RACHUNEK KOSZTÓW

I RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

POJĘCIA • PROBLEMY • ZADANIA

[praca zbiorowa / pod red. Anny Karmańskiej] ; Magdalena Giedroyć [et al.].

843114

Pojęcia leksykonu i zadania opracowane przez poszczególne autorki zostały sygnowane inicjałami:

Magdalena Giedroyć - M.G.

Ewa Hellich - E.H.

Anna Karmańska - A.K. •••. _t- , ,.,•=.•,.. a^;, ,

Małgorzata Klonowska - M.K.

Małgorzata Paszula - M.P.

Copyright© by Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., Warszawa 2002 Wszelkie prawa zastrzeżone.

Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej pracy bez zgody wydawcy zabronione.

ISBN 83-7251-280-9

Printed in Poland

Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., Warszawa 2002

00-768 Warszawa, ul. F. Kostrzewskiego l, tel. [phone]; fax [phone]

www.difin.pl

Skład i łamanie: Jan Kapią

Wydrukowano w Polsce

BUW-EO- 02

Spis treści

Wstęp ....................................................... 7

JL Rozdział Klasyfikacje kosztów w świetle prawa bilansowego ................... 9

1.1. Leksykon pojęć .......................................... 9

1.2. Pytania i problemy ...................................... 16

1.3. Zadania ............................................... 18

t&mtk Rozdział

Klasyfikacje kosztów dla potrzeb decyzyjnych ..................... 25

2.1. Leksykon pojęć ......................................... 25

2.2. Pytania i problemy ...................................... 33

2.3. Zadania ............................................... 35

*J> Rozdział

Rachunek kalkulacyjny rzeczywistych kosztów bezpośrednich i pośrednich ... 43

3.1. Leksykon pojęć ......................................... 43

3.2. Pytania i problemy ...................................... 58

3.3. Zadania ............................................... 59

Rozdział Rachunek kalkulacyjny standardowych kosztów bezpośrednich i pośrednich . . 111

4.1. Leksykon pojęć ........................................ 111

4.2. Pytania i problemy ..................................... 114

4.3. Zadania .............................................. 116

er

*~9 Rozdział

Rachunek kalkulacyjny

rzeczywistych i standardowych kosztów zmiennych i stałych ......... 121

5.1. Leksykon pojęć ........................................ 121

5.2. Pytania i problemy ..................................... 124

5.3. Zadania .............................................. 126

Rozdział Procesy i rachunek kosztów działań ............................ 129

6.1. Leksykon pojęć ........................................ 129

6.2. Pytania i problemy ..................................... 135

6.3. Zadania ........................................... 137

* Rozdział

Kontrola kosztów i analiza przyczynowa odchyleń od wartości standardowych ........................... 145

7.1. Leksykon pojęć ........................•••••••••••••••• 145

7.2. Pytania i problemy .........................••.••••••••• 146

7.3. Zadania ................................•••••••••••••• 147

Rozdział

Konstrukcja wieloblokowych i wielostopniowych rachunków wyników na sprzedaży ................................ 153

8.1. Leksykon pojęć .....................-•••••••••••••••••• 153

8.2. Pytania i problemy .....................•••••••••••••••• 156

8.3. Zadania ..................................•••••••••••• 158

Rozdział Analiza progu rentowności i jej przydatność decyzyjna ............ 165

9.1. Leksykon pojęć .....................••••••••••••••••••• 165

9.2. Pytania i problemy ..........................••••••••••• 168

9.3. Zadania ................................•••••••••••••• -169

JL CJP Rozdział Budżetowanie kosztów i przychodów w zarządzaniu operacyjnym .... 175

10.1. Leksykon pojęć ......................•••••••••••••••••• l'•>

10.2. Pytania i problemy ......................••••••••••••••• l'"

10.3. Zadania ............................................. l⁸⁰

.M... ...M... Rozdział

Metodyka oceny przedsięwzięć inwestycyjnych .................... 193

11.1. Leksykon pojęć .......................••••••••••••••••• 193

11.2. Pytania i problemy ..................••••••••••••••••••• 195

11.3. Zadania ...............................•••••••••••••• l⁹⁶

JL rfM Rozdział

Wykorzystanie informacji kosztowej w innych wybranych obszarach decyzyjnych ..................... *"•*

12.1. Leksykon pojęć ...............-••••••••••••••••••••••••

12.2. Pytania i problemy ................•••••••••••••••••••••

12.3. Zadania .......................••••••••••••••••••••••

Literatura przedmiotu. Wybrane pozycje książkowe 1990-2002 .... 217

OO 1

Indeks pojęć ......................•••••••••••••••••••••••••

Tablice czynników wartości teraźniejszej i przyszłej ............... 225

Wstęp

Globalizacja i wirtualna rzeczywistość są - w pewnym sensie - znakiem naszych czasów. Czasów niezwykłych, bogatych pod każdym względem: bo­gatych w wiedzę, w narzędzia, w przepych różnorodnych dóbr material­nych, bogatych w kulturze, ale również bogatych w bezrobocie, nędzę i w nieszczęścia zarówno o wymiarze lokalnym, jak i światowym. Na progu XXI wieku dzień 11 września 2001 roku i związane z nim tragiczne wyda­rzenia skłaniają do różnych refleksji. Jedne będą koncentrować się na czy­sto ludzkich obawach, doznaniach, planach, rozczarowaniach; inne - krążyć wokół polityki czy też wyścigu zbrojeń. Z całą pewnością ludzie zajmujący się religią popadną w zadumę nad wymiarem jej dogmatów i ich światowym wpływem na zachowania ludzkie. W naszym przekonaniu ludzie biznesu będą myśleć o wszystkich tych (i wielu innych) aspektach jednocześnie, próbując znaleźć jakieś logiczne kryteria pozwalające uchwycić w pewne ra­my to, co dzieje się wokół nich tak dynamicznie, tak często nieprzewidywal-nie. Znajomość takich ram dałaby im bowiem komfort wiedzy nie tylko o prawdopodobnej przyszłości tych przedsięwzięć, którymi zarządzają.

Ujmując problem holistycznie, można powiedzieć, że ramy współczesnej działalności gospodarczej są wyznaczone przez atrybuty globalizacji. Wszę­dzie tam, gdzie pojawia się charakterystyka zmian w jakimś obszarze badaw­czym, rzadko kiedy nie wspomina się o globalizacji, którą raz się ocenia po­zytywnie, innym razem obarcza winą za zachodzące w tym obszarze zmiany.

Co w gruncie rzeczy oznacza globalizacja? Czy globalizacja jest iluzorycz­na? Czy oznacza jedynie wirtualną rzeczywistość i z tego powodu można ⁰ niej mówić, ale niekoniecznie się przejmować? Co oznacza nowa gospo­darka i jak ma się ona do globalizacji? Jakie jest jej znaczenie dla pojedyn­czego przedsiębiorstwa?

I wreszcie: czy rachunkowość i jej podmiot, który zawsze przecież jest mi­kroekonomiczny, też poddaje się globalizacji, która ma wymiar niesamowi­cie makro?

Takie i szereg podobnych pytań rodzić się może przy okazji obserwowania tysięcy zmian we wszystkich sferach życia: od gospodarczej poczynając, na kulturalnej kończąc. Wszystkie one jednak ostatecznie ogniskują się na sze­roko rozumianej przedsiębiorczości i biznesie: to, co dla jednych jest kultu­rą, dla innych może bowiem oznaczać osiąganie korzyści ekonomicznych.

Szukając odpowiedzi na te pytania, odczuwamy niepokój wynikający z faktu, że wokół nas dzieją się rzeczy niezwykle złożone, nowe - i to w ta­kim tempie, że powodować mogą frustrację, przerażenie perspektywą nienadążania za nimi, perspektywą utraty pełnej kontroli nad tym, czym zarządzamy, za co odpowiadamy, co chcemy doskonalić.

Co możemy zrobić? Możemy powiedzieć: zamykamy się w skorupie, w sta­rzejącym się z każdą chwilą pancerzu naszej wiedzy i rutyny. Możemy jed­nak - tak jak to Państwo właśnie uczyniliście, podejmując trud zgłębiania wiedzy z zakresu rachunkowości, dyscypliny wspaniałej, logicznej, ale prze­cież często tak bardzo finezyjnej - wyrazić zaciekawienie i próbować popa­trzeć wokół, skonstatować: musimy zaistnieć tu i teraz - jeżeli chcemy być obecni w tym właśnie jedynym realnym świecie.

dr hab. Anna Karmańska

Katedra Rachunkowości, Zakład Rachunkowości Zarządczej

Szkoła Główna Handlowa

Rozdział

Klasyfikacje kosztów w świetle prawa bilansowego

1.1. Leksykon pojęć

Arkusz rozliczeniowy kosztów (A.K.)

Udokumentowana (zwykle w postaci tabeli) procedura klasyfikowania kosztów jednocześnie przynajmniej według dwóch różnych kryteriów. Zwy­czajowo arkusz ten przedstawia koszty w układzie rodzajowym i podmioto­wym (według miejsc powstawania). Może jednak zawierać inne klasyfikacje kosztów ponoszonych w przedsiębiorstwie (na przykład według działań i procesów), jeżeli jest on przygotowywany ze względu na specjalne potrzeby informacyjne. Generowany jest wewnętrznie, w przedsiębiorstwie. Jeżeli przedstawia układ rodzajowy i podmiotowy kosztów, może być podstawą łą­czonych dekretów kosztów w systemie finansowo-księgowym przedsiębior­stwa stosującego tak zwany układ kalkulacyjny kosztów w ewidencji kosztów działalności operacyjnej. Rozbudowany arkusz rozliczeniowy kosztów może prezentować wyniki całościowego rachunku kosztów przedsiębiorstwa łącz­nie z procedurami rozliczania wewnętrznych świadczeń w przedsiębiorstwie, kosztów pośrednich i innych obliczeń w ramach kalkulacji wynikowej.

Ewidencja kosztów (M.P.)

Ogół czynności dokumentacyjno-rejestracyjnych, pozwalających określić Poziom rzeczywiście ponoszonych w danym okresie kosztów. Ewidencja kosztów dokonywana może być w zależności od potrzeb informacyjnych

podmiotu oraz wymogów sprawozdawczych w oparciu o różne kryteria kla­syfikacyjne kosztów, np. ewidencja kosztów według segmentów, ewidencja kosztów w układzie rodzajowym, w przekroju układu kalkulacyjnego.

Klucz rozliczeniowy kosztów pośrednich (A.K.) Jest to kategoria wartościowa lub wielkość naturalna służąca przypisaniu pośrednich kosztów wytwarzania poszczególnym obiektom kosztowym (produktom, usługom). W świetle prawa bilansowego potrzeba jego zastoso­wania wynika wprost z definicji kosztu wytwarzania. Wybór klucza rozli­czeniowego tych kosztów jest sprawą uznaniową w przedsiębiorstwie. Prze­słanką wyboru jest dążenie do wytypowania takiej kategorii lub wielkości naturalnej, która w jak najbardziej wierny sposób charakteryzowałaby zwią­zek kosztów pośrednich z obiektem, do którego konieczne jest ich przypo­rządkowanie. Klucz powinien być określany w ścisłej kooperacji ze służba­mi inżynieryjno-technicznymi w przedsiębiorstwie, jeżeli jego wykorzysta­nie ma służyć jednocześnie rzetelnej wycenie zapasu w koszcie wytworzenia i ocenie rentowności produkcji na bazie danych finansowo-księgowej.

Koszt (M.G.)

W powszechnym rozumieniu oznacza:

- celowe zużycie składników majątkowych, takich jak środki trwałe, war­tości niematerialne i prawne, materiały, paliwo, energia, usługi, czas pracy pracowników,

- niektóre wydatki nieodzwierciedlające zużycia, a dotyczące normalnej działalności danej jednostki gospodarczej, np. opłaty skarbowe, notarialne, prenumerata itp.,

- wydawanie składników w związku ze sprzedażą,

- przekazywane darowizny.

Koszty w prawie bilansowym -patrz: koszty i straty.

Koszty bezpośrednie (M.G.)

Koszty, które można na podstawie pomiaru lub dokumentów źródłowych przypisać wprost określonym przedmiotom kalkulacji, np. produktom, gru­pom asortymentów, zleceniom i fazom produkcyjnym. Do kosztów bezpo­średnich zaliczamy m.in. materiały bezpośrednie, paliwo i energię techno­logiczną oraz płace bezpośrednie wraz z narzutami.

Koszty historyczne (M.K.)

Koszty, które już zostały poniesione, a na ich zmianę nie można już wpłynąć.

Koszty i straty (A.K.)

W świetle prawa bilansowego są to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie okre-

ślonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środ­ków przez udziałowców lub właścicieli. ,

Koszty okresu (M.K.)

Koszty, które dotyczą danego okresu i są związane z przychodami tego okresu.

Koszty plac bezpośrednich (M.G.)

Koszty pracowników produkcyjnych zatrudnionych bezpośrednio przy wytwarzaniu określonych produktów. Koszty te można na podstawie list płac przyporządkować wprost do określonego nośnika (produktu). Koszty te obejmują zarówno płace wypłacane w formie pieniężnej, jak i w formie de­putatów. Kosztami płac są koszty brutto składające się z wynagrodzeń net­to wypłacanych pracownikom oraz z narzutów na płace brutto, czyli z zali­czek na podatek dochodowy od osób fizycznych, składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz z innych indywidualnych obciążeń pracowni­ków. W praktyce koszty płac bezpośrednich jeszcze dość powszechnie sta­nowią podstawę rozliczania na produkty pośrednich kosztów wytwarzania. Patrz także: klucz rozliczeniowy kosztów pośrednich.

Koszty pośrednie (M.G.)

Koszty, których nie można na podstawie pomiaru lub dokumentów źró­dłowych przypisać wprost na określone przedmioty kalkulacji. Koszty zwią­zane są z ogólnymi potrzebami całej firmy lub wydziałów produkcyjnych. Koszty te w momencie poniesienia grupuje się wspólnie, a następnie rozli­cza w wymaganym przekroju za pomocą tzw. kluczy podziałowych. Koszta­mi pośrednimi są najczęściej: koszty wydziałowe, koszty zarządu, koszty za­kupu, koszty sprzedaży. W świetle prawa bilansowego rozlicza się na pro­dukty jedynie koszty wydziałowe lub inne związane w przedsiębiorstwie wprost z wytwarzanymi produktami lub świadczonymi usługami.

Koszty proste (M.K.)

Koszty, z których - ze względu na przyjęte kryterium klasyfikacji - nie można wyodrębnić bardziej elementarnych składników. Przykładowo -koszty zużycia energii elektrycznej przez odbiorcę, usługa obróbki obcej zlecona na zewnątrz. Patrz: rodzaje kosztów oraz podział kosztów wedlug ro­dzajów.

Koszty sprzedaży (A.K.)

Koszy ponoszone w związku z doprowadzeniem do skutku transakcji sprzedaży. Obejmować one mogą różne w charakterze koszty, takie jak na

10

11

przyktad: opakowania, koszty transportu, ubezpieczenie, reklama, optaty specjalne, jeśli ich ponoszenie obciąża sprzedającego. Koszty te są w danym okresie - łącznie z kosztami wytworzenia sprzedanych produktów, świad­czonych usług lub wartością sprzedanych towarów określoną na poziomie ich nabycia - współmierne z realizowanymi przychodami.

Koszty rozliczane w czasie (M.K.)

Koszty (tzw. rozliczenia międzyokresowe kosztów), które są ponoszone w danym okresie, a ich skuteczność rozkłada się na następne okresy czasu, lub koszty zaliczone (materiałowo) do kosztów danego okresu, które spowo­dują w przyszłości powstanie zobowiązań lub/i wydatków.

Koszty wytwarzania (A.K.)

W świetle prawa bilansowego są to koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem i obejmujące: wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją, inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produk­tu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny, i powiększone o uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem pro­duktu, tj. zmienne pośrednie koszty produkcji oraz część stałych kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Koszty zarządu (ogólnozakładowe) (M.G.) Koszty związane z działalnością jednostki jako całości. W ramach kosztów zarządu wyróżnia się:

• koszty ogólnoadministracyjne - wynagrodzenie brutto pracowników za­rządu, zużycie materiałów biurowych, podatki kosztowe, opłaty pocztowe, telekomunikacyjne i inne,

• koszty ogólne dotyczące jednostki gospodarczej - utrzymanie obiektów ogólnego przeznaczenia np. magazynów, biur konstrukcyjnych, laborato­riów, koszty ochrony majątku jednostki, bezpieczeństwo i ochrona pracy i inne,

• koszty reprezentacji i reklamy,

• koszty sprzedaży, których ze względu na małe rozmiary nie ewidencjo­nuje się oddzielnie.

Koszty złożone (M.K.)

Koszty, z których można wyodrębnić różne elementarne składniki, czyli koszty proste. Przykładowo koszt wytworzenia energii elektrycznej w elek­trowni jest kosztem złożonym, bo wyróżnić można koszt zużycia surowca, koszty wynagrodzeń, koszty usług obcych itp.; dla odbiorcy zaś koszt zuży­tej przez niego energii jest kosztem prostym.

Miejsca powstawania kosztów (E.H.)

Xo organizacyjnie wyodrębnione stanowiska pracy, komórki organizacyj­ne lub funkcje, za których realizację odpowiadają określone osoby. Patrz: podmioty kosztów oraz uklad kalkulacyjny kosztów.

Model rachunku kosztów (E.H.)

Zwany także systemem rachunku kosztów, związany z wymaganiami in­formacyjnymi, decyzyjnymi i kontrolnymi w zakresie analizy kosztów. Pod­stawę wyodrębniania współczesnych modeli i odmian rachunku kosztów stanowią: sposób ujęcia, zakres rozliczania kosztów, a także sposób gospo­darowania czynnikami produkcji. Należy zauważyć, iż mimo uproszczone­go odwzorowania zróżnicowanych odmian rachunku kosztów stosowanego w jednostkach gospodarczych poszczególne modele zachowują istotne ich cechy. O konstrukcji modeli decydują przede wszystkim sposoby interpre­tacji, metody selekcji i klasyfikacji. W świetle prawa bilansowego rachunek kosztów obejmuje konieczne procedury rozliczeniowe kosztów bezpośred­nich i pośrednich mające na celu ustalenie jednostkowych kosztów wytwo­rzenia produktów.

Nakład (E.H.)

W literaturze przedmiotu pojęcie „nakład" jest różnie definiowane i in­terpretowane. Może być analizowany w skali mikro- i makroekonomicznej; dotyczy zarówno procesów zaopatrzenia, jak i zużycia. Miarą nakładów mo­gą być zarówno jednostki pieniężne, jak i naturalne. Pojęcie nakładu wystę­puje w związku z tym, że nie każdy wydatek i nie każde zużycie staje się kosztem. Stosowanie jego jest uzasadnione w rachunku ekonomicznym oraz w analizie ekonomicznej. Ogół nakładów poniesionych w związku z prowa­dzoną działalnością gospodarczą można podzielić na: koszty (celowe zuży­cie), straty losowe oraz marnotrawstwo.

Podział kosztów według rodzajów (E.H.)

Podział ogółu kosztów podstawowej działalności jednostki przy zastoso­waniu kryterium rodzajowego kosztów - patrz: rodzaje kosztów. Inaczej po­dział ten nazywa się układem rodzajowym kosztów.

Pośrednie stałe koszty wytwarzania (A.K.)

v,zęść kosztów pośrednich niezmieniająca się wraz ze zmianami w wielko­ści produkcji lub w rozmiarach świadczonych usług. Wyodrębnienie tej czę­ści kosztów z kosztów pośrednich wynika z przesłanek kalkulacyjnych kosz­tów jednostkowych i - w związku z tym - z potrzeby określenia kosztów sta-ych uzasadnionych normalnym poziomem wykorzystania zdolności pro­dukcyjnych. Patrz: koszty wytwarzania.

12

13

Pośrednie zmienne koszty wytwarzania (A.K.) Część kosztów pośrednich reagująca na zmiany w wielkości produkcji lub w rozmiarach świadczonych usług. Wyodrębnienie tej części kosztów z kosztów pośrednich wynika z przesłanek kalkulacyjnych kosztów jednost­kowych. Patrz: koszty wytwarzania. . , , _;

Przychody (A.K.)

