Formy organizacyjne kształcenia specjalnego.
W Polsce kształcenie specjalne stanowi integralną część całego systemu oświaty. Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty zapewnia realizacją prawa KAŻDEGO obywatela RP do kształcenia się oraz prawo dzieci i młodzieży do wychowania i opieki odpowiedniej do wieku i osiągniętego rozwoju. Zapewnia także dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także do korzystania z pomocy psychologiczno - pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej.
Ta sama ustawa daje możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie. Taka nauka ma odbywać się zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami uczniów. Sama opieka nad uczniami niepełnosprawnymi jest możliwa poprzez realizowanie zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych.
Znowelizowana Ustawa o systemie oświaty nakłada obowiązek na Ministra Edukacji Narodowej do konkretnego ustalenia zasad i organizacji opieki nad uczniami niepełnosprawnymi oraz ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych szkołach i placówkach oraz o organizacji kształcenia specjalnego.
Współcześnie w Polsce istnieje system kształcenia osób niepełnosprawnych częściowo integracyjny i częściowo segregacyjny, czyli kształcenie - a tym samym jego formy - uległy zmianie, a nastąpiło to dzięki przemianom w podstawowych założeniach pedagogiki specjalnej.
Kształcenie specjalne organizuje się dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, a w szczególności dla dzieci:
niesłyszących
słabo słyszących
niewidomych
słabo widzących
z niepełnosprawnością ruchową
z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
z upośledzeniem umysłowych w stopniu umiarkowanym lub znacznym
z autyzmem
dla niedostosowanych społecznie, zagrożonych niedostosowaniem społecznym, zagrożonych uzależnieniami lub z zaburzeniami zachowania.
Dzięki wieloletnim doświadczeniom edukacyjnym w wielu krajach oraz powiększającemu się dorobkowi pedagogiki specjalnej wzbogaciły się także formy organizacyjne kształcenia osób niepełnosprawnych. Zmieniła się także świadomość społeczna i powoli zniknęło myślenie stereotypowe, że osoba niepełnosprawna (dziecko niepełnosprawne) musi uczyć się w całkowitej izolacji od osób w pełni sprawnych. Teraz już wiemy, że nadrzędna zasadą w organizacji całego systemu kształcenia specjalnego jest stosowanie różnorodnych form kształcenia, ale żeby taki system spełniał swoje wymagania, potrzeba jest wczesna diagnoza dziecka niepełnosprawnego i orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz określenie zalecanej formy tego kształcenia.
W ramach sytemu oświaty kształcenie specjalne w Polsce przewidziane jest dla uczniów niepełnosprawnych, którzy wymagają specjalnej organizacji nauki oraz dostosowanie metod pracy do potrzeb tych uczniów.
Nauka organizowana jest w różnych typach szkół na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Orzeczenia takie wydaje zespól orzekający publicznej poradni pedagogiczno-psychologicznej na wniosek rodzica lub opiekuna prawnego dziecka (ucznia).
W ostatnich kilka lat uległy zmianie formy kształcenia uczniów niepełnosprawnych. Wychowanie i kształcenie specjalne na poziomie przedszkola i szkoły podstawowej mogą być realizowane w:
w przedszkolach, szkołach podstawowych ogólnodostępnych
w przedszkolach, szkołach podstawowych z oddziałami integracyjnymi
w przedszkolach, szkołach podstawowych w których wszystkie oddziały są integracyjne
w przedszkolach, szkołach podstawowych ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi
w przedszkolach, szkołach podstawowych specjalnych.
specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych składających się zazwyczaj z przedszkola, szkoły podstawowej i gimnazjum oraz szkoły postgimnazjalnej z internatem.
Dzieci niepełnosprawne objęte są wychowaniem przedszkolnym od 3 do 6 roku życia oraz mają prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego czyli tzw. „zerówki”. Pobyt dziecka w przedszkolu można przedłużyć do 10 roku życia (na wniosek orzeczenia z poradni psychologiczno-pedagogicznej). Pobyt dziecka niepełnosprawnego w szkole podstawowej może być przedłużony do 16 roku życia, także na wniosek poradni.
