Epidemiologia
16.11.2008
Seminarium 2
Zjawisko wypalenia zawodowego
Zjawisko wypalenia zawodowego zaczęto dostrzegać w latach 70 XX wieku.
Freudenberg
Wypalenie zawodowe - stan wyczerpania jednostki spowodowany nadmiernymi zadaniami stawianymi jej przez fizyczne lub społeczne środowisko pracy.
Do objawów wypalenia zawodowego zalicza się: zmęczenie, ból głowy, wzmożona podatność na zachorowania, drażliwość, zmiana zachowania oraz uczucie stałego znudzenia i zniechęcenia.
Definicja Maslacha
Dwa komponenty wypalenia zawodowego:
wyczerpanie emocjonalne
depersonalizacja
Pojęcie wypalenia zawodowego wg Maslacha
Wypalenie zawodowe jest psychologicznym zespołem wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacją oraz obniżonym poczuciem dokonań osobistych które może wpływać na osobę, która pracuje z innymi ludźmi w pewien określony sposób.
Wyczerpanie emocjonalne to poczucie nadmiernego obciążenia emocjonalnego, przemęczenia, pustki uczuciowej, braku energii psychicznej i fizycznej. Wyczerpanie emocjonalne jest jednym z objawów najbardziej uderzającym.
Depersonalizacja to negatywna postawa wobec pacjenta, klientów, uczniów, wychowanków, skłonność do traktowania podopiecznych w sposób obojętny, bezosobowy, przedmiotowy, cyniczny, pogardliwy. Obniżenie poczucia dokonań osobistych, negatywna ocena własnej pracy, obniżenie osobistych osiągnięć, obniżona satysfakcja zawodowa.
Wg Maslacha wypalenie dotyczy przedstawicieli specyficznych zawodów, które polegają na świadczeniu usług społecznych i wymagają bliskiej bezpośredniej pracy z ludźmi, osobistego zaangażowania w kontakty interpersonalne często związane są z pomaganiem innym a umiejętności społeczne są w nich podstawowym narzędziem pracy.
Alternatywne pojęcie wypalenia zawodowego - stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania spowodowany przez długotrwałe zaangażownaie w sytuacje, które są obciążone pod wpływem emocjonalnym.
Wypalenie jako proces dynamiczny „wypalenie się” - uporczywy, negatywny stan związany z pracą wystepujący u osób zdrowych. Charakteryzuje się: wyczerpaniem, któremu towarzyszy dyskomfort psychiczny i fizyczny, poczucie zmniejszonej skuteczności, obniżona motywacja oraz dysfunkcja postaw i zachownaia w pracy. Stan wyczerpania rozwija się stopniowo i wynika z rozbieżności między intencjami a realiami zawodowymi, osiągnięciami.
Proces ten jest procesem samonapędzającym się z powodu nieadekwatnej strategii radzenia sobie z zaistaniałą sytuacją.
Rola stresu w wypaleniu zawodowym
Stres jest warunkiem koniecznym ale niewystarczającym dla wystąpienia zjawiska stresu zawodowego. Występuje gdy pracownik ocenia wymagania stawiane wobec niego jako przewyższające jego możliwości a oferowana mu pomoc jako niewystarczająca.
Do stresowych wydarzeń związanych z pracą zaliczamy:
rozpoczęcie pracy zawodowej lub jej utrata,
powrót do pracy po dłuższej przerwie,
zmiana pracy/ pracodawcy,
występowanie nieporozumień z przełożonymi, konflikty ze współpracownikami,
brak pesrpektywy awansu zawodowego,
pogorszenie się warunków pracy,
awansownaie, degradacja,
osiągnięcie sukcesu w pracy,
wzięcie na siebie dużej i wzrastającej liczby obowiązków zawodowych,
gwałtowne zmniejszenie sie liczby obowiązków zawodowych.
Przedłużający się stres zawodowy może prowadzić do różnych negatywnych następstw i wypalenia psychicznego. Osoby przeżywające ten typ wypalenia zawodowego nie znajdują żadnych satysfakcji z wykonywanej pracy i tracą zainteresowanie pracą.
Stadia wypalenia psychicznego wg Biela
Stadium fizjologiczne (objawy: uporczywe niedomagania, bóle pleców, utrata apetytu, senność, odczuwanie krańcowego zmęczenia).
Stadium społeczne (powtarzające się okresy bezczynność, niepewność w kontaktach z ludźmi, pretensje i żale do innych, dystansowanie się do innych).
Stadium intelektualne ( pracownik działa jak przeciążony komputer przestaje przyjmować i przekazywać informacje, zaburzenia w myśleniu logicznym, mowie i piśmie)
Stadium duchowe (dno, utrata wiary w postawowe wartości i zasady, brak zainteresowania innymi ludźmi, podejmowanie tylko powierzchownych interakcji z innymi, poczucie wewnętrznej martwowty).
Etapy wypalenia zawodowego:
1 stadium wyczerpanie emocjonalne - odnosi sie do poczucia nadmiernego obciążenia emocjonalnego, poczucie, że zasoby emocjonalne zostały w znacznym stopniu uszczuplone.
2 stadium obronna dehumanizacja - oddalenie się od problemu pacjenta, brak zaangażowania emocjonalnego, traktowanie pacjenta jako kolejnego przypadku chorobowego.
3 stadium depersonalizacja - dotyczy negatywnego bezdusznego lub zbyt obojętnego reagownaia na innych ludzi, którzy są zwykle odbiorcami ....
