Pedagogika ogólna - wykłady
Geneza pedagogiki
Pedagogika (z grec. „prowadzenie chłopca) jako nauka powstała w XIX wieku, za sprawą J. F. Herbarta (nazywany jest on ojcem pedagogiki); jako pierwszy, zdobył on stopień naukowy profesora z zakresu tej dziedziny. Herbart oderwał pedagogikę od filozofii, ustanawiając ją autonomiczną dziedziną, którą oparł na dwóch naukach: etyce filozoficznej i psychologii; etyka wyznaczać miała cele wychowania, natomiast psychologia - środki dla realizacji tych celów. Pedagogika, będąc nauką o rozwoju dziecka, musiała zawierać niezbędny element nauki, czyli kształcenie, dlatego też nauka ta powiększyła swój obszar o andragogikę, zajmującą się wychowaniem i kształceniem człowieka dorosłego
Funkcje pedagogiki
pragnostyczna - na podstawie poznanych prawidłowości przebiegu zjawisk, określa przyszłe zmiany i rozwój obiektywnej rzeczywistości
diagnostyczna - określa, opisuje dany stan rzeczy
instrumentalno - techniczna - dotyczy konkretnych działań
humanistyczna - umożliwia zaspokajanie potrzeb człowieka związanych z poznawaniem obiektywnej rzeczywistości.
Subdyscypliny pedagogiki
pedagogika ogólna - zajmuje się charakterystyką pedagogiki jako nauki; analizuje podstawowe pojęcia pedagogiczne oraz historyczne uwarunkowania, bada poszczególne czynniki wychowania oraz zajmuje się problematyką edukacji permanentnej
dydaktyka - jest teorią kształcenia, zajmującą się istotą oraz przebiegiem procesów nauczania; analizuje również cele, treści, formy organizacji oraz zasady i metody nauczania; dzieli się na dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe (te odnoszą się do poszczególnych przedmiotów nauczania ogólnokształcącego jak i zawodowego na poszczególnych etapach kształcenia
teoria wychowania - jej celem jest wyjaśnianie zadań, treści, form organizacji oraz zasad i metod wychowania moralnego; wiele miejsca poświęca ona teorii wychowania w rodzinie, w obszarze zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz pracy wychowawczej w dziecięcych i młodzieżowych organizacjach
historia wychowania - to nauka o metodach i formach, organizacji procesu wychowania, ustrojach i systemach oświatowych w ich kontekście historycznym; jest nauką o systemach oświatowych oraz o genezie i historii myśli pedagogicznej
Metody stosowane w badaniach pedagogicznych
EKSPERYMENT - to metoda naukowego poznania określonego wycinku rzeczywistości, polegająca na wywołaniu, lub tylko zmianie przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś czynnika i obserwowaniu zaszłych zamian
SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY - stanowi badanie grupy ludzi, ich poglądów, opinii, a także badanie rozmiaru i natężenia zjawisk społecznych; stosuje się technikę ankiety, wywiadu lub analizy diagnostycznej
STUDIUM INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU - szczegółowe badanie i analiza sytuacji wymagającej pomocy; uwzględnia nie tylko indywidualną biografię, lecz także środowisko społeczne i sytuację rodzinną badanej jednostki; zadaniem pracownika społecznego jest wyjaśnienie przyczyny powstałej sytuacji oraz określenie możliwości usunięcia źródeł negatywnych zjawisk i procesów. Zadaniem pomocy społecznej jest nie tylko wsparcie materialne ale przede wszystkim pobudzanie własnej aktywności i zaradności osób objętych pomocą, czemu służyć mają wywiady, wizyty domowe czy lustracje społeczne
Główne pojęcia w pedagogice
