Hormony

Substancje wytwarzane przez komórki układu

dokrewnego zwane są hormonami.

Hormony klasyczne są:

- wytwarzane w komórkach gruczołowych

- wydzielane do krwioobiegu

- oddziałują na komórki zaopatrzone w swoisty

receptor.

Podwzgórze

produkuje:

- wazopresynę - hormon antydiuretyczny, który zwiększa wchłanianie zwrotne wody w kanaliku dystalnym nerki, zatrzymując wodę w organizmie,

- oksytocynę - która działa kurcząco na mięsień macicy oraz na przewody wyprowadzające gruczołu piersiowego.

Podwzgórze c.d.

Pozostałe neurohormony podwzgórza to:

• liberyny - hormony uwalniające

• statyny - hormony hamujące

Miejsca wytwarzania hormonów

• podwzgórze i przysadka

• szyszynka

• tarczyca

• przytarczyce

• grasica

• mięsień sercowy

• nadnercza

Miejsca wytwarzania hormonów c.d.

• nerki

• wątroba

• trzustka

• gonady

• pula komórek tłuszczowych

• enterohormony i rozproszone komórki wewnątrzwydzielnicze

Liberyny

• somatoliberyna (GHRH) uwalnia GH

• kortykoliberyna (CRH) uwalnia ACTH,

• gonadoliberyna(GnRH) uwalnia LH i FSH, uwalnia TSH i prolaktynę (Prl)

• tyreoliberyna (TRH)

Statyny

• somatostatyna hamuje wytwarzanie hormonu wzrostu (GH), tyreotropiny (TSH).

Somatostatyna jest wytwarzana także

- w trzustce - hamuje wytwarzanie insuliny i glukagonu

- w przewodzie pokarmowym - hamuje wytwarzanie

gastryny

- w komórkach C tarczycy - hamuje wytwarzanie

hormonów tarczycy

Neuroprzekaźniki i neuropeptydy

• Neuroprzekaźniki i neuropeptydy wytwarzane w ośrodkach ponadpodwzgorzowych tworzą układ wewnątrzwydzielniczy mózgu wpływający na podwzgórze i przysadkę.

• Neuroprzekaźniki wpływają na transmisję bodźca, a neuropeptydy działają jako neuromodulatory.

Statyny podwzgórza c.d.

• Dopamina wytwarzana w podwzgórzu spełnia role statyny hamując wydzielanie prolaktyny, a w mniejszym stopniu TSH, β-endorfiny i melanotropiny.

Neuropeptydy

Poza obszarem mózgu pełnią rolę neurohormonów, hormonów klasycznych, tkankowych lub enterohormonów

Liberyny i statyny

Dostają się do przysadki drogą naczyń

miejscowego układu wrotnego uzyskując

dostateczne stężenie w miejscu działania.

Neuroprzekaźniki (NT)

Uwalniane z zakończeń nerwowych, najczęściej

do synapsy, zapewniając przewodzenie bodźca.

Chemicznie są aminami lub aminokwasami - są

to acetylocholina, dopamina, adrenalina,

noradrenalina, serotonina.

Układ podwzgórzowo-przysadkowy
odgrywa nadrzędną rolę w regulacji
gruczołów wydzielania wewnętrznego:

• Oś podwzgórze - przysadka - gonady

• Oś podwzgórze - przysadka - tarczyca

• Oś podwzgórze - przysadka - nadnercza

• Oś podwzgórze - przysadka - IGF-I

Przysadka - część gruczołowa c.d.

ACTH jest wydzielane pod kontrolą

podwzgórzowego CRH.

Wazopresyna potęguje wpływ CRH na

wydzielanie ACTH a oksytocyna działa

hamująco.

Glikokortykosteroidy hamują wydzielanie ACTH

na poziomie przysadki oraz na poziomie

podwzgórza, hamując uwalnianie CRH.

Przysadka

Położona na podstawie czaszki w

zagłębieniu kości klinowej zwanym

siodłem tureckim. Pozostaje w ścisłym

związku z podwzgórzem. Zbudowana jest

z części gruczołowej, nerwowej i jest

połączona lejkiem (szypułą) z

podwzgórzem.

Przysadka - część gruczołowa c.d.

Takie wzajemne interakcje pomiędzy

glikokortykosteroidami a ACTH stanowią

przykład ujemnego sprzężenia zwrotnego

Przysadka - część gruczołowa

W części gruczołowej przysadki wytwarzane są:

• ACTH - pobudza wydzielanie przez korę nadnerczy

- glikokortykosteroidów,

- androgenów,

- mineralokortykoidów (w znacznie

mniejszym stopniu).

ACTH jest wydzielana pulsacyjnie z wyraźną

rytmiką dobową

Przysadka część gruczołowa c.d.