Zgodnie z prawem bilansowym powinny być rozumiane jako uprawdopo­dobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów albo zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapi­tału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesie­nie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Obejmują należne lub uzyskane kwoty pieniężne, głównie z tytułu sprze­daży różnych składników majątkowych i świadczenia usług oraz z innych tytułów związanych z normalną działalnością gospodarczą podmiotu. Mieszczą się tu takie przykładowe przychody, jak: sprzedaż towarów, wyro­bów gotowych, materiałów, środków trwałych, papierów wartościowych i in­nych składników aktywów, otrzymywane opłaty za usługi różnego rodzaju od serwisowych poczynając, na kredytowych kończąc, dotacje przedmioto­we czy chociażby otrzymane od innych podmiotów kary, które mogą być uznane na rekompensatę z tytułu pewnych usług, do świadczenia których podmiot został przymuszony z powodu złamania przez kontrahenta warun­ków wynikających z kontraktu (na przykład kary za nieterminowe przeka­zanie należności traktowane mogą być jako opłata za usługę kredytowania, jaką świadczy nie z własnej woli podmiot posiadający takie należności).

Rachunkowość finansowa (M.K.)

System informacji ekonomiczno-finansowej zorientowany na zewnętrz­nych użytkowników tych informacji. W postaci sprawozdań finansowych, czyli bilansu księgowego, rachunku zysków i strat, sprawozdania z przepły­wów środków pieniężnych dostarcza informacji o sytuacji majątkowej, o źródłach sfinansowania działalności, o osiągniętych wynikach i o sytuacji finansowej jednostki gospodarczej. Są to informacje o charakterze histo­rycznym, gdyż nastawiona jest na przeszłość (rachunek ex post). Częstotli­wość, sposób i forma dostarczania informacji regulowane są przez odpo­wiednie unormowania prawne. Obraz jednostki gospodarczej generowany przez te informacje ma być wiarygodny, rzetelny i prawdziwy.

Rodzaje kosztów (A.K.)

W praktyce obejmują one tak zwane koszty proste. Wyrażają one zużycie jednorodnych zasobów i z tego powodu nie mogą być dzielone na grupy

o odmiennym charakterze niż pierwotny strumień zużycia, stanowiący na­turalną podstawę ich wyodrębnienia. Patrz także: układ rodzajowy kosztów.

Rozdzielnik kosztów (M.P.)

Dokument wtórny opisujący koszty zgodnie z miejscem ich powstania. Stanowi podstawę ewidencji kosztów w przekroju układu kalkulacyjnego.

Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej (A.K.) Informacja istotna przy określaniu części pośrednich kosztów stałych ja­ko zasadnie obciążających koszty wytworzenia. Stopień ten wyraża wielkość procentowa odzwierciedlająca normalny (zwykle występujący) poziom wy­korzystania potencjału produkcyjnego przedsiębiorstwa wynikającego z je­go uzbrojenia technicznego lub/i zatrudnienia.

Straty i zyski (A.K.)

Z punktu widzenia czynników kształtujących wynik działalności przedsiębiorstwa, a nie charakteru tego wyniku - utożsamiają skutki zda­rzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązanych z ogólnym ryzykiem jej prowadzenia. W takich zdarzeniach należy upatrywać ingerencji „sił wyższych" i sytuacji, na których zaistnienie przedsiębiorstwo po prostu nie ma wpływu.

Układ kalkulacyjny kosztów (A.K.)

Klasyfikacja kosztów według miejsc ich powstawania stanowiąca podsta­wę tworzenia tak zwanej kalkulacyjnej wersji rachunku zysków i strat, tj. sprawozdania finansowego charakteryzującego rentowność działalności go­spodarczej i prezentującego czynniki ją determinujące w standardzie spra­wozdawczym określonym w obowiązującym prawie bilansowym.

Układ rodzajowy kosztów (A.K.)

Klasyfikacja kosztów według rodzajów, stanowiąca podstawę tworzenia tak zwanej porównawczej wersji rachunku zysków i strat, tj. sprawozdania finansowego charakteryzującego rentowność działalności gospodarczej i prezentującego czynniki ją determinujące w standardzie sprawozdawczym określonym w obowiązującym prawie bilansowym.

Wydatek (E.H.)

Jest to każdy rozchód środków pieniężnych. Należy zauważyć, że nie każdy wydatek pieniężny jest kosztem, natomiast każdy koszt musi pociągnąć za so­bą wydatek pieniężny. Wszystkie wydatki, które nie zmieniły się w koszty dla Pozyskania przychodów w okresie sprawozdawczym, podlegają aktywowaniu.

Zakres rachunku kosztów (E.H.)

Jest

związany z rozwojem gospodarczym i wytyczają go potrzeby informa-dwóch kręgów: ogólnogospodarczego i wewnętrznego jednostek i ich

14

15

zrzeszeń oraz instytucji działających na zasadach rozrachunku gospodarcze­go. Współcześnie obejmuje planowanie i kontrolę, badanie i ocenę, ewiden­cję i transformację kosztów dla celów rachunkowości finansowej (systema­tyczny rachunek kosztów) i rachunkowości zarządczej (rachunki problemo­we). Systematyczny rachunek kosztów to: (1) pomiar, wycena i dokumenta­cja kosztów, (2) ewidencja i rozliczanie kosztów, (3) kalkulacja kosztów, (4) sprawozdawczość w zakresie kosztów. Rachunki problemowe stanowią: (1) predykcja i badania kosztów, (2) rachunki decyzyjne (efektywność działa­nia, wybór wariantu, optymalizacja), (3) rachunki informacyjno-kontrolne.

Zasada kosztu historycznego (A.K.)

Jedna z zasad wyceny - obok zasady aktualnej ceny nabycia, zasady war­tości możliwej do uzyskania (realizacji), zasady wartości bieżącej - stosow­nych przy sporządzaniu sprawozdań finansowych. Adekwatnie do tej zasa­dy aktywa ujmuje się na dzień nabycia w wartości równej zapłaconej za nie kwocie pieniężnej lub w wartości godziwej zapłaty niepieniężnej dokonanej celem ich nabycia. Zobowiązania wycenia się w wartości równej kwocie wpływów otrzymanych w zamian za przyjęcie na siebie obowiązku lub w pewnych wypadkach (na przykład w odniesieniu do podatku dochodowe­go) w wartości równej kwocie środków pieniężnych i ich ekwiwalentów, któ­ra według przewidywań zostanie zapłacona w celu uregulowania zobowią­zania w normalnym toku działalności gospodarczej.

1.2. Pytania i problemy

1.2.1. Które pozycje bilansowe mamy na myśli, mówiąc o kosztach aktywo­wanych w bilansie?

1.2.2. Co oznacza zasada współmierności kosztów i przychodów? Co ozna­cza współmierność merytoryczna, a co współmierność czasowa kosz­tów i przychodów?

1.2.3. Kiedy wyroby gotowe w bilansie wycenia się nie w koszcie wytworze­nia, ale w cenach sprzedaży netto?

1.2.4. Który z wyników finansowych wykazywany jest w bilansie: wynik ze sprzedaży, wynik z działalności gospodarczej, wynik finansowy brut­to czy wynik finansowy netto?

1.2.5. Które sprawozdanie finansowe pokazuje, jak kształtował się oraz z jakich elementów składał się wynik finansowy za cały okres spra­wozdawczy?

16

1.2.6. Omów segmenty rachunku zyskowi strat. '

1.2.7. Czym różni się wynik finansowy wykazywany w rachunku zysków i strat od wyniku finansowego wykazywanego w bilansie?

1.2.8. Scharakteryzuj klasyfikację podstawowych przekrojów ewidencyj­nych kosztów.

1.2.9. Co oznacza podział kosztów w układzie rodzajowym, jakie pozycje składają się na układ rodzajowy kosztów?

1.2.10. Co oznacza podział kosztów w układzie kalkulacyjnym, jakie pozy­cje składają się na układ kalkulacyjny kosztów?

1.2.11. Od czego zależy wybór wariantu ewidencji kosztów w jednostkach gospodarczych?

1.2.12. Czym różni się porównawczy rachunek zysków i strat od kalkula­cyjnego rachunku zysków i strat? Czym różnią się wyniki finanso­we netto wykazane w obydwóch rachunkach zysków i strat dla tej samej jednostki gospodarczej za ten sam okres sprawozdawczy?

1.2.13. Podaj różnicę pomiędzy układem rodzajowym a układem kalkula­cyjnym kosztów.

1.2.14. Wyjaśnij różnicę pomiędzy kosztami wydziałowymi a kosztami działalności pomocniczej.

1.2.15. Co rozumiemy pod pojęciem kosztu własnego sprzedaży?

1.2.16. Co oznacza pojęcie zmiany stanu produktów oraz w którym ele­mencie sprawozdania finansowego jest ono wykazywane? Na przy­kładzie wyjaśnij pojęcie zwiększenia zmiany stanu produktów oraz zmniejszenia zmiany stanu produktów. Jak się ma zmiana stanu produktów do kosztów współmiernych z przychodami w danym okresie sprawozdawczym?

1-2.17. Wyjaśnij pojęcie obrotów wewnętrznych. Podaj nazwę sprawozda­nia finansowego, w którym wykazujemy wartość obrotów we­wnętrznych. Jak się ma zmiana stanu produktów do wartości obro­tów wewnętrznych?

¹-2.18. Do czego służy konto „Rozliczenie kosztów"?

• 19. Gdzie w sprawozdaniu finansowym wykazujemy koszty stałe wy­działów produkcyjnych związane z niewykorzystanymi zdolnościa­mi produkcyjnymi?

17

1.3. Zadania

Zadanie 1.3.1. (M.K.)

W księgach handlowych przedsiębiorstwa produkującego „Alfa" znajdują się następujące informacje:

1) przychody ze sprzedaży produktów 126.000,-

2) przyrost stanu produktów 35.800,-

3) koszt planowany sprzedanych produktów 130.500,-

4) cena sprzedaży netto produktu 140,-

5) odchylenie jednostkowe od kosztu planowanego produktu - 7 (et)

6) wartość produkcji niezakończonej wyceniona w wysokości kosztów bez­pośrednich wytworzenia - 8.200,-

7) rzeczywiste koszty bezpośrednie wytworzenia stanowią 2/3 całkowitego kosztu wytworzenia produktu.

Polecenia:

L Na podstawie powyższych danych ustalić:

- ilość sprzedanych produktów

-jednostkowy rzeczywisty koszt wytworzenia produktu i jego strukturę

- koszt własny wytworzenia sprzedanych produktów

- ilość i rzeczywisty koszt wytworzenia produktów niesprzedanych 2. Po dokonaniu wszystkich obliczeń odtwórz w księgach handlowych wszystkie zapisy związane z wytworzeniem, przyjęciem do magazynu i sprzedażą produk­tów, stosując mieszany wariant (porównawcęo-kalkulacyjny) ewidencji kosztów.

Zadanie 1.3.2. (E.H.)

W przedsiębiorstwie handlowym w okresie sprawozdawczym zdarzenia gospodarcze wpłynęły na następujące pozycje kosztowe:

- zużycie energii elektrycznej w punktach sprzedaży detalicznej 20.000,-

- amortyzacja obiektów handlowych 150.000,-

- wynagrodzenia pracowników obsługi sieci detalicznej 350.000,-

- zużycie materiałów przez administrację ogólną . 9.000,-

- niedobory towarów mieszczące się w granicach norm 34.000,-

- obce usługi reklamowe 8.000,-

- zużycie materiałów związku z obsługą sieci detalicznej 36.000,-

- odsetki i prowizje bankowe 12.000,-

- amortyzacja budynków administracji ogólnej 50.000,-

- podatki lokalne 13.000,-

- różnice wartości wynikające z posezonowej obniżki cen 27.000,-

- obce usługi remontowe urządzeń sklepowych 30.000,-

18

. wynagrodzenia pracowników administracji ogólnej

. ubezpieczenia majątkowe

. koszty podróży służbowych

. czynsze dzierżawne lokali sklepowych

75.000,-11.000,-24.000,-16.000,-

Polecenie:

Obliczyć wysokość sumy kosztów oraz ich grup, stosując następujące kryteńa:

- rodzajowe,

- charakteru związku kosztów działalnością handlową,

- stopnia reagowania kosztów na zmiany w wielkości obrotu towarowego.

Zadanie 1.3.3. (A.K.)

W przedsiębiorstwie „Karman" koszty według rodzajów wyniosły 18.000, na własne potrzeby zużyto własnych produktów o wartości 2.000,-, koszt wy­tworzenia produktów sprzedanych miał wartość 11.000,-, a koszty sprzeda­ży - 2000,-, koszty zarządu 1.300,-. Przedsiębiorstwo „Karman" sprzedało również towary w cenie nabycia 12.000,- realizując 8.000,- marży. Zafaktu­rowane sprzedaże wyrobów gotowych wyniosły łącznie 40.000,-.

Polecenie:

Ustal wynik na sprzedaży.

Zadanie 1.3.4. (A.K.)

W przedsiębiorstwie „Karman" koszty według rodzajów wyniosły 18.000, na własne potrzeby zużyto własnych produktów o wartości 2.000,-. Jedno­cześnie zapisy magazynowe przedstawiały się następująco:

~ towary _Sp) 20.000,- sk) 7.000,-

- wyroby gotowe sp) 14.000,- sk) 9.000,-

- produkty niezakończona sp) 2.000,- sk) 8.000,-

- materiały _sp) 5.500,- sk) 6.000,-

- nakłady okresów przyszłych sp) 3.300,- sk) 2.000,-

- rozliczenia bierne sp) 4.000,- sk) 2.000,-

Polecenie:

Ustal wynik na sprzedaży wiedząc dodatkowo, że przedsiębiorstwo „Karman" sprzedało również towary w cenie nabycia 12.000,- realizując 8.000,- marży. Za­fakturowane sprzedaże wyrobów gotowych wyniosły łącznie 40.000,-.

Zadanie 1.3.5. (A.K.)

\Y7

^w Przedsiębiorstwie „Karman" wynik na sprzedaży wyniósł +33.700,-, ^a wynik na działalności gospodarczej +70.000,-. Pozostałe koszty operacyj-

19

ne wynosiły 12.000,-, pozostałe przychody operacyjne 12.000,-. Ponadto wia­domo jeszcze, że nadzwyczajne zyski miały wartość 1.000,-, nadzwyczajne straty 8.000,-. Podatek dochodowy liczony jest według stopy 20%.

Polecenie:

Ustal wynik na sprzedaży.

. ,, •-..'?•'.,v ^: , ••• .• ' ''.'•• '-

Zadanie 1.3.6. (A.K.) Wiadomo że:

a) przedsiębiorstwo „Karman" wytwarza masowo jeden wyrób;

b) wartość remanentu końcowego bieżącego okresu wynosi 4.500,-;

c) obroty kont: „Rozliczenie kosztów działalności" wykazywały następują­ce wartości: 40.000,- (Dt) i 40.000,- (Ct), a „Odchylenia od kosztu planowa­nego wyrobów gotowych" wynosiły 1.500,- (Ct).

Polecenie:

Określ, ile wynoszą calkowite rzeczywiste koszty wytworzenia produkcji goto­wej w bieżącym okresie w przedsiębiorstwie „Karman"?

Zadanie 1.3.7. (M.P.)

W Spółce akcyjnej „Poltex" w miesiącu grudniu 20... r. miały miejsce na­stępujące zdarzenia gospodarcze:

1. Wydano z magazynu materiały 1.100,-Rozdzielnik zużycia materiałów zawiera:

- materiały bezpośrednie dotyczące produkcji podstawowej 800,-

- materiały dotyczące produkcji pomocniczej 150,-

- materiały biurowe 1l0»-

- opakowania wysyłkowe 40,-

2. Obliczono i zaksięgowano odchylenia od cen ewidencyjnych dotyczące

- materiałów zużytych w bieżącym miesiącu.

3. Obliczono i zaksięgowano koszty zakupu dotyczące materiałów zużytych w bieżącym miesiącu.

4. Otrzymano rachunek elektrowni za zużytą w grudniu energię elektryczną Rozdzielnik zużycia energii zawiera:

- zużycie w wydziałach produkcji podstawowej

- zużycie w wydziałach produkcji pomocniczej

- zużycie przez administrację

5. Sporządzono listę plac pracowników za grudzień

- płace brutto

- ubezpieczenie społeczne

400,-

- ubezpieczenie zdrowotne 52,50

- zaliczka na podatek od osób fizycznych 87,50 _ do wypłaty 560,-Rozdzielnik płac zawiera następujące dane:

- płace pracowników bezpośrednio produkcyjnych 500,-

- płace pozostałych pracowników produkcji podstawowej 75,-

- płace pracowników produkcji pomocniczej 175,-

- płace pracowników administracji 125,-

6. Sporządzono deklarację składek ZUS określając je w wysokości 16% płac brutto ...........

7. Otrzymano fakturę za szkolenie pracowników w zakresie bhp 135,-Faktura dotyczy ogółu pracowników zatrudnionych w spółce i rozliczana jest w koszty układu kalkulacyjnego w stosunku do płac brutto.

8. Ustalono i zaksięgowano zużycie środków trwałych w grudniu 250,-Rozdzielnik zużycia zawiera dane:

- zużycie w wydziałach produkcji podstawowej 200,-

- zużycie w wydziałach produkcji pomocniczej 30,-

- zużycie przez administrację 20,-

9. Opłacono gotówką ubezpieczenie majątkowe za przyszły rok 1.000,-

10. Przyjęto do magazynu wycenione po koszcie planowanym

wytworzone w bieżącym okresie wyroby gotowe 2.100,-

11. Wystawiono fakturę za sprzedane odbiorcy „Z" usługi wykonane

przez wydział transportowy produkcji pomocniczej na kwotę 60,-

12. Dokonano rozliczenia kosztów produkcji pomocniczej na ostatecznych odbiorców

- świadczenia wzajemne między wydziałami produkcji pomocniczej 80,-

- świadczenia na rzecz odbiorców zewnętrznych 40,-

- świadczenia na rzecz wydziału produkcji podstawowej 350,-

- świadczenia na rzecz zarządu jednostki 92,50

13. Przeksięgowano koszty wydziałowe

14. Sporządzono kalkulację kosztów produkcji i zaksięgowano efekty kalkulacji. W bieżącym okresie wytworzono:

- wyroby gotowe 2.000,-

- produkcja niezakończona 426,-

- Ustalono i zaksięgowano odchylenia od kosztu planowanego dotyczące 16 ^^ytworzony^ch i przyjętych do magazynu wyrobów gotowych.

rzekazano z magazynu część wytworzonych w grudniu wyrobów gotowych

- do sprzedaży w sklepie fabrycznym 500,-~ na rzecz inwestycji 100,-

20

21

17. Sprzedano część wytworzonych w grudniu wyrobów gotowych

- cena sprzedaży (Fa) l .400,-

- planowany koszt sprzedanych wyrobów (Wz) 1.000,-

18. Obliczono i zaksięgowano odchylenia od kosztu

planowanego obciążające wydane z magazynu wyroby gotowe.

19. Otrzymano Fa przewoźnika za transport sprzedanych

wyrobów gotowych 100,-

20. Dokonano przeniesień (związanych z kalkulacyjnym rachunkiem zysków i strat) celem ustalenia wyniku ze sprzedaży:

I. PK - przychodów ze sprzedaży produktów;

II. PK - technicznego kosztu wytworzenia produktów sprzedanych;

III. PK - kosztów zarządu;

IV. PK - kosztów sprzedaży; V. PK- kosztów wg rodzaju na konto „Rozliczenie kosztów".

Polecenie:

Zaksięgować podane wyżej zdarzenia gospodarcze, wiedząc że:

- stany początkowe wybranych kont Spółki akcyjnej „Poltex" wynoszą:

„Materiały" 4.000,- ;

„Odchylenia od cen ewidencyjnych materialów"Dt 200,-

„Koszty zakupu" 400,-

„Kasa" 2.000,-

- w spółce akcyjnej „Poltex" w pełni wykorzystano posiadane moce produk­cyjne.

Zadanie 1.3.8. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" produkuje dwa rodzaje materiałów termo-izolacyjnych T-3001 oraz TZ-1003. Do produkcji TZ-1003 konieczne były znaczne nakłady w fazie badania i rozwoju oraz wystąpiła potrzeba zakupu nowej linii technologicznej. Zakup finansowano z kredytu ban­kowego. Nowa linia technologiczna do produkcji TZ-1003 była zaprojek­towana przez własnych pracowników przedsiębiorstwa (technologów, in­żynierów). W okresie wdrażania tej linii część zdolności produkcyjnych nie była wykorzystana. Wystąpiły także poważne straty produkcyjne. Pro­dukcja T-3001 jest już od dłuższego czasu kontynuowana i przebiega bez żadnych zakłóceń; nie występują wahania wykorzystania zdolności pro­dukcyjnych.

