Zagadnienia z prawa wyznaniowego

1.Pojęcie prawa wyznaniowego.

prawo wyznaniowe - dyscyplina naukowa lub dydaktyczna; zespół norm prawnych odnoszących się do wolności sumienia i wyznania jednostek oraz statusu wspólnot religijnych.

Podmioty prawa wyznaniowego:

każdy człowiek - nie jest to prawo narzucane przez państwo, lecz wynika ono z godności człowieka. Jest chronione w aktach prawa międzynarodowego i wspólnotowego. Państwo jest tylko gwarantem tego prawa, a nie jego autorem.

rodzina i dziecko - podmiot szczególny prawa wyznaniowego (małżeństwo i macierzyństwo).

obywatele polscy należący do mniejszości narodowych i etnicznych - mają prawo do tworzenia własnych instytucji, które chronią ich tożsamość religijną.(mniejszości wyznaniowe - wszystkie poza katolickim; mniejszość etniczna - Kaszubi).

związki wyznaniowe - (wspólnoty religijne = związki wyznaniowe = kościoły). Nie każdy związek wyznaniowy jest kościołem.

2.Pojęcie kościoła, związku wyznaniowego i sekty.

związek wyznaniowy - wspólnota religijna zakładana w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadająca swój własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe.

Rejestr wspólnot religijnych prowadzi MSWiA.

sekta - nie ma tego pojęcia w prawie polskim. W znaczeniu socjologicznym jest to wspólnota o charakterze religijnym, mająca własny, indywidualny światopogląd, działająca w pewnych ramach organizacyjnych, izolująca się od reszty społeczeństwa oraz silnie akcentująca rolę przywódcy. Po wielu latach może z sekty powstać nowa wspólnota religijna, lecz musi działać zgodnie z prawem i nie może prowadzić badań czy eksperymentów psychologicznych.

Nie ma związków religijnych legalnie i nielegalnie działających! Każda wspólnota działa legalnie w formie - stowarzyszeń, fundacji, spółek prawa handlowego, związków religijnych czy zebrania osób fizycznych (nieformalny związek religijny).

170 - związki religijne zarejestrowane i działające jako związki religijne, w tym:

155 - wpisane do rejestru MSWiA.

15 - posiadających własną, indywidualną ustawę o stosunku państwa do danego związku religijnego (Kościół katolicki oprócz ustawy posiada także konkordat - umowę zawartą pomiędzy RP a Stolicą Apostolską).

katolicki, muzułmanie, prawosławny, karaimski, ewangelicko-augsburski, ewangelicko- reformowany, staroobrzędowy, ewangelicko-metody styczny, chrześcijanie baptyści, adwentyści dnia siódmego, polsko-katolicki, gminy wyznaniowe żydowskie, katolicki mariawitów, starokatolicki mariawitów, kościół zielonoświątkowy.

2a. Źródła prawa wyznaniowego:

• Konstytucja RP (art. 18, 25, 35 48, 53, 79 - skarga konstytucyjna, 188 - podmioty uprawnione do złożenia wniosku o zbadanie przez TK zgodności ustawy z Konstytucją - są to m.in. związki wyznaniowe, ale tylko w zakresie, który dotyczy ich działalności, 233 - stan nadzwyczajny, nie powoduje ograniczenia swobody wyznania).

• umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą parlamentu w formie ustawy

Karta Praw Człowieka, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Deklaracja ws. Wyeliminowania Wszelkich Form Nietolerancji i Dyskryminacji Opartych na Przekonaniach, Konwencja o Prawach Dziecka, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Konkordat (zawarty w 1993 r. i ratyfikowany w 1998 r.)

• ustawy

ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, 15 ustaw indywidualnych (o stosunku państwa do danego związku religijnego), ustawy podatkowe, ubezpieczeniowe, kodeks rodzinny i opiekuńczy (kwestie małżeństwa), ustawa o zbiórkach publicznych, kpk, kpc - np. wyłączenie osoby duchownej jako świadka w procesie (tajemnica spowiedzi).

• rozporządzenia akty wykonawcze w stosunku do ustaw indywidualnych lub o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Wolność sumienia i wyznania a wolność sumienia i religii.

wolność sumienia i wyznania - Konstytucja PRL ( 1952 r..)

wolność sumienia i religii - Konstytucja RP z 1997 r.

są to pojęcia jednoznaczne - synonimy !!!

5.Zakres przedmiotowy wolności uzewnętrzniania religii.

art. 53 Konstytucji - wolność wyznawania, przyjmowania religii; uprawianie kultu; modlitwa; uczestnictwo w obrzędach; nauczanie religii, praktykowanie. Posiadanie świątyń i innych obiektów - np. cmentarzy. - publicznie lub prywatnie

ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - prawo do korzystania z religii dla potrzebującego tam, gdzie się znajduje (np. więzienie, szpital). Kwestie zatrudniania duchownych w szkołach, prowadzenie zakonów itd.

6. Dopuszczalne ograniczenia wolności uzewnętrzniania religii.

art. 53 Konstytucji (ust. 5) może być ograniczona jedynie w drodze ustawy (formalnie). Tylko, gdy jest to konieczne:

• do ochrony bezpieczeństwa państwa;

• do ochrony porządku publicznego;

• do ochrony zdrowia innych osób;

• do ochrony moralności;

• do ochrony wolności i praw innych osób; (materialnie)

w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - do ochrony bezpieczeństwa publicznego !!!

7.Ochrona wolności sumienia i wyznania w Konstytucji RP i aktach prawa międzynarodowego.

art. 233 Konstytucji - w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie można ograniczyć wolności uzewnętrzniania religii.

ust. 3 - w czasie klęski żywiołowej (nie ma napisane, że możliwe jest ograniczenie wolności uzewnętrzniania religii.

umowy międzynarodowe:

dwustronne (np. konkordat) - tylko Kościół katolicki może zawierać umowy międzynarodowe;

wielostronne - o zasięgu regionalnym lub uniwersalnym; (patrz 2a pkt. B)

art. 79 Konstytucji - skarga konstytucyjna do TK (osoby fizyczne lub prawne, w tym związki wyznaniowe, mogą ja złożyć na wyrok sądu niezgodny z prawem.)

art. 188 Konstytucji - kościoły i inne związki wyznaniowe mogą złożyć wniosek o niezgodności z Konstytucją aktów, które ich dotyczą).

8.Ochrona wolności sumienia i wyznania w prawie cywilnym.

Przepisy dotyczące ochrony dóbr osobistych, (np. swoboda sumienia osób fizycznych). Ponadto przepisy te stosuje się odpowiednio do osób prawnych, czyli kościołów i innych związków wyznaniowych).

9.Ochrona wolności sumienia i wyznania w prawie karnym.

Ochrona tej zasady w aspekcie indywidualnym oraz instytucjonalnym (np. obraza papieża - obraza głowy państwa oraz uczuć religijnych).

W kodeksie karnym uregulowano przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania.

• ograniczenia człowieka z powodu wyznania, religii

• dyskryminacja

• złośliwe przeszkadzanie publicznemu aktowi kultu religijnego (z zamiarem bezpośrednim)

• złośliwe przeszkadzanie pogrzebowi lub obrzędom żałobnym

• obrażanie uczuć religijnych (np. znieważenie przedmiotu czci lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych

Poza tym:

• wyniszczanie grup ze względu na wyznanie

• przemoc lub groźba z powodu wyznania

• zabójstwo wobec osób duchownych

• przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu - np. nawoływanie do nienawiści wyznaniowej

• zniewaga ze względu na wyznanie

10.Ochrona wolności sumienia i wyznania w prawie pracy.

obowiązek równego traktowania w zatrudnieniu (zakaz dyskryminacji ze względu na religię, wyznanie - pośrednio lub bezpośrednio);

wyjątek - zróżnicowanie ze względu na wyznanie może być dopuszczalne (np. nauczać religii może tylko osoba należąca do danej wspólnoty religijnej).

11. Klauzula sumienia.

klauzula sumienia - jest to szczególna regulacja prawna, zgodnie z którą lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem. (ustawa o zawodzie lekarza i dentysty). Lekarz powinien o tym poinformować pacjenta i wskazać inną możliwość pomocy lekarskiej, (powinien także powiadomić o tym na piśmie swojego przełożonego i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej).

Dotyczy także pielęgniarek i położnych. - np. kwestie aborcji, zapłodnienia in-vitro, antykoncepcji.

12.Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych.

Wszystkie kościoły i związki wyznaniowe są w RP równouprawnione. Powinny więc być traktowane równo. Mają swobodę w określeniu własnej doktryny, obrzędów kultu czy kształceniu i zatrudnianiu duchownych.

Związek musi posiadać cechę istotną (relewantną) jaką jest posiadanie osobowości prawnej.

wyjątek - tylko kościół katolicki może zawrzeć umowę międzynarodową (konkordat).

13. Zasada bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, filozoficznych i światopoglądowych.

Władze w RP zachowują bezstronność w kwestiach wyznania, przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, (art. 25 Konstytucji)

• bezstronność - pozytywne nastawienie do przekonań religijnych (szanowanie wartości, wolność od uprzedzeń)

• neutralność - stosunek obojętny do przekonań religijnych.

Władza nie ma wpływu na wybory dokonywane w sprawach światopoglądowych przez poszczególnych ludzi.

14.Zasada autonomii i niezależności państwa i związków wyznaniowych.

Wspólnota państwowa -------------------------- --------------Wspólnota religijna

Stosunki między państwem a wspólnotami religijnymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, (np. sądy i urzędy nie mogą stosować prawa kanonicznego). Związki wyznaniowe mogą też tworzyć prawo wewnętrzne. Władze kościelne nie podlegają władzom państwowym (m.in. w kwestiach zasad wiary, organizacji związku, nabywania majątku, głoszenia religii, prowadzenia działalności oświatowo- wychowawczej). Jednakże realizacja wielu uprawnień wymaga podporządkowaniu się powszechnemu prawu państwowemu.

15.Zasada współdziałania państwa ze związkami wyznaniowymi.

Jest współdziałaniem dla dobra człowieka i dobra wspólnego. Działalność skoordynowana, podejmowana wspólnie. Dążenie do tych samych celów.

Współpraca instytucji niezależnych na zasadach partnerskich, (np. współdziałanie w zachowaniu pokoju, kształtowaniu warunków rozwoju państwa czy w zwalczaniu patologii społecznych).

16.Formy regulacji stosunków państwo - związki wyznaniowe w art. 25 Konstytucji RP.

zasada bilateralności, dwustronności - formy regulacji;

stosunki między Kościołem katolickim a RP reguluje konkordat + ustawy;

stosunki między RP a innymi związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez RM z przedstawicielem danego związku.

17.Przepisy prawnowyznaniowe w Konstytucji RP.

art. 25 - zasady relacji instytucjonalnych (państwo-związki wyznaniowe); art. 53 - gwarancja wolności sumienia i religii;

art. 79 - skarga konstytucyjna (każdy ma prawo wnieść skargę do TK ws. niezgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu na podstawi którego sąd lub organ administracji wydał wyrok);

art. 191 - podmioty, które mogą wystąpić z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją RP ustawy (dotyczy także związków wyznaniowych, ale tylko w zakresie spraw, które ich dotyczą);

art. 233 - w stanach nadzwyczajnych (klęska żywiołowa, stan wojenny, stan wyjątkowy) nie można ograniczyć praw i wolności dotyczących sumienia i religii.

art. 30 - przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jako podstawa wolności i praw człowieka;

art. 48 - prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami z uwzględnieniem ich wolności sumienia i wyznania;

18.Akty prawa międzynarodowego jako źródło prawa wyznaniowego.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe stosowane są bezpośrednio.

Przykłady:

• Konkordat

• Międzynarodowy Pakty Praw (uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ -mówią o równouprawnieniu i zakazie dyskryminacji) - 1966 r

• Karta Narodów Zjednoczonych - 1945 r.

• Konwencja dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu - 1958

• Konwencja UNESCO w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty - 1960 r

• Konwencja o prawach dziecka - 1989 r.

19. Akty pochodne prawa wspólnotowego - przykłady.

Są to akty tworzone przez instytucje Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego.

• rozporządzenia - charakter polskich ustaw, generalno-abstrakcyjny; obowiązują bezpośrednio, władze krajowe muszą uchylić akty niezgodne z jego treścią.

• dyrektywy - adresatami są wyłącznie państwa członkowskie UE. Władze krajowe mają swobodę wyboru formy wprowadzenia danej dyrektywy.

• decyzje - charakter indywidualno-konkretny, dotyczą ściśle określonych praw, adresatami są państwa członkowskie lub osoby fizyczne/prawne.

• opinie - nie mają mocy wiążącej, zawierają jedynie oceny;

• zalecenia - nie mają mocy wiążącej sugerują jedynie podjęcie określonych działań;

20.Ustawy wyznaniowe - podział i przykłady.

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - 1989 r. oraz ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych:

O stosunku państwa do Kościoła Katolickiego,

Ustawa dot. adwentystów, 1995

Ustawa dot. baptystów, 1995

Ustawa dot. ewangelików, 1994

Ustawa dot. gmin żydowskich, 1997

Ustawa dot. karaimów, 1936

Ustawa dot. Kościoła Polskokatolickiego, 1995

Ustawa dot. luteranów, 1994

Ustawa dot. mariawitów, 1997

Ustawa dot. metodystów, 1995

Ustawa dot. muzułmanów, 1936

Ustawa dot. prawosławnych, 1991

Ustawa dot. starokatolickich mariawitów, 1997

Ustawa dot. zielonoświątkowców, 1997

21.Rozporządzenia jako źródło prawa wyznaniowego.

