DYDAKTYKA SPECJALNA
CELE ZADANIA ZASADY
Zdzisława Janiszewska-
Nieścioruk
DYDAKTYKA SPECJALNA
CELE ZADANIA ZASADY
Zdzisława Janiszewska-
Nieścioruk
Dydaktyka
•
Termin dydaktyka wywodzi się
•
z greckiego
•
didasco – uczę, nauczam;
•
didascalos – nauczyciel;
•
didaktikos – pouczający.
•
Dydaktyka jest działem pedagogiki
traktującym o kształceniu
umysłowym –
•
o nauczaniu i uczeniu się.
Historia
•
Nauczanie młodych pokoleń zawsze
miało znaczenie, jednak aż do wieku
XVII nie podlegało ono naukowym
rozważaniom, nie miało swojej teorii.
•
Pierwsze dzieło inicjujące rozważania z
zakresu dydaktyki wydano w 1613 r.
•
Krzysztofa Helwiga i Joachima Junga
„Krótkie sprawozdanie z dydaktyki,
czyli sztuki nauczania Wolfganga
Ratichiusa”.
Historia
•
Autorzy rozumieli dydaktykę jako
nauczycielską sztukę, a więc
umiejętność wypływającą z intuicji,
talentu czy też tradycji nauczania.
•
Takie rozumienie jej utrwalił Jan Amos
Komeński tytułując swą podstawową
pracę Wielka dydaktyka
przedstawiająca uniwersalną sztukę
nauczania wszystkich wszystkiego
(1657).
Historia
•
Wielka dydaktyka czyni
Komeńskiego prekursorem
naukowego traktowania dydaktyki.
•
Komeński, traktując człowieka jako
część przyrody, wskazuje na
konieczność dostosowania działań
kształcąco-wychowawczych do
naturalnych jego właściwości.
Historia
•
Augustynowi Hermanowi Niemeyerowi
zawdzięczamy oddzielenie rozważań
nad wychowaniem od swoistych
jedynie dla dydaktyki rozważań nad
nauczaniem.
•
Usytuowanie dydaktyki jako teorii
nauczania dokonało się za sprawą
niemieckiego filozofa, psychologa i
pedagoga – Jana Fryderyka Herbarta.
Dydaktyka specjalna
•
Ortodydaktyka (ang. Ortodidactis,
fr. I’orthodidactique, niem.
Orthodidaktik, ros. Ortodidaktika)
– dział pedagogiki specjalnej
(dydaktyka specjalna, teoria
nauczania specjalnego).
Dydaktyka ...przedmiot
•
Przedmiot – badanie procesów
kształcenia dzieci, młodzieży i
dorosłych z odchyleniami od normy –
„dydaktyka prostująca” (gr.ortos –
prosty, prawidłowy)
•
bez względu na rodzaj, złożoność,
zakres i genezę niepełnosprawności,
zaburzeń w zachowaniu, a także
zdolności i uzdolnień.
Dydaktyka...jest obecna...
•
Jest obecna wszędzie, gdzie zachodzi
proces kształcenia specjalnego.
•
Jej immanentną częścią są procesy
•
korygowania
•
i kompensowania.
•
Dlatego też mówi się o kształceniu
rewalidującym i resocjalizującym.
Dydaktyka...uwzględnia...
•
Jest zatem dydaktyką
uwzględniającą swoiste
warunki nauczania/uczenia się
osób z niepełnosprawnością
(Lipkowski, 1981).
Dydaktyka specjalna
cele i zadania
•
Do głównych zadań należy zaliczyć:
•
badanie procesu kształcenia dzieci,
młodzieży, osób dorosłych odchylonych
od normy zarówno w szkole, jak i poza
szkołą;
•
gromadzenie i opisywanie doświadczeń
dydaktycznych, wypracowanie bardziej
efektywnych form, zasad, metod i
środków edukacji specjalnej;
Cele i zadania
•
wzbogacanie i upowszechnianie
nowych, naukowo uzasadnionych
teorii nauczania specjalnego;
•
wypracowanie metod pomiaru
wyników kształcenia specjalnego;
•
wyznaczanie i określanie tendencji
w rozwoju edukacji paralelnej dla
osób z niepełnosprawnością, dla ich
pozaszkolnej rehabilitacji czy
resocjalizacji;
Cele i zadania...
•
Porównywanie i ocenianie postępów
rozwoju dydaktyki specjalnej w
kraju i za granicą (Gąsior, 1992).
•
Ogólny cel ortodydaktyki – jest nim
dostosowanie procesu kształcenia
do realizacji specjalnych potrzeb
uczniów odchylonych od normy w
rozmaitych zakresach.
Zasady kształcenia
specjalnego
•
W ortodydaktyce obowiązują
zasady kształcenia ogólnego.