Produkty te wywarzane są w dwóch różnych wydziałach. Koszty w okresie sprawozdawczym przedstawiały się następująco:

[l*	—— —— —— ^Ł- Pozycje kalkulacyjne kosztów	T-3001	TZ-1003	Razem
i. — . — — 2. __- — — •	Materiały bezpośrednie	140.000,-	50.000,-	190.000,-
	Wynagrodzenia bezpośrednie	70.000,-	30.000,-	100.000,-
	Razem	210.000,-	80.000,-	290.000,-
3.	Koszty pośrednie produkcji T- 3001	80.000,-	80.000,-
	Koszty pośrednie produkcji TZ- 1003		70.000,-	70.000,-
	Koszty zarządu			300.000,-
	Koszty finansowe			72.000,-

Koszt finansowania zewnętrznego wyrobów TZ-1003 z powodu odsetek od kredytu bankowego wyniósł w tym okresie sprawozdawczym 40.000,-. Koszty prac rozwojowo-wdrożeniowych poniesione w związku z ta produk­cją wyniosły 80.000,-. Niewykorzystane zdolności produkcyjne i wspomnia­ne straty wyniosły 20.000,-.

Polecenia:

L Ustal koszt wytworzenia powyższych produktów. 2. Przeprowadź stosowne księgowania.

Zadanie 1.3.9. (A.K.)

Przedsiębiorstwo usługowe „Karman" rozpoczyna budowę myjni samo­chodowej typu TIR i zaciąga w tym celu kredyt. Kupuje materiały budow­lane, maszyny myjące oraz opłaca usługi budowlano-montażowe w wartości 450.000,- w cenie zakupu brutto (VAT 22%). Odsetki opłacone przelewem w tym okresie wyniosły 22.000,-.

Polecenia:

1. Ustal koszt wytworzenia tej myjni samochodowej.

2. Uzasadnij uwzględnienie w tej wartości odsetek od kredytu bankowego.

Zadanie 1.3.10. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" wytwarza miesięcznie 12.000 metrów paneli Podłogowych w opakowaniach po l metr kwadratowy. Jest to normalny po­ziom wykorzystania zdolności produkcyjnych, chociaż moce produkcyjne ^Sa. znacznie większe i przedsiębiorstwo mogłoby wytwarzać 15.000 metrów ^tego produktu miesięcznie. W przedsiębiorstwie tym, stosując odpowiednio Pogłębione analizy, dokonano podziału kosztów pośrednich na zmienne ¹ stałe. Do zmiennych kosztów zaliczono koszty ruchu maszyn i urządzeń

ⁿąco-szlifujących oraz koszty ich konserwacji i remontów. Za koszty stałe

22

23

uznano amortyzację maszyn produkcyjnych, koszty bhp, oświetlenia hal produkcyjnych, wynagrodzenia wraz narzutami (pracowników pośrednio l produkcyjnych, np. brygadzistów, kierownika wydziału). Dla stałych kosz­tów wydziałowych stworzono preliminarz dla produkcji w typowych roz­miarach, tj. 12.000 metrów kwadratowych i ustalono stawkę stałych kosztów wydziałowych na l metr wyrobu. Koszty te oszacowano na 90.000,-, co daje stawkę 7,5/lmetr. W danym okresie sprawozdawczym poniesiono następu­jące koszty: koszty bezpośrednie 315.000,-, koszty zmienne pośrednie pro-1 dukcji 135.000,-, koszty stałe pośrednie produkcji 105.000,-.

Niestety ze względu na kłopoty rynkowe konieczne było zmniejszenie roz miarów produkcji w bieżącym okresie do 9.000 metrów kwadratowych.

Polecenia:

1. Ustal koszt wytworzenia produktów w okresie sprawozdawczym.

2. Przedstaw rezultat na kontach kosztów w układzie kalkulacyjnym.

Rozdział

Klasyfikacje kosztów dla potrzeb decyzyjnych

Zadanie 1.3.11. (A.K.)

W bieżącym roku obrotowym przedsiębiorstwo „Karman" wytwarzało różnego rodzaju opakowania do artykułów spożywczych. 80% rozmiarów rocznej produkcji udało się przedsiębiorstwu sprzedać za kwotę 300.000,-. pozostałych 20% (o wartości w cenie sprzedaży netto 90.000,-) zalega w ma­gazynie. W związku z wytwarzaniem tych produktów przedsiębiorstwo po­niosło:

- koszty bezpośrednie wartości 120.000,-, z czego na wspomniany zapas przypada 34.000,-,

- koszty zmienne produkcyjne pośrednie 24.000,-, z czego zapasu dotyczy 6.000,-,

- stałe koszty pośrednie produkcyjne 80.000,-, które w wartości 20.000,-obciążają zapas,

- 40.000,- wyniosły koszty zarządu, a 20.000,- koszty sprzedaży.

Jednostka nie zaciągała żadnych pożyczek ani kredytów w związku z pro­wadzona produkcją. W analizowanym okresie przedsiębiorstwo wykorzy­stało założoną wcześniej zdolność produkcyjną jedynie w 75% procentach.

Polecenia:

1. Wiedząc, że przy wycenie zapasu produktów należy uwzględnić w calości do­tyczące ich koszty bezpośrednie oraz pośrednie zmienne koszty produkcyjne, ustal przypadające na zapas produkcyjne pośrednie koszty stale.

2. Jaka będzie wartość kosztu własnego sprzedaży w tym okresie, jeżeli koszty z tytułu niewykorzystanych mocy produkcyjnych odniesie się w ciężar kosztów sprzedaży?

2.1. Leksykon pojęć

Koszt krańcowy (marginalny) (M.G.)

Miara stopnia reagowania kosztów całkowitych na zmianę wielkości pro­dukcji. Koszt krańcowy ukazuje przyrost kosztów całkowitych spowodowa­ny przyrostem wielkości produkcji o ostatnią, krańcową jednostkę. Jeżeli Q oznacza wielkość produkcji, natomiast K koszty całkowite, to koszt krańco­wy wyraża się wzorem:

M - AK/AQ gdzie:

AQ - krańcowy przyrost wielkości produkcji, AK - przyrost kosztów całkowitych.

Koszty bieżące (M.K.)

Koszty, które są aktualne w momencie dokonywania wyceny danego składnika majątku, np. w momencie ustalania kosztu zużycia materiałów, surowców. Zgodnie z zasadą kosztu bieżącego wycenia się składniki mająt­ku w wartości równej tej, którą należałoby zapłacić w razie nabywania ta­kiego samego lub równoważnego składnika.

Koszty dyskretne (M.G.)

Koszty zwane także uznaniowymi, zależne są od oceny i uznania potrzeby ^lch poniesienia przez kierownictwo jednostki gospodarczej. Zalicza się do ^nich m. in. koszty badań, koszty remontów, koszty reklamy itp.

24

25

Koszty istotne decyzyjnie (M.G.)

Podział kosztów na istotne i nieistotne z punktu widzenia podjęcia decy­zji wynika z wpływu, jaki koszty te mogą wywierać na wybór przyszłego wa­riantu działania.

Koszty istotne decyzyjnie oznaczają koszty istotne z punktu widzenia wy J boru i mające wpływ na ten wybór. Pojęcie określa koszty ponoszone w przyszłości. Tylko koszty różniące się od siebie co do charakteru i wiel­kości w danych kilku wariantach działania mogą być istotne. Identyczne składniki kosztów w różnych wariantach decyzyjnych nie mają wpływu na podjęcie decyzji o wyborze któregoś z wariantów. Są to więc kategorie (gru­py) kosztów, których spodziewane wartości są różne w alternatywnych możliwościach i z tego powodu mają istotne znaczenie dla wyboru warian­tu działania.

Koszty kontrolowalne (A.K.)

Kategoria koncepcyjna kosztów związana z rachunkowością odpowie­dzialności. Oznacza te grupy kosztów bądź ich rodzaje, na zarządzanie któ­rymi ma wpływ kierownik ośrodka odpowiedzialności, do którego te koszty są przypisywane. Są one zależne od jego decyzji. Zarówno ich występowanie wiąże się z funkcjonowaniem danego ośrodka, jak i determinowanie ich wartości mieści się w gestii (kompetencjach) jego kierownika.

Koszty miejsc powstawania (M.G.)

Podział kosztów wg miejsc powstawania wprowadza się dla ułatwienia kontroli kosztów, ustalenia odpowiedzialnych za poziom ich ponoszenia oraz zwiększenia dokładności kalkulacji. Za miejsca powstawania kosztów przyjmuje się komórki organizacyjne jednostki, np. wydziały działalności podstawowej, pomocniczej, komórki zarządu, sprzedaży, mające do spełnie­nia określone funkcje, co wiąże się z ponoszeniem kosztów.

Koszty mieszane (M.K.) Koszty, które obejmują jednocześnie elementy kosztów zmiennych i kosz­tów stałych. Często określane są jako koszty względnie stałe.

Koszty nieistotne decyzyjnie (M.G.)

Podział kosztów na istotne i nieistotne z punktu widzenia podjęcia decy­zji wynika z wpływu, jaki koszty te mogą wywierać na wybór przyszłego wariantu działania. Na ich podstawie nie można wybrać najkorzystniejsze­go rozwiązania. Są to więc kategorie (grupy) kosztów, których spodziewa­ne wartości są takie same, niezależne od wybranej opcji działania, i z tego powodu nie rzutują w żaden sposób na decyzję co do wyboru wariantu działania.

Koszty niekontrolowalne (A.K.)

Kategoria koncepcyjna kosztów związana z rachunkowością odpowie-jalności. Oznacza te grupy kosztów bądź ich rodzaje, na zarządzanie

-_rvmi nie ma wpływu kierownik ośrodka odpowiedzialności, do którego koszty są przypisywane. Są one niezależne od jego decyzji. Ich występo-anie wiąże się wprawdzie z funkcjonowaniem danego ośrodka, ale deter-_fflinowanie ich wartości nie mieści się w gestii (kompetencjach) jego kie­rownika.

Koszty nieużyteczne (M.G.)

Koszty będące konsekwencją niewykorzystanych mocy produkcyjnych lub/i braków produkcyjnych. Patrz: koszty stale nieużyteczne.

Koszty odtworzeniowe (M.K.)

Koszty zastąpienia zużytych składników majątku nowymi (innymi).

Koszty przyrostowe (wydatkowane) (M.G.) Koszty powstałe w wyniku podjęcia dodatkowej produkcji, ponad plano­wane wielkości.

Koszty stałe (M.G.)

Koszty, które niezależnie od zmian wielkości produkcji pozostają w pew­nych granicach na jednakowym poziomie. Zwykle koszty te reagują mini­malnie lub nie reagują w ogóle na zmiany wielkości produkcji, należą do nich np. opłaty czynszowe, amortyzacja liniowa maszyn produkcyjnych. W praktyce wyróżnia się:

- koszty względnie stałe (skokowo stałe) - koszty, które zachowują stały po­ziom do momentu osiągnięcia określonego poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych; po przekroczeniu tego poziomu koszty te wzrastają i utrzy­mują się na stałym poziomie przez pewien okres pomimo wzrostu produkcji,

- koszty bezwzględnie stałe - koszty nie reagujące na wzrost wielkości produkcji.

Koszty stałe nieużyteczne (A.K.)

Pojęcie odnoszące się do kosztów stałych, kategorii kosztu ważnej w róż­nych kontekstach decyzyjnych, przede wszystkim w decyzjach krótkookre­sowych, operacyjnych. Charakteryzuje ona ten rodzaj kosztu, grupę lub ina­czej wyodrębniany agregat kosztowy, którego wartość nie zmienia się w da­nym przedziale rozmiarów działalności operacyjnej, a którego ponoszenie nie jest uzasadnione - mierzonymi stopniem wykorzystania zdolności pro­dukcyjnych - rozmiarami prowadzonej działalności gospodarczej. Koszty te zwane są także kosztami bezczynności lub kosztami pustymi. Nie są one Uwzględniane w wycenie zapasów produktów.

26

27

Koszty utraconych korzyści (M.G.)

Wartość pieniężna, którą jednostka gospodarcza straci w wyniku zanie­chania w przyszłości jednego rodzaju działania na rzecz innego działania. Jeżeli jednostka nie chce ponosić strat, wartość utraconych korzyści powin­na być wliczona jako dodatkowa pozycja (koszt) przy planowaniu now| działalności.

Koszty uznaniowe (A.K.)

To te z kosztów ponoszonych zwykle w przedsiębiorstwie, które mogą na pewien czas zawieszone w ponoszeniu. Zależą one bowiem od dokonanej przez kierownictwo przedsiębiorstwa oceny potrzeby, zasadności w danym okresie. Mogą być wśród nich np. koszty reklamy, koszty badań czy też re­montów.

Koszty zapadłe (A.K.)

Zwane również nieodwracalnymi z tego powodu, że zaistniały już w przeszłości i będą ponoszone w przyszłości, ponieważ są skutkiem decy­zji nieodwracalnych, czyli takich, których nie może zmienić żadne inne działanie.

Koszty zmienne (A.K.)

Kategoria kosztu użyteczna przede wszystkim w różnych kontekstach de­cyzyjnych. Charakteryzuje ona ten rodzaj kosztu, grupę, lub inaczej wyod­rębniany agregat kosztowy, którego wartość odzwierciedla zmiany w roz­miarach produkcji. Koszt zmienny może być zmienny na przykład liniowo, depresywnie, progresywnie, regresywnie. Poznanie sposobu reagowania danego kosztu na zmiany w rozmiarach działalności operacyjnej zasadni­czej wspomaga bardzo istotnie także budżetowanie operacyjne różnych kosztów.

Koszty znaczące (istotne) (M.K.)

Koszty, które zmieniają się (ich wielkość jest różna) dla różnych warian­tów decyzyjnych.

Metody wydzielania kosztów stałych i zmiennych (M.G.) Rozróżnia się dwie grupy metod podziału kosztów na stałe i zmienne: (1) metodę księgową, która polega na tym, że pracownik działu księgowości, kierując się doświadczeniem, kwalifikuje poszczególne poniesione pozycje kosztów jako stałe lub zmienne, (2) metody statystyczne, opierające się na założeniach, iż koszty całkowite są w sposób liniowy zależne od wielkości produkcji. Stosuje się głównie trzy metody statystyczne wyróżniania kosz­tów stałych i zmiennych: metodę dwóch punktów, metodę wizualną, anali­zę regresji liniowej.

jyj_ewykorzystanę zdolności produkcyjne (E.H.)

Tężeli z określonych powodów jakaś część potencjału wytwórczego nie bę­dzie wykorzystana, to koszty stałe związane z posiadaniem i utrzymaniem tei części potencjału są z punktu widzenia jednostki kosztami pustymi (nie­użytecznymi). Koszty te powinny w całości korygować wynik finansowy,

_nie stanowić części kosztu własnego wytwarzania.

Nośniki kosztów (E.H.)

Stanowią przejściowe lub ostateczne efekty działalności, którym można przeciwstawić odpowiednio zgrupowane i rozdzielone kwoty kosztów. Ostatecznymi nośnikami mogą być grupy produktów lub poszczególne produkty i usługi oraz dające się mierzyć tylko niekiedy - przychody określonego zakresu działalności. Nośnikami przejściowymi mogą być materiały (magazynowane) lub usługi własnej produkcji pomocniczej, produkcja niezakończona, podlegające aktywowaniu koszty okresów przyszłych.

Ośrodek odpowiedzialności (A.K.)

Pojęcie związane z rachunkowością odpowiedzialności. Oznacza wyodręb­nioną: (1) funkcjonalnie, (2) organizacyjnie, (3) zadaniowo, (4) działanio­we, (5) majątkowo lub według innych kryteriów część organizacji gospodar­czej, której zadania i dokonania są zarówno przedmiotem planowania, jak i oceny. Jest to często wirtualna wewnętrzna jednostka organizacyjna, któ­rej działaniami kieruje osoba odpowiedzialna za całokształt dokonań tej jednostki.

Podmiot rachunku kosztów (E.H.)

Inaczej ośrodek odpowiedzialności, miejsce powstawania kosztów. Są to jednostki wydzielone według struktury organizacyjnej, które odpowiadają za realizację określonych czynności i ponoszone w związku z nimi koszty. Podmiotami kosztów mogą być również określone funkcje, np. bezpieczeń­stwo, lub fazy: zaopatrzenia i zbytu.

Podmiotowy układ kosztów (E.H.)

Inaczej funkcjonalny, jest to układ ewidencyjny kosztów, który odpowia-a na pytania: gdzie zostały poniesione koszty, w jakich fazach procesu pro-ukcyjnego, w których komórkach organizacyjnych jednostki? Podmiotowy Wad kosztów stanowi etap pośredni pomiędzy układem rodzajowym ^układern nośnikowym kosztów.

Pomiar kosztów (wycena) (E.H.)

użycie czynników działalności może być mierzone, wyceniane i doku-^entowane w różny sposób. Przyjęte w praktyce właściwe dla danej grupy

28

29

zasobów metody wywierają wpływ na dokładność prowadzonego rachunj kosztów. Zużycie materiałów może być wycenione przy zastosowaniu: cl przeciętnych, ceny najwcześniejszej partii, ceny najpóźniejszej partii (ma­teriałów w przypadku ewidencji materiałów według: rzeczywistych cen za-^; kupu, rzeczywistych cen nabycia) lub stałych cen ewidencyjnych. Koszty osobowe zależą od przyjętego systemu wynagradzania (czasowy, akordowy, mieszany), zużycie majątku trwałego według przyjętych metod amortyzacji (równomierna, nierównomierna). Istnieje grupa kosztów, dla których po­miar w jednostkach naturalnych jest niemożliwy lub niecelowy i nieistotny. Wielkość tych kosztów wynika z właściwej dokumentacji wewnętrznej lub zewnętrznej.

Przychody istotne decyzyjnie (znaczące) (A.K.) Uwzględniane w alternatywnych wariantach decyzyjnych spodziewane przychody, których oszacowana wartość jest różna w różnych opcjach decy­zyjnych. W rachunkach decyzyjnych są ważne, ponieważ determinują oce­nę rentowności rozważanych wariantów działań.

Przychody znaczące (M.P.)

To takie przyszłe przychody, których wysokość ulega zmianie w wyniku podjęcia alternatywnych wyborów działań.

Rachunkowość odpowiedzialności (A.K.)

Szeroko rozumiana ewidencja zadań i dokonań prowadzona w przekroju ośrodków odpowiedzialności. Jest to wypracowana w przedsiębiorstwie kon­cepcja zarządzania jego działaniami i oceny dokonań w drodze: (1) specyfiko-wania kompetencji (odpowiedzialności) za zadania (procesy) dla kierowników poszczególnych ośrodków odpowiedzialności, które łącznie obszarem swojego działania pokrywają cały zakres działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, (2) wypracowania systemu motywacyjnego, (3) systemu obiegu informacji, (4) ewidencji operacji gospodarczych i innych działań w przekroju ośrodków od­powiedzialności, (5) systemu monitorowania dokonań i ich oceny.

Rachunkowość zarządcza (M.K.)

System informacji finansowych i niefmansowych zorientowany na użyt­kowników wewnętrznych (kierownictwo jednostki gospodarczej) tych infor­macji w celu wspomagania procesów kontroli, zarządzania i podejmowania różnych decyzji gospodarczych w krótkich i długich okresach. Nastawiona jest na przyszłość. Stosuje różne sposoby wyceny - obok kosztu historyczne­go stosuje wartość (koszt) alternatywną, wartość netto oraz wartość ekono­miczną. Prowadzenie jej zależy od kierownictwa jednostki gospodarczej* brak jest tu regulacji prawnych.

c_topień wykorzystania zdolności produkcyjnej (M.K.) Zdolność produkcyjna (moc produkcyjna) to możliwość wytworzenia maksymalnej wielkości produkcji w danym okresie przy uwzględnieniu istniejących warunków techniczno-organizacyjnych jednostki gospodar­czej. Zdolność produkcyjną wyraża się w takich samych jednostkach na­turalnych, w jakich określa się program produkcji, np. w tonach, me­trach, jednostkach objętości czy sztukach lub w naturalnych jednostkach asortymentu umownego. Prawidłowe ustalenie zdolności produkcyjnej jest warunkiem najkorzystniejszych rozmiarów produkcji oraz jej struk­tury asortymentowej. Zdolność produkcyjna wyliczona przy założeniu optymalnego doboru i pełnego wykorzystania czynników nie zawsze jest osiągana (np. wystąpienie w danym okresie tzw. „wąskich gardeł"). Rów­nocześnie z określeniem zdolności produkcyjnej ustala się stopień wyko­rzystania potencjału produkcyjnego jednostki gospodarczej w danym okresie. Jest to współczynnik wykorzystania zdolności produkcyjnej (Wzd), który wyraża stosunek produkcji planowanej (Pp) lub osiągniętej produkcji (Prz) do zdolności produkcyjnej (Zd). Można to zapisać w po­staci wzoru:

Wzd = Pp lub Prz/Zd

Współczynnik ten służy jako informacja przy opracowywaniu planu po­stępu technicznego i planu inwestycyjnego.