Rozporządzenia to akty podstawowe, które mogą zawierać normy o charakterze powszechnie obowiązującym. Rozporządzenia te są wydawane przez różne organy. Najistotniejszą grupę unormowań z zakresu prawa wyznaniowego stanowią rozporządzenia sytuacji prawnej związków wyznaniowych w ogólności.(sa to akty wykonawcze do ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania).

22.Akty prawa miejscowego - przykłady.

art. 94. Konstytucji - „Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów, (np. prawem miejscowym jest regulacja zawarta w uchwale rady gminy dotycząca regulacji sprzedaży napojów alkoholowych w gminach - określenia ilości punktów sprzedaży i ich kontrola).

23. Znaczenie krajowych umów i porozumień między organami państwa i reprezentantami związków wyznaniowych.

art. 27 konkordatu - sprawy wymagające nowych rozwiązań będą regulowane na drodze nowych umów (umowa międzynarodowa) lub na podstawie uzgodnień między Rządem RP i Konferencją Episkopatu Polski upoważnioną do tego przez Watykan (porozumienia/umowa krajowa).

art. 15 ust. 2 konkordatu - Status prawny szkół wyższych w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych oraz instytutów naukowo- badawczych, a także tryb i zakres uznawania przez Państwo kościelnych stopni i tytułów oraz status prawny wydziałów teologii katolickiej na uniwersytetach państwowych regulują umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Konferencją Episkopatu Polski upoważnioną przez Stolicę Apostolską, (jako załącznik do umowy - nie jest to więc źródło prawa powszechnie obowiązującego). Dotyczy także kwestii sposobu kształcenia i wymagań nauczycieli religii. (umowa krajowa między RM a Konferencją Episkopatu Polski).

24. Prawo wewnętrzne związków wyznaniowych a prawo polskie.

prawo obce = prawo związków wyznaniowych.

Sądy go nie stosują, chyba, że istnieje odesłanie do tego prawa. Ma charakter prawa wewnętrznego i obowiązuje tylko członków wspólnoty religijnej, (teoria recepcji).

Teoria pozaprawnej natury - prawo wewnętrzne związków wyznaniowych jest normą moralną i dyscyplinarną (rozdzielenie).

Teoria skuteczności prawnej - prawo kanoniczne obowiązuje wszystkich wyznawców niezależnie od ich przynależności państwowej i stanowiska jakie wobec tych norm przyjmują (powiązanie).

Teoria natury statutowej - prawo wewnętrzne jest normą statutową. Reguluje strukturę organizacyjną, stosunki wewnętrzne, prawa i obowiązki członków i tylko ich dotyczy, pozostawiając w zgodności z prawodawstwem państwowym (rozdzielenie).

Teoria recepcji - zgodnie z tą teorią normy prawa kanonicznego ani jakiegokolwiek innego prawa wewnętrznego grup religijnych nie obowiązują automatycznie na forum państwowym. Mogą jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą na mocy prawodawczej decyzji kompetentnych władz świeckich.

25.Ewolucja unormowań regulujących stosunek Unii Europejskiej do religii i związków wyznaniowych.

Unia Europejska nie przyznaje sobie kompetencji w sprawach religijnych i wyznaniowych, jej prawo nie reguluje wewnętrznych spraw konkretnych wspólnot i Kościołów, ani nie utożsamia się z którymikolwiek z nich. Organy polityczne Unii nie są ani stroną, ani arbitrem sporów światopoglądowych. Unia Europejska, podobnie jak demokratyczne państwo prawne, szanuje wolność religii i przekonań na zasadach równych dla wszystkich.

Granicą wolności religijnej jest respektowanie porządku publicznego oraz praw osób trzecich. Niedopuszczalne jest więc np. stosowanie sprzecznych z wolnością religijną metod agitowania członków (techniki psychologiczne), narzucania praktyk kultowych, stosowanie bezprawnych środków dla osiągania celów religijnych (oszustwa celne i podatkowe), wykorzystywanie organizacji wyznaniowych do celów przestępczych (narkotyki, prostytucja terroryzm).

26.Podstawowe regulacje wspólnotowe

Stosunek Unii Europejskiej wobec Kościołów i wspólnot religijnych najpełniej określa tzw. “Klauzula kościelna”, zawarta w Akcie Końcowym Traktatu Amsterdamskiego z 1997 roku:

“Unia Europejska przestrzesa oraz nie narusza statusu. jakim cieszą się Kościoły oraz stowarzyszenia i wspólnoty relisiine w Państwach Członkowskich zgodnie z odpowiednimi przepisami prawnymi Unia Europejska przestrzesa w równej mierze statusu orsanizacii o charakterze filozoficznym i bezwyznaniowym, ”

Cytowana “Klauzula kościelna” zawiera ważne rozróżnienie między Kościołami i związkami wyznaniowymi - z jednej, a państwem - z drugiej strony. Jej źródłem jest przyjęta przez obie strony zasada odróżnienia religii od polityki. Chodzi tu o neutralność religijną państwa i o apolityczność Kościoła. Poprzez “Klauzulę kościelną” Unia Europejska akceptuje fakt, że w poszczególnych państwach członkowskich ukształtowały się rozmaite modele stosunków między Kościołem i państwem, co jest wynikiem ich tożsamości narodowej i kulturowo-historycznej.

27.Wyłączna kompetencja państw członkowskich w określaniu relacji państwo- związki wyznaniowe

• Wolność religijna w Karcie Praw Podstawowych.

Artykuł 10: Wolność myśli, sumienia i religii

1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub światopoglądu oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub światopoglądu poprzez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i uczestniczenie w obrzędach.

2. Uznaje się prawo do odmowy służby wojskowej ze względów sumienia, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa.

• Status kościołów i innych związków wyznaniowych w Traktacie Lizbońskim, artykuł 17 traktatu lizbońskiego: Status kościołów i organizacji niewyznaniowych :

Unia szanuje status przyznany na mocy prawa krajowego kościołom i stowarzyszeniom lub wspólnotom religijnym w Państwach Członkowskich i nie narusza tego statusu.

Unia szanuje na równi status organizacji światopoglądowych i niewyznaniowych przyznany im na mocy prawa krajowego.

Uznając tożsamość i szczególny wkład tych kościołów i organizacji, Unia utrzymuje z nimi otwarty, przejrzysty i regularny dialog.

29.Osobowość publicznoprawna Stolicy Apostolskiej.

Stolica Apostolska - pod tym pojęciem należy rozumieć - biskupa Rzymu (papież) oraz - o ile co innego nie wynika z natury rzeczy lub kontekstu - zespół organów pomocniczych tworzących kurię rzymską (przede wszystkim Sekretariat Stanu),

które służą papieżowi pomocą w kierowaniu Kościołem i realizacji misji Kościoła w świecie. Jej siedziba mieści się w państwie Watykan, z którym jest połączona unią personalną i funkcjonalną.

30.Stolica Apostolska a Watykan.

Często te dwa pojęcia są używane zamiennie.

Państwo Watykan to pozostałość po państwie Kościelnym.

754 r. - powstanie Państwa Kościelnego (Pepin Krótki przydziela ziemie Stefanowi II)

1870. r. - zjednoczenie Włoch (Garibaldi)

1871. r. - umowa regulująca (Pius IX - „więzień Watykanu”)

1929 r. - traktaty laterańskie zagwarantowanie suwerenności Stolicy Apostolskiej na arenie międzynarodowej. Utworzenie państwa-miasta Watykan. Włochy uznają czynne i bierne prawo legacji Stolicy Apostolskiej, zgodnie z regułami prawa międzynarodowego.

Wszelkie nieruchomości w obrębie państwa-miasta nie tylko podlegają władzy, lecz są całkowitą własnością Stolicy Apostolskiej.

Nie może tam mieć miejsca żadna interwencja (pogotowie, policja mogą wjechać tylko na zaproszenie).

2000r. - ustawa zasadnicza Watykanu

1. Najwyższy Pasterz, Suweren Państwa-Miasta Watykańskiego - piastuje pełnię władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej;

2. Papież zawiera traktaty i reprezentuje Watykan (pomaga mu Sekretariat Stanu).

Argumenty za podmiotowością na płaszczyźnie prawa międzynarodowego :

• Watykan - koncepcja państwa miniaturowych (enklawy) - San Marino, Monako, Andora, Malta

• Stolica Apostolska - koncepcja państwa personalnego - Reinhard (przykład - Zakon Kawalerów Maltańskich)

Suwerenność związku społecznego (Fiore) - Kościół to związek, którego głową jest papież

Wspólnota duchowa na podstawie argumentów historycznych (Radbruch) - Państwo Kościelne było podmiotem stosunków międzynarodowych !

Możliwe relacje pomiędzy Watykanem a SA:

• wasalność Watykanu względem SA;

• protektorat SA względem Watykanu;

• unia personalna (wspólny władca jako osoba fizyczna)

• unia realna (wspólny najwyższy organ)

• unia organiczna (szereg wspólnych organów)

• unia funkcjonalna (historyczne powiązanie funkcjonalne podmiotów, funkcjonalna służebność Watykanu).

Argumenty za uznaniem osobowości SA i Watykanu w świetle doktryny prawa międzynarodowego:

• ius legatum (czynne i bierne wysyłanie i przyjmowanie dyplomatów) - przysługuje SA

• ius tractatum (prawo zawierania umów) - dotyczy Watykanu i SA,

• zdolność do występowania z roszczeniami na płaszczyźnie prawa międzynarodowego (oba podmioty);

• ius standi (zdolność prawna przed sądami prawa międzynarodowego) - Watykan jak i SA;

• uznanie na arenie międzynarodowej wprost — Włochy, Hiszpania

dorozumienie — poprzez utrzymywanie stosunków dyplomatycznych.

31. Osobowość prawna Kościoła Katolickiego w Polsce,

artykuł 4. Konkordatu

• Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną Kościoła Katolickiego.

• Rzeczpospolita Polska uznaje również osobowość prawną wszystkich instytucji kościelnych terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką osobowość na podstawie przepisów prawa kanonicznego. Władza kościelna dokonuje stosownego powiadomienia kompetentnych organów państwowych.

Inne instytucje kościelne mogą na wniosek władzy kościelnej uzyskać osobowość prawną na podstawie prawa polskiego.

Artykuł 23. Kościelne osoby prawne mogą zgodnie z przepisami prawa polskiego nabywać, posiadać, użytkować i zbywać mienie nieruchome i ruchome oraz nabywać i zbywać prawa majątkowe.

Artykuł 26. Kościelne osoby prawne mogą zakładać fundacje. Do fundacji tych stosuje się prawo polskie.

KK ma szereg przymiotów, które przysługują podmiotom prawa publicznego (udzielanie małżeństw ze skutkiem cywilnym, prowadzenie cmentarzy).

Konferencja Episkopatu Polski - główna osoba prawna KK (ogólnopolska)

32.Tryby nabywania/uznawania osobowości prawnej instytucji kościelnych.

Instytucje kościelne (terytorialne i personalne), które uzyskały osobowość prawną na podstawie prawa kanonicznego — sa osobami prawnymi po powiadomieniu organów państwowych!

Inne instytucje kościelne mogą uzyskać osobowość prawną na wniosek (do MSWiA). Ponadto kościelne osoby prawne mogą zakładać fundacje (przepisy ustawy - wpis do KRS itd.)

Do 23.05.1989r. - instytucje, które nabyły osobowość prawną muszą to udowodnić

Po 23.05.1989r. - obowiązkowe jest powiadomienie właściwego organu administracji państwowej (wojewoda) o utworzeniu osoby prawnej (np. parafii).

Powiadomienie zawiera:

• nazwę

• siedzibę

• określenie granic terenu jej działania

Od wejścia w życie konkordatu (1998r.) - nie ma obowiązku powiadomienia organów państwowych. Osobowość prawną nabywa się z chwilą wydania decyzji biskupa o utworzeniu np. parafii, (uznanie na forum kanonicznym). Oczywiście należy powiadomić o tym fakcie wojewodów czy MSWiA, lecz ma to charakter deklaratoryjny (wówczas następuje uznanie tej osobowości na gruncie prawa cywilnego, na forum państwowym).

NIE MA REJESTRU KOŚCIELNYCH OSÓB PRAWNYCH !!!

W sprawach majątkowych Konferencję Episkopatu Polski reprezentuje jej Prezydium.

33.Uznanie/nabycie osobowości prawnej instytucji kościelnych w trybie ustawowym.

Kościelna osoba prawna nie odpowiada za zobowiązania innej kościelnej osoby prawnej.

„Inne instytucje kościelne mogą na wniosek władzy kościelnej uzyskać osobowość prawną na podstawie prawa polskiego.” (konkordat)

Przez inne instytucje należy rozumieć takie jednostki organizacyjne, które posiadają osobowość prawną na podstawie prawa kanonicznego i chcą samodzielnie uczestniczyć w obrocie prawnym, wykorzystując przepisy prawa polskiego. Przepis powyższy dotyczy organizacji katolickich założonych z inicjatywy wiernych i za aprobata władzy kościelnej, która zatwierdziła im kapelana lub asystenta kościelnego. Wnioskodawcą w tej sprawie ma być kompetentny zarząd danej jednostki organizacyjnej.