Jednak ich zastosowanie w
działaniu wymaga uwzględnienia
właściwości rozwojowych
uczestników procesu kształcenia
specjalnego.
Zasady...
•
Ponadto specyfika kształcenia
specjalnego wskazuje na potrzebę
formułowania zasad swoistych dla
dydaktyki specjalnej, często
ujmowanych łącznie z zasadami
wychowania specjalnego.
Zasady...
•
Według O.Lipkowskiego (1981):
-
życzliwej pomocy,
-
Kształtowania pozytywnej atmosfery
pracy,
-
aktywności w nauce,
-
dominacji wychowania,
-
Indywidualizacji,
-
treści kształcących.
Wg Lipkowskiego...
•
Zasada pomocy i życzliwości –
powinna być stosowana w kształceniu
każdego dziecka, a w edukacji
niepełnosprawnych ma znaczenie
szczególne. Dziecko dotkliwie
odczuwające swoją niepełnosprawność,
nie mogąc sprostać wymaganiom
szkolnym może niechętnie podejmować
wszelkie zadania.
Wg Lipkowskiego... Cd.
•
Dziecko nie ma poczucia
bezpieczeństwa, czuje się niepewne,
zagubione, a jego kontakty społeczne
są utrudnione.
•
Pomoc dziecku w procesie nauczania
wyraża się w:
w przezwyciężaniu niewiary we
własne siły i możliwości,
Wg Lipkowskiego... Cd.
•
w pokonywaniu trudności związanych z
pracą w szkole, a w efekcie uzyskaniu
lepszego samopoczucia i pewności
siebie,
•
w poprawie sytuacji w zespole
rówieśników, w szkole i poza nią,
•
w przyjęciu postawy czynnej wobec
zadań szkolnych i obowiązków
pozaszkolnych,
Wg Lipkowskiego...cd.
•
uzyskaniu najlepszych wyników w
nauce szkolnej.
•
Zatem – pomoc nie ogranicza się
tylko do terenu klasy, ale z równą
uwagą realizowana jest w szerszym
środowisku życia osoby z
niepełnosprawnością.
Wg Lipkowskiego...
•
Zasada kształtowania pozytywnej
atmosfery pracy – zakładająca, że
dobre nastawienie do pracy
wzmaga i ożywia procesy
biologiczne, a także wpływa
korzystnie na efektywność i
wydajność w pracy.
Wg Likowskiego...
•
Życzliwy stosunek nauczyciela-
wychowawcy – może być
narażony na osłabienie i
wygaszenie. Przyczyną mogą być
np. trudności wychowawcze, jak
też subiektywne doznania.
Wg Lipkowskiego...
•
Aktywność – dziecka z niepełnosprawnością w
procesie nauczania jest istotnym warunkiem
efektywności tego procesu.
•
Aktywny udział dziecka w procesie nauczania
przyczynia się do:
•
rozwoju zainteresowań
•
ułatwia zrozumienie treści
programowych
•
łatwiejsze i trwalsze zapamiętywanie
•
przekazywanych informacji.
Wg Lipkowskiego...
•
Indywidualizacja – weryfikacja
planów pracy rehabilitacyjnej i
resocjalizacyjnej wraz z postępami
dziecka. Przy czym konieczne jest
wiązanie pracy wychowawczej z
procesem nauczania.
Wg Lipkowskiego...
•
Zasada dominacji wychowania –
oznacza, że:
•
plan pracy wychowawczej koreluje z
planem dydaktycznym,
•
organizacja pracy szkolnej uwzględnia
program wychowania, tzn. zaj.
pozalekcyjne, międzylekcyjne, pozaszkolne,
•
z uwagą należy traktować te sytuacje w
życiu dziecka, które są istotne dla
kształtowania jego postaw społecznych.
Wg Lipkowskiego...
•
Treści kształcące – powinny być
do „typu psychicznego”, jak też
mocnych i słabych stron dziecka.
Powinny także uwzględniać
potrzebę jego zawodowego
przygotowania.
Zasady kształcenia
specjalnego
•
Według J. Sowy i F.
Wojciechowskiego (2001)
•
- dokładne poznanie istoty
niepełnosprawności i ich przyczyn;
•
- indywidualizacji wymagań i doboru
metod oraz organizacji pracy pracy;
•
- systematyczności oddziaływania na
odchylenia;
Wg Sowy i
Wojciechowskiego...
•
- trwałych wyników oddziaływania
– podtrzymywania;
•
- elastyczności oddziaływania na
tle zachodzących zmian;
•
współpracy rodziny, specjalistów i
środowiska w oddziaływaniu
rehabilitacyjnym.