4 stadium obniżona samoocena własnych dokonań
Amerykańskie Towrzystowo Psychologów wyróżnia 5 etapów wypalenia zawodowego
Miesiąc miodowy (energia, optymzim, entuzjazm, zauroczenie pracom),
Przebudzenie (dużo pracy, człowiek zauważa, że jego idealistyczna ocena praca jest nieralistyczna),
Szorstkość (w realizację zadań trzeba wkładać więcej wysiłku, kłopoty w interpersonalnych kontaktach),
Wypalenie pełnoobjawowe (poczucie pustki, samotności, chęci wyzwolenia się, pojawiają się myśłi ucieczkowe, stany depresyjne, pełne wyczerpanie psychiczne i fizyczne),
Odrodzenie się (rekonwalescencja, leczenie ran powstałych w wyniku całego procesu wypalenia się).
Uwarunkowania powstawania zespołu wypalenia zawodowego:
dwie grupy:
uwarunkowanie wynikające z miejsca pracy lub charakteru wykonywanego zawodu,
uwarunkowania związane w czynnikami osobowościowymi.
Do pierwszej grupy uwarunkowań zaliczamy:
zbyt duże wymagania czasowe lub kompetencyjne, niejasność wymagań, zbyt duże tempo pracy,
nieprawidłowy styl zarządzania instytucją i nieznajomość celów zarządzania instytucją przez podwładnych, niejasne przepisy,
brak wsparcia w zespole, brak parterskich relacji, częste zmiany, niestabilność,
sztywność w danym zawodzie, brak możliwości awansu,
wymuszanie działań niezgodnych z systemem wartości pracowników,
długotrwałe działanie pod wpływem presji czasu,
duża odpowiedzialność w pracy, ryzykowna praca.
Do drugiej grupy uwarunkowań zaliczamy:
niedojrzałość emocjonalna,
brak pewności siebie,
niska samoocena,
przynoszenie pracy do domu,
przeświadczenie, że wszystko trzeba zrobić samemu,
przyjmowanie na siebie doadtkowych obowiązków, brak asertywności,
brak umiejętnego radzenia sobie ze stresem,
stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację,
defensywna postawa wobec trudności, wyolbrzymianie poniesionych porażek,
brak lub mała dbałość o swoje zdrowie, dietę, rytm snu, brak podstawowej higieny,
zaniedbanie rozwoju zawodowego,
brak lub słaba organizacja czasu pracy i czasu prywatnego.
Sygnały ostrzegawcze wskazujące na zjawisko wypalenia zawodowego:
subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy,
niechęć wychodznia do pracy,
poczucie izolacji, osamotnienia,
postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego,
negatywna postawa wobec klienta, pacjentów, uczniów,
brak cierpliwości, drażliwość, poirytowanie,
chęć choroby,
negatywne, a nawet samobójcze myśli.
Objawy wskazujące na syndrom wypalenia zawodowego:
objawy fizyczne: przewlekłe zmęczenie, zaburzenia snu, apetytu, ogólne osłabienie organizmu, zaniedbywanie własnego wyglądu, nadużywanie alkoholu, leków, narkotyków, zaniedbanie aktywności fizycznej, spadek potrzeb seksualnych, problemy zdrowotne.
objawy emocjonalne: rozdrażnienie, poczucie pustki i braku celów, trudności w relaksowaniu się, czytanie tylko i wyłącznie prasy i książek zawodowych, spadek wartości, nawracające lęki, wzrost ilości zachowań impulsywnych bez względu na konsekwencje, niekontrolowane zachowania agresywne.
objawy związane z życiem społecznym, rodzinnym: unikanie spotkań towarzyskich i rodzinnych, spadek zainteresownaia członkami rodziny, łatwe wpadanie w irytację, złość, obniżone poczucie wsparcia, nadmierne oglądanie TV.
objawy związane z pracą: utrata zapału, obawy przed pójściem do pracy, wzrost poczucia niekompetencji, poczucie marnowania czasu, schematyczne traktowanie, utrzymująca się złość i uraza do przełożonych i współpracowników.
Metody pomiaru
Najczęściej stosowanym narzędziem w badaniu poziomu wypalenia zawodowego jest
Kwestionariusz samo-opisowy
Kwestionariusz MBI -zawiera 22 stwierdzenia dotyczące uczuć. Ocenia trzy wymiary wypalenia.
Różnicowanie stresu i wypalenia zawodowego:
Wypalenie jest procesem długotrwałym, powstającym w wynkiu działania stresu zawodowego przy jednoczesnym załamaniu zdolności adaptacyjnych.
Wymiar emocjonalny wyczerpania wysoko koreluje ze stresem jednak depersonalizacja i spadek poczucia wartości osobistej ma się wyróżniać wśród typowych reakcji stresowych i wykazuje tylko niewielką lub umiarkowaną korelację ze stresem.
Wypalenie jest zależne od pierwotnej motywacji i dużych oczekiwań zważywszy na pracę, natomiast stresu może doświadczyć każdy, niezależnie od poziomu motywacji.
Zapobieganie zjawisku wypalenia zawodowego - czynniki zapobiegające omawianemu zjawisku:
działanie edukacyjne,
kształtowanie umiejętności, oddzielenie spraw zawodowych od prywatnych,
podejmowanie realistycznych zadań,
prawidłowe relacje w zespole, ze współpracownikami i przełożonymi,
wsparcie psychologiczne,
osobowościowy dobór do zadań i na szczególne stanowsika pracy.
AŁ