34.Uznanie/nabycie osobowości prawnej instytucji kościelnych w trybie powiadomienia właściwego organu administracji państwowej

Kościelne jednostki organizacyjne ( terytorialne i personalne) nabywają osobowość prawną z chwilą powiadomienia właściwego organu administracji państwowej o ich utworzeniu przez władzę kościelną, jeżeli ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej.

Jeżeli przepis prawa lub ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej, właściwym organem administracji państwowej jest:

• odnośnie do osób prawnych ( metropolie, archidiecezje, diecezje, administratury apostolskie, Caritas Polska i diecezji, Ordynariat Polowy, instytuty życia konsekrowanego, prowincje zakonne, kościelne instytuty naukowo-dydaktyczne - minister właściwy do spraw wyznań religijnych,

• w pozostałych przypadkach - wojewoda. ( min. parafie, opactwa klasztory, wyższe i niższe seminaria duchowne diecezjalne i zakonne)

35.Nabycie osobowości prawnej instytucji kościelnych w trybie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

Art. 10 StKKatU - inne jednostki organizacyjne Kościoła nie wymienione enumeratywnie w ustawie i których nie dotyczą przepisy szczegółowe , możliwość ta została przewidziana dla organizacji kościelnych tworzonych przez biskupa diecezjalnego, wyższego przełożonego zakonnego, Konferencję Episkopatu Polski

36.Nabycie osobowości prawnej instytucji kościelnych w trybie rejestracji sądowej

Fundacje i organizacje katolickie ( założone za zgodą władzy kościelnej z inicjatywy wiernych) których celem jest działalność społeczno kulturalna, oświatowo wychowawcza, charytatywno-opiekuńcza. Taki sposób nabycia przewidziany jest przez ustawę Prawo o stowarzyszeniach.

37. Stowarzyszenia wyznaniowe

Istnienie stowarzyszeń wyznaniowych przewidziane jest w 7 ustawach regulujących w sposób indywidualny stosunek państwa do poszczególnych związków wyznaniowych. SA to organizacje powstałe za aprobatą właściwych władz kościelnych. Zaliczamy do nich:

• organizacje katolickie- działają za apr władz Kościoła kat

• organizacje ewangelickie

• organizacje zielonoświątkowe

• organizacje adwentystyczne działają za apr władz kościoła Adwentystów Dnia Siódmego

• organizacje baptystyczne

• organizacje wyznaniowe żydowskie

• bractwa prawosławne

W przypadku organizacji ewangelizacyjnych, adwentystycznych i żydowskich wymagana jest kwalifikowana forma aprobaty w postaci uchwały:

• Konsystorza Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego w RP

• Zarządu Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w RP

• Zarządy związku gmin wyznaniowych żydowskich w RP

Cele stowarzyszeń określane są w ustawach indywidualnych, podejmują one działalność zgodną z nauką danego związku wyznaniowego w zakresie społeczno- kulturalnym, oświatowo - wychowawczym, i charytatywno - opiekuńczym. Lecz organizacje żydowskie poza tym działają w zakresie zachowania dziedzictwa i tradycji kultury Żydów w Polsce, organizacje katolickie i bractwa prawosławne prowadza działalność związaną ze zwalczaniem patologii społecznych i ich skutków. A organizacje adwentystyczne prowadzą działalności o charakterze humanitarnym, charytatywnym, misyjnym,

Stowarzyszenia powstają zarówno z inicjatywy jednostek oraz władz związków wyznaniowych. Jedynie organizacje adwentystyczne tworzone jest prawem kościoła. Do stowarzyszeń stosuje się przepisy prawa o stowarzyszeniach z wyjątkiem tych które wskazane są w ustawach indywidualnych.

Odrębności te dotyczą:

• cofnięcia aprobaty kościelnej

• rozwiązania stowarzyszeń

• majątku po zlikwidowanym stowarzyszeniu

Prawo cofnięcia wcześniej wyrażonej aprobaty przysługuje władzom związków wyznaniowych. W organizacjach ewangelickich oraz żydowskich może nastąpić z jednoczesnym wystąpieniem do sadu o rozwiązanie stowarzyszenia. W przypadku organizacji katolickich, zielonoświątkowych baptystycznych, adwentystycznych oraz bractw prawosławnych uprawnienie do cofnięcia sformułowane zostało jako prawo samoistne.

Rozwiązanie stowarzyszeń - za aprobata władz kościelnych może nastąpić :

• na podstawie uchwały własnej

• na podstawie decyzji sadu rejestrowego

Sad podejmuje decyzje o rozwiązaniu na wniosek: prokuratora, organu sprawującego nadzór, bądź właściwych władz kościelnych, także właściwe władze związku wyznaniowego te które aprobowały założenie.

Majątek po zlikwidowaniu - w przypadku organizacji katolickich - co do ich majątku przechodzi on na kościelną osobę prawna hierarchicznie nadrzędną.

Organizacji zielonoświątkowych - stosuje się odp przepisy prawa wewn. Kościoła Zielonoświątk.

Organizacje ewangelickie majątek przechodzi na własność ich kościoła

Organizacje wyznaniowe żydowskie - majątek zlikwidowany przechodzi na własność Związku Gmin lub właściwej gminy wyznaniowej

38. Organizacje kościelne

Organizacjami kościelnymi w rozumieniu niniejszej ustawy są organizacje zrzeszające osoby należące do Kościoła:

1. erygowane przez biskupa diecezjalnego lub w ramach statutów zakonnych przez wyższego przełożonego zakonnego, a w odniesieniu do organizacji o zasięgu ponad diecezjalnym - przez Konferencję Episkopatu Polski,

2. założone przez wiernych z udziałem proboszcza, rektora kościoła lub przełożonego zakonnego za zezwoleniem władzy kościelnej, o której mowa w pkt 1.

Organizacje kościelne mają na celu w szczególności działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego i nauki katolickiej.. Organizacje kościelne działają w ramach tych kościelnych osób prawnych, w których zostały powołane. O erygowaniu organizacji o zasięgu ponad diecezjalnym Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski powiadamia Urząd do Spraw Wyznań. Organizacje wymienione w ust.l pkt 1 mogą nabyć osobowość prawną w trybie art. 10. 4. Władze kościelne czuwają nad zgodnością działania organizacji z ich celami religijnymi i moralnymi. Do organizacji kościelnych nie stosuje się prawa o stowarzyszeniach. Przepis

39.Organizacje działające poza strukturami i nadzorem związków wyznaniowych

Organizacje inne niż z punktu 38, zrzeszające katolików, realizują ideały chrześcijańskie według własnych programów, działając wyłącznie na podstawie ogólnie obowiązujących przepisów prawa oraz swoich statutów.

40.Pojęcie „małżeństwa konkordatowego”

pojęcie odnosi się jedynie do Kościoła Katolickiego, jest to małżeństwo zawarte przed duchownym katolickim, które odnosi skutki w prawie cywilnym

41.Pojęcie małżeństwa cywilnego zawieranego w formie wyznaniowej

małżeństwa zawierane wg prawa wewnętrznego kościoła lub związku wyznaniowego nazywamy małżeństwem wyznaniowym, jest nim także małżeństwo kanoniczne zawarte wg przepisów prawa kanonicznego.

42.Warunki zawarcia małżeństwa cywilnego w formie wyznaniowej

• różnica płci nupturientów

• jednoczesna obecność w momencie zawierania małżeństwa (wyjątek od tej przesłanki zawarty jest w art. 6 k.r.o.)

• udział uprawnionego celebransa

• złożenie zgodnych oświadczeń o zawarciu małżeństwa przez nupturientów

W odniesieniu do małżeństw wyznaniowych poddanych przez nupturientów cywilnemu prawu polskiemu, oprócz powyższych, zaliczyć należy dodatkowo do omawianej grupy przesłanek następujące wymogi:

• uprawnionym celebransem jest w tym przypadku duchowny Kościoła lub związku wyznaniowego zajmujący stanowisko objęte wykazem publikowanym w zarządzeniu MSWiA w Monitorze Polskim nr 40 z 1998 r.

• tego typu małżeństwa mogą być zawierane wyłącznie w obrębie tych Kościołów i związków wyznaniowych, które mają uregulowaną sytuację z RP bądź to na podstawie umowy międzynarodowej, bądź też na podstawie ustawy

• tylko w tej grupie małżeństw sporządzenie aktu małżeństwa jest przesłanką konstytucyjną związek małżeński.

Do drugiej grupy przesłanek zaliczyć należy trojakiego rodzaju okoliczności: tzw. przeszkody małżeńskie (zakazy zawarcia małżeństwa z art. 10-15 k.r.o. włącznie), wady oświadczeń o zawarciu małżeństwa wymienione w art. 15 k.r.o. nieprawidłowości przy zawieraniu małżeństwa przez pełnomocnika opisane w art. 16 k.r.o. Wszystkie te negatywne przesłanki skutkują identycznie: mimo ich wystąpienia małżeństwo zostaje skutecznie zawarte, jest jednak małżeństwem wzruszalnym, ponieważ można je unieważnić (polskie ustawodawstwo nie zna sankcji bezwzględnej nieważności małżeństwa). W zdecydowanej jednak większości przypadków tej grupy małżeństwo zawarte z naruszeniem wymienionych przesłanek może być konwalidowane. Do ostatniej grupy przesłanek zawarcia małżeństwa zaliczamy wszystkie inne wymogi do tej pory nie wymienione, które charakteryzują się tym, że sam ustawodawca nie przewidział żadnej negatywnej konsekwencji dla losów małżeństwa (ani w chwili jego zawierania ani później) zawartego z naruszeniem tych wymogów. Konsekwencje ich niezachowania w postaci odpowiedzialności dyscyplinarnej może ponosić sam organ celebrujący zawarcie małżeństwa, który powinien zapewnić realizację tych wymogów.

43. Przeszkody do zawarcia małżeństwa w prawie polskim

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął.

§ 4. Jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z małżonków może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby.

Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponownie małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.

§ 3. Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków.

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy z małżonków.

§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.

Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone:

• przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,

• pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony

• pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Unieważnienia małżeństwa z powodu okoliczności wymienionych w § 1 może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.

Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa. W razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże nie można z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie.

44.Przeszkody do zawarcia małżeństwa w prawie kanonicznym

Przeszkoda wieku

KPK wkan. 1083 § 1 postanawia, że nie może zawrzeć ważnego małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem czternastego roku. Konferencja Episkopatu Polski, zgodnie z pozwoleniem KPK (kan. 1083 § 2), ustaliła wiek dla mężczyzny na 21 rok życia, a dla kobiety - 18 rok życia. Podobnie też postanawia polskie prawo państwowe. Z ważnej przyczyny można uzyskać pozwolenie na wcześniejsze zawarcie związku małżeńskiego zarówno dla kobiety, jak i mężczyzny.

Przeszkoda niemocy płciowej

Małżeństwo z natury rzeczy jest nastawione na zrodzenie i wychowanie potomstwa, dlatego też mówiąc o zdolności do zawarcia związku małżeńskiego ma się na uwadze między innymi zdolność do podejmowania aktów skierowanych do przedłużenia życia ludzkiego. KPK (kan. 1084 § 1) postanawia, że "niezdolność dokonania stosunku małżeńskiego, uprzednia i trwała, czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, czy to absolutna czy względna, czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury". Należy tu rozumieć niezdolność do współżycia małżeńskiego przynajmniej jednej ze stron, nie zaś o niezdolność do zrodzenia potomstwa. Niemoc płciowa, aby była przeszkodą, nie musi być absolutna (niezdolność całkowita mężczyzny lub kobiety do współżycia); wystarczy, gdy jest względna (mężczyzna nie może współżyć z kobietą, z którą zawarł małżeństwo lub kobieta z poślubionym przez siebie małżonkiem).

Przeszkoda niemocy płciowej pochodzi z prawa Bożego naturalnego (prawo wpisane w naturę ludzką) i wyklucza możliwość uzyskania dyspensy, czyli pozwolenia na małżeństwo.

Przeszkoda węzła małżeńskiego

W KPK (kan. 1085 § 1) czytamy, że nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo ta osoba, która jest związana węzłem poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego. Przeszkodę małżeńską stanowi tylko węzeł małżeński rzeczywiście istniejący, co zakłada jego powstanie i brak rozwiązania go.

Przeszkoda węzła małżeńskiego pochodzi z prawa Bożego pozytywnego (prawo objawione w Piśmie Świętym i Tradycji) i nie ma możliwości otrzymania dyspensy. Według prawa węzeł małżeński ustaje w sposób następujący: przez śmierć współmałżonka, dyspensę papieską (od niedopełnionego małżeństwa), przywilej Pawłowy (zachodzi on wówczas, gdy jedna ze stron przyjmuje chrzest w Kościele katolickim, a druga strona - nie ochrzczona - ją opuszcza lub szykanuje tak, że dalsze wspólne życie staje się niemożliwe; w takim wypadku strona ochrzczona może zawrzeć nowy związek małżeński), stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Przeszkoda różnej religii

"Nieważne jest małżeństwo między dwiema osobami, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub została do niego przyjęta i nie odłączyła się od niego formalnym aktem, a druga nie jest ochrzczona" (kan. 1086 § 1). Przeszkoda ta istnieje więc między osobą ochrzczoną w Kościele katolickim albo do niego nawróconą a osobą nie ochrzczoną. Nie wiąże ona chrześcijan akatolików, wiąże natomiast tych katolików, którzy wprawdzie oddalili się od swojego Kościoła, ale formalnie z niego nie wystąpili.