System rachunku kosztów budżetowanych (A.K.) Oznacza procedury ewidencyjne i kalkulacyjne kosztów przeprowadza­ne na bazie kosztów bezpośrednich i pośrednich. W tym systemie koszty bezpośrednie określane są w oparciu o tak zwane ceny stabilizowane (tj. planowane ceny materiałów bezpośrednich, planowane stawki płac bezpo­średnich), a koszty pośrednie - w oparciu o stawki planowane tych kosz­tów, wynikające ze sporządzanych szczegółowych budżetów tych kosztów ^w podziale na zmienne i stałe. Rachunek ten pozwala określić istotne w analizie kosztów odchylenia od planowanych (budżetowanych) warto­ści. Nie uwzględnia się w nim jednak stopnia wykorzystania zdolności Produkcyjnych.

System rachunku kosztów działań (M.P.)

Koncepcja rachunku kosztów, której podstawowym wyróżnikiem jest gru-

tak^{Wanie kosztow} P°^średnich w przekroju elementarnych działań. Dzięki

^mu Podejściu uzyskuje się w procedurze kalkulacji dokładniejszy niż

Y stosowaniu innych systemów rachunku kosztów jednostkowy koszt wy-

^[worzenia produktu.

30

31

System rachunku kosztów normalnych (A.K.) Oznacza procedury ewidencyjne i kalkulacyjne kosztów przeprowadzane na bazie kosztów bezpośrednich i pośrednich. W tym systemie koszty zmień-; ne (zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie) rozliczane są na obiekty koszto-; we, natomiast koszty stale (pośrednie) traktowane są jako koszty danego: okresu bez względu na stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych. Koszty bezpośrednie w tym systemie ustalane są na podstawie kosztów aktu- j alnych, a koszty pośrednie wytwarzania określa się na podstawie normal-J nych (średniorocznych) stawek dla przewidywanego rozmiaru produkcji.

System rachunku kosztów pełnych (absorpcyjny) (A.K.) Procedury ewidencyjne i kalkulacyjne kosztów przeprowadzane na bazie! kosztów bezpośrednich i pośrednich, polegające na tym, że do kosztu pro-i duktów sprzedanych i kosztu zapasów produktów włącza się wszystkie kosz­ty bezpośrednie i pośrednie (zmienne i stale) wytwarzania.

System rachunku kosztów standardowych (A.K.) Procedury ewidencyjne i kalkulacyjne kosztów przeprowadzane na bazie kosztów bezpośrednich i pośrednich, polegające na tym, że koszty bezpo­średnie określane są w przekroju obiektów kosztowych na podstawie stan­dardowych cen i uzasadnionego technologicznie zużycia czynników pro­dukcji. Koszty pośrednie ustalane są natomiast na podstawie standardowej stawki tych kosztów dla aktualnie wykonywanych rozmiarów produkcji.

System rachunku kosztów zmiennych (A.K.)

Procedury ewidencyjne i kalkulacyjne kosztów przeprowadzane na bazie klasyfikacji kosztów na zmienne i stale, polegające na tym, że koszty zmien­ne przyporządkowywane są do obiektów kosztowych sprzedanych i w zapasie, a koszty stałe w całości odnoszone są na wynik danego okresu, co oznacza, że pokrywane są z różnicy pomiędzy przychodem ze sprzedaży w tym okresie a wartością produktów sprzedanych wycenionych w koszcie zmiennym.

System rachunku kosztów zmiennych standardowych (A.K.) Oznacza procedury ewidencyjne i kalkulacyjne kosztów przeprowadzane zgodnie z koncepcją systemu rachunku kosztów zmiennych. W tym systemie w odniesieniu do kosztów zmiennych - z wykorzystaniem standardowych cen i uzasadnionego technologicznie zużycia czynników produkcji, nato­miast w odniesieniu do kosztów stałych - z wykorzystaniem budżetów tych kosztów, pozwalających na wydzielenie kosztów stałych niezużytecznych.

Zarządzanie kosztami (E.H.)

Jest to proces ustawicznego usprawniania działalności, który wspomaga opracowanie odpowiedniej polityki zarządu i procedur działania. Zarządza-

nie kosztami wymaga stworzenia systemu informacji opartych na kosztach znaczących. Podstawę zarządzania kosztami stanowi sześcioetapowa anali­za powstawania kosztów.

2.2. Pytania i problemy

2.2.1. Scharakteryzuj cechy systemu informacji zarządczej i roli raporto­wania wewnętrznego w tym systemie.

2.2.2. Ustosunkuj się do różnych kryteriów klasyfikacyjnych kosztów w kontekście użyteczności zarządczej. Wskaż na ważniejsze różnice między informacją kosztową w prawie bilansowym i rachunkach de­cyzyjnych.

2.2.3. Jak postrzegasz rolę rachunkowości zarządczej w łańcuchu wartości dla klienta?

2.2.4. Omów pojemność informacyjną raportów wewnętrznych w zależno­ści od tego, jakie ośrodki odpowiedzialności (za koszty, za przycho­dy, za zysk, za inwestowanie) charakteryzują.

2.2.5. Omów znaczenie kluczowych czynników powodzenia przedsięwzięć gospodarczych: koszty, jakość, czas i innowacyjność.

2.2.6. Przedstaw związek danego szczebla kierowniczego z zapotrzebowa­niem na informacje decyzyjne.

2.2.7. Jakie są zasadnicze różnice pomiędzy rachunkiem kosztów do podej­mowania decyzji oraz planowania i controllingu od rachunku kosz­tów związanego z wyceną zapasów produktów?

2.2.8. Objaśnij różnicę pojęciową pomiędzy kosztami i przychodami zna­czącymi (istotnymi) i nieznaczącymi (nieistotnymi).

2.2.9. Co oznaczają koszty utraconych korzyści?

2-2.10. Czy koszty zaangażowane oznaczają to samo, co koszty zapadłe? Podaj przykłady.

2-2.11. Jak rozumiesz sterowanie kosztami? W jakim horyzoncie decyzyj­nym mają zastosowanie różne koncepcje rachunku kosztów?

2-2.12. W jakim kierunku zmierza rozwój decyzyjnych klasyfikacji kosz­tów?

32

33

2.2.13. Omów charakter zmienności kosztów.

2.2.14. Jakim ośrodkiem odpowiedzialności są komórki ogólnego zarządu?

2.2.15. Dlaczego ważne jest określenie kosztów niewykorzystanych zdol­ności produkcyjnych?

2.2.16. Czy koszty dotyczące określonego zadania poniesione w ubiegłym okresie mają wpływ na podjęcie dalszych decyzji? Jakim terminem są określane?

2.2.17. Jakie kategorie kosztów i przychodów należy uwzględnić przy pod­jęciu decyzji o wyeliminowaniu jakiegoś produktu z programu pro­dukcji, aby wprowadzić inny?

2.2.18. Z jakich przyczyn koszty produkcji mogą rosnąć wolniej niż wzrost produkcji?

2.2.19. Jakie są zasady wyodrębniania ośrodków odpowiedzialności?

2.2.20. Przy wykorzystaniu jakiego rachunku kosztów powinien być usta­lany program produkcji i sprzedaży w przypadku niewykorzysta­nych zdolności produkcyjnych? i

2.2.21. W jakich sytuacja gospodarczych koszty rosną - mimo iż nastąpił spadek produkcji?

2.2.22. Która metoda badania zmienności kosztów daje najlepsze rezulta­ty i dlaczego?

2.2.23. W jakim przypadku stosowanie rachunku kosztów zmiennych ma wpływ na wynik finansowy jednostki?

2.2.24. Od czego zależą bezpośrednio koszty zmienne?

2.2.25. Podaj przykłady kosztów kontrolowanych.

2.2.26. Dla jakiego okresu (długi czy krótki) rachunek kosztów zmiennych jest najlepszy do podejmowania decyzji „kupić czy wytworzyć we, własnym zakresie"?

2.2.27. Jaki charakter kosztów można przypisać amortyzacji liczonej todą naturalną?

2.2.28. Jaki wpływ na jednostkowy koszt zmienny mają zmiany rozmiarów produkcji w przedziale znaczącym?

2.2.29. Jak zaklasyfikujesz koszt zużycia materiałów bezpośrednich w chunku kosztów zmiennych?

2.2.30. Jak nazywa się koszt, który jest stały w określonych przedziałach rozmiarów działalności?

2.2.31. Co to znaczy, że współczynnik elastyczności wynosi l?

2.2.32. Dla jakich decyzji użyteczna jest kategoria kosztów krańcowych?

2.3. Zadania

Zadanie 2.3.1. (E.H.)

Biorąc pod uwagę następujące kryteria klasyfikacyjne kosztów:

- rodzajowe,

- charakteru związku kosztów z procesem produkcyjnym,

- stopnia reakcji kosztów na zmiany wysokość wielkości produkcji,

- charakteru związku kosztów z produktem:

Polecenie:

Obliczyć wysokość poszczególnych grup kosztów, wiedząc, że:

• koszty produkcji przedsiębiorstwa w badanym miesiącu wyniosly 1.800.000 zl.

• ewidencja księgowa wykazuje następującą strukturę kosztów:

a) koszty materiałowe stanowią 70% tej sumy,

b) pozostałą część kosztów stanowią:

- amortyzacja 30%,

-płace z narzutami 50%,

- usługi obce 20%.

• zgodnie z przyjętymi zasadami grupowania kosztów według struktury organi­zacyjnej z ogólnej sumy kosztów przypada na: koszty produkcji podstawowej 60%, koszty wydziałowe - ruchu 15%, koszty ogólnowydzialowe 20% i koszty ogólno­zakładowe 5%.

• charakter działalności jednostki przesądza o tym, iż tylko amortyzacja stano­wi koszt stały, natomiast pozostałe koszty to:

- 20% koszty zmienne proporcjonalnie,

- 30% koszty zmienne progresywnie, ~ 50% koszty zmienne degresywnie.

Zadanie 2.3.2. (A.K.)

Dane empiryczne o kosztach całkowitych (zależnych liniowo od wielkości Produkcji) w przedsiębiorstwie „Karman" przedstawiały się następująco:

34

35

Miesiąc	Wartość kosztów	Wielkość produkcji
I	11.000,-	100 szt
II	16.000,-	160 szt
III	21.000,-	190 szt
IV	42.000,-	300 szt
V	14.000,-	130 szt
VI	26.000,-	210 szt

Polecenie:

Ustal - stosując metodę:

• wizualną,

• dwóch punktów

równanie całkowitych kosztów w tym przedsiębiorstwie.

Zadanie 2.3.3. (E.H.)

Przedsiębiorstwo handlowe sprzedało w danym okresie sprawozdawczym towary o łącznej wartości 3.500.000.000,-, ponosząc następujące koszty ob­rotu towarowego:

Pozycje kosztów	Kwota zł	Współczynnik zmienności kosztów
Amortyzacja obiektów handlowych	250.000,-	0
Wynagrodzenia z pochodnymi	3.250.000,-	0,8
Zużycie materiałów	500.000,-	0,1
Usługi obce	1200.000,-	0,5
Koszty zarządu	800.000,-	0
Razem koszty obrotu towarowego	6.000.000,-	—

Polecenie:

1. Obliczyć dla następnego okresu sprawozdawczego planowaną wielkość i strukturę kosztów obrotu towarowego, uwzględniając współczynniki zmienności tych kosztów oraz przyjmując, że plan sprzedaży na ten okres ustalono na sumę 4.200.000.000,-

2. Określić wielkość błędu, który zostałby popełniony w przypadku założenia proporcjonalnej zmienności wszystkich składników kosztów.

Zadanie 2.3.4. (E.H.)

Koszty przedsiębiorstwa budowlanego w danym okresie sprawozdawczym kształtowały się następująco:

- amortyzacja środków trwałych produkcyjnych 400.000,-

- zużycie materiałów budowlanych 2.000.000,-

- amortyzacja obiektów zaplecza budów 200.000,-

- zużycie energii na cele ogólne budów 40.000,-

- zużycie materiałów przez administrację ogólną 60.000,-

- zużycie materiałów w związku z robotami poprawkowymi 160.000,-

- amortyzacja środków trwałych administracji ogólnej 240.000,-

- wynagrodzenie pracowników bezpośrednio produkcyjnych l .600.000,-

- usługi obce w zakresie pracy sprzętu budowlanego 400.000,-

- wynagrodzenie pracowników administracji ogólnej 300.000,-

- usługi obce transportowe 600.000,-

- koszty dozoru geodezyjnego 140.000,-

- wynagrodzenie pracowników administracji i obsługi budów 230.000,-

- zużycie materiałów przez administrację obsługi budów 30.000,-

- odsetki i prowizje bankowe 50.000,-

- opłaty z tytułu ubezpieczeń rzeczowych 20.000,-

- wynagrodzenia związane z prowadzeniem robót poprawkowych 80.000,-

- dopłaty za rozłąkę 120.000,-

- koszty prania odzieży ochronnej 34.000,-

- koszty delegacji 84.000,-

- opłaty pocztowe i telekomunikacyjne 106.000,-

Polecenie:

Obliczyć wysokość sumy kosztów oraz ich grup, stosując następujące kryteria:

- rodzajowe,

- charakteru związku kosztów z procesem produkcyjnym,

- stopnia reagowania kosztów na zmiany w wielkości produkcji,

- charakteru związku kosztów z produktami.

Zadanie 2.3.5. (E.H.)

Na podstawie informacji zamieszczonej w tabeli odnośnie wielkości pro­dukcji (x) oraz kosztów zużycia materiałów pomocniczych dla kolejnych o miesięcy przeprowadź badanie zmienności kosztów, stosując metodę dwóch punktów oraz analizę regresji.

36

37

Miesiąc	Produkcja (x)	Koszty (K)
1	14	104,-
2	16	120,-
3	14	100,-
4	20	140,-
5	24	160,-
6	28	170,-
Razem	116	794,-

Zadanie 2.3.8. (A.K.)

Informacje zebrane o kosztach remontów w kilku kolejnych okresach przedstawiają się następująco:

- m-c I 3000,- przy 400 maszynogodzinach (mh),

-m-cll 5000,-przy 600 mh,

- m-c III 3400,- przy 480 mh,

-m-c IV 4200,-przy 500 mh.

Polecenie:

Określ równanie kosztów remontów w przedsiębiorstwie „Karman".

Zadanie 2.3.6. (A.K.)

W przedsiębiorstwie „Karman" przeprowadzono symulację określenia"¹ wyniku finansowego osiągniętego w czterech kolejnych okresach w drodze dokonania porównania dwóch modeli rachunku kosztów: rachunku kosz-J tów pełnych i rachunku kosztów zmiennych. W symulacji założono nastę­pujące wartości: jednostkowa cena sprzedaży 10, jednostkowy koszt zmien­ny 6, stałe koszty produkcji 150 w jednym okresie, koszty ogólne 50 także w jednym okresie. Wielkość produkcji i sprzedaży w kolejnych okresach wynosiła odpowiednio:

- I 75 i 75 sztuk;

- II 75 i 60 sztuk;

- III 75 i 90 sztuk;

- IV 75 i 75 sztuk.

Polecenia:

L Przeprowadź stosowne rozważania lub obliczenia. 2. Jakie zauważasz prawidłowości?

Zadanie 2.3.7. (E.H.)

Które z podanych kosztów są kontrolowane przez kierownictwo wydziału produkcyjnego?

- zużycie surowca,

- płace bezpośrednie,

- amortyzacja maszyn,

- energia elektryczna do napędu maszyn,

- renta dzierżawna za zajmowany przez jednostkę teren,

- raty leasingowe,

- cena nabycia materiałów.

Zadanie 2.3.9. (E.H.)

W przedsiębiorstwie wytwórczym o jednorodnej produkcji niezbędne okazały się informacje o jednostkowym koszcie zmiennym wytwarzanego wyrobu oraz o sumie kosztów stałych potencjału wytwórczego. W przedsię­biorstwie prowadzony jest rachunek kosztów pełnych. Dział kosztów posta­nowił zastosować metodę najniższego i najwyższego punktu. Dane z ewi­dencji księgowej przedstawiają się następująco:

Miesiąc	Wielkość produkcji	Koszty całkowite
I	15.000	35.000,-
II	16.000	35.000,-
III	20.000	40.000,-
IV	20.000	44.000,-
V	21.000	43.000,-
VI	24.000	43.000,-
VII	26.000	42.000,-
VIII	27.000	45.000,-
IX	25.000	44.000,-
X	28.000	40.000,-
XI	28.000	44.000,-
XII	29.000	46.000,-

Polecenie:

Objaśnij, jak można zwiększyć dokladność pomiaru kosztów

stałych?

Zadanie 2.3.10. (A.K.)

Dyrektor przedsiębiorstwa spedycyjnego „Karman" nosi się z zamiarem wymiany części taboru samochodowego na nowy. W związku z tym rozpa-

38

39

truje oferty różnych firm produkujących samochody dostawcze. Naturalnie wybierze taką markę, która zapewni jak najniższe koszty eksploatacji. Liczy się oczywiście z faktem, że ceny samochodów będą również z tego powodu zróżnicowane. Przeprowadził więc symulację kosztorysu eksploatacji samo­chodów w zależności od oferty. Rozważając zakup 3 samochodów w jednej firmie, spodziewa się uzyskać 15% rabat i otrzymać gratis gumowe dywani­ki firmowe albo jakieś inne wyposażenie dodatkowe. Przewiduje, że nowe samochody posłużą mu około 5 lat. W tym czasie zapewne ulegnie zmianie cena paliwa. Biznesmen szacuje, że roczny wzrost może wynosić około 10%. Zestawienie danych związanych z ofertami przedstawia się następująco:

	Oferta „Firmy 1"			Oferta „Firmy 2"
	Cena zakupu	Miesięczne koszty eks­ploatacji samochodu*^1		Cena zakupu	Miesięczne koszty eks­ploatacji samochodu*
	Samochód dostawczy typ A			Samochód dostawczy typ B
	350.000,-			280.000,-
zużycie paliwa			2.500,-			3.500,-
ubezpieczenie OC i AC			5.000,-			4.700,-
opłata za przegląd techniczny			1.000,-			900,-
zakup opon zimowych			500,-			400,-
ubezpieczenie kierowcy			600,-			600,-
wynagrodzenie kierowcy			2.300,-			2.300,-
diety wyjazdowe			900,-			900,-
okresowa wymiana oleju			300,-			300,-
myjnia			100,-			100,-
opłaty parkingowe			200,-			200,-

*' Średnia arytmetyczna szacunkowych kosztów w skali roku.

Polecenia:

1. Jakie koszty będą istotne w podejmowaniu decyzji zakupu samochodów?

2. Rozważ problem, zakładając zakup „mieszany", tj. dwa samochody w jednej w firmie (zaktadając 10% rabat) oraz trzeci w drugiej (z korzyścią w postaci fir­mowych dywaników).

3. Czy uznajesz za zasadne dyskontowanie pewnych wartości? Biznesmen sza­cuje, że rocznie każdy z samochodów powinien przewieźć na trasach międzynaro­dowych okoto 240.000 ton pokonując 60.000 km. Oszacuj spodziewane w tym

przedsiębiorstwie wyniki osiągane dzięki pracy tych samochodów, zakladając, że każdy tonokilometr fakturowany będzie według cen rynkowych (50,-) rewalory­zowanych rocznie stopą inflacji. Przyjmij stosowne założenia.

Zadanie 2.3.11 (A.K.)

