Epidemiologia

Etapy rozwoju:

- narodziny wiązały się z badaniem wielkich epidemii tj. dżuma, cholera, ospa; które od niepamiętnych czasów nawiedzały ludzkość.

Najstarsze choroby zakaźne:

• Trąd

• malaria

• dżuma

• kiła

• ospa prawdziwa

• cholera

• szkarlatyna

• gruźlica

• odra

- przednaukowe rozumienie przyczynowości chorób (zabobony, wierzenia o charakterze religijnym)

- Era epidemiologii środowiskowej:

• Przejście od naturalnego do przyrodniczego wyjaśnienia przyczyn chorób - Hipokrates

- Fracastorius - sformułowanie teorii infekcji

- E. Janner - świat wolny od ospy (zapobiegawcze szczepienia)

- J. Graunt - systematyczna rejestracja zgonów

- J. Snow - analiza zapadalności i rozmieszczenia przypadków zachorowań umożliwia zidentyfikowanie źródła infekcji i wyjaśnienie sposobu szerzenia się epidemii; przez unieszkodliwienie nośnika można zapobiec epidemii;

- Era mikrobiologii

• L. Pasteur - twórca mikrobiologii (nauki o budowie i czynnościach życiowych oraz roli d-u w przyrodzie)

• R. Koch - odkrywca bakterii powodującej gruźlicę

Zasady klasyfikacji d-u chorobotwórczych (zarazków):

1. Zarazek powinien być stwierdzony w każdym przypadku danej choroby

2. Zarazek ten można wyhodować na sztucznym podłożu

3. Daną chorobę można ponownie wywołać przez doświadczalne zakażenie ustroju hodowlą tego zarazka

Epidemiologia:

• zajmuje się przebiegiem i skutkami choroby (historia naturalna)

• zajmuje się poznawaniem przyczyn choroby

• jest nauką o rozpowszechnianiu i czynnikach warunkujących występowanie związanych ze zdrowiem, stanów lub zdarzeń w określonych populacjach, jak również jest dyscypliną służącą do kontroli problemów zdrowotnych

• obejmuje nauki medyczne, przyrodnicze, statystykę, informatykę, geografię, matematykę

• nauka o rozpowszechnianiu, czyli o częstości występowania i rozmieszczeniu chorób, inwalidztwa, zgonów i innych zjawisk biologicznych w populacjach ludzkich oraz o czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie

• dyscyplina ta ma swój udział w rozszerzaniu wiedzy medycznej, określając rozmiary problematyki zdrowotnej, ustalając czynniki etiologiczne oraz służące ocenie wyników działalności leczniczej i profilaktycznej

Zadania epidemiologii:

1. badanie czynników określających częstotliwość i rozprzestrzenianie chorób wśród ludzkości

2. badanie warunków występowania chorób i inwalidztwa w ludzkich grupach oraz czynników, które maja na to wpływ

Populacja - podmiot epidemiologii

- struktury populacji pochodzących z różnych regionów geograficznych różnią się między sobą oraz zmieniają się w czasie;

- dynamikę tą uwzględnia analiza epidemiologiczna

1.Populacja (baza)

2.Podgrupy (wg kryteriów)

- płeć

- wiek

- przynależność etniczna

Współczesne podejście epidemiologiczne, polegające na opisie występowania choroby w populacji skupia dzisiaj uwagę na 3 główne elementy:

- gospodarza

- czynnik chorobotwórczy

- środowisko

Triada epidemiologiczna - model tzw. trójkąta epidemiologicznego

Stosowana jest od wielu lat dla wyjaśnienia zależności pomiędzy stanem zdrowia a czynnikami etiologicznymi, cechami gospodarza i środowiskiem. Model ten zakłada, że dla zrozumienia naturalnej historii i choroby konieczna jest analiza udziału wszystkich elementów. Zmiana jednego z nich prowadzi do zachowania równowagi i zwiększenia lub zmniejszenia szansy na pojawienie się choroby.

Czynniki środowiskowe:

• klimat (pogoda na przestrzeni wielu lat)

• gęstość zaludnienia

• warunki mieszkaniowe

• woda, pożywienie

• zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego

• promieniowanie

• hałas

Czynniki chorobotwórcze:

• biologiczne: bakterie, wirusy, grzyby

• chemiczne: trucizny, alkohol, dym

• fizyczne: ciepło, zimno

Czynniki gospodarza:

• wiek

• płeć

• zawód

• zwyczaje, nawyki

• stan cywilny

• środowisko rodzinne

• dziedziczność

• przebyte choroby

Splot przyczynowy - to koncepcja epidemiologiczna sformułowana przez MacMahona; wg tej koncepcji pojawianie się choroby nigdy nie zależy od pojedynczej przyczyny, ale jest konsekwencją łańcucha przyczyn, w którym każde ogniwo samo w sobie jest swojego rodzaju układem uwarunkowań. Duża liczba uwarunkowań poprzedzających chorobę stwarza sytuację określoną terminem „splot”, który często jest bardzo złożony. W zapobieganiu chorobie często okazuje się rzeczą praktyczną mogącą atakować splot w punkcie najbardziej odległym od poziomu, na którym choroba występuje.