Przeszkoda różnej religii jest pochodzenia kościelnego, ale pośrednio wiąże się z prawem Bożym związanym z obowiązkiem wyznawania wiary katolickiej. Można od tej przeszkody uzyskać dyspensę (kan. 1125 i 1126) pod warunkiem, że strona katolicka złoży oświadczenie (rękojmię), że gotowa jest usunąć niebezpieczeństwo utraty wiary i szczerze przyrzeknie, że uczyni co w jej mocy, aby wszystkie dzieci zostały ochrzczone w Kościele katolickim i po katolicku wychowane. Druga strona, nie ochrzczona, winna być powiadomiona o zobowiązaniach strony katolickiej. Należy też pouczyć strony o przymiotach i celach małżeństwa, co przez nie powinno być przyjęte i respektowane.

Przeszkoda święceń

KPK (kan. 1087) stanowi, ze "nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy otrzymali święcenia". Od roku 1972 obowiązek celibatu, podejmowany podczas święceń diakonatu, obejmuje trzy stopnie: diakonat, prezbiterat i episkopat. Tylko one są święceniami. Trzeba też wyjaśnić, że tą przeszkodą objęty jest także diakon żonaty, tzn. nie może on wstąpić ważnie w nowy związek małżeński po śmierci swojej małżonki. Celibat wprowadzony najpierw przez prawo zwyczajowe, później partykularne, w końcu powszechne - jako obowiązek dla przyjmujących wyższe święcenia - jest przeszkodą zrywającą przy ewentualnym usiłowania zawarcia małżeństwa.

Przeszkoda święceń (jest pochodzenia kościelnego, ale swoją podstawę ma w ewangelicznej radzie czystości) ustaje na mocy dyspensy, zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej lub prawomocnego wyroku stwierdzającego nieważność świeceń albo przyjęcie ich pod przymusem.

Przeszkoda ślubu

KPK (kan. 1088) postanawia, że "nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy są związani wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym". Chodzi więc tu ślub, czyli o świadomie i dobrowolnie uczynioną Bogu obietnicę. Przedmiotem ślubu, który stanowi przeszkodę, jest dozgonna czystość. Z tego wniosek, że ślub złożony na pewien czas, nie wywołuje przeszkody małżeńskiej. Ma to być też ślub publiczny, czyli ważnie złożony wobec prawowitego przełożonego kościelnego i w instytucie zakonnym. Ślub prywatnie złożony nie stanowi przeszkody.

Przeszkoda pochodzi z prawa kościelnego, ale zakaz zawierania związku małżeńskiego wypływa z prawa naturalnego wymagającego dotrzymania wierności złożonemu Bogu przyrzeczeniu. Dyspensa jest możliwa i jest zastrzeżona Stolicy Apostolskiej, jeśli ślub został złożony w instytucie zakonnym na prawie papieskim. W przypadku ślubu złożonego w instytucie zakonnym na prawie diecezjalnym dyspensy może udzielić ordynariusz miejsca.

Przeszkoda uprowadzenia

Według KPK (kan. 1089) "nie może być ważnie zawarte małżeństwo pomiędzy mężczyzną

I kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną z zamiarem zawarcia z nią małżeństwa, chyba że później kobieta uwolniona od porywającego mężczyzny oraz znajdując się w miejscu bezpiecznym i wolnym sama swobodnie wybierze to małżeństwo". Przeszkoda powstaje nie tylko w przypadku porwania kobiety przemocą i zatrzymania w celu zawarcia małżeństwa, ale także wtedy, gdy zostanie ona zatrzymana przez mężczyznę z takim samym zamierzeniem. Nie jest ważne, gdzie miało miejsce wspomniane zatrzymanie czy to w jej

własnym mieszkaniu, czy też w miejscu, do którego dobrowolnie przybyła. Według prawa kościelnego jak długo kobieta uprowadzona jest pod władzą mężczyzny, tak długo nie może ona w sposób wolny wyrazić zgody na małżeństwo. Powinna być uwolniona od porywającego mężczyzny oraz znaleźć się w miejscu wolnym i bezpiecznym. Wówczas może wyrazić prawdziwą zgodę na małżeństwo i przeszkoda uprowadzenia przestaje mieć miejsce.

Przeszkoda uprowadzenia pochodzi z prawa kościelnego. Jest możliwa dyspensa od tej przeszkody, jeśli zasadnie można przekonać się, że decyzja na małżeństwo kobiety uprowadzonej została podjęta w sposób wolny i niezależny do mężczyzny, który ją uprowadził.

Przeszkoda występku

KPK w kan. 1090 § 1 postanawia, że "kto ze względu na zawarcie małżeństwa z określoną osobą zadaje śmierć jej współmałżonkowi lub własnemu, nieważnie usiłuje zawrzeć to małżeństwo". W drugim paragrafie tegoż kanonu czytamy: "Nieważnie również usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy poprzez fizyczny lub moralny współudział spowodowali śmierć współmałżonka" (kan. 1090 § 2). Chodzi więc tu (§ 1) o zabójstwo współmałżonka osoby, z którą ktoś pragnie zawrzeć małżeństwo lub zabójstwo własnego współmałżonka w celu poślubienia określonej osoby. Momentem istotnym w tej przeszkodzie oprócz faktycznego zabójstwa jest intencja związana z tym przestępstwem, mianowicie chęć zawarcia małżeństwa z określoną osobą. W drugim przypadku, niezależnie od intencji matrymonialnych, bierze się pod uwagę dwie osoby, które przez współudział fizyczny lub moralny spowodowały śmierć współmałżonka.

Przestępstwo, o którym mówi kan. 1090, wymaga świadomego działania strony lub stron i musi być ono dokonane osobiście lub przy pomocy kogoś innego (zlecone zabójstwo). Nie będzie przeszkodą samo usiłowanie dokonania zabójstwa lub zabójstwo chybione. Powyższa przeszkoda jest pochodzenia kościelnego i nie odnosi się do osób nie ochrzczonych. Dyspensa od przeszkody występku zastrzeżona jest Stolicy Apostolskiej.

Przeszkoda pokrewieństwa

Przez pokrewieństwo należy rozumieć bliski związek zachodzący pomiędzy osobami, oparty na wspólnocie krwi, na skutek pochodzenia od siebie lub od wspólnych przodków. Powstaje on wtedy, gdy ktoś przychodzi na świat z rodziców będących w związku małżeńskim lub poza nim.

W KPK (kan. 1091 § 1 - 4) czytamy: "W linii prostej pokrewieństwa nieważne jest małżeństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnymi. W linii bocznej nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie. Przeszkoda pokrewieństwa nie zwielokrotnia się. Nigdy nie zezwala się na małżeństwo, jeśli istnieje wątpliwość, czy strony są spokrewnione w jakimś stopniu linii prostej lub w drugim stopniu bocznej".

Należy wyjaśnić przy ustalaniu stopnia pokrewieństwa, że wspólny przodek oznacza parę ludzką lub tylko jedną osobę, od której krewni bezpośrednio pochodzą. Przez "linię" należy rozumieć szereg osób, które pochodzą od jednego przodka. Według KPK linia może być prosta lub boczna. W linii prostej osoby pochodzą bezpośrednio od siebie, np. ojciec, syn, wnuk, natomiast w linii bocznej osoby krewne nie pochodzą wprost od siebie przez

urodzenie, ale mają wspólnego przodka - chodzi tu o rodzeństwo. Biorąc pod uwagę "linię" można mówić o krewnych wstępnych przy ustalaniu dla kogoś przodków oraz zstępnych przy ustalaniu osób pochodzących od przodków. Przez stopień pokrewieństwa trzeba rozumieć miarę, przy pomocy której określa się odległość osób krewnych od wspólnego przodka, zarówno w linii prostej, jak i bocznej.

Przeszkoda pokrewieństwa w pierwszym stopniu linii prostej pochodzi z prawa Bożego naturalnego. W nauce Kościoła przyjmuje się powszechnie, że niemożliwe jest otrzymanie dyspensy od tej przeszkody we wszystkich stopniach linii prostej. Również Kościół nie udziela dyspensy na ślub, biorąc pod uwagę drugi stopień pokrewieństwa linii bocznej - rodzeństwo. Warto też przypomnieć, że polski Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zezwala na małżeństwo między krewnymi w linii prostej oraz między rodzeństwem rodzonym i przyrodnim.

Przeszkoda powinowactwa

Powinowactwo jest to bliskość osób, której źródłem nie jest wspólnota krwi, ale ważnie zawarty związek małżeński, nawet jeszcze niedopełniony. Bliskość ta istnieje między mężem i krewnymi żony oraz między żoną i krewnymi męża (kan. 109 § 1). Oblicza się tak, że krewni męża w tej samej linii i w tym samym stopniu są powinowatymi żony i odwrotnie (kan. 109 § 2). Obecnie jedynie powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa we wszystkich stopniach (kan. 1092). Najczęściej chodzi tu o relacje: ojczym - pasierbica, macocha - pasierb oraz teść - synowa, teściowa - zięć (po śmierci współmałżonka).

Przeszkoda powinowactwa jest pochodzenia kościelnego, więc możliwa jest dyspensa.

Przeszkoda przyzwoitości publicznej

Przeszkoda ta powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego lub z notorycznego albo publicznego konkubinatu. Powoduje ona nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety, i odwrotnie (kan. 1093).

Podstawą przeszkody jest więc albo nieważne małżeństwo, po rozpoczęciu życia wspólnego, albo notoryczny lub publiczny konkubinat. Nieważność małżeństwa może wynikać z różnych przyczyn, bez względu na to, czy zawarto je w dobrej lub złej wierze, byleby miało zewnętrzną postać prawdziwego związku małżeńskiego. Przez notoryczny lub publiczny konkubinat należy rozumieć pozamałżeńskie pożycie dwojga osób na wzór małżonków i jeśli jest powszechnie znane, nazywa się go właśnie publicznym i jeżeli nie da się tego faktu ukryć, nosi miano - notorycznego. Nie wymaga się, aby strony mieszkały razem lub by kobieta była utrzymywana przez mężczyznę. Jest też rzeczą obojętną, czy osoby są wolne, czy też związane małżeństwem.

Jest to przeszkoda pochodzenia kościelnego i możliwa jest dyspensa.

Przeszkoda pokrewieństwa prawnego

Pokrewieństwo prawne powstaje z adopcji. W KPK (kan. 1094) czytamy: "Nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstałym z adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej". Według prawa kościelnego tą

przeszkodą są związani: adoptujący i osoba adoptowana oraz osoba adoptowana i dzieci osoby adoptującej.

Należy podkreślić, że przeszkoda pokrewieństwa prawnego powstaje z ważnie dokonanej adopcji. Pochodzi ona z prawa kościelnego i racją jej utrzymania jest fakt, że osoba adoptowana wchodzi do danej rodziny jako jeden z jej członków i powinna być traktowana jako jedno z dzieci.

45.Zadania duchownego w zakresie przygotowania do zawarcia małżeństwa cywilnego w formie wyznaniowej

Kompetencje duchownego Kościoła katolickiego w zakresie przygotowania do zawarcia małżeństwa ze skutkami cywilnymi art. 10 ust. 2 konkordatu określa następująco: „Przygotowanie do zawarcia małżeństwa kanonicznego obejmuje pouczenie nupturientów o nierozerwalności małżeństwa kanonicznego oraz o przepisach prawa polskiego dotyczących skutków małżeństwa".

Ustawodawca polski na duchownych wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych, których wierni mogą zawrzeć małżeństwo wyznaniowe ze skutkami cywilnymi, nałożył obowiązek, który w art. 62a ustawy o a.s.c. określono następująco: „Przed zawarciem małżeństwa podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego duchowny informuje osoby zamierzające zawrzeć to małżeństwo o treści podstawowych przepisów prawa polskiego dotyczących zawarcia małżeństwa i jego skutków". O obowiązku tym przypomina Konferencja Episkopatu Polski w instrukcji z 22 października 1998 r. dotyczącej małżeństwa konkordatowego, stwierdzając: „Duchowny ma obowiązek poinformować nupturientów o treści podstawowych przepisów prawa polskiego dotyczących zawarcia małżeństwa i jego skutków (odbywa się to poprzez zapoznanie ich żart. 1, art. 8 i art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego [...]" (nr 12 b).

W instrukcji Konferencja Episkopatu Polski zobowiązuje nupturientów, aby zgłosili się do właściwego urzędu parafialnego na trzy miesiące przed planowaną datą zawarcia małżeństwa kanonicznego, aby dopełnić:

• formalności wymagane przez prawo kościelne,

• formalności związane z uzyskaniem skutków cywilnych planowanego małżeństwa kanonicznego (nr 11).

Obowiązkiem duchownego jest więc skierowanie osób, które chcą zawrzeć żeństwo konkordatowe, do kierownika urzędu stanu cywilnego miejsca zamieszkania jednego z nupturientów, aby wydał im w trzech egzemplarzach Zaświadczenie o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (tzn. o braku przeszkód wynikających z prawa polskiego do zawarcia małżeństwa).