Zasady – dwie grupy
•
I – stanowi pewne
odzwierciedlenie niektórych
zasad formułowanych na gruncie
pedagogiki ogólnej, zwłaszcza
tych odnoszących się do aktywności,
motywowania, indywidualizacji,
trwałości zmian czy poglądowości.
Dwie grupy zasad...
•
Umiejscowienie tych zasad w
kontekście założeń pedagogiki
specjalnej przyznaje im odmienny
status, który:
•
umacnia ich rangę
•
nadaje nowy status.
Dwie grupy zasad...
•
II – zasady formułowane w związku z
niepełnosprawnością uczniów i
potrzebą specyficznej realizacji ich
potrzeb edukacyjnych.
•
Część z nich bezpośrednio organizuje pracę
wychowawczo-dydaktyczną nauczyciela, a
więc także ucznia, np. systematyczności
oddziaływania na odchylenia, terapii w
przypadku możliwości choćby minimalnej
poprawy stanu zdrowia, kompensowania
brakujących/zaburzonych zmysłów.
Dwie grupy zasad...
•
Część zaś wskazuje niezbędne
działania, które powinien podejmować
wychowawca w kontekście pracy z
uczniem niepełnosprawnym, np.
dokładnego poznania istoty
niepełnosprawności i ich przyczyn,
współpracy z rodzicami i innymi
specjalistami w oddziaływaniu
rehabilitacyjnym.
Dwie grupy zasad...
•
Ponadto są jeszcze zasady odnoszone
wyłącznie do nauczyciela – jego sfery
emocjonalnej (realnego optymizmu,
wytrwałości, zaangażowania
emocjonalnego) oraz
•
bezpośrednio normalizujące
sytuację dziecka (oprzyrządowania,
oprotezowania, wspomagania
technicznego).
Dydaktyka specjalna a
dydaktyki szczegółowe
•
Dydaktyka specjalna – koncentruje się na
problematyce wspólnej dla wszelkiego rodzaju
nauczania i uczenia się osób odchylonych od
normy (również „dodatnio”), a dydaktyki
szczegółowe w tym kontekście obejmują
analizę celów, treści, procesu, zasad, metod,
środków oraz form organizacyjnych
kształcenia osób z określonym odchyleniem od
normy (a nawet stopniem) skierowanych do
ustalonego typu kształcenia specjalnego
(Mikrut, Wyczesany, 1998).
Dydaktyki szczegółowe
a metodyki
•
W obrębie wyróżnionych dydaktyk
szczegółowych możliwy jest podział
analogiczny do prezentowanego na
gruncie dydaktyki ogólnej czyli podział
na
•
metodyki szczegółowe poszczególnych
przedmiotów (bloków) nauczania.
Szczegółowe dydaktyki
specjalne
•
Dydaktyka specjalna (ortodydaktyka)
dzieli się na szczegółowe dydaktyki
specjalne:
•
Oligofrenodydaktyka -
•
teoria nauczania upośledzonych
umysłowo/ niepełnosprawnych
intelektualnie;
Szczegółowe...
•
Surdodydaktyka –
•
teoria nauczania słabo słyszących
•
i niesłyszących;
•
Tyflodydaktyka –
•
teoria nauczania słabo widzących
•
i niewidzących;
Szczegółowe...
•
Dydaktyka terapeutyczna –
•
teoria nauczania przewlekle chorych i z
niepełnosprawnością ruchową;
•
Dydaktyka resocjalizująca –
•
teoria nauczania niedostosowanych
społecznie;
•
Dydaktyka zdolnych –
•
teoria nauczania zdolnych i wybitnie
zdolnych.
Szczegółowe...
•
Wskazane dydaktyki realizowane są w:
•
Edukacji elementarnej w szkole
podstawowej (metodyka kształcenia
zintegrowanego);
•
Klasach wyższych w szkole podstawowej
(metodyki kształcenia poszczególnych
bloków);
•
Gimnazjum i szkołach zawodowych
(metodyki kształcenia poszczególnych
przedmiotów).
Dydaktyka specjalna
kształcenia ustawicznego
•
Proces kształcenia mający miejsce
poza placówkami szkolnymi.
•
Potrzeba takiego kształcenia
realizowanego w różnych formach
jest mocno sygnalizowana w
dokumentach Procesu Bolońskiego!
Dydaktyka specjalna
w poszczególnych
formach kształcenia
specjalnego
Można zatem mówić o teorii nauczania
specjalnego w formach:
-
segregacyjnych (placówki specjalne);
-
częściowo segregacyjnych (klasa
specjalna przy szkole
ogólnodostępnej);
-
integracji instytucjonalnej (szkoła
klasa integracyjna);
Formy kształcenia
specjalnego
•
integracji naturalnej (dziecko
prowadzone programem szkoły
specjalnej w placówce
ogólnodostępnej);
•
nauczania indywidualnego (tzw.
domowego).