WSTĘP DO NAUKI O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

WYKŁAD 3 - Uczestnicy stosunków międzynarodowych

Dr Aleksandra Jarczewska

Uczestnicy SM - wprowadzenie

1. Pojęcie uczestnika

2. Atrybuty

3. Klasyfikacje

4. Ewolucja

5. Charakterystyka

1. Pojęcie uczestnika międzynarodowego

• Uczestnictwo w stosunkach międzynarodowych - aktywność poza granicami państwa pochodzenia

Czynności i działania - istota pojęć, różnice

• Uczestnicy - podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej- do zmieniania i utrwalania w sposób zamierzony stanów środowiska międzynarodowego
  

• Uczestnictwo pierwotne i wtórne:

• Pierwotne - wynikające z samego faktu istnienia, a nie nadania przez czynnik zewnętrzny

• Wtórne - wynikające z nadania

2. Atrybuty uczestnictwa

• zdolność do samodzielnego działania w skali międzynarodowej,

• zdolność do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe,

• określony stopień zorganizowania

3. Uczestnicy SM - możliwe klasyfikacje (różni autorzy)

• J. Kukułka

• Narody

• Państwa

• Organizacje międzynarodowe (międzyrządowe i pozarządowe)

• Struktury i siły międzynarodowe (osoby, grupy i stowarzyszenia, firmy wielonarodowe)

• T. Łoś-Nowak

• dzieli uczestników stosunków międzynarodowych na dwie główne grupy:

państwa i organizacje międzynarodowe (podmioty niesuwerenne), czyli uznaje, że wszyscy uczestnicy pozapaństwowi są jednym z typów organizacji międzynarodowej

• I. Rysińska dzieli uczestników SM na:

• państwowych

• pozapaństwowych:

• narody

• organizacje i ruchy międzynarodowe

• uczestnicy transnarodowi (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły)

• prywatne i terytorialne podmioty krajowe

• P. Willets uczestnicy:

• państwowi

• transnarodowi - w grupie uczestników transnarodowych umieszcza on „wszystkich nie-rządowych aktorów z jednego kraju, którzy wchodzą w relacje z aktorami z innych krajów, lub z organizacjami międzynarodowymi”.

• Uczestnicy transnarodowi to:
  

• usankcjonowani prawnie aktorzy transnarodowi

• lokalne organizacje pozarządowe (single-country NGOs)

• partie polityczne

• przedsiębiorstwa transnarodowe

• nieusankcjonowani prawnie aktorzy transnarodowi

• ruchy wyzwoleńcze

• organizacje przestępcze

Uczestnicy stosunków międzynarodowych - podsum. klasyfikacji

• Uczestnicy państwowi

• Państwa

• Uczestnicy pozapaństwowi:

• OM (IGO i NGO's)

• Korporacje (PM)

• Uczestnicy transnarodowi

• Podmioty krajowe

4. Ewolucja uczestników stosunków międzynarodowych

Zwiększanie liczby podmiotów - charakterystyczne dla państw, organizacji międzynarodowych oraz przedsiębiorstw międzynarodowych (korporacji)

Wzrostowi liczbowemu uczestników towarzyszy proces dyferencjacji:

1. Powstawały nowe typy i rodzaje uczestników międzynarodowych

2. Rozszerzenie ideologicznego zróżnicowania podmiotów międzynarodowych

3. Rozszerzenie zakresu i celów uczestników

Efekt ewolucji - powstawanie nowych uczestników - autonomiczni konkurenci lub sojusznicy, którzy wkraczają we wszystkie sfery życia międzynarodowego

• = wzbogacanie stosunków `

• = rozszerzanie zakresu przedmiotowego (nowe problemy)

• = wzrost dynamiki i złożoności życia międzynarodowego

5. Charakterystyka uczestników stosunków międzynarodowych

• Państwa w SM

Państwo

• suwerenna jednostka / organizacja terytorialno-polityczna

• trzy zasadnicze elementy definicyjne pańśtw - terytorium, ludność, władza

Atrybuty państw jako uczestników stosunków międzynarodowych: (J. Kukułka)

• główny atrybut państw - suwerenność, która odróżnia go od innych podmiotów i wskazuje, że państwo jest odrębną i niezależną jednostką geopolityczną