Duchowny ma obowiązek jednocześnie poinformować nupturientów „o treści podstawowych przepisów prawa polskiego dotyczących zawarcia małżeństwa

46.Zadania kierownika u.s.c. w zakresie przygotowania do zawarcia małżeństwa cywilnego w formie wyznaniowej

Kompetencje kierownika u.s.c. Zawarcie małżeństwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi jest przedmiotem zainteresowania państwa. Dlatego ustawodawca polski określa czynności, jakie w fazie przygotowań do jego zawarcia w zwyczajnych warunkach ma spełnić kierownik u.s.c. Do obowiązków kierownika u.s.c. należy:

• udzielenie osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo pouczenia o doniosłości związku małżeńskiego i poinformowanie ich o przepisach regulujących prawa i obowiązki

małżonków, a także o przepisach o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci (art. 3 § 3 k.r.o.);

• przeprowadzenie czynności zmierzających do ustalenia stanu wolnego kandydatów do zawarcia małżeństwa oraz stwierdzenia braku innych przeszkód przewidzianych przez prawo polskie (art. 3 k.r.o.);

• wydanie osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo w sposób określony wart. 1 § 2 i 3 k.r.o. zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci (art. 41 § 1 k.r.o.). Zaświadczenie to traci moc po upływie trzech miesięcy od dnia jego wydania;

• poinformowanie nupturientów o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa (art. 41 § 3).

Kierownik u.s.c. jest upoważniony także do odmowy wydania zaświadczenia osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo kościelne w razie stwierdzenia istnienia przeszkody, a w razie wątpliwości co do istnienia przeszkód — do zwrócenia się o rozstrzygnięcie do sądu (art. 5 k.r.o.).

Wydane przez kierownika u.s.c. zaświadczenie o braku przeszkód powinno być przekazane duchownemu (art. 8 § 1 k.r.o.), a następnie przekazane przez niego

(urzędowi stanu cywilnego, w którym ma być sporządzony akt małżeństwa (art. 8 i § 2 k.r.o.), i włączone do akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego (art. 61 a ust. 3 prawa o a.s.c)

47.Obowiązki nupturientów w zakresie przygotowania do zawarcia małżeństwa cywilnego w formie wyznaniowej

• przedłożenie kierownikowi USC odpowiednich dokumentów ( dowody potwierdzające tożsamość, odpisy skrócone aktów urodzenia, dowody ustania lub unieważnienia małżeństwa lub dowód nieistnienia małżeństwa

• złożenie oświadczeń o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa cywilnego,

• złożenie oświadczeń w sprawie wyboru nazwisk małżonków i dzieci,

• dostarczenie w terminie 3 egzemplarzy zaświadczenia sporządzonego przez kierowniku USC do jednostki organizacyjnej związku wyznaniowego gdzie ma zostać zawarte małżeństwo

zezwolenie na zawarcie małżeństwa:

gdy osoby zawierające są związane przeszkodą małżeńską, w sytuacji zawierania małżeństwa przez pełnomocnika, gdy osoba nie ma obywatelstwa polskiego obowiązana jest złożyć kierownikowi USC dokument stwierdzający że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo

48.Zwyczajna i nadzwyczajna forma zawarcia małżeństwa

forma zwyczajna kanoniczna: wobec 2 świadków zwykłych i 1 kwalifikowanego, w świątyni lub innym wyznaczonym do tego miejscu; jest wymagana dla ważności, w przypadku zawarcia małżeństwa z osobą niekatolicką obrządku wschodniego konieczna jest tylko do godziwości; możliwość dyspensowania od formy kanonicznej katolików przez biskupa ordynariusza tylko w niebezpieczeństwie śmierci

Forma specjalna: w niebezpieczeństwie śmierci lub gdy w ciągu miesiąca nie będzie mógł przybyć świadek kwalifikowany; wystarczy 3 świadków zwykłych, w skrajnych przypadkach także mniej

49.Oświadczenia woli dotyczące wywarcia skutków cywilnych małżeństwa

Zawarcie małżeństwa kanonicznego następuje poprzez wyrażenie przez nupturientów, równocześnie obecnych, osobiście lub przez pełnomocnika, zgody małżeńskiej (aktu woli, przez który strony wzajemnie przekazują i przyjmują siebie samych w celu stworzenia małżeństwa) słowami, a gdy nie mogą mówić - równoznacznymi znakami, w obecności uprawnionego duchownego i dwóch świadków. Zob. kan. 1104 i 1057, 2. Wyrażaniu zgody małżeńskiej odpowiadało dotychczas w polskim prawie rodzinnym złożenie przez nupturientów, jednocześnie obecnych, przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują w związek małżeński (art. 1 § 1 k.r.o.).

50.Obowiązki duchownego po celebracji małżeństwa

Sporządzenie zaświadczenia o zawartym małżeństwie - zaświadczenie jest integralnie złączone z zaświadczeniem stwierdzającym brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa i stanowi wraz w nim jeden dokument. W treści powinny znajdować się wszystkie informacje potwierdzające zdolność nupturientów do zawarcia małżeństwa oraz wszystkie konieczne do sporządzenia aktu małżeństwa. Podmiotem sporządzającym zaświadczenie jest duchowny.

Przekazanie zaświadczenia do USC - osoba która zobowiązana jest do przekazania zaświadczenia o zawartym małżeństwie jest duchowny uprawniony do sporządzenia tego zaświadczenie, W postępowaniu rejestracyjnym również małżonkowie jako strona, mogą złożyć wniosek do kierownika USC o rejestracje małżeństwa załączając do tego wniosku zaświadczenie o zawartym małżeństwie sporządzone przez duchownego.

Zaświadczenie stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa powinno zostać przekazane do USC przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa wyznaniowego. W razie niemożności zachowania pięciodniowego terminu z powodu siły wyższej, jego bieg ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. 5-ciodniowy termin na przekazanie zaświadczenia wiąże duchownego, małżonkowie mogą zatem żądać sporządzenia aktu małżeństwa także po upływie tego terminu pod warunkiem ze są nadal stanu wolnego i nie naruszają w ten sposób praw nabytych przez osoby trzecie.

Podpis uprawnionego duchownego autorytatywnie i urzędowo, potwierdza ze małżeństwo zostało zawarte zgodnie z prawem wewnętrznym kościoła lub innego związku wyznaniowego, wobec osoby uprawnionej do asystowania przy jego zawarciu - daje to małżonkom prawo żądania cywilnej rejestracji tego małżeństwa.

Zaświadczenie może zostać przekazane przez duchownego doi urzędu stanu cywilnego w dwóch formach: bezpośredniej (osobiście, przez posłańca) lub pośredniej (za pośrednictwem poczty).

51.Obowiązki kierownika u.s.c. po celebracji małżeństwa.

Organem kompetentnym do sporządzenia aktu zawarcia małżeństwa konkordatowego jest właściwy kierownik u.s.c. kompetentny kierownik u.s.c. miejsca zamieszkania jednego z małżonków, to do sporządzenia aktu małżeństwa konkordatowego właściwy jest kierownik u.s.c. miejsca zawarcia aktu małżeństwa, wybranego przez nupturientów. Inaczej mówiąc, jest to kierownik u.s.c. tego miejsca, w którym dokonano aktu zawarcia małżeństwa kanonicznego.

Zaświadczenie stwierdzające zawarcie małżeństwa kanonicznego, sporządzone w sposób określony przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, ma być przesłane do kierownika u.s.c. właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa kanonicznego. Regulacja ta jest zgodna z główną zasadą o aktach stanu cywilnego, w myśl której o właściwości urzędu mającego zarejestrować zdarzenie z dziedziny stanu cywilnego decyduje miejsce tego zdarzenia

(ubifactus, ibi actus). Taka regulacja umożliwia szybkie i łatwe przekazanie przez urząd parafialny Kościoła katolickiego lub odpowiedni urząd innego związku wyznaniowego do właściwego kierownika urzędu stanu cywilnego dokumentów stanowiących podstawę sporządzenia aktu małżeństwa cywilnego zawartego w sposób określony w art. 2 k.r.o.

W ustawie tej przyjęto, iż zakresem woli małżonków, wyrażonej w oświadczeniach przewidzianych w art. 2 k.r.o., jest objęte również sporządzenie aktu małżeństwa jako wyłącznego dowodu, za pomocą którego można wykazać zawarcie małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Wobec tego nie ma potrzeby stawiania wymogu wobec małżonków, aby swą wolę wyrazili jeszcze ponownie w postaci wniosku do kierownika u.s.c. w sprawie wpisu zawarcia małżeństwa do rejestru cywilnego.

52.Sporządzenie aktu małżeństwa cywilnego

Sporządzenie aktu małżeństwa - podmiotem uprawnionym do sporządzenia aktu małżeństwa jest kierownik USC lub jego zastępca właściwy ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa. Akt powinien zostać sporządzony niezwłocznie, nie później jak w następnym dniu roboczym, po dniu w którym do USC nadeszły dokumenty stanowiące podstawę sporządzenia tego aktu. Podstawą sporządzenia może być jedynie zaświadczenie sporządzone przez duchownego oraz spełniające wszystkie wymogi formalne.

53.Autonomia sądownictwa kościelnego i państwowego w sprawach małżeńskich

art. 10 pkt 3 i 4 konkordatu: Orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego, a także w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym, należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej.

Orzekanie w sprawach małżeńskich w zakresie skutków określonych w prawie polskim należy do wyłącznej kompetencji sądów państwowych.

54.Nauczanie religii w publicznych przedszkolach i szkołach - podstawy prawne

artykuł 12 konkordatu

art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty

• Publiczne przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadgimnazjalne na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie.

• Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania w porozumieniu z władzami Kościoła Katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych określa, w drodze rozporządzenia, warunki i sposób wykonywania przez szkoły zadań, o których mowa w ust. 1.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach

55.Podstawa objęcia ucznia katechizacją

1) w szkołach podstawowych i gimnazjach – na życzenie rodziców (opiekunów prawnych),

2) w szkołach ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych - na życzenie bądź rodziców (opiekunów prawnych), bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu religii i etyki decydują sami uczniowie,

Życzenie, o którym mowa w ust. 1, jest wyrażane w najprostszej formie oświadczenia, które nie musi być ponawiane w kolejnym roku szkolnym, może natomiast zostać zmienione

56. Limity uczniów i wymiar godzin

Przedszkole i szkoła mają obowiązek zorganizowania lekcji religii dla grupy nie mniejszej niż siedmiu uczniów danej klasy lub oddziału (wychowanków grupy przedszkolnej). Dla mniejszej liczby uczniów w klasie lub oddziale (wychowanków w grupie) lekcje religii w przedszkolu lub szkole powinny być organizowane w grupie między oddziałowej lub międzyklasowej.

• Jeżeli w przedszkolu lub szkole na naukę religii danego wyznania lub wyznań wspólnie nauczających zgłosi się mniej niż siedmiu uczniów (wychowanków), organ prowadzący przedszkole lub szkołę, w porozumieniu z właściwym kościołem lub związkiem wyznaniowym, organizuje naukę religii w grupie międzyszkolnej lub w pozaszkolnym (pozaprzedszkolnym) punkcie katechetycznym. Liczba uczniów (wychowanków) w grupie lub punkcie katechetycznym nie powinna być mniejsza niż trzy.

• Jeżeli w grupie międzyszkolnej lub pozaszkolnym (poza-przedszkolnym) punkcie katechetycznym uczestniczą uczniowie szkół (wychowankowie przedszkoli) prowadzonych przez różne organy, organy te ustalają, w drodze porozumienia, zasady prowadzenia grup lub punktów katechetycznych.

• W szczególnie uzasadnionych przypadkach organ prowadzący przedszkole lub szkolę, w ramach posiadanych środków, może - na wniosek kościoła lub związku wyznaniowego - zorganizować nauczanie religii danego wyznania w sposób odmienny niż określony

w ust. 1-3.

• Dopuszcza się nieodpłatne udostępnianie sal lekcyjnych na cele katechetyczne, w terminach wolnych od zajęć szkolnych, kościołom i związkom wyznaniowym również nieorganizującym nauczania religii w ramach systemu oświatowego.

Nauka religii w przedszkolach i szkołach publicznych wszystkich typów odbywa się w wymiarze dwóch zajęć przed-szkolnych (właściwych dla danego poziomu nauczania) lub dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo. Wymiar lekcji religii może być zmniejszony jedynie za zgodą biskupa diecezjalnego Kościoła Katolickiego albo władz zwierzchnich pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych.

prowadzący, o którym mowa w § 2 ust. 2, lub przez organ wskazany w porozumieniu, o którym mowa w § 2 ust. 3.

4. Nauczycieli religii zatrudnia się zgodnie z Kartą Nauczyciela.

§ 6. Kwalifikacje zawodowe nauczycieli religii określają odpowiednio Konferencja Episkopatu Polski Kościoła Katolickiego oraz właściwe władze zwierzchnie kościołów lub innych związków wyznaniowych - w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej.

§ 7.1. Nauczyciel religii wchodzi w skład rady pedagogicznej szkoły, nie przyjmuje jednak obowiązków wychowawcy klasy .

• Nauczyciel religii ma prawo do organizowania spotkań z rodzicami swoich uczniów również poza wyznaczonymi przez szkołę lub przedszkole zebraniami ogólnymi, wcześniej ustalając z dyrektorem szkoły lub przedszkola termin i miejsce planowanego spotkania.