Wytwórnia historycznych filmów fabularnych „Karman" SA przystępuje do realizacji dwóch produktów. Film pierwszy oznaczony kodem FF1/200G wymaga ogromnej liczby statystów i dużej liczby jednakowych kostiumów. Fabuła drugiego filmu (FF2/200Z) jest skoncentrowana na ogromnej ilości różnorodnych eksponatów, w których konieczna jest niezwykła dbałość o zgodność z ich oryginalnymi wzorami historycznymi. Ważna jest także uwaga, że obydwa filmy stanowią artystyczną całość i dlatego reżyseruje je ta sama osoba, a głównych bohaterów grają ci sami aktorzy. Przy obydwu fil­mach pracować będą również ci sami operatorzy, a także osoby z obsługi planu: make-up, specjaliści od oświetlenia, nagłośnienia, zaopatrzenia itp. Eksponaty wykonane do drugiego filmu są dziełem kilku artystów plasty­ków. Kostiumy przygotowała do obu filmów firma krawiecka specjalizująca się w realizacji tego typu zamówień. Pierwszy film wymaga otwartych ple­nerów, przestrzeni. Konieczny jest także dość transport kostiumów, staty­stów i zwierząt, które także są tu aktorami. Drugi natomiast nagrywany bę­dzie - w większości ujęć - w wynajętych wnętrzach pałacowych. Reżyser przewiduje, że pierwszy film zajmie mu 160 dni zdjęciowych (przy dobrej pogodzie), drugi natomiast - ze względu na skomplikowaną fabułę - po­chłonie pewnie około 200 dni na planie. Ostateczny montaż obydwu filmów wykonany zostanie przez tę samą osobę. Jej pracę należy mierzyć w godzi­nach poświęconych temu zajęciu.

Polecenia:

Używając symbolicznych kwot, określ:

1. Prawdopodobną strukturę kosztów bezpośrednich każdego z filmów (podając przykłady rodzajów kosztów).

2. Sposoby rozliczenia kosztów pośrednich, dzięki którym możliwe byłoby do­kładne ustalenie pełnych kosztów obydwu produkcji.

Zadanie 2.3.12 (E.H.)

Czynsz za najem lokalu określany jest poprzez prowizję od wartości sprzedaży. Prowizja ta ustalana jest według następujących założeń: stała prowizja w wysokości 750,- niezależnie od wartości sprzedaży oraz 2,0% przy wartości sprzedaży do 1.000,-, 1,5% przy wartości sprzedaży między 1.001 a 2.000,-, 1,0% przy wartości sprzedaży powyżej 2001,-.

40

41

Polecenia:

L Ustal, ile wyniesie czynsz za najem fbrzy sprzedaży o wartości 800,-, ł 030 i 2.400,- ? ' '' 2. Jak sklasyfikujesz czynniki wplywajcące na wysokość czynszu?

Zadanie 2.3.13 (E.H.)

Jednostka ma możliwość zakupienia frezarki od dwóch różnych produ-centów, Alfa i Beta. Na podstawie ofert oraz analizy kosztów eksploatacji ustalono następujące informacje o maiszynach:

	Alfa	__Jęta__
- cena zakupu	8.000,-	8.00Ó7~~
- koszty transportu	700,-	__
- koszty montażu	—	700T~^
- zużycie energii na jednostkę produiktu	5Kwh	5"Kwh~*
- wynagrodzenie frezera	10,-/h	~~L27/h~^f •s

Polecenia:

L Odpowiedz, które z powyższych kossztó-w są kosztami istotnymi dla zakup jednej z tych maszyn? 2. Którą ofertę powinno się przyjąć?

Rozdział

Rachunek kalkulacyjny

rzeczywistych kosztów

bezpośrednich i pośrednich

3.1. Leksykon pojęć

Absorpcyjny rachunek kosztów (M.K.)

Jest to tak zwany rachunek pełnych kosztów wytwarzania. Jego istota po­lega na przeprowadzeniu procedur kalkulacyjnych w odniesieniu do wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich produkcji, czyli wszystkich kosztów zmiennych i kosztów stałych produkcji.

Jednostka kalkulacyjna kosztów (M.P.)

Wyrażona za pomocą odpowiedniej miary ilość produktów pracy uwzględniana w procedurze ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobu gotowego, półfabrykatu lub usługi. Jednostkę kalkulacji może sta­nowić także planowane przedsięwzięcie czy też inne poza produktami pra­cy składniki majątku podmiotu. Rozmiary produkcji, zależnie od jej rodza­ju oraz możliwości ich jednoznacznego ustalenia, mogą być określane:

• w indywidualnych jednostkach kalkulacyjnych (jednostkach natural­nych), np. sztukach, kilogramach, metrach,

• w jednostkach kalkulacyjnych wyrażających stopień zaawansowania wy­tworzenia obiektu kalkulacji,

• w zbiorczych jednostkach kalkulacyjnych przyjmowanych za podstawę kalkulacji dla grupy produktów o zbliżonych cechach jakościowych,

43

• dla jednostki reprezentacyjnej uznanej w kalkulacji za reprezentanta określonej grupy produktów w ramach zbiorczych jednostek kalkulacyjnych,

• w jednostkach umownych, np. tonokilometrach, osobodniach, wykorzy­stywanych tylko wówczas, gdy istnieją trudności w ustaleniu jednostek na­turalnych lub też gdy miara naturalna nie dałaby podstawy dla rzetelnego określenia kosztu jednostki kalkulacyjnej.

Kalkulacja asortymentowa (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej stosowana w jednost­kach gospodarczych produkujących masowo lub w dużych seriach kilka różnych rodzajów produktów, wykorzystując do tego różne procesy techno­logiczne, różne urządzenia, różne materiały.

Metoda ta polega na ustaleniu łącznej wartości kosztu wytworzenia każ­dego z asortymentów produkowanych wyrobów zgodnie z zasadami kalku­lacji doliczeniowej, a następnie ustaleniu jednostkowego kosztu wytworze­nia każdego rodzaju produktu według wzoru:

_ Koszty bieżącego okresu asortymentu_x

Rozmiary produkcji bieżącego okresu asortymentu_x

Założenia tej metody kalkulacji obejmują także ustalenie kosztu wytwo­rzenia produkcji nie zakończonej danego okresu.

Kalkulacja doliczeniowa (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej, której celem jest roz­liczenie kosztów produkcji w danym okresie sprawozdawczym i ustalenie kosztu wytworzenia poszczególnych rodzajów wytwarzanych w jednostce produktów gotowych. Kalkulacja doliczeniowa może być stosowana w pod­miotach gospodarczych o skomplikowanej, montażowej produkcji jednost­kowej, małoseryjnej, średnioseryjnej i masowej, wytwarzających więcej niż jeden rodzaj produktów.

Koszty bezpośrednie wytwarzanych wyrobów grupowane są w tym przy­padku na podstawie dokumentacji źródłowej oddzielnie dla każdego ro­dzaju wytwarzanych wyrobów. Natomiast koszty pośrednie procesu pro­dukcji grupowane są łącznie i na koniec każdego okresu sprawozdawcze­go doliczane do kosztów bezpośrednich poszczególnych rodzajów produk­tów. Rozliczenie kosztów pośrednich na poszczególne rodzaje wyrobów polega na:

• określeniu bazy doliczeń kosztów wydziałowych; stanowić ją może suma płac bezpośrednich, suma maszynogodzin lub roboczogodzin,

• ustaleniu wskaźnika narzutu kosztów wydziałowych, informującego o tym, ile kosztów wydziałowych poniesionych w danym okresie przypada i

_na jednostkę przyjętego do kalkulacji klucza podziałowego. Wskaźnik ten przedstawić w postaci wzoru:

suma kosztów wydziałowych

Wnkw = ———————— ; ——— —— ——— ; —————

suma bazy doliczeń

• ustaleniu kosztów wydziałowych dotyczących poszczególnych rodzajów wytwarzanych w jednostce produktów. Przedstawia to wzór:

Kw_x =

baza doliczeń_x x 100%

Kalkulacja doliczeniowa w praktyce przybiera dwie formy, których stoso­wanie uzależnione jest od rozmiarów produkcji i od rodzaju produkowa­nych wyrobów. W przypadku produkcji jednostkowej lub małoseryjnej sto­suje się kalkulację doliczeniową zleceniową, natomiast przy produkcji ma­sowej czy wielkoseryjnej kilku produktów wykorzystuj e się kalkulację doli­czeniową asortymentową.

Kalkulacja fazowa bezpółfabrykatowa (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej charakterystyczna dla produkcji złożonej mającej charakter montażowy. Stosowana w tych podmiotach gospodarczych, w których surowce przetwarzane są równole­gle w poszczególnych fazach procesu produkcyjnego i następnie podlegają montażowi. Taki typ produkcji charakterystyczny jest np. dla przemysłu obuwniczego. Kalkulacja fazowa polega na oddzielnym skalkulowaniu kosztu wytworzenia każdej fazy procesu produkcyjnego. Koszt wytworze­nia całego wyrobu określany jest w tym przypadku jako suma kosztów ustalonych dla poszczególnych faz. Przy kalkulacji fazowej każda faza pro­cesu produkcji stanowi oddzielny etap kalkulacji, a dla ustalenia jednost­kowego kosztu produktu mogą być wykorzystane metody: kalkulacji po­działowej prostej, kalkulacji podziałowej ze współczynnikami czy kalkula­cji doliczeniowej. Przyjęta do rozliczenia metoda uzależniona jest od ro­dzaju produkcji.

Kalkulacja kosztu pełnego (M.P.)

Rodzaj kalkulacji wyodrębniony zgodnie z kryterium kompletności kosz­tów uwzględnianych przy ustalaniu kosztu jednostkowego przedmiotu kal­kulacji. Kalkulacja kosztu pełnego wiąże się z systemem rachunku kosztów pełnych. Podstawę tej kalkulacji stanowią wszystkie poniesione na obiekty kalkulacji koszty zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie.

44

45

sdl

Kalkulacja kosztu wytworzenia (M.P.) ! Ogól czynności obliczeniowych umożliwiających ustalenie jednostkoweg kosztu wytworzenia obiektu kalkulacji.

Kalkulacja ofertowa (M.R) J

Rodzaj kalkulacji wstępnej, sporządzanej w celu ustalenia przewidywań ' ceny sprzedaży jednostki kalkulacyjnej. Ma ona wyłącznie orientacyjn' charakter, ponieważ sporządzana jest w fazie przygotowywania przedsie wzięcia, wówczas gdy będące jej podstawą dane konstrukcyjne i technolo-giczne nie są jeszcze do końca w pełni określone. Kalkulacja ofertowa, do­starczając informacji o przewidywanych kosztach i rentowności danego przedsięwzięcia, umożliwia podjęcie decyzji o ewentualnej Jego realizacji Na jej podstawie nie można jednak kontrolować rzeczywiście ponoszonych kosztów Sporządzana jest przede wszystkim w przedsiębiorstwach wytwa- • rzających skomplikowane urządzenia techniczne, których produkcja ma charakter jednostkowy bądź małoseryjny.

l

Kalkulacja podziałowa odjemna (M.E) f

Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej stosowana przy pro- ! dukcji łącznej. Polega ona na ustaleniu w procedurze kalkulacyjnej jedynie jednostkowego przeciętnego kosztu wytworzenia produktu głównego zgod-

nie z wzorem:

Jkw =

koszty b.o. - cena sprzedaży produktów ubocznych rozmiary produkcji produktu głównego

Jkw =

koszty b.o.

rozmiary produkcji b.o.

46

Kalkulacja ta zwana jest także kalkulacja sprzężoną lub produktów łącznych. J

Kalkulacja podziałowa prosta (M.P.) j Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej. Jej celem jest ustale­nie przeciętnego jednostkowego kosztu wytworzenia obiektu kalkulacji. \ Metoda ta może być wykorzystywana w podmiotach gospodaruj ących maso- l wo wytwarzających jeden wyrób; na przykład w kopalni, gazowni, elektrow- j ni, cegielni. Ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia produktu odbywa l się w tym przypadku w drodze podzielenia kosztów poniesionych w bieżą- | cym okresie przez wyrażoną w jednostkach naturalnych (lub umownych) | ilość produktów wytworzonych w tym okresie. Obliczenie to można zapisać przy pomocy wzoru:

•tf Ikulacja podziałowa współczynnikowa (M.P.) Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej. Jej celem jest ustale-rzeciętnego kosztu wytworzenia przypadającego na obiekt kalkulacji. Może być stosowana w tych podmiotach gospodarczych, które przy użyciu h samych materiałów, maszyn i urządzeń technicznych, tego samego pro-^su technologicznego, wytwarzają więcej niż jeden rodzaj produktu, przy °l\m produkty te różnią się między sobą cechami fizycznymi, np. wielko-^C_cj _r0zmiarem, pojemnością. Mogą to więc być takie podmioty, jak: wy­twórnie wód gazowanych (produkujące wodę gazowaną w butelkach o róż­nej pojemności), piekarnie wytwarzające jeden gatunek pieczywa lecz o róż­nym ciężarze, wytwórnie piłek, cegielnie, zakłady produkujące szkło. Pro­cedura kalkulacji podziałowej ze współczynnikami obejmuje etapy:

• ustalenie sumy poniesionych kosztów w danym okresie sprawozdaw­czym z ich podziałem na pozycje kalkulacyjne,

• ustalenie współczynników dla każdego rodzaju produkowanych wyro­bów; muszą one wyrażać proporcję pomiędzy kosztami poniesionymi na wytworzenie różnych rodzajów produktów. Bardzo rzadko odnoszą się one do całego wyrobu, najczęściej ustala się je w odniesieniu do poszczególnych pozycji kalkulacyjnych,

• ustalenie rozmiarów produkcji w jednostkach kalkulacyjnych,

• obliczenie ilości jednostek współczynnikowych - jest to iloczyn współ­czynnika przyjętego do rozliczenia kosztów danej pozycji kalkulacyjnej i ilości jednostek kalkulacyjnych odpowiadającej tej pozycji,

• obliczenie kosztu jednostki współczynnikowej jako ilorazu kosztów od­noszących się do rozliczanej pozycji kalkulacyjnej i ilości jednostek współ­czynnikowych tejże pozycji,

• obliczenie jednostkowego kosztu wytworzenia produktów jako iloczynu kosztu jednostki współczynnikowej i współczynnika.

Kalkulacja procesowa półfabrykatowa (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej charakterystyczna dla produkcji złożonej mającej charakter procesowy. Stosowana w tych podmiotach gospodarczych, których produkcja przechodzi łańcuchowo Przez szereg następujących po sobie faz produkcyjnych i jest produkcją masową lub wielkoseryjną. Praktyczne wykorzystanie kalkulacji proceso-^Wei spotkać można na przykład w odlewni, gdzie proces produkcji podzie­lony jest na następujące po sobie fazy: modelowania, formowania, odlewa-ⁿⁱa i obróbki odlewów. Kalkulacja procesowa polega na ustaleniu kosztu wytworzenia wyrobu gotowego narastająco, przy uwzględnieniu kosztu wy­tworzenia półfabrykatów pobranych do dalszego przerobu z poprzednich

³² Procesu produkcyjnego. Przy kalkulacji procesowej każda faza procesu

47

produkcji stanowi oddzielny etap kalkulacji, a dla ustalenia jednostkowe­go kosztu produktu mogą być wykorzystane metody: kalkulacji podziało­wej prostej, kalkulacji podziałowej ze współczynnikami czy kalkulacji do­liczeniowej. Przyjęta do rozliczenia metoda uzależniona jest od rodzaju produkcji.

Kalkulacja sprawozdawcza (M.P.)

Rodzaj kalkulacji ex post, sporządzanej po zakończeniu danego procesu lub przedsięwzięcia na podstawie danych zarejestrowanych w księgach ra­chunkowych. Przedmiotem kalkulacji sprawozdawczej są wyłącznie pro­dukty objęte przepisami o sprawozdawczości kosztowej.

Kalkulacja wstępna (M.P.)

Rodzaj kalkulacji ex ante, sporządzanej dla potrzeb rachunku ekonomicz­nego przed rozpoczęciem działalności. Jej bazę stanowią koszty przewidy­wane określane na podstawie wskaźników techniczno-ekonomicznych, cen! zużywanych materiałów, taryfikatorów płac, kosztów poniesionych w okre­sach ubiegłych, kosztów planowanych czy normatywnych. Stopień przybli­żenia kosztów przewidywanych do kosztów rzeczywistych oraz cel sporzą­dzania kalkulacji wstępnej powoduje, że kalkulacja ta może przybierać po­stać kalkulacji ofertowej, planowej, normatywnej lub operatywnej.

Kalkulacja wynikowa (M.P.)

Rodzaj kalkulacji ex post, sporządzanej po zakończeniu danego procesu lub przedsięwzięcia bądź też w trakcie jego realizacji na podstawie danych zarejestrowanych w księgach rachunkowych w danym okresie. Kalkulacja wynikowa podaje informacje o rzeczywistych kosztach jednostkowych, nie­zbędne do wyceny bilansowej zapasów oraz określenia rzeczywistego kosz­tu wytworzenia produkcji sprzedanej w kalkulacyjnym rachunku zysków i strat. Umożliwia ona wewnętrzną ocenę poziomu ponoszonych kosztów. Dane rzeczywiste wynikające z kalkulacji wynikowej stanowią podstawę kontroli wykonania planów kosztów jednostkowych produktów ustalanych w kalkulacjach wstępnych.

Kalkulacja ta zwana jest także kalkulacja końcową lub kalkulacja kosztu rzeczywistego.

Kalkulacja zleceniowa (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów produkcji podstawowej stosowana przy skomplikowanej montażowej produkcji jednostkowej lub maloseryjnej. Rzeczywiste wykorzystanie metoda ta znajduje przy produkcji narzędzi specjalnych, aparatury specjalnego przeznaczenia czy też przy produkcji statków. Metoda ta polega na ustaleniu łącznej wartości kosztu wytworzenia każdego z przyjętych do realizacji zleceń produkcyjnych zgodnie z zasada-

48

0ii kalkulacji doliczeniowej, a następnie ustaleniu jednostkowego kosztu wytworzenia produktu objętego danym zleceniem według wzoru:

Jkw_x =

koszty zlecenia

rozmiary produkcji zlecenia _x

Założenia tej metody kalkulacji obejmują ustalanie jednostkowego kosz­tu wytworzenia wyłącznie dla zleceń zakończonych; nie kalkuluje się zle­ceń, w oparciu o które produkcja nie została zakończona.

Klucz rozliczeniowy kosztów (M.P.)

Tak zwany klucz kalkulacyjny lub klucz podziałowy. Jest to umowna wiel­kość ekonomiczna stosowana w procedurach rozliczania kosztów, w przy­padku gdy nie jest możliwe zastosowanie jednostek rzeczywistych. Wiel­kość ta powinna umożliwiać przyporządkowanie kosztów poszczególnym obiektom kalkulacji w sposób jak najbardziej zbliżony do rzeczywistości, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności. By to osiągnąć, klucze podzia­łowe kosztów ustalać należy na okresy krótsze niż rok obrotowy, a także okresowo je sprawdzać i weryfikować. Wielkościami umownymi przykłado­wo mogą być: przy rozliczeniu zużycia energii cieplnej - powierzchnia wy­działów korzystających ze świadczeń produkcji pomocniczej, kubatura tych wydziałów czy ilość zainstalowanych w tych wydziałach źródeł energii cieplnej (grzejników, żeberek kaloryferów), przy rozliczaniu usług świad­czonych przez wydział transportu samochodowego - ilość przejechanych ki­lometrów, czas pracy pojazdu czy liczba tonokilometrów.

Koszt jednostkowy (M.G.)

Koszt będący wynikiem kalkulacji jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobu gotowego, usługi bądź produkcji niezakończonej w danym okresie czasu. Koszt jednostkowy jest pieniężną wartością nakładów poniesionych na określoną działalność w przeliczeniu na jednostkę wyrobu. Często wy­różnia się koszty jednostkowe przeciętne, t j. otrzymywane w wyniku po­dzielenia kosztów całkowitych przez liczbę wytworzonych jednostek dane­go produktu.

Koszt wytworzenia (M.P.)

Obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produk­tem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworze­niem tego produktu. Koszty bezpośrednie obejmują wartość zużytych ma­teriałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bez-Pośrednio z produkcją oraz inne koszty poniesione w związku z doprowa­dzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakim się znajduje w dniu wyce-

49

ny. Do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania produktu czę­ści kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają po­ziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produk­cyjnych. Za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów przy uwzględnie­niu planowanych remontów.

Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia produktu, jego wyce­ny dokonuje się według ceny sprzedaży netto takiego samego lub podobne­go produktu, pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produk­tów zysk brutto ze sprzedaży, a w przypadku produktu w toku - także z uwzględnieniem stopnia jego przetworzenia.

Do kosztów wytworzenia nie zalicza się kosztów:

1) będących konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych i strat produkcyjnych,

2) ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakim się znajduje na dzień wyceny,

3) magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów, chyba że poniesie­nie tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji,

4) kosztów sprzedaży produktów.

Koszty przerobu (M.G.) '⁴ Koszty układu kalkulacyjnego obejmujące następujące pozycje kalkula­cyjne kosztów: koszty plac bezpośrednich, narzuty na płace bezpośrednie oraz koszty pośrednie (wydziałowe).

Metoda bezpółfabrykatowa kalkulacji kosztów (M.G.)

Pojęcie odnoszące się do ustalenia kosztu wytworzenia przedmiotu kalku­lacji przy zastosowaniu kalkulacji fazowej (procesowej). Metoda ta polega na oddzielnym kalkulowaniu kosztów każdej fazy, tj. dzieleniu wartości kosztów poniesionych w każdej fazie przez ilość wytworzonych w tych fa­zach półfabrykatów oraz zsumowaniu przy wyliczeniu jednostkowego kosz­tu przedmiotu kalkulacji jednostkowych kosztów poszczególnych faz. Patrz: kalkulacja fazowa bepółfabrykatowa.

Metoda kalkulacji (M.G.)

Kalkulacja polega na ustaleniu w podziale na pozycje kalkulacyjne jed­nostkowego oraz całkowitego kosztu własnego przedmiotu kalkulacji. Me­toda kalkulacji jest to algorytm obliczania ww. kosztu własnego. Wybór od­powiedniej metody kalkulacji uzależniony jest od rodzaju i organizacji pro­dukcji. Wyróżnia się dwie grupy metod kalkulacji:

50

- kalkulacje podziałowe, wśród których istnieją cztery odmiany: kalkula­cja podziałowa prosta, kalkulacja podziałowa ze współczynnikami, kalkula­cja podziałowa fazowa (procesowa) oraz kalkulacja produktów sprzężonych (łącznych);

- kalkulacje doliczeniowe, w ramach których wyróżniamy: kalkulację zle­ceniową oraz kalkulację asortymentową.

Metoda pólfabrykatowa kalkulacji kosztów (M.G.) Pojęcie odnoszące się do ustalenia kosztu wytworzenia przedmiotu kalku­lacji przy zastosowaniu kalkulacji fazowej (procesowej). Metoda ta polega na dodaniu do kosztów każdej następnej fazy kosztów poniesionych w fa­zach dotychczasowych. Patrz: kalkulacja procesowa półfabrykątowa.

Narzut kosztów pośrednich (E.H.)

Stanowi procentowa lub kwotowa stawka kosztów pośrednich przypadają­ca na poszczególne jednostki odniesienia. Wyróżnia się narzuty rzeczywiste i stabilizowane.

Obiekt kalkulacji (M.P.)

Rodzaje produktów wytwarzane w danej jednostce gospodarczej. Obiek­tem kalkulacji mogą być wyroby gotowe, wykonane usługi, półprodukty, ale także działania, procesy, przedsięwzięcia inwestycyjne czy prace projekto-wo-badawcze.

Płace bezpośrednie (E.H.)

Często są w praktyce kluczem rozliczeniowym kosztów pośrednich. Są to wynagrodzenia za czas poświęcony na wykonanie czynności bezpośrednio produkcyjnych (czas trwania operacji technologicznych niezbędnych do wytworzenia produktów). Są częścią składową kosztów bezpośrednich. Sta­nowią pozycję kalkulacyjną kosztu wytworzenia.

Produkcja jednostkowa (M.P.)

Typ produkcji charakteryzujący się wytwarzaniem, z reguły na indywidu­alne zamówienie odbiorcy, pojedynczych sztuk lub krótkich serii produk­tów, np. statków, silników, aparatury specjalnego przeznaczenia, narzędzi specjalnych. Cechą charakterystyczną produkcji jednostkowej jest jej nie­powtarzalność.

Produkcja łączna (sprzężona) (M.P.)

Proces produkcji, którego cechą charakterystyczną jest wytwarzanie jed­nocześnie w toku procesu technologicznego produktu głównego oraz pro­duktów ubocznych. Uzyskanie jednego jest niemożliwe bez powstania dru­gich. Produkcja łączna występuje np. w procesie przetwarzania buraka cu­krowego, węgla koksującego, w przetwórstwie mięsnym.

51

Produkcja małoseryjna (M.P.)

Odmiana produkcji seryjnej charakteryzująca się wytwarzaniem jednora­zowo serii kilku lub kilkudziesięciu sztuk produktów.

Produkcja masowa (M.P.)

Typ produkcji polegający na wytwarzaniu w sposób ciągły, stale wznawia­ny, w dużych ilościach, jednorodnych produktów lub też wąskiego ich asor­tymentu; na przykład produkcja papierosów, przetworów mleczarskich, ce­mentu, cegły, gwoździ, pieczywa.

Produkcja niezakończona (M.P.)

Obejmuje nie w pełni wytworzone produkty pracy będące w toku wytwa­rzania, tzw. produkcję w toku oraz wycenione i często magazynowane pro- ' dukty, na których zakończono już pewne operacje technologiczne, a kolej­nych nie rozpoczęto - tzw. półprodukty (półfabrykaty).

Produkcja pomocnicza (M.P.)

Rodzaj produkcji, której celem jest wspomaganie wszystkich sfer działa­nia jednostki, a więc procesu produkcji podstawowej, zaopatrzenia oraz zbytu. Produkcja pomocnicza obejmuje wyodrębnione w strukturze organi­zacyjnej danego podmiotu gospodarującego, a także w jego ewidencji księ­gowej wydziały, które świadczą usługi na rzecz tego podmiotu.

Do komórek produkcji pomocniczej zalicza się:

• wydziały produkujące lub przetwarzające energię: elektryczną, cieplną;

• wydziały zabezpieczające transport; :

• wydziały remontowe;

• wydziały produkujące opakowania do wyrobów własnej produkcji;

• wydziały badawcze np. laboratoria, ośrodki przetwarzania danych;

• wydziały świadczące usługi bytowe, np. prowadzące ośrodek wczasowy, stołówkę przyzakładową.

Efektem działalności produkcji pomocniczej są produkty przeznaczone do zużycia wewnątrz jednostki, a w przypadkach uzasadnionych, gdy moce przerobowe wydziałów produkcji pomocniczej są za wysokie w stosunku do potrzeb przedsiębiorstwa, produkty te mogą być przeznaczone na sprzedaż.

Produkcja potokowa (przepływowa) (M.P.)

Typ produkcji charakteryzujący się przechodzeniem wytwarzanego pro­duktu przez ustawione w kolejności zgodnej z przebiegiem procesu techno­logicznego, tworzące linię potokową wszystkie stanowiska robocze.

Produkcja prosta (M.P.)

Typ produkcji polegający na wytwarzaniu produktów w wyniki jednego nieprzerwanego procesu technologicznego: np. produkcja energii elektrycz­nej, wydobycie ropy naftowej, gazu ziemnego.

52

produkcja seryjna (M.P.)

TvP produkcji charakteryzujący się wytwarzaniem pewnego asortymen-wyrobów w okresowo powtarzających się seriach, obejmujących z góry

kreśloną ilość produktów. Jest on charakterystyczny dla przemysłu odzieżowego, obuwniczego, występuje także przy produkcji sprzętu rtv, _mebli, samochodów. Biorąc pod uwagę wielkość wytwarzanej jednorazowo serii produktów, produkcję tę dzieli się na małoseryjna, średnioseryjną iwielkoseryjną.

produkcja średnioseryjną (M.P.)

Odmiana produkcji seryjnej charakteryzująca się wytwarzaniem jednora­zowo serii kilkudziesięciu do kilkuset sztuk produktów.

Produkcja uboczna (M.R)

Obejmuje wytwarzane w jednostce produkty z surowców i materiałów, które stanowią odpad podstawowej działalności. Pozwala w pełniejszym za­kresie wykorzystać materiały produkcyjne, wolne moce przerobowe jed­nostki, powierzchnię produkcyjną.

Produkcja wielkoseryjna (M.P.)

Odmiana produkcji seryjnej charakteryzująca się wytwarzaniem jednora­zowo serii kilkuset lub nawet kilku tysięcy sztuk produktów.

Produkcja złożona (wielofazowa) (M.P.)

Proces produkcji składający się z wielu faz (procesów) technologicznych. Może mieć charakter procesowy lub montażowy. W pierwszym przypadku surowiec przechodzi łańcuchowo przez kolejno po sobie następujące fazy produkcji, np. przy produkcji porcelany, odlewów, w przemyśle włókienni­czym. Natomiast w przypadku produkcji złożonej montażowej surowce przetwarzane są równolegle w poszczególnych fazach procesu produkcyjne­go i następnie podlegają montażowi. Taki typ produkcji charakterystyczny jest np. dla przemysłu obuwniczego czy maszynowego.

Produkty łączne (M.P.)

Produkty, które uzyskiwane są jednocześnie w toku jednego procesu tech­nologicznego. Na produkty te składają się: produkt główny, produkty uboczne, odpady. Uzyskanie jednego z nich jest niemożliwe bez powstania drugich. Występują np. w procesie przetwarzania buraka cukrowego, gdzie Produktem głównym jest cukier, produktem ubocznym - melasa, zaś odpa­dem - wysłodki. Patrz: produkcja łączna (sprzężona).

Przedmiot kalkulacji (M.P.)

Koszty działalności prowadzonej w jednostce gospodarującej.

53

Przedmiotowy układ kosztów (M.P.)

Obejmuje klasyfikację według nośników kosztów. Odpowiada na pytani ile kosztów poniesiono na wytworzenie określonych produktów? Ustaleń' wielkości kosztów dotyczących danego nośnika możliwe jest dzięki przepro wadzeniu kalkulacji kosztów. W ramach przedmiotowego układu kosztów koszty działalności podstawowej dzielone są na: bezpośrednie i pośredni oraz grupowane w zbiory nazywane pozycjami kalkulacyjnymi. Podział uwzględniający wszystkie pozycje kalkulacyjne kosztów nosi nazwę układu kalkulacyjnego kosztów.

Rachunek kosztów (M.P.)

Część systemu informacyjnego rachunkowości. Stanowi zbiór informacji o kosztach działalności jednostki, opracowywany według przyjętego mode­lu dostosowanego do potrzeb informacyjnych wewnętrznych i zewnętrznych odbiorców informacji. Jego celem jest dostarczanie informacji dotyczących podejmowania decyzji zarządczych oraz kontroli realizacji tych decyzji, a także informacji dotyczących wyceny zapasów i pomiaru wyniku finanso­wego w świetle unormowań prawa bilansowego. Zakres rachunku kosztów obejmuje planowanie, ewidencję, kalkulację i analizę kosztów jednostki.

Rachunek kosztów bezpośrednich i pośrednich (M.P.) System rachunku kosztów uwzględniający klasyfikację kosztów produkcji z punktu widzenia wyceny zapasów i pomiaru zysku. Koszty w tym syste­mie ujmowanie są w ewidencji jako:

• koszty bezpośrednie - odnoszone na obiekty kosztów na podstawie do­kumentacji źródłowej,

• koszty pośrednie - gromadzone łącznie i rozliczane na obiekty kosztów przy pomocy kluczy podziałowych.

Wycena produktów w rachunku kosztów pełnych dokonywana jest w wy­sokości pełnego (obejmującego sumę kosztów bezpośrednich i pośrednich) kosztu wytworzenia. Rachunek ten zwany jest również rachunkiem kosztów pełnych, tradycyjnym rachunkiem kosztów, absorbcyjnym rachunkiem.

Rachunek kosztów rzeczywistych (M.K.)

Zwany jest często tradycyjnym rachunkiem kosztów. Przedmiotem rozli­czeń i badania są tu koszty rzeczywiście (faktycznie) poniesione w poprzed­nim okresie lub bieżącym okresie.

Rozliczanie kosztów działalności pomocniczej (M.P.) Polega na podziale poniesionych przez wydziały produkcji pomocnicze) kosztów i przyporządkowaniu ich odbiorcom świadczeń tych wydziało Może być przeprowadzane z wykorzystaniem szeregu metod matematyc nych. Wybór metody rozliczania kosztów uzależniony jest od charakte

54

odukcji oraz liczby podmiotów działalności pomocniczej, występowania 'wiadczeń wzajemnych o kierunku zwrotnym pomiędzy wydziałami pro-Hukcji pomocniczej czy też preferencji kierownictwa co do dokładności roz-Tczeń. Do metod rozliczania kosztów działalności pomocniczej zaliczamy _między innymi:

• metodę rzeczywistego kosztu wytworzenia,

• metodę kosztów planowanych bądź obowiązujących cen zbytu dla da­nych usług czy wyrobów,

• metodę rzeczywistego, a częściowo umownego kosztu wytworzenia,

• metodę kolejnych przybliżeń,

• metodę bezpośrednią,

• metody rozliczania kosztów produkcji podstawowej, np. kalkulację zle­ceniową.

Rozliczanie kosztów metodą bezpośrednią (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów jednorodnej produkcji pomocniczej. Może być wykorzystywana w przypadku wystąpienia świadczeń wzajemnych o kierunku zwrotnym pomiędzy jej wydziałami i stanowi alternatywę dla innych metod. Istotą tej metody jest uproszczenie wyliczeń, polegające na pominięciu w rozliczeniach świadczeń wzajemnych o kierunku zwrotnym. Koszty działalności pomocniczej rozliczane są w tym przypadku wyłącznie na odbiorców spoza produkcji pomocniczej. Metoda ta, ze względu na swą prostotę, jest często stosowana w praktyce. Jednocześnie jednak należy pa­miętać, że zniekształca wyniki i dlatego powinna być stosowana tylko wów­czas, gdy świadczenia wzajemne występują sporadycznie lub też stale, lecz na mniej więcej tym samym niewielkim poziomie.

Rozliczanie kosztów metodą kolejnych przybliżeń (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów jednorodnej produkcji pomocniczej. Może być wykorzystywana w przypadku wystąpienia świadczeń wzajemnych o kierunku zwrotnym pomiędzy jej wydziałami i stanowi alternatywę dla innych metod. Polega na kilkakrotnym rozliczaniu kosztów każdego z wy­działów i obciążaniu nimi ostatecznych odbiorców, aż do momentu otrzy­mania wartości kosztów, którą uznaje się za nieznaczną; wartość ta zostaje dopisana do kosztów jednego z odbiorców.

Rozliczanie kosztów metodą kosztów planowanych bądź obo-^iązujących cen zbytu (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów jednorodnej produkcji pomocniczej. Może

yc wykorzystywana w przypadku wystąpienia świadczeń wzajemnych

⁰ kierunku zwrotnym pomiędzy jej wydziałami i stanowi alternatywę dla

^lnnych metod, np. metody rzeczywistego, a częściowo umownego kosztu

55

wytworzenia, metody kolejnych przybliżeń. Metoda ta polega na rozliczę niu świadczeń wydziałów produkcji pomocniczej przy pomocy przyjętych do rozliczeń stawek umownych, które mogą stanowić: planowany koszt wy­tworzenia, koszt wytworzenia (cena) takich samych świadczeń przez inne podmioty bądź rzeczywisty koszt wytworzenia świadczeń rozliczanego wy­działu z poprzedniego okresu. Metoda ta pozwala na analizę ponoszonych przez wydziały produkcji pomocniczej oraz wszystkich odbiorców świad­czeń kosztów, a także ocenę opłacalności świadczonych usług i celowości ich wytwarzania we własnym zakresie. Jej procedura polega na:

• wycenie wszystkich świadczeń wydziałów produkcji pomocniczej na rzecz poszczególnych odbiorców w wysokości kosztu planowanego; kolej­ność rozliczania poszczególnych wydziałów jest tu nieistotna,

• ustaleniu i rozliczenie odchyleń od kosztu planowanego; mogą one w ca­łości obciążać koszty zarządu jednostki lub też podlegają rozliczeniu na rzecz poszczególnych odbiorców proporcjonalnie do otrzymanych przez nich świadczeń; z rozliczenia tego eliminuje się świadczenia wzajemne po­między wydziałami produkcji pomocniczej.

Rozliczanie kosztów metodą rzeczywistego kosztu wytworze­nia (M.R)

Metoda rozliczania kosztów jednorodnej produkcji pomocniczej. Może być wykorzystywana jedynie w przypadku, gdy pomiędzy wydziałami tej produkcji nie występują wzajemne świadczenia o kierunku zwrotnym. Me­toda ta polega na:

• ustaleniu kolejności rozliczanych wydziałów; jako pierwsze rozliczane są wydziały świadczące usługi na rzecz innych wydziałów produkcji po­mocniczej,

• rozliczeniu kosztów każdego z wydziałów produkcji pomocnicze) w przyjętej poprzednio kolejności i obciążeniu efektami tego rozliczenia poszczególnych odbiorców świadczeń w oparciu o jednostkowy rzeczywisty koszt świadczeń każdego z wydziałów.

Rozliczanie kosztów metodą rzeczywistego, a częściowo umownego kosztu wytworzenia (M.P.)

Metoda rozliczania kosztów jednorodnej produkcji pomocniczej. Może być wykorzystywana w przypadku wystąpienia świadczeń wzajemnycn o kierunku zwrotnym pomiędzy jej wydziałami i stanowi alternatywę dla innych metod, np. metody opartej o stawkę umowną, metody kolejnyc przybliżeń. Z konieczności powinna być także stosowana przy wyceni świadczeń wydziałów produkcji pomocniczej na rzecz sfery zaopatrzenia-Koszty zakupu, zgodnie bowiem z przyjętym porządkiem rozliczania kos

'w działalności operacyjnej są rozliczane w pierwszej kolejności i gdyby artości świadczeń produkcji pomocniczej na rzecz zaopatrzenia nie wyce-iono po stawce umownej, nigdy nie otrzymalibyśmy całej sumy kosztów noszonych p_{rzez s}f_erę zaopatrzenia. Metoda rzeczywistego, a częściowo umownego kosztu wytworzenia polega na przyporządkowaniu kosztów pro­dukcji pomocniczej poszczególnym odbiorcom świadczeń tej produkcji. Jej procedura obejmuje:

• wycenę wzajemnych świadczeń występujących pomiędzy wydziałami produkcji pomocniczej po koszcie planowanym (stawce umownej),

• ustalenie kolejności rozliczanych wydziałów, z uwzględnieniem wyceny po stawce umownej świadczeń wzajemnych tego wydziału, którego świad­czenia mają niższą wartość,

• rozliczenie kosztów każdego z wydziałów produkcji pomocniczej w przyjętej poprzednio kolejności i obciążenie efektami tego rozliczenia po­szczególnych odbiorców świadczeń w oparciu o jednostkowy rzeczywisty koszt świadczeń każdego z wydziałów.

Rozliczanie kosztów pośrednich produkcji (M.P.) Polega na podziale poniesionych przez wydziały produkcyjne kosztów i przyporządkowaniu ich wytworzonym produktom. Podział ten dokonywa­ny jest przy użyciu kluczy kalkulacyjnych kosztów. Wykorzystanie konkret­nego klucza uzależnione jest od charakteru procesu produkcyjnego oraz od ilości asortymentów wytwarzanych produktów. I tak na przykład:

• w podmiotach masowo wytwarzających jeden lub kilka nieskompliko­wanych w produkcji wyrobów klucz podziałowy kosztów stanowi ilość wy­tworzonych w danym okresie produktów,

• w podmiotach o produkcji jednostkowej czy seryjnej, wytwarzających jednocześnie różne produkty, kluczem takim może być czas pracy mierzony pracą robotników lub maszyn, czas pracy mierzony wielkościami umowny­mi, takimi jak roboczogodzina czy maszynogodzina lub też wartość płac bezpośrednich.

Współczynnik kalkulacyjny (E.H.)