Socjalizacja - to ogół wpływów środowiskowych; jest to wprowadzanie jednostki w obiektywny świat społeczny lub jego sektor; socjalizacja pierwotna - stanowi socjalizację, przez którą jednostka przechodzi w okresie dzieciństwa, dzięki której staje się ona członkiem społeczeństwa; socjalizacja wtórna - jest to każdy następny proces, wprowadzający jednostkę (mającą już za sobą socjalizację pierwotną) w nowy sektor obiektywnego świata
Kształcenie - to samodzielne jak i kierowane czynności jednostki, podejmowane w celu osiągnięcia określonego zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznanie samego siebie, zdobycia umiejętności niezbędnych do zmieniania swojego otoczenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań oraz ogólnej sprawności umysłowej; rezultatem kształcenia jest zdobycie określonego poziomu wykształcenia
Nauczanie - to kierowanie procesem uczenia się; jest to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami prowadząca do zdobywanie przez nich wiedzy, umiejętności, nawyków oraz rozwijania zdolności i zainteresowań
Osobowość - to zbiór względnie stałych cech oraz mechanizmów wewnętrznych; osobowość kształtowana jest w trakcie rozwoju społecznego jednostki - początkowo dzięki emocjonalnym wpływom najbliższego otoczenia natomiast później również w szkole, pod wpływem telewizji, radia i własnej aktywności
Uczenie się - jest procesem, w toku którego na podstawie doświadczeń, poznania i ćwiczeń, powstają nowe formy zachowania się i działania lub też ulegają zmianom formy już nabyte; uczenie się (obok pracy, zabawy i działalności społeczno - kulturalnej) jest jedną z podstawowych form działalności ludzkiej; istnieją różne teorie uczenia się (np. asocjacjonizm, teoria postaci, teoria pawłowa, operacjonizm)
Wychowanie - to całość celowych i świadomych oddziaływań środowiska społecznego na jednostkę, trwające w ciągu całego jej życia; w zakres tego pojęcia wchodzą następujące formy wychowania: wychowanie naturalne - odbywające się pod wpływem środowiska, w którym jednostka funkcjonuje; wychowanie instytucjonalne - czyli celowe i planowane oddziaływanie instytucji wychowującej (szkoły, domów dziecka, internatów, przedszkoli)
Samowychowywanie - to oddziaływanie wywierające wpływ na stosunek jednostki do otaczającego ją świata; to kształtowanie się systemu wartości, norm i celu życia
Systemy Wychowawcze
Sofiści - byli nauczycielami w starożytnej Grecji, nauczali mądrości i cnoty; jako pierwsi opracowali metody wychowania opierające się na bezpośrednim kontakcie z młodzieżą; przestrzegali oni zasad zarówno indywidualizacji jak i uspołecznienia; wychowanie w ich ujęciu oznaczało przede wszystkim rozwój intelektu, gdyż według nich wiedzieć jest tożsame z postępować słusznie; Sofiści analizowali poszczególne czynniki wychowania, wymieniając wśród nich: wrodzone zadatki, środowisko wraz z jego kulturą, ćwiczenie, uczenie się, własna aktywność jednostki
Sokrates - wyróżnił następujące etapy wychowania i logiczne stopnie nauczania: uczenie się → nauczanie → umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy
Kwintylian - swoje poglądy o wychowaniu oparł na analizie następujących pojęć: cele, metody, proces, warunki
Arystoteles - na jego twierdzeniach opierała się cała nauka o wychowaniu aż do XVII wieku; wychowanie w jego ujęciu miało charakter polityczny i państwowy, gdyż człowiek nie może żyć poza społeczeństwem, człowiek jest jednostka polityczną; ten wielki filozof rozwinął etykę przyjaźni i etykę współczucia miedzy ludźmi, kładł nacisk na wychowanie w rodzinie, zwraca również uwagę na dobór osób przebywających w towarzystwie dziecka (nie powinno ono przebywać w towarzystwie niewolników); zauważał wyraźne związki między pedagogika i psychologią.