• Nauczyciel religii może prowadzić na terenie szkoły organizacje o charakterze społeczno- religijnymi ekumenicznym na zasadach określonych w art. 58 ustawy o systemie oświaty. Z tytułu pro-wadzenia organizacji nie przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie.

• Nauczyciel religii ma obowiązek wypełniania dziennika szkolnego.

• Nauczyciel religii uczący w grupie między klasowej (między oddziałowej), międzyszkolnej oraz w punkcie katechetycznym ma obowiązek prowadzić odrębny dziennik zajęć,

zawierający te same zapisy, które zawiera dziennik szkolny

57. Nadzór i programy nauczania

Do wizytowania lekcji religii upoważnieni są odpowiednio wizytatorzy wyznaczeni przez biskupów diecezjalnych Kościoła Katolickiego i właściwe władze zwierzchnie pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych. Lista tych osób jest przekazana do wiadomości organom sprawującym nadzór pedagogiczny.

• Nadzór pedagogiczny nad nauczaniem religii i etyki, w zakresie metodyki nauczania i zgodności z programem, prowadzą dyrektor szkoły (przedszkola) oraz pracownicy nadzoru pedagogiczne-go, na zasadach określonych odrębnymi przepisami.

• W uzasadnionych przypadkach wnioski wynikające ze sprawowania nadzoru pedagogicznego mogą być przekazywane odpowiednio biskupowi diecezjalnemu Kościoła Katolickiego oraz właściwym władzom zwierzchnim pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych.

Zwierzchnim władzom poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych przysługuje wyłączność do opracowywania programów nauczania do nauki religii. Zarówno programy nauczania jak i podręczniki muszą być przedłożone do wiadomości Ministrowi Edukacji Narodowej. Uzgodnienie to w stosunku do Kościoła Katolickiego zostało uzgodnione w umowie konkordatowej ( art. 12 ust.2)

58.Ocena z religii na świadectwie szkolnym

Ocena z religii lub etyki umieszczana jest na świadectwie szkolnym bezpośrednio po ocenie ze sprawowania. W celu wyeliminowania ewentualnych przejawów nietolerancji nie należy zamieszczać danych, z których wynikałoby, na zajęcia z jakiej religii (bądź etyki) uczeń uczęszczał.

• Ocena z religii (etyki) nie ma wpływu na promowanie ucznia do następnej klasy.

• Ocena z religii (etyki) jest wystawiana według skali ocen przyjętej w danej klasie.

• Uczniowie korzystający z nauki religii prowadzonej przez kościoły lub związki wyznaniowe w grupach międzyszkolnych i w punktach katechetycznych lub uczęszczający na zajęcia z etyki organizowane na podobnych zasadach otrzymują ocenę z religii (etyki) na świadectwie wydawanym przez szkołę, do której uczęszczają, na podstawie świadectwa przekazanego przez katechetę lub nauczyciela etyki.

59.Status nauczycieli religii

Przedszkole lub szkoła zatrudnia nauczyciela religii, katechetę przedszkolnego lub szkolnego, zwanego dalej nauczycielem religii, wyłącznie na podstawie imiennego pisemnego skierowania do danego przedszkola lub szkoły, wydanego przez:

• w przypadku Kościoła Katolickiego - właściwego biskupa diecezjalnego,

• w przypadku pozostałych kościołów oraz innych związków wyznaniowych - właściwe władze zwierzchnie tych kościołów i związków wyznaniowych.

2. Cofnięcie skierowania, o którym mowa w ust. 1, jest równoznaczne z utratą uprawnień do nauczania religii w danym przedszkolu lub szkole. O cofnięciu skierowania właściwe władze kościołów lub innych związków wyznaniowych powiadamiają dyrektora przedszkola lub szkoły oraz organ prowadzący. Na okres pozostały do końca roku szkolnego kościół lub inny związek wyznaniowy może skierować inną osobę do nauczania religii, z tym że równocześnie pokrywa on koszty z tym związane.

3. Nauczyciel religii prowadzący zajęcia w grupie międzyszkolnej lub pozaszkolnym (poza przedszkolnym) punkcie katechetycznym albo uczący na terenie kilku szkół lub przedszkoli jest zatrudniany przez dyrektora szkoły lub przedszkola wskazanego przez organ Oprócz Kościoła katolickiego prawo do zakładania i prowadzenia własnych szkół wyższych mają inne związki wyznaniowe. Prawo to zostało im zagwarantowane generalnie na mocy ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17 maja 1989 r. Zasady ich tworzenia, prowadzenia, tryb i zakres uznawania nadawanych przez nie tytułów i stopni naukowych oraz udzielania im pomocy finansowej na wniosek ich władz określają odrębne ustawy (art. 22 ust. 3). Mogą one także zakładać samodzielne instytuty naukowe i naukowo-dydaktyczne oraz wydziały teologiczne na uniwersytetach państwowych na podstawie umowy pomiędzy władzami związków wyznaniowych a właściwym ministrem (art. 22 ust. 5).

60.Szkoły wyższe prowadzone przez związki wyznaniowe

• Katolicki Uniwersytet Lubelski ma status uczelni prywatnej na prawach państwowych szkół akademickich, uregulowany w trybie odrębnych ustaw (Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 242);

• Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie oraz Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie (składający się z dwóch autonomicznych sekcji — św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja Boboli, zw. Bobolanum) oraz Wydział Teologiczny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, w momencie zawierania konkordatu miały status uregulowany zgodnie z umową z 30 czerwca 1989 r. podpisaną przez Konferencję Episkopatu Polski z Ministrem Edukacji Narodowej, na podstawie art. 23 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, ogłoszoną w formie obwieszczenia Ministra Edukacji Narodowej (M.P. nr 22, poz. 174). Umowa ta została zastąpiona przez umowę między Rządem Rzeczypospolitej a Konferencją Episkopatu Polski z 1 lipca 1999 r. w sprawie statusu prawnego szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół Katolicki, w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych, oraz w sprawie trybu i zakresu uznawania przez Państwo stopni i tytułów nadawanych przez te szkoły wyższe (Dz.U. nr 63, poz. 727). Na bazie Wydziału Teologicznego TJ w Krakowie w 1999 r. utworzona została Wyższa Szkoła Filozoficzno- Pedagogiczna „Ignatianum", posiadająca dwa wydziały: filozoficzny i pedagogiczny;

• wydziały teologiczne na uniwersytetach państwowych:

— Wydział Teologiczny na Uniwersytecie w Opolu, który posiada status uregulowany na mocy ustawy z 10 marca 1994 r. o utworzeniu Uniwersytetu Opolskiego (Dz.U. nr 55, poz. 225). Istniejący już wcześniej Instytut Teologiczno-Pastoralny w Opolu został z własną bazą lokalową włączony do nowego uniwersytetu. Dlatego ustawa stanowi, iż koszty związane z utrzymaniem i funkcjonowaniem obiektów użytkowych przez Wydział Teologiczny będą pokrywane przez Kościół katolicki, natomiast inne koszty pokrywane są z budżetu państwa,

— Wydział Teologiczny na Uniwersytecie w Olsztynie, który ma status uregulowany na podstawie ustawy z 9 lipca 1999 r. o utworzeniu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (Dz.U. nr 69, poz. 762),

61.Nauki kościelne na uczelniach państwowych

Konkordat gwarantuje Kościołowi katolickiemu w Polsce możliwość tworzenia wydziałów teologicznych na uczelniach państwowych, których statut regulowany jest w drodze umowy między Rządem RP a Konfederacją Episkopatu Polski tak jak w przypadku uniwersytetów i innych szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół katolicki ( art. 15.ust 1,2) Zakładanie nowych wydziałów teologicznych na uczelniach państwowych możliwe z zachowaniem obowiązujących ustaw, poszanowaniem autonomii uczelni i za zgodą senatu. Pod pojęciem wydziałów teologicznych należy rozumieć nie tylko wydziały teologii, ale też inne nauki korzystające z przesłanek teologicznych.

Wydziały nauk kościelnych istnieją na: Uniwersytecie Opolskim, UAM w Poznaniu, Warmińsko-Mazurskim, Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania gwarantuje też innym kościołom i związkom wyznaniowym możliwość tworzenia na uczelniach państwowych wydziałów teologicznych. Status prawny tych wydziałów regulowany jest przez odrębne umowy zawarte między Ministrem a władzami zainteresowanych kościołów i wyznań.

62.Status prawny KUL

Działalność KUL prowadzona jest w oparciu o ustawę z 27 7. 2005 Prawo o szkolnictwie wyższym, syt. finansowa 14.6.1991 o finansowaniu KUL z budżetu państwa. Otrzymuje subwencję z budżetu państwa na zasadach określonych dla uczelni publicznych z wyłączeniem finansowania kosztów realizacji środków trwałych w budowie służących procesowi dydaktycznemu, które pokrywane są ze środków własnych.

63.Status prawny UKSW i ChAT

Są one uczelniami państwowymi, ale podlegają nadzorowi władz właściwych związków religijnych .

64.Subwencje państwowe dla katolickich szkół wyższych

Gwarancje dotyczące finansowania szkół wyższych prowadzonych przez Kościół katolicki z budżetu państwa zostały wpisane do konkordatu polskiego : 1993 r. Artykuł 15 ust. 3 konkordatu w tej sprawie stanowi: „Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie i Katolicki Uniwersytet Lubelski są dotowane przez Państwo. Państwo rozważy udzielanie pomocy odrębnym wydziałom wymienionym w ustępie 1". Postanowienie to zawiera dwie zasady:

1. państwo zobowiązuje się do dotacji dla dwóch uczelni katolickich: Papieskiej Akademia Teologicznej w Krakowie i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (art. 15 ust. 3). Całkowicie nowym elementem wpisanym do konkordatu jest zobowiązanie do finansowania z budżetu państwa Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. W celu wykonania tego zobowiązania Sejm uchwalił specjalną ustawę przed ratyfikacją konkordatu (Dz.U. z 1997 r. nr 103, poz. 650), co było rzeczą zbędną, gdyż norma konkordatowa w tej sprawie nadaje się do bezpośredniego stosowania. Konkretyzacja tych zobowiązań na każdy nowy rok dokonywana jest w ustawie budżetowej na każdy nowy rok. Natomiast gwarancja konkordatowa dotycząca subwencji państwowych dla KUL jest potwierdzeniem wcześniejszej wpisanej do ustawy z 14 czerwca 1991 r. o finansowaniu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (Dz.U. nr 61, poz. 259). Istotna różnica między dyspozycją ustawową a konkordatową w tym przedmiocie tkwi w tym, iż ustawy zwykłe wykluczają dotacje państwowe dla KUL i PAT na inwestycje, natomiast zobowiązanie strony państwowej wpisane do konkordatu takiego wykluczenia nie przewiduje. Należy zauważyć, iż zobowiązanie konkordatowe jako aktu hierarchicznie wyższego uchyla ograniczenia wpisane do ustawy. Jednak zobowiązanie konkordatowe jest realizowane w zawężonym zakresie. KUL nie otrzymuje subwencji z budżetu państwa na inwestycje. Wydatki na te cele pokrywane są z innych źródeł, tj. ze zbiórek organizowanych w kościołach i ze składek członków Towarzystwa Przyjaciół KUL;

65.Działalność charytatywno-opiekuńcza kościołów i innych związków wyznaniowych

Ustawa o gwarancjach wolności i sumienia zapewnia kościołom prawo do zakładania i prowadzenia instytucji i zakładów charytatywnych i opiekuńczych. Zakres tego pojęcia to:

• prowadzenie zakładów dla sierot, starców, osób upośledzonych fizycznie lub

umysłowo

• prowadzenie szpitali i zakładów leczniczych, , aptek, żłobków, burs, ochronek, schronisk

• organizowanie pomocy macierzyńskiej

• udzielanie doraźnej pomocy osobom potrzebującym w kraju i za granicą

Obecnie kościoły i związki wyznaniowe mogą korzystać z możliwości stworzonej przez ustawę z 24 kwietnia 2003 o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Większość kościołów i zw. wyznaniowych prowadzi działalność charytatywną w ramach wewnętrznej struktury organizacyjnej (Caritas Polska, Prawosławny Metropolitalny Ośrodek Miłosierdzia).

Dominuje działalność opiekuńcza oraz doraźna pomoc dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej.

66.Posiadanie cmentarzy

art. 24 konkordatu RP gwarantuje KK oraz wszystkim pozostałym prawnie uznanym związkom wyznaniowym prawo do zakładania i rozbudowy cmentarzy grzebalnych, prawo do posiadania i konserwacji tychże cmentarzy oraz ich nienaruszalność. Prawo do założenia cmentarza przysługuje parafiom, zakonom oraz poszczególnym domom zakonnym. Inicjatywa biskup diecezjalny lub inny przełożony. Musi być zachowana odpowiednia procedura w celu uzyskania decyzji adm. (prawo budowlane i ochrony środowiska). Wyznaczenie terenu pod cmentarz powinno być ujęte w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, na wniosek właściwej władzy kościelnej. Teren pod cmentarz może być oddany kościelnej osobie prawnej w użytkowanie wieczyste lub sprzedany. Wartość wyznacza rzeczoznawca majątkowy w przypadku przekazania terenu Skarbu Państwa lub gminy. Możliwa bonifikata ze z strony wojewody lub rady gminy, bo jest to cel publiczny. Analogicznie zasady te stosujemy przy poszerzaniu. O zamknięciu cmentarza decyduje władza kościelna po zaciągnięciu opinii inspektora sanitarnego.

