Wykład 4 12.03.2009r

HIGIENA SZKOLNA

W XIX wieku zwracano uwagę na środowisko i budynek szkolny jedynie pod kątem ochrony przed czynnikami atmosferycznymi i umożliwieniem nauczania w grupach.

W Polsce problematyką higieny szkolnej zajmowali się : Jędrzej Śniadecki i Tadeusz Czacki.

W XX wieku zaczęto zwracać uwagę również na zwalczanie chorób zakaźnych. Na początku XX wieku odbyły się konferencje dotyczące HSZ:

• W 1904 roku w Norymberdze

• 1907 roku w Londynie

• 1910 roku w Paryżu

• 1914 roku w Buffalo

Współcześnie higiena szkolna zajmuje się:

- higieną nauczania

- rozwojem dziecka

- dojrzałością fizyczną i psychiczną

- działaniami profilaktycznymi realizowanymi w szkole

Struktura opieki medycznej nad uczniami w Polsce:

Na poziomie podstawowym opiekę medyczną sprawują:

- Pielęgniarka szkolna

- lekarz rodzinny

Na poziomie terenowym- Poradnia Medycyny Szkolnej

Na poziomie województwa:

- Sekcja Medycyny Szkolnej

- Wojewódzka Poradnia Wychowawczo-Zawodowa

Pielęgniarka szkolna

Do jej obowiązków należy:

1. organizacja masowych badań lekarskich

2. udzielanie konsultacji

3. nadzór nad terminem i wykonywanie szczepień ochronnych

4. współpraca z lekarzem, rodziną ucznia i z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną

5. prowadzenie dokumentacji

W sytuacjach zaniedbań rodzicielskich pielęgniarka zgłasza się z uczniem na obowiązujące badania.

Na jej etat przypada 800-1200 uczniów.

Lekarz rodzinny

W szkołach podstawowych i gimnazjalnych zgłasza się do niego uczeń z rodzicem (lub pielęgniarką szkolną).

W szkołach ponadgimnazjalnych - sam uczeń.

Nie przewiduje się dublowania opieki lekarskiej przez lekarza szkolnego i lekarza w miejscu zamieszkania.

Dokumentacja

1. karta zdrowia ucznia

2. karta badania rozwoju i zdrowia ucznia

3. karta badania rozwoju ucznia

4. karta badania rozwoju ucznia kończącego szkołę ponadpodstawową

5. orzeczenie lekarskie dotyczące kształcenia i nauki zawodu

6. kwalifikacja do nauki pływania

7. kwalifikacja do szczepień ochronnych

Pomieszczenia szkolne

Sala w kształcie prostokąta, jeśli szerokość nie przekracza 7,2 m, powinna mieć okna po lewej stronie. Jeśli szerokość sali przekracza 8,4 m - okna powinny być po obu stronach. Oświetlenie sztuczne ( elektryczne) min 300 lx.

Współczynnik świetlny

Jest to stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi.

- W pracowniach i warsztatach 1:4 do 1:5.

- W pomieszczeniach pomocniczych i usługowych (świetlica, stołówka) 1:6 do 1:8.

- W innych pomieszczeniach (szatnia) 1:8 do 1:12.

Mikroklimat

Temperatura - w pomieszczeniach do nauki 18-19 C; w salach specjalnych 14-22 C

Wilgotność względna - około 50% ( z wyjątkiem niektórych warsztatów szkół zawodowych)

Ruch powietrza 0,1 -0,2 m/s( z wyjątkiem j.w)

Wybrane normy

Działka szkolna :

- na jednego ucznia przypadać musi co najmniej 3,5m²

- dla dzieci klas I-III musi być wytyczony odrębny plac rekreacyjny

Gdy odległość od domu do szkoły przekracza 4 km ( 3km dla dzieci klas I-III) - musi być zapewniony przewóz lub komunikacja miejska.

