Ciąża, brzemienność – okres od zapłodnienia do porodu oraz całokształt zmian zachodzących w tym okresie w organizmie zapłodnionej kobiety.

U ludzi moment zapłodnienia uznawany jest za trudno uchwytny i dlatego za początek ciąży przyjmuje się pierwszy dzień ostatniej miesiączki. I tu wartość obliczeń może być problematyczna, gdyż nie każda kobieta dzień ten sobie notuje, dlatego dziś lepsze wyniki uzyskuje się na podstawie badań ultrasonograficznych płodu. Statystycznie rzecz ujmując ciąża człowieka trwa 281 dni ± 22. W tym okresie rodzi się 95% normalnie rozwiniętych dzieci[1]. Termin porodu najłatwiej obliczyć metodą Naegellego przy pomocy kalendarza: do daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki dodajemy 7 dni (pierwsze dni niepłodne cyklu), jeśli średni cykl miesiączkowy był dłuższy niż 28 dni to należy jeszcze dodać liczbę dni ponad 28, dodajemy 1 rok i od otrzymanej daty należy cofnąć się o 3 miesiące.

Okres ciąży ze względu na stopień rozwoju dziecka dzieli się na zarodkowy i płodowy lub bardziej utylitarnie na trymestry, czyli okresy po 3 miesiące (w pierwszych 3 miesiącach ciąża często była niezauważana, a dawniej do 3. miesiąca była dopuszczalna aborcja, następne miesiące były łatwiejsze do utrzymania i diagnozowania).

Niektórzy naukowcy okres ciąży liczą od momentu zagnieżdżenia zarodka w ściance macicy[2], co uzasadniają w ten sposób, że wcześniejsze etapy (od zapłodnienia) zachodzą samoistnie dzięki właściwościom samego cyklu miesiączkowego (brak jakichkolwiek specyficznych zmian), a ok. 50%[3]-70%[4] zapłodnionych komórek nie ulega zagnieżdżeniu (ginie w sposób niezauważalny). Nawet po zagnieżdżeniu, na 1000 ciąż ok. 300 zakończy się przedwcześnie, resorpcją lub poronieniem samoistnym wskutek niezgodności immunologicznej, wad genetycznych i rozwojowych powodowanych przez różne czynniki np. zatrucie alkoholem lub nikotyną. Spośród tych 300 przypadków w pierwszym miesiącu zginie ok. 112 zarodków, w drugim miesiącu – 72, w trzecim – 43, w czwartym – 24 reszta w pozostałych miesiącach ciąży

Przygotowanie do ciąży

zdrowie swoje i przyszłego potomstwa należy zadbać już na etapie planowania ciąży, a najpóźniej – w momencie, kiedy ciąża zostanie potwierdzona. Wówczas przyszła matka powinna[6]:

zgłosić się do ginekologa – zbada on ją, wykona badanie USG narządu rodnego i wykluczy obecność infekcji dróg rodnych,

zgłosić się do lekarza rodzinnego, który przeprowadzi badanie ogólne oraz zleci podstawowe badania laboratoryjne,

zgłosić się do dentysty – zęby ciężarnej są szczególnie narażone na rozwój próchnicy i stać się źródłem ogniska zakaźnego,

wykonać badania w kierunku zakażeń, stanowiących zagrożenie dla rozwijającego się płodu: toksoplazmozy, różyczki, zakażenia wirusem cytomegalii, HIV, zapalenia wątroby typu B, wirusem opryszczki, kiłą oraz ospą wietrzną,

zadbać o swoją dietę i kondycję fizyczną oraz relacje z partnerem.

objawy:

Objawy domyślne

Związane z ciążą objawy można podzielić na:

Objawy domyślne

poranne lub wieczorne nudności i wymioty;

chwiejność emocjonalna;

zmiana łaknienia, zmiana tolerancji zapachu i smaku;

omdlenia i zawroty głowy;

częste oddawanie moczu (spowodowane przekrwieniem miednicy mniejszej i uciskiem płodu na pęcherz);

zaparcia (progesteron rozluźnia mięśnie gładkie i zwalnia perystaltykę jelit);

zgaga (progesteron rozluźnia mięśnie gładkie przełyku);

wzrost temperatury do 37 °C za sprawą ciałka żółtego, które funkcjonuje do około 12. tygodnia ciąży.

Objawy prawdopodobne

zatrzymanie miesiączki;

powiększenie macicy i rozpulchnienie;

powiększenie piersi, wydzielanie siary;

zasinienie pochwy i przedsionka pochwy;

rozstępy na brzuchu;

przyrost masy ciała;

powiększenie obwodu brzucha.

Objawy subiektywne

Są wynikiem reakcji organizmu na produkowane hormony (gonadotropinę kosmówkową oraz progesteron).