Prawo daje możliwość swobodnego zarządzania, konserwacji, wykonywania na cmentarzu czynności religijnych. Przysługuje prawna ochrona posiadania. Prawodawca zezwala na przeznaczenie cmentarza za zgodą władzy kościelnej na inny cel, zamknięcie i wywłaszczenie. Władza publ. może podjąć inne działania jeśli jest to konieczne dla ochrony, zdrowia, mienia lub życia.

67. Prawo do pochówku zgodnego z przekonaniami

Każdy zmarły ma prawo do godnego pochówku zgodnie ze swoim przekonaniem religijnym. Każdy parafianin jest chowany z należytą czcią jemu przysługującą. Aby zachować wymagany szacunek, prosi się rodzinę zmarłego o powiadomienie duszpasterza w jak najkrótszym czasie o wydarzeniu śmierci. Ma to ułatwić wybranie odpowiedniego czasu pogrzebu, omówienie przebiegu ceremonii a także określenie miejsca na cmentarzu. Msza św. jest odprawiana za wszystkich zmarłych parafian przed ceremonią pochówku. Według życzenia rodziny i osądu duszpasterza ceremonia pogrzebowa odbywa się z wprowadzeniem do kościoła parafialnego lub wyprowadzeniem z kaplicy cmentarnej na cmentarz. Człowiek zamieszkujący teren parafii nie jest automatycznie parafianinem. Jest to wymóg tolerancji i wzajemnego szacunku do innych przekonań. Prawo do pogrzebu katolickiego maja prawo członkowie wspólnoty Kościoła Rzymskokatolickiego. Jeżeli ma nastąpić pochówek z innego miejsca zamieszkania, niż parafia, uprasza się o dostarczenie zezwolenia - oświadczenia, że zmarłemu przysługuje pogrzeb katolicki, od księdza proboszcza parafii, w której zmarły ostatnio zamieszkiwał, jak również poświadczenie otrzymanych przed śmiercią sakramentów. Pochówki odbywają się w dni powszednie.

68. Zarządzanie własnymi sprawami przez związki wyznaniowe

określanie celu przeznaczenia kolekty, wydatkowanie środków finansowych związanych z kosztami remontów budynków kościelnych, określenie dogmatów, sposoby przyjmowania do wspólnoty religijnej, zatrudniania duchownych itp.

69. Sprawowanie kultu w miejscach publicznych

ustawa o stosunku państwa do KK.

Art. 15 Publiczne sprawowanie kultu

Organizowanie kultu publicznego i jego sprawowanie podlega władzy kościelnej.

Publiczne sprawowanie kultu nie wymaga zawiadomienia, jeżeli odbywa się:

• w kościołach, kaplicach, budynkach kościelnych i na gruntach kościelnych oraz w innych pomieszczeniach służących katechizacji lub organizacjom kościelnym,

• w innych miejscach, z wyłączeniem dróg i placów publicznych oraz pomieszczeń użyteczności publicznej; publiczne sprawowanie kultu na drogach, placach publicznych oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej podlega uzgodnieniu z właściwym organem sprawującym zarząd lub upoważnionym do dysponowania nimi.

Religijne uroczystości pogrzebowe i nabożeństwa za zmarłych mogą być sprawowane na cmentarzach komunalnych przy zachowaniu obowiązujących przepisów porządkowych.

Art. 16 Uzgodnienie w zakresie bezpieczeństwa w ruchu drogowym procesji i pielgrzymek

• Organizowanie procesji, pielgrzymek lub innych imprez o charakterze religijnym na drogach publicznych wymaga uzgodnienia, w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, z właściwymi organami administracji rządowej lub samorządowej.

• Przepisu ust. 1 nie stosuje się w przypadkach konduktów pogrzebowych odbywających się stosownie do miejscowego zwyczaju.

70. Obchodzenie świąt religijnych

Obowiązujące przepisy respektują prawo umożliwiające obchodzenie świąt religijnych zgodnie z zasadami różnych religii. Przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zapewniają pracownikom innych Kościołów niż Kościół Katolicki możliwość uzyskania zwolnienia od pracy w celu obchodzenia świąt.

Osoby należące do Kościołów i inny związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, choć pod pewnymi warunkami np. wolny dzień należy odpracować, a za ten czas pracownik nie zachowuje prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę.

Zwolnienia od pracy lub nauki przysługują wiernym następujących Kościołów: Chrześcijan Baptystów, Ewangelicko-Augsburskiego, Ewangelicko-Metodystycznego, Ewangelicko- Reformowanego, Katolickiego Mariawitów, Starokatolickiego Mariawitów, Zielonoświątkowego, Adwentystów Dnia Siódmego, a także osobom należących do gmin żydowskich oraz Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

72. Pojęcie „duszpasterstwo specjalne”

Duszpasterstwo Akademickie

Duszpasterstwo Chorych

Duszpasterstwo Charytatywne

Duszpasterstwo Ekumeniczne

Duszpasterstwo Głuchoniemych i Niewidomych

Duszpasterstwo Harcerek i Harcerzy

Duszpasterstwo Honorowych Dawców Krwi

Duszpasterstwo Instytutów Życia Konsekrowanego

Duszpasterstwo Kierowców

Duszpasterstwo Liturgiczne

Duszpasterstwo Ludzi Pracy

Duszpasterstwo Misyjne

Duszpasterstwo Młodzieży

Duszpasterstwo Pielgrzymkowe

Duszpasterstwo Policjantów i Strażaków

Duszpasterstwo Prawników

Duszpasterstwo Przedsiębiorców i Pracodawców

Duszpasterstwo Rodzin

Duszpasterstwo Rolników

Duszpasterstwo Służby Liturgicznej

Duszpasterstwo Służby Zdrowia

Duszpasterstwo Środków Społecznego Przekazu

Duszpasterstwo Środowisk Twórczych

Duszpasterstwo Turystyczno-Wczasowe

Duszpasterstwo Trzeźwości

Np. Duszpasterstwo akademickie - zorganizowana działalność społeczna Kościoła będąca formą przeznaczoną dla grupy specjalnej wiernych, w tym przypadku młodzieży akademickiej - studentów.

Na czele grupy stoi duszpasterz akademicki, w Kościele katolickim kapłan diecezjalny lub zakonny. Duszpasterstwo akademickie może posiadać grupę bardziej związanych z duszpasterzem członków, którzy stanowią swego rodzaju ciało doradcze duszpasterza. Większość duszpasterstw akademickich w Polsce posiada własne świątynie - kościoły akademickie. Są one często kościołami rekotorskimi. W Kościele katolickim duszpasterze akademiccy podlegają biskupowi ordynariuszowi miejsca, na terenie diecezji którego znajduje się oficjalna siedziba duszpasterstwa.

Duszpasterstwo akademickie polega na zorganizowaniu szeroko rozumianej opieki duchowej nad młodzieżą akademicką poprzez przygotowanie do bogatego życia sakramentalnego, formacji religijnej oraz, gdy zachodzi taka potrzeba, pomocy charytatywnej wobec studentów (np. bursa, czesne). Duszpasterstwa akademickie organizują również zajęcia wspólnotowe dla studentów w okresie wolnym od wykładów (rekolekcje akademickie, obozy studenckie).

73. Opieka duszpasterstwa w wojsku

Artykuł 16 ust. 1 konkordatu stanowi: ¡’’Opiekę duszpasterską nad żołnierzami wyznania katolickiego w czynnej służbie wojskowej, w tym również zawodowej, sprawuje w ramach ordynariatu połowego Biskup Połowy zgodnie z prawem kanonicznym i statutem zatwierdzonym przez Stolice Apostolską w porozumieniu z kompetentnymi władzami RP.” Konkordat potwierdza więc istnienie Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego, reaktywowanego przez Stolicę Apostolską w 1991 r. Ordynariat ten funkcjonuje zgodnie z prawem kanonicznym. Do ordynariatu należą m.in. żołnierze zawodowi, ich współmałżonkowie, dzieci, żołnierze w czynnej służbie wojskowej, członkowie instytutów zakonnych. Pozostaje w mocy ustawowa gwarancja pełnej swobody kontaktowania się kapelanów wojskowych z żołnierzami na terenie jednostek wojskowych w terminach uzgodnionych z dowódcami tych jednostek. Odp. 73. Artykuł 16 ust. 3 konkordatu stanowi: „ Kapelani i diakoni oraz członkowie instytucji życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego po złożeniu profesji wieczystej zostaja przeniesieni do rezerwy”. Postanowienie to zawiera następujące zasady: 1.gwarancje przeniesienia do rezerwy osób duchownych, po ślubach wieczystych, czyli zwolnienie ich od obowiązku odbycia służby wojskowej. Gwarancja ta jest podyktowana niemożliwością pogodzenia zajęć duszpasterskich z odbywaniem normalnej służby wojskowej. Gwarancja odroczenia służby wojskowej alumnów wyższych seminariów duchownych oraz zakonników po ślubach czasowych.

74. Duszpasterstwo Straży Granicznej, Służby Celnej i Policji

Ordynariat Polowy Wojska Polskiego - biskupstwo polowe (diecezja wojskowa) Kościoła katolickiego w Polsce obejmujące cały kraj oraz tereny polskich kontyngentów wojskowych: ustanowione 5 lutego 1919 przez papieża Benedykta XV jako Polowa Kuria Biskupia.

75. Praktyki religijne dzieci i młodzieży w miejscu wypoczynku

Art. 18. 1. Dzieciom i młodzieży przebywającym w zakładach wychowawczych i opiekuńczych, jak również w sanatoriach, prewentoriach i szpitalach, zapewnia się prawo wykonywania praktyk religijnych, korzystania z posług religijnych i katechizacji, w szczególności zapewnia się im możliwość udziału w nabożeństwach także w zborach Kościoła.

• Dzieciom i młodzieży korzystającym z zorganizowanych form wypoczynku zapewnia się prawo do wykonywania praktyk religijnych. w szczególności do udziału w nabożeństwach.

• Minister Edukacji Narodowej oraz Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, w porozumieniu z Radą Kościoła, określą, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady organizowania nabożeństw i katechizacji oraz wykonywania innych praktyk religijnych, właściwych dla wyznania baptystycznego, dzieciom i młodzieży przebywającym w zakładach wychowawczych . opiekuńczych, w sanatoriach, prewentoriach i szpitalach oraz korzystającym z zorganizowanych form wypoczynku.

Art. 19. 1. Osobom przebywającym w zakładach opieki zdrowotnej oraz zamkniętych zakładach pomocy społecznej zapewnia się prawo wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych.

• w celu realizacji uprawnień, o których mowa w ust. 1, kierownicy właściwych zakładów zapewniają duchownym swobodny dostęp do tych osób.

• w celu umożliwienia udziału chorych i podopiecznych w nabożeństwach lub zbiorowych posługach religijnych kierownicy właściwych zakładów, prowadzonych przez administrację rządową lub samorządową, udostępniają odpowiednie pomieszczenia.

76.Wykonywanie praktyk religijnych i korzystanie z posług religijnych w zakładach opieki zdrowotnej

77.Wykonywanie praktyk religijnych i korzystanie z posług religijnych w zakładach penitencjarnych

Art. 20. 1. Osoby tymczasowo aresztowane mogą wykonywać praktyki religijne i uczestniczyć w nabożeństwach transmitowanych przez środki masowego przekazu oraz za zgodą organu, do którego dyspozycji pozostają, korzystać z indywidualnej posługi religijnej.

1870. Osobom skazanym zapewnia się możliwość wykonywania praktyk religijnych, korzystania z posług religijnych oraz uczestniczenia w nabożeństwach w niedziele i święta w odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu w zakładzie, w którym przebywają. Osobom, które nie mają możliwości uczestniczenia w nabożeństwach na terenie zakładu, należy umożliwić wysłuchanie nabożeństwa transmitowanego przez środki masowego przekazu.

Nieletnim przebywającym w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich zapewnia się możliwość wykonywania praktyk religijnych, korzystania z katechizacji i posług religijnych, uczestniczenia w nabożeństwach w niedziele i święta. Nieletnim, którzy nie mają możliwości uczestniczenia w nabożeństwach, należy zapewnić możliwość wysłuchania nabożeństwa transmitowanego przez środki masowego przekazu.

Odp. 78

79. Przetwarzanie danych osobowych w praktyce związków wyznaniowych

O ile przetwarzanie danych w systemie informatycznym następuje na potrzeby Kościoła i dotyczy osób należących do Kościoła, to na administratorze takiego zbioru danych nie spoczywa obowiązek zgłoszenia go do rejestracji u Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

Zbiory danych dotyczących osób należących do kościoła lub innego związku wyznaniowego, o

uregulowanej sytuacji prawnej, przetwarzanych na potrzeby tego kościoła lub związku

wyznaniowego są zwolnione z obowiązku z rejestracji u Generalnego Inspektora Ocnrony

Danych Osobowych (GIODO). Określa to art. 43 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych.