Vives - był przeciwnikiem wychowania scholastycznego a zarazem zwolennikiem wychowania państwowego; zalecał oparcie nauczania na obserwacji, spostrzeganiu i rozwijaniu samodzielności uczniów; w stosowanych metodach wychowawczych zalecał bardziej łagodność i pobudzanie zainteresowań niż kary; zalecał prowadzenie ćwiczenia fizycznych świeżym powietrzu; jako najlepszy sposób na utrzymania karności uważał przywiązanie ucznia do nauczyciela
Rousseau - jako pierwszy zwrócił on uwagę na potrzebę uwzględnienia indywidualnych cech dziecka, podkreślał znaczenie specyficznych praw w rozwoju osobniczym dziecka oraz przełomowe znaczenie procesu dojrzewania; wiążąc zagadnienia pedagogiczne z psychologią, stał się inicjatorem dziedziny o nazwie pedagogika psychologiczna; swoją wizję wychowania naturalnego i wszystkie z nim związane wskazówki pedagogiczne odnosił on do sfery zamożnych - stał na stanowisku, iż to bieda zapewnia niższym klasom wychowanie naturalne; odrzucił także wychowanie kobiet, jako zbędne dla roli, jaką miały odgrywać w społeczeństwie ( żona, matka )
System herbartowski - został opracowany w 1807 roku przez J. Fryderyka Herbarta, który zakładał, iż proces nauczania dominuje nad procesem uczenia się; w Niemczech rozwinęła się nowa gałąź przemysłu: masowo drukowano książki, powstał pierwszy masowy zawód nauczyciela, który był urzędnikiem, funkcjonariuszem państwowym; taki nauczyciel kształtował obywateli w sposób odpowiadający państwu; powstało szereg placówek do kształcenia nauczycieli; każda szkoła składała się z kilku oddziałów klasowych (od 4 do 8) i musiały one posiadać 2 mieszkania dla nauczycieli. System szkolenia → uczniów kształtowano na obywateli posłusznych państwu, posiadający wykształcenie ogólne byli humanistami, podstawą była znajomość greki i łaciny jak również kultury, sztuki, gry na instrumentach; nauczyciel miał dominującą pozycję - wykładał i przekazywał wiedzę, utrzymywał również dyscyplinę w szkole (stosowano kary cielesne); był to rodzaj kształcenia reprodukcyjnego a rodzice nie mieli żadnego wpływu na funkcjonowanie szkoły (istniał mit, że nauczyciel zawsze ma rację); w każdym powiecie znajdowała się komórka kontrolująca szkołę i jej efekty nauczania; wszystkie lekcje były uporządkowane według systemu; niemal cały świat przyjął system herbertowski (nawet Rosja)
System progresywny J. Deweya - był on amerykańskim pedagogiem i psychologiem, stworzył szkołę na potrzeby lokalnej społeczności, która miała służyć zarówno dzieciom jak i dorosłym (po południu uczniowie i dzieci, wieczorem dorośli); ponieważ rodzice płacili, nauczyciele byli podporządkowani im; nauczyciel był organizatorem, źródłem wiedzy stawał się każdy, kto miał coś do powiedzenia; zajęcia miały racjonalnie łączyć naukę książkową ze zdobywaniem wiedzy na drodze samodzielnego wysiłku umysłowego oraz zajęć praktycznych (idea łączenia teorii z praktyką);
Pedagogika krytyczna - w latach siedemdziesiątych XX wieku w USA nastał okres postmodernizmu; filozofii zwanej wielkim cytowaniem (opierała się na przywołaniu do rzeczywistości tego, co już miało miejsce); nurt postmodernistyczny wyrósł na literaturze, później został też wliczony do innych dziedzin; Jock Derrika wprowadził pojęcie dekonstrukcji tekstu (interpretowanie dzieł jak kto chce - każdy mógł odczytać to, co chciał, dokonując rekonstrukcji); New Age - był chwilowym zachwytem, przygotowaniem na przyjście nowego tysiąclecia, zaczęły pojawiać się różne wizje
Pedagogika pogranicza kulturowego - Amerykanie odkryli, iż wielkie zróżnicowanie wśród amerykańskiej ludności wymusza naukę tolerancji i umiejętności akceptacji; tak właśnie przejawia się pedagogika pogranicza kulturowego; tolerancja umożliwia wyrównanie szans w dostępnie do edukacji, kultury czy polityki (Kossak i Łuczewski zajmowali się badaniem pogranicza kulturowego na Kaszubach)
Antypedagogika - Hubertus Schoenebuk był pacyfistą, stworzył on nurt zwany antypedagogiką (przeciwieństwo pedagogiki); założył on w Berlinie stowarzyszenie, którego celem było nadanie dzieciom pełnych praw obywatelskich: dzieci powinny mieć prawo wyboru środowiska w którym chcą żyć, mają one własny instynkt poczucia dobra podczas gdy dorośli zmieniają jego osobowość; nauczanie pedagogiczne jest represyjne; próbował on upowszechnić swoje idee - jeździł dużo po Polsce, często bywał w Łodzi; mimo iż w Niemczech został znienawidzony - wiele jego poglądów zostało włączonych do praktyki