Odległość boiska od szkoły nie większa niż czas trwania przerwy (ok. 10 min)

Czynniki szkodliwe/uciążliwe środowiska szkolnego

- wymuszona pozycja - negatywny wpływ na układ ruchu

- jednostronne obciążenie CUN, narządu wzroku i słuchu - przeciążenie tych narządów

- ujednolicenie metod i form nauczania - nieuwzględnienie predyspozycji ucznia

- monotonia - klasowo-lekcyjna forma nauczania

- przeciążenie nauką - dysproporcja czasem nauki a czasem wypoczynku

- wadliwy rozkład zajęć

- negatywne bodźce emocjonalne - np. kartkówki, sprawdziany

Trudności przystosowania ucznia do systemu szkolnego prowadzą do :

- nerwic

- wad postawy

- wad wzroku

- niedosłuchu

Meble szkolne

Aby umożliwić prawidłowy rozwój postawy ciała oraz zapobiec dolegliwościom i chorobom kręgosłupa zapewnia się dzieciom i młodzieży w placówkach szkolnych meble dostosowane do wysokości ciała.

Wysokość siedzenie powinna być równa długości podudzi (od szczytu dołu podkolanowego) + 2 cm(obcas)

Pulpit powinien być umieszczony 2 cm powyżej łokcia.

Odstęp czyli równica między wewnętrzną krawędzią siedzenia i blatu, powinien być ujemny.

W Polsce ławki, krzesła i stoliki produkowane są zgodnie z polską normą

- model starszy uwzględniający różnice wzrostu do 10 cm - 7 rozmiarów ( rozmiar 1 od 105 do 115 cm wzrostu itd.)

- model nowszy - uwzględniający różnice wzrostu do 15 cm - 6 rozmiarów.

Z punktu widzenia higieny szkolnej korzystniejszy jest mebel za niski. Dłuższa praca w meblu za wysokim prowadzi szybciej do zmęczenia statycznego. Szczególnie niekorzystny jest za wysoki pulpit, gdyż zmusza ucznia do opuszczania niepracującego ramienia( dla zwolnienia napięcia mięśni), a w konsekwencji do powstania bocznych skrzywień kręgosłupa.

Etapy rozwoju:

1. progresji - rozrost - dojrzewanie

2. stabilizacji (dojrzałego organizmu)

3. regresji (starzenia ) - postępowanie procesów i przemian degeneracyjnych

Okresy rozwoju dzieci i młodzieży

1. prenatalny (płodowy)

2. noworodkowy (do 4 tygodnia życia)

3. niemowlęcy (2-12 miesiąc życia)

4. wczesnego dzieciństwa (2-3 rok życia)

5. przedszkolny( 4-6 rok życia)

6. szkolny (7-15 rok życia)

7. młodzieńczy ( 16-20 rok życia)

Genetyczne uwarunkowania rozwoju fizycznego:

- tempo, rytm rozwoju

- bezwzględne rozmiary ciała

- wrażliwość na bodźce środowiskowe - jest prawdopodobnie większa u chłopców jako heterozygot

Środowiskowe uwarunkowania rozwoju fizycznego:

1. umożliwiają wykorzystanie możliwości zawartych w genotypie:

1. warunki społeczno-bytowe( żywieniowe, mieszkaniowe)

2. uwarunkowanie kulturowe (dbałość o zdrowie)

3. stresy psychiczne

4. uzależnienia

5. aktywność fizyczna

6. klimat, przyroda itd

2. ukierunkowane na nie są działania prewencyjne i profilaktyczne

Okres płodowy:

Na rozwój dziecka wpływają:

- genotyp dziecka - 18%

- genotyp matki - 20%

- środowisko - 62%

Dzieciństwo:

Po porodzie na rozwój dziecka wpływa przede wszystkim jego genotyp.

- 1 r.ż - wzrost kości na długość

- 2 r.ż. - rozwój: tkanki mięśniowej, siły mięśni, poczucia równowagi

- mniejszym stopniu rozwój tkanki chrzęstnej

- w najmniejszym stopniu rozwój tkanki tłuszczowej

Prawidłowy przebieg rozwoju progresywnego zależy od:

1. kodu genetycznego

2. materiału pokarmowego (zapewnia: energię, materiał budulcowy, przemianę materii)

3. czynników zewnętrznych (społeczne, psychogenne, przyrodnicze)

Metody stosowane w badaniach rozwoju:

Badania longitudinalne - prowadzone u tych samych osób (dzieci)w określonych odstępach czasowych ( badania przesiewowe u : 2, 4, 6, 10, 14, 18-latków)

Badania przekrojowe - prowadzone w tym samym czasie u wielu osób (dzieci) polegające na pomiarach licznych cech antropometrycznych.