80. Charakter danych osobowych administrowanych przez związki wyzaniowe

1. Przetwarzanie danych jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy:

1) osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę, chyba że chodzi o usunięcie

dotyczących jej danych,

• Zabrania się przetwarzania danych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również danych o stanie zdrowia, kodzie genetycznym, nałogach lub życiu seksualnym oraz danych dotyczących skazań, orzeczeń o ukaraniu i mandatów karnych, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.

• Przetwarzanie danych, o których mowa w ust. 1, jest jednak dopuszczalne, jeżeli:

1) osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę na piśmie, chyba że chodzi o usunięcie dotyczących jej danych,

Jest to niezbędne do wykonania statutowych zadań kościołów i innych związków wyznaniowych, stowarzyszeń, fundacji lub innych niezarobkowych organizacji lub instytucji o celach politycznych, naukowych, religijnych, filozoficznych lub związkowych, pod warunkiem, że przetwarzanie danych dotyczy wyłącznie członków tych organizacji lub instytucji albo osób utrzymujących z nimi stałe kontakty w związku z ich działalnością i zapewnione są pełne gwarancje ochrony przetwarzanych danych

81.Stosowanie przez zwiżaki wyznaniowe ustwy o ochronie danych osobowych

Przetwarzanie danych osobowych -stosowanie ustawy jeżeli:

jest to niezbędne do wykonania statutowych zadań kościołów i innych związków wyznaniowych, stowarzyszeń, fundacji lub innych niezarobkowych organizacji lub instytucji o celach politycznych, naukowych, religijnych, filozoficznych lub związkowych, pod warunkiem, że przetwarzanie danych dotyczy wyłącznie członków tych organizacji lub instytucji albo osób utrzymujących z nimi stałe kontakty w związku z ich działalnością i zapewnione są pełne gwarancje ochrony przetwarzanych danych.

82. Żródła finansowania związków wyznaniowych

W celu realizacji działalności charytatywno-opiekuńczej kościoły i inne

związki wyznaniowe mają prawo zakładać i prowadzić, na zasadach określonych w ustawach, odpowiednie instytucje, w tym zakłady dla osób potrzebujących opieki, szpitale i inne zakłady lecznicze, Śłobki i schroniska dla dzieci.

Środki na realizację działalności charytatywno-opiekuńczej pochodzą w szczególności z:

• ofiar pieniężnych i w naturze;

• spadków, zapisów i darowizn krajowych i zagranicznych;

• dochodów z imprez i zbiórek publicznych;

• subwencji, dotacji i ofiar pochodzących od krajowych instytucji i przedsiębiorstw państwowych, społecznych, wyznaniowych i prywatnych;

• odpłatności za usługi świadczone przez instytucje charytatywno-opiekuńcze kościołów i innych związków wyznaniowych;

• dochodów instytucji kościołów i innych związków wyznaniowych.

Subwencje i dotacje z Funduszu Kościelnego, które mają charakter rekompensaty

za dochody z nieruchomości kościelnych upaństwowionych przez

władze komunistyczne na mocy wyŚej wymienionej ustawy z 20 marca 1950 r.

• przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki [...].

subwencje i dotacje na działalność społeczną kościelnych jednostek organizacyjnych, które uzyskały status organizacji poSytku publicznego - zgodnie z postanowieniami ustawy z 23 kwietnia 2003 r. o działalności publicznej i o wolontariacie

.

-Pośrednie wspomaganie przez państwo instytucji kościelnych polega na zagwarantowaniu im moŚliwości pozyskiwania środkow majątkowych i finansowych:

• bezpośrednio od społeczeństwa przez organizowanie zbiorek publicznych oraz przyjmowanie darowizn na zadania związane z działalnością instytucji kościelnych, które odliczane są od wysokości podatku dochodowego darczyńców;

• zwolnienia instytucji kościelnych od podatkow powszechnie obowiązujących w określonych sytuacjach.

-Zwolnienia instytucji kościelnych od podatków i opłat celnych

-darowizny

83. Ustwa o zbiórkach publicznych a finansowanie związków wyznaniowych

Art. 1.

Wszelkie publiczne zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze na pewien z góry określony cel wymaga uprzedniego pozwolenia władzy.

Art. 2.

Pozwoleń na przeprowadzenie zbiórki udzielają, w drodze decyzji administracyjnej:

• wójt, burmistrz (prezydent miasta) - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze gminy lub jego części,

• starosta - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze powiatu lub jego części obejmującej więcej niż jedną gminę,

• marszałek województwa - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze województwa lub jego części obejmującej więcej niż jeden powiat,

• minister właściwy do spraw wewnętrznych - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze obejmującym więcej niż jedno województwo.

Jeżeli zebrane ofiary mają być zużyte za granicą państwa, pozwolenia na zbiórkę udziela, w drodze decyzji administracyjnej, minister właściwy do spraw wewnętrznych, za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych i ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

Art. 3.

1. Pozwolenie na zbiórkę publiczną może być udzielone tylko wówczas, gdy cel zbiórki nie jest przeciwny prawu oraz ze stanowiska interesu publicznego jest godny poparcia.

• Za takie cele uważa się przede wszystkim cele: religijne, państwowe, oświatowe, zdrowotne, kulturalno-społeczne i społeczno-opiekuńcze.

• Zbiórki publiczne, urządzane w interesie osobistym, są wzbronione

Art. 13.

Ustawa niniejsza nie ma zastosowania:

a) do zbierania ofiar na cele religijne, kościelną działalność charytatywnoopiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeżeli odbywają się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony,

84. Fundusz Kościelny i jego cele

Fundusz Kościelny został powołany na mocy art. 8 ustawy z 20 marca 1950 roku o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego i znajdować się miał pod nadzorem ministra administracji publicznej. Miesiąc później Sejm zreorganizował administrację centralną i m.in. powołał do życia Urząd do Spraw Wyznań. Odtąd Fundusz Kościelny do 1989 znajdował się w strukturze UdSW jako samodzielny referat.

Obecnie Fundusz Kościelny działa na rzecz wszystkich Kościołów i innych związków wyznaniowych posiadających uregulowany status prawny w Rzeczypospolitej Polskiej (także tych, którym państwo niczego zabrać nie mogło, gdyż powstały po roku 1950). Według rejestru MSWiA jest ich ponad 160, ale większość pieniędzy z Funduszu dostaje Kościół katolicki. Od 1990 roku jedynym źródłem finansowania Funduszu jest budżet państwa^{11 ]}.

85. prawo zakładania fundacji przez kościelne osoby prawne

Kościelne osoby prawne mają prawo zakładania fundacji, za zgodą władzy kościelnej (najczęściej z inicjatywy wiernych). Działalność powinna mieć charakter opiekuńczy, charytatywny, wychowawczy itp. Stosuje się przepisy o fundacji (wpis do KRS, nabycie osobowości prawnej).

86. Podatek dochodowy

Podatek dochodowy -Ustawa z 15 lutego 92r. o podatku dochodowym od osób prawnych zwalnia od podatku dochodowego przychody podatnikow, którym celem statutowym jest kult religijny w czesci wydatkowanej w roku podatkowym lub w roku po nim następującym na ten cel. Ponadto Kościelne osoby prawne są zwolnione od opodatkowania z tytułu przychodów ze swojej działalności niegospodarczej.

87. Podatek od nieruchomości

Osoby prawne kościołów i innych związków wyznaniowych sa zwolnione z podatku od nieruchomości, które stanowią własność tych osób lub używanych przez nie na podstawie innego tytułu prawnego na cele niemieszkalne z wyjątkiem części zajmowanej na wykonywanie działalności gospodarczej. Zwolnienie od opodatkowania podatkiem od nieruchomości obejmuje również nieruchomości lub ich części przeznaczone na cele mieszkalne duchownych i członków zakonu, jeżeli:

• Sa one wpisane do rejestru zabytków,

• Służą jako internaty przy szkołach i seminariach duchownych

92.Ubezpieczenia osób duchownych

Duchowni, którzy podlegaja ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, podlegaja również obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu. Natomiast nie sa oni objęci obowiązkiem ubezpieczenia chorobowego, ale mogą zostać objęci tym rodzajem ubez. Dobrowolnie po zlozeniu odpowiedniego wniosku. Duchowni podlegajacy obowiązkowemu ubez. z tytułu pozostawania w stosunku pracy, podlegaja rozwniez obligatoryjnie ubezp.. chorobowemu jak wszyscy pracownicy.

93. Sposoby płącenia składek na ubezpieczenie społeczne osób duchownych

Obowiaazek płacenia składek na ubezpieczenie społeczne osob duchownych spoczywa w zasadzie na samych ubezpieczonych. Reguła ta w pełni dotyczy duchownych diecezjalnych. Natomiast płatnikiem ubezpieczenia społecznego członków zakonów jest przełożony domu zakonnego lub klasztoru. Podstawa wymiaru składek dla duchownych jest kwota równa obowiązującej równej minimalnego wynagrodzenia.

Odp.96.

Ubezp. Zdrowotne nie naleza do społecznych. Duchowni podlegaja obowiązkowi bezp.. zdrowotnego. Obowiązkiem tym objęci sa także alumni wyzszych seminariów. Osoby duchowne bedace podatnikami podatku dochodowego od przychodow osob duchownych opłacają składkę samodzielnie. Inne osoby duchowne niebędące podatnikami podatku dochodowego. Składki na bezp.. tych osob finansowane sa z Funduszu społecznego, który na ten ceł dostaje dotacje z budżetu państwa.

94. Duchowny jako świadek

. w cywilnym może odmowie składania zeznań, a w karnym i administracyjnym jest bezwzględny zakaz powołania duchownego jako świadka

Odp. 98, 99,100

Procedura rejestracyjna

Struktura i prowadzenie rejestru

Wykreślenie z rejestru

Rejestracja związku wyznaniowego nie oznacza jego powstania. Związek wyznaniowy jest bytem społecznym (wspólnotą), istniejącym dzięki woli swoich wyznawców. Ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania określa związek wyznaniowy jako wspólnotę religijną, zakładaną w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadającą własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe (por. art. 2 pkt. 1. ustawy z 17 maja 1989 r.). Nie zostanie zarejestrowane jako związek wyznaniowy zrzeszenie nie odpowiadające temu opisowi, zwłaszcza kultywujące doktrynę nie mającą charakteru religijnego.

Wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych następuje przez złożenie Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji — organowi rejestrowemu — deklaracji o utworzeniu związku wyznaniowego oraz wniosku o wpis do rejestru.

W praktyce administracyjnej nie funkcjonują wzory, czy formularze tego rodzaju dokumentów. Wnioskodawcami może być co najmniej 100 obywateli polskich, posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Do wniosku wnioskodawcy załączają listę zawierającą swoje imiona i nazwiska, daty urodzenia, miejsca zamieszkania, numery i cechy dokumentów tożsamości (np. dowodu osobistego, paszportu, czy książeczki wojskowej) oraz składają notarialnie potwierdzone podpisy

Wniosek o wpisanie do rejestru powinien zawierać:

• wyżej scharakteryzowaną listę co najmniej 100 wnioskodawców

• informację o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach działania związku wyznaniowego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej,

• informację o podstawowych celach, źródłach i zasadach doktrynalnych oraz obrzędach religijnych,

• adres siedziby związku wyznaniowego, a także imiona i nazwiska, datę urodzenia, adres zamieszkania, numer i cechy dokumentu tożsamości osób wchodzących do kierowniczych organów wykonawczych,

• statut. Wniosek nie musi mieć rozbudowanej treści, ponieważ poszczególne jego elementy, wymagane przez ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, mogą być sformułowane jako załączniki.

Statut powinien określać w szczególności:

• nazwę związku wyznaniowego różną od nazw innych organizacji (związków wyznaniowych wpisanych do rejestru albo działających na podstawie indywidualnych ustaw),

• teren działania i siedzibę władz (a nie ich dokładny adres),

• cele działalności oraz zasady i formy ich realizacji,

• organy związku wyznaniowego, sposób ich powoływania (np. z wyborów, z nominacji, w drodze kooptaq'i) i odwoływania oraz tryb podejmowania decyzji,

• źródła finansowania,

• tryb dokonywania zmian statutu,

• sposób reprezentowania związku wyznaniowego na zewnątrz oraz zaciągania zobowiązań majątkowych,

• sposób nabywania i utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków (mogą być one zróżnicowane),

• sposób powoływania, odwoływania osób duchownych oraz kompetencje duchownych, o ile związek wyznaniowy przewiduje tworzenie takich stanowisk,

• sposób rozwiązania związku wyznaniowego i przeznaczenie pozostałego majątku.

Jeżeli związek wyznaniowy przewiduje tworzenie jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną (parafii, zborów, diecegi itp.), zakonów lub diakonatów, w statucie powinny być określone ich nazwy, teren działania, siedziby, zakres uprawnień oraz zasady tworzenia, znoszenia i przekształcania tych jednostek, a także ich organy, zakres kompetencji, tryb podejmowania decyzji, sposób reprezentowania na zewnątrz takich jednostek oraz zaciągania zobowiązań majątkowych.

Jeżeli natomiast związek wyznaniowy przewiduje tworzenie jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, to w statucie powinny być tylko określone nazwy zasady tworzenia, znoszenia i przekształcania tych jednostek.

Jeżeli związek wyznaniowy stanowi część organizacji o zasięgu międzynarodowym, to w statucie powinny być określone zakres i formy wzajemnych stosunków, np. kwestia podległości organizacyjnej, czy doktrynalnej.

1