Na poziomie gimnazjum nauka wygląda podobnie jak na poziomie przedszkolnym i szkoły podstawowej, czyli wychowanie i kształcenie może odbywać się w:
gimnazjum ogólnodostępnym
gimnazjum ogólnodostępne z oddziałami integracyjnymi
gimnazjum ogólnodostępne integracyjne
gimnazjum ogólnodostępne z oddziałami specjalnymi
gimnazjum specjalne
gimnazjum z oddziałami przysposabiającymi do pracy
Dla wszystkich uczniów niepełnosprawnych istnieje możliwość wydłużenia obowiązku szkolnego na podbudowie gimnazjum i nauka może być kontynuowana do 21 roku życia a w szkołach z przysposobieniem do pracy nawet do 24 roku życia.
Inaczej wygląda organizacja kształcenia specjalnego dla dzieci przewlekle chorych. Nauka taka odbywa się w szkołach zorganizowanych w zakładach opieki zdrowotnej lub w formie nauczania indywidualnego .Szkoły zorganizowane na terenie zakładu opieki zdrowotnej zapewniają realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki na czas pobytu ucznia na leczeniu w danej placówce (Z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27 lutego 2003 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w szkołach specjalnych zorganizowanych w zakładach opieki zdrowotnej i jednostkach pomocy społecznej - Dz. U. z 2003 r. Nr 51, poz. 446).
Należy jednak pamiętać, że są dzieci których stan zdrowia utrudnia lub nawet uniemożliwia podjęcie nauki w systemu stacjonarnym. Te dzieci niepełnosprawne posiadają orzeczenie lekarskie na podstawie którego obowiązek szkolny, a tym samym obowiązek nauki, odbywa się w formie nauczania indywidualnego najczęściej w miejscu zamieszkania dziecka (Z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27 lutego 2003 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w szkołach specjalnych zorganizowanych w zakładach opieki zdrowotnej i jednostkach pomocy społecznej - Dz. U. z 2003 r. Nr 51, poz. 446).
Każde dziecko (uczeń) przewlekle chore (ale mogące uczęszczać do szkoły) jest kształcone na zasadach ogólnych, określonych w ustawie o systemie oświaty. Każdy uczeń, nie tylko niepełnosprawny, ma prawo do opieki pedagogiczno-psychologicznej na terenie szkoły (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 11, poz. 114).
W kształceniu specjalnym należy wspierać rozwój ucznia poprzez dostosowanie wszystkich form pracy dydaktycznej, treści metod i organizacji nauczania do realnych możliwości psychofizycznych ucznia. Należy zadbać także o to, aby wyposażyć ucznia niepełnosprawnego w umiejętności potrzebne w życiu społecznym, przekazać mu wiedzę wynikająca z podstawy programowej kształcenia ogólnego oraz przede wszystkim zapewnić niepełnosprawnym uczniom bezpieczne warunki do realizacji obowiązku szkolnego.
Należy pamiętać, że dzieci niepełnosprawne mają identyczne potrzeby psychiczne i psychiczne, jak każde zdrowe dziecko. Mają także takie samo prawo, jak każdy człowiek, do wyboru szkoły, do nauki, do zdobywania przyjaciół, do zabawy, do śmiechu i do łez i w żadnym wypadku nie powinny być dyskryminowane ze względu na ograniczenia wynikające ze swojej choroby....
„Każdy człowiek zdrowy, głuchy, niewidomy, słabo widzący, niedostosowany społecznie, inwalida ruchu ma prawo do: opieki, wychowania, pobierania nauki i życia w społeczeństwie” - preambuła Międzynarodowej Konwencji Praw Człowieka.
Literatura:
Kazimierz Jacek Zabłocki „Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja”
Zofia Sękowska „Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej”
Janina Wyczesana i Adam Mikruta „Kształcenie zintegrowane dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych”
Ewa Góralczyk „Dziecko przewlekle chore. Psychologiczne aspekty funkcjonowania dziecka w szkole i w przedszkolu”
strona internetowa www.lex.pl (ustawa o systemie oświaty)