Metody kontroli rozwoju fizycznego:

Tabele - przeciętne wielkości poszczególnych cech (wzrost, masa ciała, obwód głowy, obwód klatki piersiowej, grubość fałdów skórno-tłuszczowych) w zależności od wieku.

Siatki centylowe - przedstawiają pozycję centylową dziecka w trakcie kolejnych badań ( w zależności od wieku, wzrostu, masy).

Siatki skorelowanych cech (kanały) - odpowiadające proporcji cech(najczęściej masa/wzrost)w poszczególnych przedziałach wiekowych; pomocne w ciągłej kontroli rozwoju dziecka.

Profile wielocechowe - odzwierciedlają postępy terapeutyczne i są pomocne w diagnostyce; pozwalają ocenić jednocześnie więcej cech; stosowane przez endokrynologów.

Ocena rozwoju somatycznego:

- badania wymiarów(długości, obwodów) i masy ciała

- badanie składu chemicznego (tkanka tłuszczowa, mięśniowa, woda)

- obserwacja: - pojawiania się wskaźników dojrzewania

- zmian morfologicznych organizmu (wiek kostny, zębowy, wiek pojawiania się drugorzędowych cech płciowych).

Ocena przebiegu wzrastania:

- tempo rozwoju- rozwój danej cechy od urodzenia do momentu badania

- dynamika rozwoju - zakres zmiany danej cechy od poprzedniego badania

- rytm rozwoju - ocena zmian dynamiki rozwoju w kolejnych okresach życia

Zakres i formy opieki zdrowotnej nad uczniami:

1. powszechne badania profilaktyczne( 2, 4, 6, 11, 15, 19-latków)

1. ocena stanu zdrowia , kwalifikacja do zajęć WFu, sportu

2. w 15 rż- wskazania do dalszej nauki i kształcenia

3. w 19 r.ż.- ocena zdolności do pracy

2. badania przesiewowe (choroby, wady- wstępna selekcja)

3. badania stomatologiczne - okresowe

4. fluorkowa profilaktyka próchnicy

5. profilaktyka ortodontyczna

6. szczepienie- obowiązkowe

Auksologia - jest to nauka zajmująca się wzrastaniem organizmu w ciągu pierwszych 20 lat życia człowieka w powiązaniu z czynnikami środowiskowymi.

Ocena rozwoju (na podstawie):

1. wywiad - cechy rodziców, przebieg ciąży, porodu, pierwsze miesiące, lata życia.

2. ocena somatoskopowa - typ budowy, proporcje ciała, odżywianie, wtórne cechy płciowe, ocena tarczycy

3. badanie przedmiotowe- wiek zębowy, kostny, płciowy

4. badania pomocnicze- w miarę potrzeb

Diagnostyka rozwoju:

I stopnia - lekarz POZ

II stopnia - konsultacje specjalistyczne (Ocena pogranicza normy auksologicznej i ewentualnych wariantów rozwoju)

TYPAUKSJA - prawidłowy

DYSAUKSJA - atypowy, nieharmonijny, bez patologii

AUKSOPATIA - nieprawidłowy, najczęściej opóźniony, o cechach endokrynopatii

III stopnia - w oddziałach pediatrycznych lub endokrynologicznych (rozpoznanie, leczenie)

Akceleracja - jest to przyspieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewania. Obejmuje:

1. zmianę kolejności stadiów niektórych procesów rozwojowych( wiek kostny, wiek zębowy)

2. retardacja (zwolnienie) procesów inwolucyjnych np.przedłużenie potencji, przedłużenie życia

3. leptosomizacja sylwetki ciała młodzieży (znaczny wzrost wysokości przy niewielkim wzroście masy ciała). Wysokość ciała jest podstawowym miernikiem akceleracji. W okresie płodowym i krótko po narodzinach.