• prawo legacji czynnej i biernej - możliwość wysyłania i przyjmowania przedstawicieli

• prawo uczestniczenia we wszystkich przejawach istniejących stosunków międzynarodowych

• prawo współtworzenia nowych instytucji i struktur w środowisku międzynarodowym

Państwo jest uczestnikiem pierwotnym - z chwilą powstania uzyskuje zdolność do aktywności międzynarodowej

Przedmiot międzynarodowej aktywności państw jest w zasadzie nieograniczony

Formy międzynarodowej aktywności państw:

• utrzymywanie stosunków z innymi

• zawieranie umów

• współtworzenie organizacji

• uczestniczenie w organizacjach, i konferencjach itp.

Sposoby powstawania państw:

• Wewnętrzne procesy narodowo-wyzwoleńcze = wyłonienie rządu, który obejmował władzę nad danym terytorium

• Wyzwolenie narodowe spod zależności lub innych narodów

• Oderwanie części terytorium od istniejącego państwa (Bangladesz od Pakistanu)

• Rozpad państwa na kilka nowych (Austro-Węgry, ZSRR)

• Połączenie kilku istniejących w jedno (Tanzania)

Uznanie państw - faktyczny udział państwa w stosunkach międzynarodowych zaczyna się wraz z chwilą jego uznania przez inne państwa

Rodzaje uznania:

• Wyraźne - oświadczenie notą lub umowa bilateralna

• Dorozumiane / milczące - przez nawiązanie stosunków dyplomatycznych

• Uznanie indywidualne

• Uznanie zbiorowe (w wyniku głosowania na forum międzynarod.)

• De iure - bezwarunkowe i całkowite

• De facto - prowizoryczne, które może być cofnięte

Zdolność do działań międzynarodowych jest wspólna wszystkim państwom, ale nie jest ona jednakowa - zakres ich zdolności do działań międzynarodowych jest ograniczony i uzależniony od:

1. Potencjału państwa (zasobów materialnych i ludzkich) na tej podstawie wyznacza się możliwości działania państwa i dzieli się je na grupy

• Mocarstwa uniwersalne - zdolne do działań w skali globalnej na wszystkich płaszczyznach

• Mocarstwa sektorowe - w konkretnej dziedzinie

• Mocarstwa regionalne

• Państwa zdolne do działań w skali lokalnej

2. Zakresu uznania przez inne państwa - - uznanie jest warunkiem nawiązania bezpośrednich stosunków

3. Ograniczeń wynikających ze zobowiązań międzynarodowych - np. ogłoszenie neutralności, państwa pokonane w wojnach

4. Zakresu faktycznej autonomii i swobody - poszanowania niezależności przez inne państwa (np. działania ZSRR wobec państw satelickich)

5. Zakresu nawiązanych stosunków dyplomatycznych - nie ze wszystkimi państwami nawiązywane są stosunki i nie ze wszystkimi w równym stopniu

• Narody

• uważane za jednych z ważniejszych uczestników stosunków międzynarodowych - choć ich uczestnictwo ma charakter przejściowy

• stają się uczestnikami, gdy podejmują działania na rzecz utworzenia własnego państwa

• przestają nimi być po osiągnięciu celu - funkcje ich reprezentacji przejmuje wtedy państwo

• Organizacje Międzynarodowe / IGO's

• Około 250 organizacji międzyrządowych

• Przykłady:
  NATO
  ONZ
  Rada Europy
  OBWE (OSCE - Organ. of Security and Cooperation in Europe)

• Organizacje Pozarządowe /NGO's

• Ponad 6000

• Przykłady:
  Międzynarodowy Czerwony Krzyż
  Amnesty International
  Greenpeace
  International Chamber of Commerce
  

• Przedsiębiorstwa międzynarodowe / korporacje

• 70 tysięcy przedsiębiorstw międzynarodowych
  (w 1995 - 20 tys. korporacji), które posiadają
  

• 700 tysięcy filii
  (w 1995 - 250 tys. filii, ale pod koniec XX wieku było ich 820 tysięcy), a
  

• Inne podmioty w stosunkach międzynarodowych (podręcznik)

---