Pedagogika humanistyczna - głosiła rozwój wychowanka, promowanie szeroko pojętych zmian człowieka oraz rewizję obowiązujących pojęć świata; nauczyciel powinien mieć wpływ na dziecko polegający na organizowaniu sytuacji, warunków sprzyjających jego rozwojowi a ich więź oparta powinna być na współdziałaniu i partnerstwie
Proces wychowania - to działania podejmowane przez wychowawców a określone przez politykę edukacyjną państwa; działania te powodują pewne skutki w osobowości wychowanka
Ideał wychowania - (od słowa idee oznaczającego posiadanie czegoś, co obiektywnie nie istnieje); to pewna myśl, organizująca praktykę, która sama w sobie nie istnieje, zawierająca pełen opis dojrzałej osobowości człowieka; ideał wychowania jest bliski pojęciu, które występuje na gruncie socjalizacji - jest on przekazywany z pokolenia na pokolenie; ideał ma charakter świadomy; na ideał składają się nadrzędne cele wychowania - 3 zasady:
→ dążenie do poszukiwania Prawdy o świecie, mądrość
→ sfera emocjonalna, konstruowana przez wartość piękna
→ życie zgodnie z zasadami naturalnymi
Cele instrumentalne (kierunkowe) - cele etapowe i cele operacyjne; rozwijanie umiejętności człowieka; cele wychowania - są ściśle powiązane z ideałem - to stan rzeczy, które pragniemy osiągnąć, ukierunkowujący nasze działania; źródła celów wychowania: biologiczne (rozwój organizmu, bycie elementem przyrody) - Jan Jakub Rouseau w XVIII wieku uznał, iż wychowanie człowieka nie powinno odbiegać od wzrostu biologicznego - powinno się mieć jak najwięcej moralności naturalnej; społeczeństwa ( J. Dewey) - najważniejsze jest dobro środowiska; uniwersalne - przywołuje się 4 wartości: prawdę, dobro, piękno i sprawiedliwość; wizja przyszłości - źródła ideologiczne, przyszłość społeczeństwa; wartości religijne - tradycja religijna w jakiej wychowywane jest dziecko
Formy wychowania - proces wychowania ze względu na rodzaj podejmowanych aktywności wychowanka, przyjmuje pewne formy; wyróżnia się dwa rodzaje tych form: rzeczowe (wycieczka edukacyjna, zabawa, nauka szkolna) i organizacyjne (działalność zespołowa, indywidualna, zbiorowa)
Dziedziny wychowania moralnego - wychowanie to polega na wdrażaniu ludzi do zachowań zgodnych z przyjętymi normami i zasadami w danym społeczeństwie, umożliwiającymi harmonijne współżycie; człowiek nie mógłby żyć w społeczeństwie, w którym nie obowiązywałyby żadne normy regulujące zachowania innych ludzi, gdyż nie mógłby być pewny swego bezpieczeństwa, własnego mienia i spokoju; tak więc wpajanie dzieciom i młodzieży zasad moralnych, przez wyjaśnianie ich znaczenia ma na celu ochronę pojedynczych osób
Wychowanie intelektualne - jego celem jest zapoznanie dzieci i młodzieży lub dorosłych z najważniejszymi prawami, zjawiskami oraz faktami z obszaru nauk ścisłych i przyrodniczych oraz z zakresu życia społecznego i kulturalnego, co pozwala na rozwinięcie orientacji w otaczającej nas rzeczywistości oraz przygotowuje do życia w ciągle zmieniających się warunkach; ogół wiedzy wraz z przekonaniami tworzą określony światopogląd; wychowanie intelektualne nie tylko wzbogaca wiedzę i kształtuje umiejętności, lecz również kształtuje zdolności poznawcze
Wychowanie estetyczne - polega na rozbudzaniu wrażliwości u dzieci, młodzieży i dorosłych na różne przejawy piękna
Wychowanie fizyczne - jego przebieg oraz efekt uczenia się, w dużej mierze zależy od stanu zdrowia fizycznego jednostek jak i od ich trybu życia; ruch ma korzystny wpływ również na pracę narządów wewnętrznych
Wychowanie zdrowotne - ma ono prowadzić do kształtowania pozytywnych postaw wobec własnego oraz zdrowia innych ludzi; a więc chodzi tu przede wszystkim o ukształtowani pro-zdrowotnych postaw; wychowanie to powinno być realizowane przede wszystkim w rodzinie i szkole, oraz innych instytucjach opiekuńczo-wychowawczych (szczególna rolę odgrywają tu placówki zdrowia, które powinny współpracować z innymi placówkami)
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.