Służy do sprowadzenia określonych wyrobów do wspólnego mianowni­ka (jednostek umownych), pozwala na możliwie prawidłowy podział kosztów między poszczególne przedmioty kalkulacji. Powinien być tak dobrany, żeby uwzględniał technologię produkcji, zużycie materiałów, Płac i innych kosztów przypadających na jednostkę produkcji. Wielko­ściami tymi mogą być: ciężar poszczególnych wyrobów, pojemność, gru-bość, czas obróbki, ceny itp. Występuje przy kalkulacji podziałowej ze Współczynnikami.

56

57

Wydział pomocniczy (E.H.)

Jednostka organizacyjna - wykonująca określone świadczenia na rzecz działalności podstawowej jednostki, uznana za ośrodek odpowiedzialności za koszty, np. wydział transportowy, energetyczny, remontowy.

Wydział produkcyjny (E.H.)

Jednostka organizacyjna - komórka produkcyjna, która wykonuje za­mkniętą technologicznie część procesów produkcyjnych (miejsce powsta­wania kosztów).

Wynagrodzenia bezpośrednie (E.H.) Patrz: place bezpośrednie.

Zlecenie produkcyjne (E.H.)

Jest dokumentem wystawionym przez odpowiednie służby jednostki, któ­re decydują o przyjęciu danej produkcji do wykonania. Zlecenia produkcyj­ne mogą być wystawiane na indywidualne wyroby, serię wyrobów lub ele­menty składowe produkowanych wyrobów.

3.2. Pytania i problemy

3.2.1.Uzasadnij twierdzenie: Kalkulacja kosztów uzależniona jest od charak­teru procesu produkcyjnego.

3.2.2.Na czym polega istota rozliczania kosztów produkcji pomocniczej?

3.2.3.Na czym polega metoda bezpośrednia rozliczania kosztów produkcji pomocniczej i dlaczego jest metodą najczęściej stosowaną w praktyce?

3.2.4.Kiedy powinna być stosowana kalkulacja podziałowa odjemna? 3.2.5.Określ różnicę pomiędzy produkcją fazową i procesową.

3.2.6.Opisz podobieństwa i różnice kalkulacji asortymentowej i zleceniowej.

3.2.7.Uzasadnij, dlaczego koszty produkcji podstawowej rozliczane są w ostatnim z etapów rozliczania kosztów.

3.2.8.Czy koszty puste są elementem jednostkowego kosztu wytworzenia obiektu kalkulacji i w jaki sposób wpływają na wynik finansowy jednostki?

58

3.2.9- Opisz metodę kalkulacji współczynnikowej.

3.2.10. Scharakteryzuj poziomy wyceny produkcji niezakończonej oraz określ ich wpływ na wycenę produktów gotowych.

3.2.11- Omów rodzaje kalkulacji kosztów.

3.2.12. Omów procedurę ustalania wyniku finansowego w rachunku kosz­tów pełnych.

3.2.13- Zdefiniuj rzeczywisty koszt wytworzenia w świetle prawa bilan­sowego.

3.2.14. Scharakteryzuj rolę komórek produkcji pomocniczej w przedsię­biorstwie.

3.2.15. Co to jest klucz rozliczeniowy kosztów pośrednich i jakie są kryte­ria doboru kluczy podziałowych?

3.2.16. Wymień i scharakteryzuj etapy rozliczania kosztów w przedsię­biorstwie.

3.2.17. W jaki sposób rozlicza się koszty braków produkcyjnych?

3.2.18. Jak należy rozliczać koszty produkcji pomocniczej, jeśli produkcja ta świadczyła usługi na rzecz sfery zaopatrzenia jednostki?

3.2.19. Co to są produkty uboczne? Podaj kilka przykładów procesów pro­dukcyjnych, w których one występują.

3.2.20. Uzasadnij konieczność stosowania rachunku kalkulacyjnego kosz­tów w przedsiębiorstwie.

3.3. Zadania

Zadanie 3.3.1. (E.H.)

Jednostka wytwarza jeden produkt. W badanym okresie wytworzono 1200 szt., a sprzedano 900 szt. Koszty okresu wynoszą 96000,-, w tym zawarte są koszty sprzedaży (10%).

Polecenie:

1. Odpowiedz, jaki jest koszt wytworzenia produktu?

2. Ustal wartość zapasów wyrobów gotowych.

59

Zadanie 3.3.2. (E.H.)

Przedsiębiorstwo „Colmex" sprzedało odbiorcy zagranicznemu w Meksy­ku 1000 szt. towarów po l USD za szt. na warunkach dostawy fob Szczecin Wartość sprzedanych towarów krajowych według cen zbyty netto (cena pro­ducenta) 3,70 zł za szt.

Polecenie:

Przeprowadzić kalkulację i rozliczenie transakcji, jeżeli wiadomo, że: j

-prowizja agenta zagranicznego wynosi 4% od transakcyjnej ceny eksportowej towarów,

- średni kurs waluty w NBP wynikający z dokumentów odprawy celnej l USD = 4,10 zł,

- koszty ogólne stanowią 2% wartości obrotu wedlug cen transakcyjnych,

- koszty transakcyjne krajowe 20,-,

- na konto „Colmex" w PKO SA wplynęla kwota 1000 USD po kupnie kupna wg tabeli banku l USD = 4,15.

Zadanie 3.3.3. (E.H.)

Przedsiębiorstwo transportu samochodowego „Pekaes" wykonuje w ra­mach działalności podstawowej przewozy pasażerskie oraz przewozy ładun­ków. Po rozliczeniu kosztów rodzajowych uzyskano następujące informacje o pozycjach kosztowych:- koszty pasażerskie 6.000,-

(w tym 3.200,- płace bezpośrednie) 5.600,-

(w tym 2.800,- płace bezpośrednie) 1.200,-.._.,_., „_.~_n~~ 2.560,-

Koszty wydziałowe rozlicza się na przewozy proporcjonalnie do płac bez­pośrednich.

Polecenie:

Ustal koszt jednego pasażerokilometra oraz jednego tonokilometra, jeżeli w ba­danym okresie zrealizowano 462 tkm oraz 664 pkm.

Zadanie 3.3.4. (A.K.)

W przedsiębiorstwie „Karman" - w związku z koniecznością określenia metody ustalania wartości kosztu wytworzenia dwóch różnych produktów -rozważa się również wpływ wyboru klucza rozliczeniowego wspólnych kosz­tów wytwarzania na ocenę rentowności tych produktów w oparciu o dane kalkulacyjne.

- przewozy pasażerskie

- przewozy ładunków

- koszty wydziałowe

- koszty zarządu

Polecenia:

1. Przeprowadź stosowne symulacje, rozliczenia i obliczenia wskaźników ren­towności, przyjmując założenia co do np.:

- ceny rynkowej produktów, .

- wartości materiałów bezpośrednich,

- płac bezpośrednich i innych kosztów bezpośrednich,

- wartości kosztów wspólnych (zmiennych i stałych),

- wielkości produkcji,

- liczby maszynogodzin lub roboczogodzin.

2. Wyciągnij wnioski z analizy.

Zadanie 3.3.5. (M.P.)

1. Przedsiębiorstwo państwowe „Zodiak" posiada trzy wydziały produkcji pomocniczej: laboratorium, wydział remontowy, bocznicę kolejową.

2. Rozliczenie kosztów tej produkcji przeprowadzane jest co miesiąc we­dług metody rzeczywistego kosztu wytworzenia.

3. Informacje o kosztach miesiąca maja zarejestrowane na kontach kosz­tów układu kalkulacyjnego do dnia 20 maja br.:

Konto kosztów	Wartość kosztów
Koszty produkcji podstawowej	52.300,-
Koszty produkcji pomocniczej W tym: - Laboratorium - Wydział remontowy - Bocznica kolejowa	12.150,- 1.900,-6.700,-3.550,-
Koszty wydziałowe	26.350,-
Koszty zarządu	15.620,-

4. W miesiącu maju wystąpiły dodatkowo następujące operacje gospodarcze:

• Sporządzono listę plac. Płace brutto 2.450,-

- ubezpieczenie społeczne 458,-

- ubezpieczenie zdrowotne 184,-

- zaliczka na podatek od osób fizycznych 282,-

- do wypłaty 1.526,-

• Sporządzono rozdzielnik plac zawierający następujące dane: '

- płace bezpośrednie produkcji podstawowej 1.400,-

- płace pośrednie produkcji podstawowej 250,-

- płace pracowników administracji 800,-

60

61

• Określono składki ZUS w wysokości 20% podstawy naliczania.

• Utworzono rezerwę z tytułu zużytej w maju energii elektrycznej:

- zużycie w wydziałach produkcji podstawowej

- zużycie w wydziałach produkcji pomocniczej w tym:

Laboratorium Wydział remontowy Bocznica kolejowa

- zużycie przez administrację

5. Wydziały produkcji pomocniczej świadczyły usługi na rzecz następujących odbiorców:

850,-600,-

'1

100,-300,-200,-600,-

Wydział produkcji pomocniczej	Jedn. miary	Odbiorcy świadczeń
		Labora­torium	Wydz. remont.	Boczni­ca koi.	Wydz. pr.podst	Zbyt	Zarząd
Laboratorium	Wg	—	—	—	—	500	_
Wydział remontowy	r/h	50	—	30	1.240	__	80
Bocznica kolejowa	t/km	—	—	—	300	1000	—

Polecenia:

1. Nanieść na konta dane o kosztach i zarejestrować podane operacje gospodar­cze, przyjmując założenie, że koszty działalności zasadniczej rejestrowane są wy­łącznie w układzie kalkulacyjnym kosztów.

2. Rozliczyć koszty produkcji pomocniczej oraz zarejestrować efekty tego rozli­czenia.

Zadanie 3.3.6. (M.P.)

W spółce akcyjnej „Las" występują trzy wydziały produkcji pomocniczej: kotłownia, wydział transportowy i wydział remontowy. W bieżącym okresie wydziały te świadczyły usługi na rzecz:

Wydział produkcji pomocniczej	Jedn. miary	Odbiorcy świadczeń
		Transport	Wydział remont.	Wydział I	Zarząd	Sprzedaż
Kotłownia	m^2	150	200	2.400	850	—
Wydział transportowy	t/km	—	_	1.280	240	2.530
Wydział remontowy	r/h	—	—	1.670	35	—

62

Koszty produkcji pomocniczej poniesione w tym okresie wynoszą: _ kotłownia 8.100,-_ wydział transportowy 13.837,50 _ wydział remontowy , 6.711,-

me-

Polecenie:

Dokonać rozliczenia kosztów świadczeń wydziałów pomocniczych zgodnie z me­toda, rzeczywistego kosztu wytworzenia, a wyniki obliczeń przedstawić na kontach.

Zadanie 3.3.7. (M.P.)

W przedsiębiorstwie „Stal" występują dwa wydziały produkcji pomocni­czej: wydział transportowy i wydział remontowy. W ciągu bieżącego miesią­ca na kontach tych wydziałów zarejestrowano następujące koszty:

- wydział transportowy 16.744,-

- wydział remontowy 1.300,-

Wydziały produkcji pomocniczej świadczyły usługi na rzecz:

Wydział produkcji pomocniczej	Jedn. miary	Odbiorcy świadczeń
		Transport	Wydział remont.	Wydział I	Zarząd	Sprzedaż
Wydział transportowy	t/km	—	480	1.740	120	3000
Wydział remontowy	r/h	90	—	960	30	720

Polecenia:

L Rozliczyć koszty produkcji pomocniczej:

a) wariant I - według metody stawki planowej, wiedząc dodatkowo, że pla­nowane koszty wytworzenia świadczeń wydziałów pomocniczych wynoszą:

- wydział transportowy - l t/km = 3,-

- wydział remontowy - l r/h = 1,40

a odchylenia od kosztów świadczeń wydziałów pomocniczych rozliczane są

proporcjonalnie do świadczeń tej produkcji,

b) wariant II - według metody stawki rzeczywistej, a częściowo - planowej (z uwzględnieniem danych wariantu I), 2. Wynik rozliczenia, każdego z wariantów przedstawić na kontach.

Zadanie 3.3.8. (M.P.)

1. Przedsiębiorstwo państwowe „Kram" posiada trzy wydziały produkcji pomocniczej, których koszty poniesione w miesiącu maju kształtowały się następująco:

63

-Laboratorium 1.800,-

- Wydział remontowy 6.355,-

- Wydział transportowy 15.660,-2. Powyższe wydziały świadczyły usługi na rzecz następujących odbiorców:

Wydział produkcji pomocniczej	Jedn. miary	Odbiorcy świadczeń
		Labora­torium	Wydz. remont.	^fydŁ transp.	Wydz. pr.podsŁ	Zbyt	Zarząd
Laboratorium	Wg	—	—	—	—	500
Wydział remontowy	r/h	—	—	30	1250	120	80
Wydział transportowy	t/km	50	150	—	100	1000	20

3. Rozliczenie kosztów produkcji pomocniczej przeprowadzane jest co miesiąc według metody stawki rzeczywistej, a częściowo planowej.

4. Planowany koszt sprawdzenia jakości l Wg wynosi 5,-, l r/h - 6,-, a l t/km - 10,-.

Polecenie:

Rozliczyć koszty produkcji pomocniczej, wykorzystując do tego:

a) metodę rzeczywistego kosztu wytworzenia,

b) metodę rzeczywistego, a częściowo planowanego kosztu wytworzenia,

c) metodę kosztu planowanego, wiedząc dodatkowo, że odchylenia od kosztów świadczeń wydziałów produkcji pomocniczej rozliczane są proporcjonalnie do świadczeń tych wydziałów.

Zadanie 3.3.9. (M.P.)

1. Przedsiębiorstwo „Prospekt" produkujące masowo jednorodne wyroby - stoły sosnowe zarejestrowało w bieżącym miesiącu następujące koszty fa­zy produkcji:

Pozycja kalkulacyjna	Koszty bieżącego okresu
Materiały bezpośrednie	3.150,-
Płace bezpośrednie	9.625,-
Koszty wydziałowe	12.320,-
Razem	25.095,-

2. W ciągu bieżącego okresu wytworzono 70 szt. stołów sosnowych oraz 20 szt. produktów niezakończonych, przerobionych w 35% z punktu widzenia poniesionych kosztów.

3. Materiały wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia procesu produkcji.

64

l °Na podstawie powyższych danych należy skalkulować jednostkowy rzeczywi-koszt wytworzenia wyrobu gotowego oraz produktu niezakończonego bieżące­go miesiąca, przyjmując założenie że:

a) produkcja niezakończona kalkulowana jest w wysokości kosztu wytwo­rzenia; , , • , ,

b) produkcja niezakończona kalkulowana jest w wysokości kosztów bezpo­średnich;

c) produkcja niezakończona kalkulowana jest w wysokości wsadu materiało­wego,

d) zaniechano wyceny produkcji niezakończonej.

2. Wybierz najwłaściwszy sposób wyceny produkcji niezakończonej i uzasadnij swój wybór.

Zadanie 3.3.10. (M.P.)

1. W spółce akcyjnej „Zenit" w miesiącu czerwcu zanotowano następują­ce koszty fazy produkcji:

Pozycja kalkulacyjna	Koszty bieżącego okresu
Materiały bezpośrednie	60.200,-
Płace bezpośrednie	20.600,-
Koszty wydziałowe	32.960,-
Razem	113.760,-

2. Dane ilościowe o produkcji wykonanej w bieżącym miesiącu są nastę­pujące:

• do magazynu przekazano 400 szt. kołder puchowych „Śpioch",

• remanent końcowy produkcji w toku stanowiło 30 szt. kołder pucho­wych „Śpioch", przetworzonych w 40% z punktu widzenia kosztów przerobu.

3. Materiały wydawane są do procesu produkcji w całości z chwilą rozpo­częcia procesu produkcji.

4. Przyjmowane do magazynu wyroby gotowe wyceniane są po koszcie planowanym ustalonym w wysokości 280 zł/szt.

Polecenia:

Na podstawie powyższych danych należy:

1. Ustalić jednostkowy rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobu gotowego i pro­duktu niezakończonego, przyjmując kolejno do kalkulacji różne sposoby wyceny produkcji niezakończonej:

65

a) pelny koszt wytworzenia,

b) koszty bezpośrednie,

c) wsad materialowy.

2. Wycenić wyroby gotowe przyjęte do magazynu po koszcie planowanym i ust lic odchylenia od kosztu planowanego wyrobów gotowych.

3. Zaksięgować efekty kalkulacji we wszystkich wariantach wyceny.

Zadanie 3.3.11. (M.P.)

1. W spółce z o.o. „Sowa" wytwarzającej masowo lampki biurkowe „Świel tlik" w miesiącu maju na koncie „Koszty produkcji" zarejestrowano nastę­pujące koszty:

Pozycje kalkulacyjne	Remanent początkowy	Koszty * bieżącego okresu
Materiały bezpośrednie	20.000,-	105.000,-
Płace bezpośrednie	3.000,-	86.400,-
Koszty wydziałowe	1.600,-	48.000,-
Razem	24.600,-	239.400,-

2. Dane ilościowe o produkcji: ,₄

a) remanent początkowy produkcji w toku stanowiło 100 lampek za-j awansowanych w 20% z punktu widzenia poniesionych kosztówj przerobu;

b) w bieżącym miesiącu przekazano do magazynu 400 lampek biuro-j wych „Świetlik";

c) remanent końcowy produkcji w toku stanowiło 200 lampek przero­bionych w 50% z punktu widzenia poniesionych kosztów przerobu.

3. Planowany koszt wytworzenia lampki biurkowej „Świetlik" wynosi 480,-.

4. Materiały wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia procesu produk­cji, a produkcja nie zakończona wyceniana jest w wysokości technicznego kosztu wytworzenia.

Polecenia:

1. Sporządzić kalkulację kosztów.

2. Zaksięgować jej rezultaty.

Zadanie 3.3.12. (M.P.)

1. W przedsiębiorstwie państwowym „Kometa" wytwarzającym masowo dwuramienne świeczniki z mosiądzu w miesiącu lutym na koncie „Koszty produkcji" zarejestrowano następujące koszty:

66

Pozycje kalkulacyjne	Remanent początkowy	Koszty bieżącego okresu
Materiały bezpośrednie	4.500,-	52.500,-
Płace bezpośrednie	—	48.000,-
Koszty wydziałowe	—	40.000,-
Razem	4.500,-	140.500,-

2. Dane ilościowe o produkcji:

a) remanent początkowy produkcji w toku stanowiło 50 szt. wyrobów wycenionych po koszcie materiałów bezpośrednich;

b) w bieżącym miesiącu przekazano do magazynu 400 szt. wyrobów go­towych;

c) remanent końcowy produkcji w toku stanowiło 400 szt. wyrobów, których produkcja została rozpoczęta, lecz nie dokończona w bieżącym okresie.

3. Planowany koszt wytworzenia wyrobu gotowego wynosi 300,-.

4. Materiały wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia procesu produk­cyjnego, a produkcja niezakończona wyceniana jest w wysokości wsadu ma­teriałowego.

Polecenia:

1. Sporządzić kalkulację jednostkowych kosztów wytworzenia w podanych po­zycjach kalkulacyjnych:

a) produktu rozpoczętego w poprzednim miesiącu;

b) wyrobu gotowego calkowicie wytworzonego w bieżącym miesiącu;

c) produktu niezakończonego w bieżącym miesiącu.

2. Zaksięgować rezultaty kalkulacji, przyjmując wyroby gotowe do magazynu.

Zadanie 3.3.13. (M.P.)

1. W spółce z o.o. „Sofix" wytwarzającej jeden wyrób „A" na koncie „Kosz­ty produkcji" zarejestrowano następujące koszty:

Pozycje kalkulacyjne	Remanent początkowy	Koszty bieżącego okresu
_Alaterialy bezpośrednie	10.000,-	115.200,-
^^Płace bezpośrednie	3.000,-	86.400,-
___Koszty wydziałowe	—	52.000,-
Razem	13.000,-	253.600,-

67

2. Dane ilościowe o produkcji:

a) remanent początkowy produkcji w toku stanowiło 200 szt. zaawansowa­nych w 10% z punktu widzenia poniesionych kosztów bezpośrednich;

b) w bieżącym miesiącu przekazano do magazynu 400 szt. wyrobów go­towych;

c) remanent końcowy produkcji w toku stanowiło 400 szt. przerobio­nych w 25% z punktu widzenia poniesionych kosztów bezpośrednich.

3. Planowany koszt wytworzenia wyrobu gotowego wynosi 580,-.

4. Materiały wydawane są do procesu produkcji sukcesywnie, a produkcja iezakończona wyceniana jest na poziomie kosztów bezpośrednich.