1. Większa masa płodu

2. Przyspieszenie rozwoju psycho-ruchowego

3. Przyspieszenie wieku : zębowego, kostnego, płciowego

Przyczyny akceleracji:

a. Lepsze warunki życia (żywność, witaminy, mieszkanie)

b. Heterozja - krzyżowanie się osobników bardzo różnych etnicznie w wyniki migracji

1. umiarkowana heterozja - korzystne właściwości biologiczne

2. Skrajna heterozja - wpływ niekorzystny (większa wrażliwość organizmu na warunki zewnętrzne)

Zagrożenia akceleracji:

- zakłócenie równowagi między rozwojem biologicznym, emocjonalnym i społecznym

- nasilenie wad postawy

- wcześniejsza utrata odporności biernej (występowanie u dzieci chorób typowych dla dorosłych)

Aktywność ruchowa prowadzi do :

1. HDL

2. tolerancji glukozy

3. stężenie dysmutazy nadtlenkowej (hamującej rozwój miażdżycy )

4. sprawności, wydolności i wytrzymałości fizycznej

5. odporności

Skuteczne oddziaływanie fizjologiczne wysiłku fizycznego wg WHO:

1. dla dzieci zdrowych : 5 x 30 x140 + 1 - 5 x 1 - 5 x 200 ±10 PPA - próg przemian anaerobowych

2. dla dorosłych : 3 x 20 - 30 x 200 - wiek

Grupy w zajęciach sportowych:

1. zdolni do zajęć WF bez ograniczeń

As - j/w + uprawiający sport

B - zdolni do zajęć WF, z ograniczeniami, wymagających uwagi nauczyciela

Bk - j/w + zajęcia korekcyjne

C - niezdolni do zajęć WF i do udziału w zajęciach sportowych

Cj - j/w + uczestniczą w zajęciach rehabilitacyjnych

Hipoaktywność jako bezpośrednie następstwo chorób:

1. zapalenie stawów

2. mózgowe porażenie dziecięce

3. wady sinicze serca

4. mukowiscydoza o ciężkim przebiegu

5. dystrofia mięśniowa

6. skolioza - znacznego stopnia

7. otyłość / niedożywnie - znacznego stopnia

Zalecenia żywieniowe w okresie rozwoju:

1. do 2 roku życia:

1. liczba posiłków - bez ograniczeń

2. tłuszcze, cholesterol - bez ograniczeń

3. więcej mleka i potraw mlekopochodnych

4. błonnik - po odstawieniu od piersi 5g/dobę

5. warzywa strączkowe - nie

6. podjadanie między posiłkami - ?

2. powyżej 2 roku życia

1. liczba posiłków - 3-5

2. tłuszcze, cholesterol - max 30%zapotrzebowania kalorycznego, stosunek tłuszczów roślinnych do zwierzęcych jak 2:1

3. więcej mleka i potraw mlekopochodnych

4. błonnik - 5g/dobę

5. warzywa strączkowe - tak

6. podjadanie między posiłkami - nie

3. dla młodzieży

1. liczba posiłków - minimum 4

2. tłuszcze, cholesterol - ograniczona ilość

3. więcej mleka i potraw mlekopochodnych

4. błonnik - 5g/dobę

5. warzywa strączkowe - tak

6. podjadanie między posiłkami - tak

Zalecenia żywieniowe ogólne :

Nadmierne rozdrabnianie pokarmu opóźnia rozwój psychomotoryczny.

Diety alternatywne nie są wskazane u dzieci i młodzieży (niedobór niezbędnych aminokwasów, Fe, witaminy B12)

Proporcja białka roślinnego do zwierzęcego jak 1:2

Ograniczenie sacharozy.

Urozmaicanie posiłków.

Profilaktyka próchnicy zębów:

1. unikanie nadmiernego słodzenia napojów i potraw, karmienia przez sen (tzw. Próchnica butelkowa)

2. do 1 roku życia - oczyszczanie wałów dziąsłowych i pierwszych zębów gazą zwilżoną wodą

3. po 1 roku życia - miękka szczoteczka bez pasty

4. po 4 roku życia - pasta bez fluoru. Jeśli dziecko nie polyka pasty można wprowadzić pastę z fluorem

5. do 6 roku życia - pasy zawierające połowę normalnej dawki fluoru (0,05%)

6. od 7 roku życia - pasty zawierające 0,1 % fluoru

Starzenie się, starość

Jest naturalnym, długotrwałym, nieodwracalnym procesem fizjologicznym.