Objawy obiektywne

Związane z obecnością jaja płodowego:

przebarwienie linii środkowej brzucha (łac. Linea nigra);

przebarwienia skóry, zwłaszcza brodawek sutkowych (łac. Chloasma gravidarum);

czerwone rozstępy na skórze;

wyczuwalne przez matkę ruchy płodu;

zasinienie błon śluzowych narządów płciowych (objaw Chadwicka);

objawy maciczne (objaw Hegara, objaw Piskacka).

Objawy pewne

Do objawów pewnych, umożliwiających definitywne stwierdzenie obecności ciąży należą:

stwierdzenie ruchu płodu przez lekarza;

wysłuchanie tętna płodu przez lekarza;

wyczuwanie części płodu;

uwidocznienie płodu w badaniu USG.

Testy ciążowe

Ogólnodostępne testy ciążowe pozwalają na stwierdzenie z dużym prawdopodobieństwem istnienia ciąży. Opierają się one na oznaczaniu gonadotropiny kosmówkowej. Wynik ujemny nie wyklucza w 100% ciąży, natomiast wynik dodatni świadczy o aktywności trofoblastu, która poza ciążą może występować w przypadku zaśniadu groniastego.

Zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy wywołuje szereg zmian miejscowych i ogólnych w organizmie kobiety. Pojawiają się zasadnicze zmiany w wytwarzaniu hormonów. Łożysko wytwarza gonadotropiny, estrogeny, progesteron i kortykosterydy, przejmuje hormonalną kontrolę nad rozwojem płodu i zmianami ciążowymi w organizmie ciężarnej. Macica ulega średnio dwudziestokrotnemu rozrostowi. Układ włókien mięśniowych macicy ulega zmianie: przesuwają się one w kierunku dna, trzon macicy grubieje a dolna część, zwana cieśnią macicy, staje się coraz cieńsza i przekształca się w tzw. dolny odcinek. Następuje przekrwienie sromu i pochwy. Tkanki tej okolicy stają się bardziej rozciągliwe. Stawy miednicy ulegają rozluźnieniu. Gruczoły sutkowe powiększają się już w 2. miesiącu i zawierają siarę.

Równolegle z rozwojem płodu nasila się i zmienia jakościowo przemiana materii. Wzrasta ilość tłuszczów w krwi, następuje zatrzymanie sodu i wody w ustroju, wzrasta zapotrzebowanie na witaminy. Zwiększają się pojemność klatki piersiowej i wentylacja płuc, zwiększa się pojemność minutowa serca i szybkość krążenia krwi, objętość krwi krążącej, masa krwinek czerwonych i liczba krwinek białych. Schorzenia wątroby i nerek w czasie ciąży mogą ulec nasileniu.

Leki a ciąża

Ciąża to okres w życiu kobiety, w którym powinna unikać, o ile to tylko możliwe, przyjmowania leków. Obowiązujące w Polsce przepisy nakazują dodanie do każdego sprzedawanego leku tzw. ulotki przylekowej, która musi zawierać dane o leku, o jego mechanizmie działania, wskazaniach, przeciwwskazaniach, działaniach niepożądanych, dawkowaniu. Bezpieczeństwo stosowania leków w ciąży określają tzw. kategorie bezpieczeństwa, jednak podawane są one najczęściej bez dodatkowych opisów. Poniżej opis kategorii bezpieczeństwa leków w ciąży:

Kategoria A – leki, które w badaniach na zwierzętach oraz w odpowiednio liczebnych i kontrolowanych obserwacjach u ludzi nie wykazały działania szkodliwego dla płodu, lek może być stosowany bez przeszkód w czasie ciąży.

Kategoria B – badania na zwierzętach nie wskazują na istnienie ryzyka dla płodu, ale nie przeprowadzono badań z grupą kontrolną u ludzi, lub badania na zwierzętach wykazały działanie niepożądane na płód, ale badania w grupie kobiet ciężarnych nie potwierdziły istnienia ryzyka dla płodu

Kategoria C – oznacza, że leki te w badaniach na zwierzętach wykazały szkodliwość dla płodu, bądź też takich badań nie wykonano oraz brak jest odpowiednio wiarygodnych danych z obserwacji stosowania tego leku u ludzi. Lek z tej grupy można zastosować w przebiegu ciąży jedynie wtedy, gdy w opinii lekarza spodziewana korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu.

Kategoria D – to leki, o których wiadomo na podstawie wcześniejszych obserwacji, że wskazują na zagrożenie dla płodu. Stosowanie takiego leku podczas ciąży jest dopuszczone jedynie w sytuacji gdy jest to bezwzględnie konieczne ze względu na dobro matki, a podanie bezpieczniejszego alternatywnego leku jest niemożliwe lub przeciwwskazane.

Kategoria X – to grupa leków o których niewątpliwie wiadomo, że stanowią bezpośrednie zagrożenie dla płodu. Takie leki są bezwzględnie niedopuszczone do stosowania podczas ciąży.