Pomiar zdrowia zbiorowości

Zdrowie - to pełen dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie wyłącznie brak choroby bądź niedomagania (WHO - 1948)

Mierniki stanu zdrowia:

- pozytywne - oceniające prawidłowości funkcjonowania narządów i układów np.:

• badania lekarskie

• b. biochemiczne

• b. sprawnościowe

• b. hemodynamiczne

• b. morfologiczne

• b. immunologiczne

- negatywne - natężenie chorób, zgonów, inwalidztwa i niekorzystnych zjawisk w populacjach ludzkich

Współczynnik - jest liczbą względną mianowaną tzn. określającą częstość zjawisk różnoimiennych

• chorobowość - liczba chorych / liczbę osób narażonych na ryzyko zachorowania x K

• zapadalność - liczba nowych zachorowań / populacja narażona na ryzyko x K

• umieralność - liczba zgonów ogółem w danym czasie / liczba ludności narażona na ryzyko zgonu w danym czasie x K

Wskaźnik

• śmiertelność - liczba zgonów z powodu choroby / do liczby chorych na daną chorobę x K

Trendy sekularne czynników chorobowości i zapadalności

A B

C D

Linia przerywana - współczynnik zapadalności

Linia ciągła - współczynnik chorobowości

A - epidemia się szerzy; ciężka choroba - ludzie umierają; dobra służba zdrowia - szybko leczy

B - zapadalność się nie zmniejsza, służba zdrowia źle działa, nie ma szczepionek, tyle samo choruje co umiera

C - coraz więcej chorych, służba zdrowia przedłuża czas życia chorych; choroby przewlekłe

D - mniejsza zapadalność, służba zdrowia dobrze funkcjonuje; spada chorobowość, mniej osób choruje, ludzie zdrowieją lub umierają

Źródła informacji w epidemiologii:

• Materiały pierwotne

- kwestionariusz ankiety

- kwestionariusz wywiadu

Aby kwestionariusz spełnił swoje zadania, zawarte w nim pytania powinny być:

1. Trafne

2. Sformułowane jasno i nie dwuznacznie

3. Ograniczone do dostępnych wywiadem informacji

4. Niekłopotliwe dla respondenta

5. Nie sugerujące odpowiedzi

Przykładem kwestionariusza wywiadu jest wywiad lekarski. Wywiady lekarskie mogą być standaryzowane lub nie. Typowy wywiad lekarski nazywany wywiadem niestandaryzowanym, może być przeprowadzony trochę inaczej.

W przeciwieństwie do wywiadu lekarskiego wywiad epidemiologiczny jest wywiadem standaryzowanym. W takim wywiadzie słownictwo i kolejność pytań są z góry ściśle ustalone i stale w ten sam sposób zadawane każdej osobie badanej, bez względu na okoliczności. Badającemu nie wolno wprowadzać żadnych zmian i nie może on na własną rękę przeformułowywać ani pytań ani wprowadzać nowych. Wywiad standaryzowany dostarcza informacji w większy sposób.

Kwestionariusze zbierane są przez: lekarzy, pielęgniarki, przedstawicieli zawodów nie medycznych

• Materiały wtórne

- dane o zgonach

Karta zgonu jest dokumentem, na którym opiera się statystyka umieralności. Wzorowana jest na międzynarodowej lekarskiej karcie zgonów. Wystawia ją lekarz sprawujący bezpośrednią opiekę nad chorym przed zgonem, a wyjątkowo inny fachowy pracownik służby zdrowia. Lekarz wystawiając kartę zgonu orzeka równocześnie o:

- potwierdzeniu zgonu

- ustala przyczynę zgonu

-

-

Karta zgonu składa się z 2 części:

1. Potrzebna dla celów statystycznych

2. Przeznaczona dla władz administracyjnych w celu pochowania zwłok

W części 1 zawarte są informacje o przyczynie lub przyczynach zgonu. Przez przyczynę rozumie się stan, nieprawidłowości rozwojowe, uraz, choroby lub zatrucie, które spowodowały zgon.

Kolejne ogniwa łańcucha przyczyn, które doprowadziły do zgonu, stanowią:

- przyczyna pierwotna (np. przerost gruczołu krokowego)

- przyczyna wtórna (np. zatrzymanie moczu)

- przyczyna bezpośrednia lub rodzaj urazu (np. mocznica)

- dane o chorobach

Do wtórnych materiałów statystycznych zaliczamy:

1. zgłaszanie chorób zakaźnych

2. zgłaszanie zatruć i chorób zawodowych

3. zgł. Chorób nowotworowych

4. rejestry chorób

5. dane o czasowej niewydolności do pracy

6. statystyki szpitalne

7. statystyki lecznictwa otwartego

8. dane z masowych badań profilaktycznych

9. dane dotyczące inwalidztwa

---