1. starość wczesna - 65-74 rok życia

2. starość późna - powyżej 75 roku życia

3. długowieczność - powyżej 90 roku życia

Maksymalny wiek 90-120 lat?

Teoria starzenia genetyczna

Starzenie się jest zdeterminowane kodem genetycznym. Każdy gatunek ma określony biologiczny program starzenia się. Potwierdzeniem tej teorii jest duża zgodność starzenia się bliźniąt jednojajowych.

Teoria starzenia stochastyczna (akumulacji uszkodzeń)

Malejąca zdolność do utrzymania homeostazy. Wzrost podatności na choroby. Zaburzenia metaboliczne, układu immunologicznego,naprawy DNA, usuwania szkodliwych związków chemicznych. Teoria wolnych rodników - nadtlenki prowadzą do chorób przewlekłych ( na starzenie można wpłynąć przez antyoksydanty: witaminy E, C, beta-karoten).

Gerontologia - kategorie sprawności ruchowej

1. sprawność lokomocyjna

2. podstawowe czynności życia codziennego

3. instrumentalne czynności życia codziennego

Sprawność lokomocyjna:

1. grupa 1 - chodzący swobodnie poza domem

2. grupa 2- chodzący z trudnością poza domem

3. grupa 3 - nie wychodzący samodzielnie z domu

4. grupa 4 - nie wychodzący samodzielnie z łóżka

Podstawowe czynności życia codziennego

zdolnośc do samoobsługi, czyli sprawność w wykonywaniu czynności higienicznych (mycie się, korzystanie z łazienki i toalety,ubieranie się i rozbieranie), sprawność spożywania posiłków, przemieszczania się oraz sprawność zwieraczy.

Instrumentalne czynności życia codziennego:

Jest to zdolność do wykonywania bardziej złożonych czynności takich jak: przygotowanie posiłku, sprzątanie, korzystanie z telefonu, robienie zakupów, korzystanie z komunikacji miejskiej, itd.

Odmienność patologii w wieku starczym:

Odmienny przebieg chorób jest wynikiem:

- spadku: odporności, reakcji obronnych i przystosowawczych

- odmiennej reakcji na leki

- nakładania się procesów patologicznych

Odmienna zapadalność na poszczególne schorzenia:

- najczęściej związane z miażdżycą (zawał serca, udar mózgu, zatorowość itp.)

- choroby układu ruchu (zwyrodnienie, osteoporoza)

- cukrzyca typu 2

- nowotwory

- wielonarządowość zmian chorobowych

Odmienna reaktywność organizmu:

- spadek odczuwania bólu (bezbólowy zawał serca, bezbólowy przebieg zapalenia wyrostka robaczkowego)

- mniej nasilone reakcje ogólnoustrojowe (gorączka, leukocytoza)

- spadek odporności komórkowej i humoralnej (upośledzenie czynności limfocytów T i B)

Stąd objawy chorobowe ze strony jednego narządu są maskowane przez objawy ze strony innych narządów (niecharakterystyczny obraz kliniczny).

- odmienna reakcja na leki u ludzi starszych (zwolnienie metabolizmu i eliminacji leków z organizmu; częściej pojawiają się działania uboczne, toksyczne leków)

- dłuższy okres rekonwalescencji

Dieta ludzi we wczesnej starości:

- należy zapobiegać otyłości, cukrzycy, miażdżycy, nadciśnieniu tętniczemu

- zmniejszenie kaloryczności do 2/3 okresu poprzedzającego starość

- dieta zapobiegająca zaparciom, uchyłkowatości jelita grubego

- dieta poprawiająca tolerancję glukozy

Zalecane są : ryby, oleje roślinne, tłuszcze nienasycone, warzywa itp.

Dieta ludzi w późnej starości:

- powinni jadać to co odpowiada ich upodobaniom

- dieta mniej ukierunkowana na zapobieganie chorobom cywilizacyjnym

- dieta która nie wywołuje dolegliwości

- częsty niedobór laktozy - nietolerancja produktów mlecznych

- 4-5 posiłków dziennie - lekkostrawnych, rozdrabnianych (uzębienie), atrakcyjnych (stymulacja łaknienia)

- białko 1g/kg/dobę (więcej w chorobach z utratą białka)

- głównie węglowodany

- suplementacja : wapnia, potasu, wiatmin

---