjalnych i sposoby przeciwdziałania, s. 48.
Tamże s.50.
M. Wieczorek - Stachowicz, Wypalenia zawodowe - jak pomagasz może sobie pomóc, „ ŚWIAT PROBLEMÓW nr 7, s. 15-16.
A. Sirdak, Zespół wypalenia zawodowego - psychospołeczne uwarunkowania, zapobiegania , „ WSPÓLNE TEMATY” s. 45.
J. Szmagalski, Stres i wypalenie zawodowe pracowników socjalnych, Warszawa 2009, s.18.
J. Szmagalski, Stres i wypalenie zawodowe pracowników socjalnych, Warszawa 2009, s. 170.
C. Maslach , Wypalenie w perspektywie wielowymiarowej , [w:] H. Sęk red. ,Wypalenie zawodowe , przyczyny, mechanizmy, zapobieganie , Warszawa 2000 , s.13-31.
J. Zawadowska ,Wypalenie zawodowe - mit czy realny problem? , „ DYREKTOR SZKOŁY” - 2007, nr 4, s. 9.
A. Mielczarek , Symptomy i przyczyny wypalenia zawodowego pracowników socjalnych , „ PRACA SOCJALNA”2008 nr1,s. 116.
Siwek A. , Wpływ czynników indywidualnych na syndrom wypalenia zawodowego, s.93.
M. Wieczorek - Stachowicz, Wypalenia zawodowe - jak pomagasz może sobie pomóc, „ ŚWIAT PROBLEMÓW nr 7, s. 16.
A. Sirdak, Zespół wypalenia zawodowego - psychospołeczne uwarunkowania, zapobiegania , „ WSPÓLNE TEMATY” s. 45.
J. Szmagalski , Stres i wypalenie zawodowe pracowników socjalnych, Warszawa 2009, s.168-169.
D. Trawkowska, Wypalenie zawodowe wśród pracowników socjalnych i sposoby przeciwdziałania, [w: ] S. Pawlas- Czyż Praca socjalna wobec współczesnych problemów społecznych ,Toruń 2007 s. 53.
J.Barański Ryzyko niepowodzeń w praktyce lekarskiej, „LEKARZ RODZINNY”, październik 2005, s.1110-1113.
Fengler , s. 103- 104,
J. Szmagalski, Stres i wypalenie zawodowe pracowników socjalnych, W-wa 2008, s. 141n.