• Hormon wzrostu (GH, somatotropina) to kolejny hormon przedniego płata przysadki. Pobudza procesy wzrostowe.

• Większość tych efektów wywierana jest poprzez somatomedyny (IGF-I) wytwarzane w wątrobie.

• Nadmiar IGF-I hamuje wytwarzanie GH na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Hormon wzrostu c.d.

• wydzielanie GH pobudzają: somatoliberyna podwzgórzowa, sen, wysiłek fizyczny, hipoglikemia,

• czynniki farmakologiczne: agoniści

receptorów α-adrenergicznych, dopaminergicznych, serotoninowych, patologiczne: głodzenie, niedobiałczenie,TRH w akromegalii.

Przysadka część gruczołowa c.d.

• Gonadotropiny: lutropina (LH) oraz folitropina (FSH) są kolejnymi hormonami tropowymi przedniego płata przysadki.

• Gonadotropiny wiążą się z receptorami w jajnikach lub jądrach i regulują wytwarzanie hormonów płciowych i gametogenezę.

• Wydzielanie gonadotropin reguluje GnRH wydzielane z podwzgórza

Przysadka część gruczołowa c.d.

• Prolaktyna to trzeci kolejny hormon części gruczołowej przysadki. Udokumentowaną fizjologiczną rolą prolaktyny jest przygotowanie gruczołów sutkowych do laktacji w okresie ciąży.

• Po porodzie obniża się stężenie estrogenów i progestagenów i przy zachowanym dużym stężeniu Prl dochodzi do laktacji

Część nerwowa przysadki

• W części nerwowej przysadki wydzielane są do krążenia dwa neurohormony podwzgórzowe: wazopresynę (ADH) -

hormon antydiuretyczny i oksytocynę.

• Oksytocyna pobudza skurcz mięśni gładkich, szczególnie macicy i gruczołów sutkowych. Odgrywa ważną rolę w procesie porodu i laktacji.

Przysadka część gruczołowa c.d.

• TSH to czwarty hormon tropowy przysadki.

• TSH pobudza czynność i procesy wzrostowe tarczycy.

• TRH podwzgórzowe pobudza a somatostatyna hamuje wydzielanie TSH

• TSH jest w układzie ujemnego sprzężenia zwrotnego z hormonami tarczycy.

Metody obrazowania gruczołów dokrewnych i testy diagnostyczne oceny prawidłowości wydzielania

Najcenniejszym badaniem obrazowym okolicy

siodła tureckiego jest wizualizacja przy

pomocy magnetycznego rezonansu jądrowego

(MRJ). Pozwala uwidocznić zmiany powyżej 2

mm średnicy, stopień ekspansji guzów, ucisk

skrzyżowania nerwów wzrokowych czy szypuły

przysadki.

Ocena czynności hormonalnej

• Pojedyncze oznaczenia hormonów przedniego

płata przysadki (TSH, FSH, LH) lub ocena

czynności obwodowych gruczołów dokrewnych

jak gonad - prawidłowe stężenia testosteronu u

mężczyzn lub estradiolu u kobiet świadczą o

adekwatnym wydzielaniu gonadotropin.

Obrazowanie okolicy przysadki

Mniejszą wartość diagnostyczną ma

badanie TK - tomografia komputerowa,

wynik badania należy interpretować z

ostrożnością ze względu na artefakty

związane z sąsiedztwem struktur

kostnych.

Testy dynamiczne

• Rezerwa wydzielnicza hormonu wzrostu (GH)

po zastosowaniu klonidyny, glukagonu, insuliny,

L-Dopa, argininy - są to wiarygodne testy

oceniające zdolność przysadki do wyrzutu GH;

pojedyncze oznaczenie GH nie ma znaczenia

diagnostycznego u dzieci.

• Test hamowania wydzielania GH przy pomocy glukozy: w diagnostyce akromegalii

Badanie okulistyczne

Nie należy zapominać o badaniu dna oka i

pola widzenia (polometrycznym) w

przypadku podejrzenia guzów okolicy

podwzgórzowo-przysadkowej, zespołu

„pustego siodła" przysadki.

Testy dynamiczne

Test z GnRH dla oceny wydzielania

gonadotropin w diagnostyce

przedwczesnego i opóźnionego

dojrzewania płciowego, zaburzeń

miesiączkowania i wydzielania steroidów

płciowych.

Testy dynamiczne

• Test z TRH na oznaczenie TSH, GH, Prl, FSH, LH (wykorzystywany w diagnostyce niedoczynności tarczycy, akromegalii, gruczolaków przysadki).

Testy dynamiczne

• Test pobudzenia kory nadnerczy do wydzielenia kortyzolu po podaniu syntetycznego preparatu ACTH

• Test hamowania małą i dużą dawką deksametazonu (dla ustalenia czy nadmierna czynność nadnerczy pozostaje pod wpływem układu CRH/ACTH).