Polecenia:

1. Sporządzić kalkulację kosztów w podanych pozycjach kalkulacyjnych.

2. Zaksięgować rezultaty kalkulacji, przyjmując wyroby gotowe i produkty iezakończone do magazynu.

Zadanie 3.3.14. (M.P.)

1. Spółdzielnia pracy „Pszczoła" produkuje świece z wosku pszczeleg< 7 miesiącu kwietniu wyprodukowano:

- 570 opakowań świec typu W-2

- 70 opakowań świec typu W-4

- 320 opakowań świec typu W-48

- 635 opakowań świec typu W-52

2. Koszty poniesione na wyprodukowanie świec w bieżącym okresie wy-iosły:

Materiały bezpośrednie 42.900,-Płace bezpośrednie 932,62 Koszty wydziałowe stałe 1.000,-Koszty wydziałowe zmienne 6.380,-

Polecenia:

1. Dokonać kalkulacji każdego typu świecy, wiedząc dodatkowo, że:

a) świeca typu W-2 jest dwa razy cięższa od świecy typu W-4, świeca typu W-48 jest póltora rażą cięższa od świecy typu W-4, a świeca typu W-52 jest trzy razy cięższa od świecy typu W-2;

b) wytworzenie poszczególnych typów świec wymaga następującego nakladu pracy:

- świeca typu W-2 -0,1 godziny pracy,

- świeca typu W-4 -0,15 godziny pracy,

- świeca typu W-48 -0,17 godziny pracy,

- świeca typu W-52 - 0,24 godziny pracy.

c) koszty wydziału produkcyjnego rozliczane są proporcjonalnie do ilości wy­tworzonych w danym okresie opakowań świec;

d) miesięczne zdolności produkcyjne Spółdzielni Pracy „Pszczoła" wynoszą

2.000 opakowań świec. 2 Wyniki kalkulacji i rozliczenie kosztów zaksięgować na odpowiednich kontach.

Zadanie 3.3.15. (M.P.)

1. Jednostka gospodarcza produkuje z tych samych surowców oraz przy użyciu tej samej technologii trzy rodzaje wyrobów - A, B i C. W bieżącym okresie wytworzono:

Treść	Wyrób A		Wyrób B		Wyrób C
	Ilość w szt.	Stopień zaawans. produkcji	Ilość w szt.	Stopień zaawans. produkcji	Ilość w szt.	Stopień zaawans. produkcji
Remanent początkowy produkcji w toku	30	40%	50	20%	200	60%
Wyroby gotowe prze­kazane do magazynu	300	100%	150	100%	400	100%
Remanent końcowy produkcji w toku	80	25%	60	50%	100	10%

2. Na koszty fazy produkcji składają się następujące pozycje kosztów:

Pozycje kalkulacyjne	Remanent początkowy	Koszty bieżącego okresu	Razem
Materiały bezpośrednie	5.475,-	12.560,-	18.035,-
Płace bezpośrednie	5.796,-	27.944,-	33.740,-
__Koszty wydziałowe	4.864,-	16.272,-	21.136,-
Razem	16.135,-	56.776,-	72.911,-

3. W wyniku analizy poniesionych kosztów ustalono następujące współ­czynniki:

materiały bezpośrednie płace bezpośrednie koszty wydziałowe

Wyrób A	Wyrób B	Wyrób C
1 :	2	: 3
2 :	: 3	: 3
1 :	: 2	: 4

69

4. Materiały bezpośrednie wydawane są do procesu produkcji w całości z chwilą jej rozpoczęcia.

5. Planowane koszty wytworzenia produkowanych wyrobów wynoszą:

- dla wyrobu A 46 zł/szt.;

-dla wyrobu B 70 zl/szt.;

- dla wyrobu C 100 zł/szt.

Polecenia:

1. Sporządź kalkulację kosztów wytwarzanych wyrobów.

2. Dokonaj odpowiednich księgowań związanych z rozliczeniem kosztów i przy-jęciem wytworzonych wyrobów do magazynu.

Zadanie 3.3.16. (M.P.)

1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „Hermes" wytwarza zimne^ ognie: typ l oraz typ 2.

2. W miesiącu styczniu bieżącego roku dane ilościowe dotyczące produk­cji tej spółki przedstawiały się następująco:

Treść	Zimne ognie - typ 1			Zimne ognie - typ 2
	Ilość wszt.	Stopień zaawans. produkcji	Ilość wszt.		Stopień zaawans. produkcji
Remanent początkowy produkcji w toku	20	60%	50		30%
Wyroby gotowe przekazane do magazynu	124	100%	160		100%
Remanent końcowy produkcji w toku	40	35%	10		20%

3. Znane są następujące informacje o kosztach spółki dotyczących rozli­czanego okresu sprawozdawczego:

Koszty produkcji podstawowej - remanent początkowy 357,-

koszty bieżącego okresu 4.284,-koszty zarządu 1.500,-

4. Do rozliczania kosztów przyjęto następujące współczynniki:

- zimne ognie - typ l - 5

- zimne ognie - typ 2-3

5. Jednostkowe koszty planowane wyrobu gotowego wynoszą odpowied­nio: zimne ognie - typ l - 22,-, zimne ognie - typ 2 - 11,50.

6. Sprzedano 1000 opakowań zimnych ogni - typ 2 w cenie sprzedaży 28 zł/opakowanie. Sprzedane wyroby wydano odbiorcy.

7. Otrzymano fakturę za transport sprzedanych wyrobów 130,-.

70

polecenia:

/ przeprowadzić kalkulację kosztów produkcji podstawowej i dokonać odpo-.', • _n księgowań związanych z rozliczeniem kosztów i przyjęciem wytworzo­nych wyrobów do magazynu.

9 Zaewidencjonowaćpozostale zdarzenia gospodarcze i ustalić w sposób księgo-'wynik ze sprzedaży, wiedząc, że koszty działalności zasadniczej rejestrowane ^ą tylko w ukladzie kalkulacyjnym kosztów. ,

Zadanie 3.3.17. (M.P.)

l Spółka z o.o. „Margo" produkuje dwa rodzaje wyrobów na dwa odręb­ne zlecenia produkcyjne:

Zlecenie l - obejmuje produkcję 60 szt. wyrobów A; zlecenie to zostało rozpoczęte w poprzednim, a zakończone w bieżącym miesiącu. Zlecenie 2 - obejmuje produkcję 20 szt. wyrobów B; zlecenie to zostało rozpoczęte, lecz niezakończone do końca bieżącego okresu. 2. Koszty zarejestrowane na koncie „Koszty produkcji" poniesione na wytwo­rzenie wyrobów objętych dwoma zleceniami produkcyjnymi były następujące:

Pozycje kalkulacyjne	Zlecenie 1		Zlecenie 2		Razem
	Remament początkowy	Kosztyb.0.		Koszty b.o.
Materiały bezpośrednie Płace bezpośrednie Koszty wydziałowe	4.000,-1.900,-1.600,-	8.000,-4.000,-		10.000,-6.000,-		22.000,-11.900,-1.600,-
Razem	7.500,-	12.000,-		16.000,-		35.500,-

3. Zapisy na pozostałych kontach kosztów w bieżącym okresie przedsta­wiały się następująco:

Koszty wydziałowe 7.500,-Koszty zarządu 450,-Koszty sprzedaży 200,-Koszty według rodzaju .........

Rozliczenie kosztów .........

4. Koszty wydziałowe rozliczane są proporcjonalnie do płac bezpośrednich.

5. Do magazynu zostały przyjęte wszystkie wytworzone w bieżącym okre­sie wyroby gotowe.

«• W danym miesiącu sprzedano 12 szt. wyrobów A; cena zbytu netto zo­stała ustalona w wysokości 500,- za sztukę; podatek VAT 22%.

• Planowany jednostkowy techniczny koszt wytworzenia wynosi: dla wy­robu A - 380,-, dla wyrobu B - 360,-.

71

Polecenia:

Na podstawie danych należy:

L Dokonać rozliczenia kosztów i kalkulacji wyrobów gotowych.

2. Otworzyć odpowiednie konta oraz zaksięgować wszystkie zdarzenia gospo­darcze związane z rozliczeniem kosztów, przyjęciem wyrobów gotowych do maga­zynu i sprzedażą.

3. Ustalić - dokonując potrzebnych księgowań (w ramach porównawczego ra­chunku zysków i strat) - wynik ze sprzedaży za dany okres.

Zadanie 3.3.18. (M.P.)

I. Produkcja podstawowa Spółki Akcyjnej „Zenit" w miesiącu grudniu odej­mowała trzy zlecenia produkcyjne: Zlecenie 10 - 200 sztuk wyrobów X; zlecenie to zostało rozpoczęte dwa l

miesiące temu, a w bieżącym miesiącu zakończone; Zlecenie 12-40 sztuk wyrobów Y; zlecenie to zostało rozpoczęte i zakon-1

czone w bieżącym miesiącu;

Zlecenie 16-60 sztuk wyrobów Z; zlecenie to zostało rozpoczęte w bieżą­cym miesiącu i do końca miesiąca nie zostało zakończone.

II. Koszty zgrupowane na kartach kalkulacyjnych poszczególnych zleceń pro­dukcyjnych zostały ujęte w przekroju następujących pozycji kalkulacyjnych: l

Pozycje kalkulacyjne	Zlecenie 10		Zlecenie 12	Zlecenie 16
	Rp	kd	Ko	Ko
Materiały bezpośrednie	30.000,-	8.000,-	13.000,-	15.000,-
Koszty zakupu	1.500,-	400,-	650,-	750,-
Płace bezpośrednie - wydziału I - wydziału II	12.000,-8.000,-	8.000,-15.200,-	6.000,-11.800,-	6.000,-13.000,-
Narzuty na płace	12.000,-	13.920,-	10.680,-	11.400,-
Koszty wydziałowe - wydziału I - wydziału II	18.000,-4.000,-
Razem	85.500,-

3. W bieżącym miesiącu miały miejsce następujące operacje gospodarcze: l. Wystawiono PK dotyczące rozliczenia kosztów wydziałowych wydziału I; koszty te w miesiącu grudniu wynosiły 30.000,-; rozliczane są na po­szczególne zlecenia produkcyjne proporcjonalnie do sumy płac bezpo­średnich tego wydziału.

72

2 Wystawiono PK dotyczące rozliczenia kosztów wydziałowych wydziału II koszty te w miesiącu grudniu wynosiły 20.400,-; rozliczenie kosztów wydziału II dokonywane jest w stosunku do liczby przepracowanych przez ten wydział roboczogodzin. Liczba ta wynosiła odpowiednio:

-zlecenie 10 1.100 r/h

-zlecenie 12 700 r/h

-zlecenie 16 750 r/h

3 W bieżącym miesiącu przekazano do magazynu na podstawie dowodów Pw: _ 200 sztuk wyrobów gotowych X po koszcie planowanym wynoszącym

760 zł/szt. _ 40 sztuk wyrobów gotowych Y po koszcie planowanym 1.420 zł/szt.

4. Wystawiono PK dotyczące rzeczywistego kosztu wytworzenia wyrobów gotowych przekazanych do magazynu:

- 200 sztuk wyrobów gotowych X

- 40 sztuk wyrobów gotowych Y

5. Wystawiono PK dotyczące przeksięgowania odchyleń od cen ewidencyj­nych wyrobów gotowych przyjętych do magazynu w bieżącym miesiącu.

6. Sprzedano wszystkie wyroby gotowe, których produkcja objęta była 12 zleceniem produkcyjnym. Cenę sprzedaży za sztukę wyrobu gotowego Y ustalona na 1.500,-.

Polecenia:

Na podstawie powyższych informacji należy:

L Wprowadzić dane z zadania do ksiąg rachunkowych.

2. Skalkulować jednostkowe koszty wytworzenia wyrobów gotowych.

3. Zaksięgować podane operacje gospodarcze.

Zadanie 3.3.19. (M.P.)

Spółka z o.o. „Maja" jest producentem słodyczy. W bieżącym okresie jej produkcja obejmowała następujące rodzaje produktów:

• cukierki mleczne - 158 kg produktów gotowych (w tym 43,5 kg to

produkty, których produkcja została rozpoczę­ta w poprzednim okresie) oraz 90 kg produk­tów niezakończonych;

- 386 kg produktów gotowych;

- 236 kg produktów gotowych oraz 90 kg produk­tów niezakończonych, wytworzonych w 40% z punktu widzenia kosztów bezpośrednich.

-czekolada gorzka

- wafelki czekoladowe

Koszty poniesione na wytworzenie tych produktów ustalone na koniec bieżącego okresu były następujące:

73

Pozycje kalkulacyjne	Cukierki mleczne	Czekolada gorzka	Wafelki czekoladowe
Materiały bezpośrednie	2.699,40	455,48	1.060,80
Płace bezpośrednie	568,80	96,50	285,60
Koszty wydziałowe
Razem

Polecenie:

Dokonaj rozliczenia kosztów produkcji podstawowej, wiedząc dodatkowo, że:

• mateńały do produkcji cukierków mlecznych wydawane są w całości z chwi­lą jej rozpoczęcia, a produkcja niezakończona tych cukierków wyceniana jest w wysokości wsadu materialowego,

• ustalony na podstawie kalkulacji poprzedniego okresu koszt wsadu materialo­wego zużytego do wytworzenia cukierków mlecznych wynosil 13 zl/kg,

• materiały do produkcji czekoladowych wafelków wydawane są do produkcji sukcesywnie,

• koszty pośrednie produkcji podstawowej wynosily w bieżącym okresie 731,62 i rozliczane są na produkty proporcjonalnie do sumy plac bezpośrednich.

Zadanie 3.3.20. (M.P.)

1. Produkcja podstawowa spółki akcyjnej „Jowisz" odbywa się w dwóch fazach produkcyjnych:

a) w fazie I wytwarzane są półfabrykaty A;

b) w fazie II półfabrykaty fazy I poddawane są dalszemu przerobowi i w zależności od zastosowania zabiegów technologicznych uzyskuje się wyrób B lub wyrób C.

2. Koszty wydziałowe dotyczące produkcji tej spółki gromadzone są łącz­nie i rozlicza się je na fazy produkcyjne proporcjonalnie do wysokości płac bezpośrednich. W bieżącym okresie konto „Koszty wydziałowe" wykazywa­ło stan równy 3.000,-.

3. W miesiącu marcu na koncie „Koszty produkcji" zarejestrowano nastę­pujące koszty:

Pozycja kalkulacyjna	Fazal		Faza II
	Rp	Ko	Ko
Materiały bezpośrednie	550,-	1.740,-	—
Płace bezpośrednie	88,-	800,-	1.200,-
Koszty wydziałowe	132,-	.......	.......
Razem	770,-

74

_{w fazie} j _w bieżącym okresie wytworzono 388 szt. półfabrykatów A (w 110 szt. to półfabrykaty, których produkcja rozpoczęta była w poprzed-iesiącu, przetworzone z punktu widzenia poniesionych kosztów prze-w 40%) oraz 70 szt. półfabrykatów A przetworzonych z punktu widze-a poniesionych kosztów przerobu w 80%.

5 W fazie I materiały do produkcji wydawane są w całości z chwilą jej ozpoczęcia, a produkcja niezakończona tej fazy wyceniana jest w wysoko­ści technicznego kosztu wytworzenia.

6 Do fazy II przekazano 270 szt. wytworzonych w bieżącym okresie pół­fabrykatów A.

7 Rozmiary produkcji fazy II obejmowały: 90 szt. wyrobów gotowych 13 i 65 szt. wyrobów gotowych C oraz część nie zużytych półfabrykatów A.

8 Zużycie półfabrykatów A w fazie II kształtowało się następująco: wy­rób B - l szt. A, wyrób C - 2 szt. A.

9. Koszty przerobu wyrobu B w stosunku do kosztów przerobu wyrobu C kształtują się jak 2:3.

10. Planowany koszt wytworzenia wyrobu gotowego B wynosi 25,-, a wy­robu gotowego C 45,-.

Polecenia:

1. Dokonać rozliczenia kosztów produkcji podstawowej oraz przyjąć wyroby go­towe do magazynu.

2. Wyniki zarejestrować na kontach księgowych.

Zadanie 3.3.21. (M.P.)

1. Przedsiębiorstwo produkuje z takich samych surowców i w podobnym procesie technologicznym dwa rodzaje wyrobów: A i B.

2. Produkcja odbywa się w dwóch fazach, pokrywających się z wydziałami produkcyjnymi:

a) w fazie I wytwarzane są półfabrykaty X;

b) w fazie II półfabrykaty fazy I poddawane są dalszemu przerobowi, w wyniku którego uzyskuje się wyroby A lub wyroby B.

3. Na koniec grudnia stany wybranych kont wykazywały następujące ob­roty:

• Koszty produkcji 5.500,-__wjym:	Faza I	Faza II
- materiały bezpośrednie	1.500,-	—
j^pjace bezpośrednie	2.500,-	1.500,-
• Koszty wydziałowe 2.750,-w tym: wydział I 2.000,-wydział II 750,-

75

4. W fazie I wytworzono 400 szt. półfabrykatów X przetworzonych w 100% oraz 200 szt. przetworzonych z punktu widzenia kosztów produkcji w 50%

5. Do fazy II przekazano 300 szt. półfabrykatów X.

6. W ciągu miesiąca oddano do magazynu 60 szt. wyrobów A i 40 szt. wy­robów B.

7. Remanent końcowy w fazie II stanowiło 20 szt. wyrobów A przetworzo­nych w fazie II w 50% oraz część niezużytych półfabrykatów X.

8. Zużycie półfabrykatów w fazie II kształtuje się następująco: na wyrób A - 2 szt., na wyrób B - 3 szt.

9. Koszty przerobu wyrobu A w stosunku do kosztów przerobu wyrobu B kształtują się jak l : 2.

10. Planowany koszt wytworzenia wyrobu A wynosi 40,-, a wyrobu B - 70,-. Polecenie:

1. Ustal jednostkowy koszt wytworzenia półfabrykatu X oraz wyrobu A i B.

2. Wyniki kalkulacji zarejestruj w księgach rachunkowych.

Zadanie 3.3.22. (M.P.)

1. Produkcja podstawowa przedsiębiorstwa odbywa się w dwóch fazach produkcyjnych, które pokrywają się z wydziałami produkcyjnymi:

a) w fazie I wytwarzane są półfabrykaty A;

b) w fazie II półfabrykaty fazy I poddawane są dalszemu przerobowi i w zależności od zastosowania zabiegów technologicznych uzyskuje się wyrób B lub wyrób C.

2. Na wytworzenie l szt. wyrobu B zużywa się w fazie II 2 szt. półfabryka­tu A. Natomiast na wytworzenie l szt. wyrobu C - 4 szt. półfabrykatu A.

3. Po rozliczeniu kosztów wydziałowych na kontach poszczególnych faz zarejestrowano następujące koszty:

Pozycja kalkulacyjna	Fazal	Faza II	Razem
Materiały bezpośrednie	6.000,-	——	6.000,-
Place bezpośrednie	2.400,-	3.200,-	5.600,-
Koszty wydziałowe	3.000,-	2.400,-	5.400,-
Razem	11.400,-	5.600,-	17.000,-

ti^

__________________________________l______________________L————————————————————

3. W fazie II koszty plac bezpośrednich wyrobu B mają się tak do kosztów płac bezpośrednich wyrobu C jak l : 3.

4. Koszty wydziałowe fazy II rozliczane są w stosunku do łącznej liczby wytworzonych w danym okresie wyrobów gotowych.

5.W bieżącym okresie wytworzono 200 szt. wyrobów B oraz 200 szt. wyrobów C

6 W fazie I i w fazie II nie wystąpiła produkcja niezakończona na począ­tek i koniec okresu

Polecenia:

7 Ustalić jednostkowy koszt wytworzenia półfabrykatu A oraz wyrobu B i C,

wykorzystując do tego metodę:

a) pólfabrykatową,

b) bezpółfabrykatową.

2 Zaksięgować wyniki kalkulacji kosztów, wiedząc, że planowany kosztów wytworżenia wyrobu B wynosi - 30,-, a wyrobu C - 60,-.

Zadanie 3.3.23. (M.P.)

Działalność podstawowa spółki z o.o. „Jutrzenka" polega na wytwarzaniu i sprzedaży pieczywa. Produkcja spółki odbywa się w trzech fazach produk­cyjnych:

a) w fazie I wytwarzana jest różnogatunkowa mąka,

b) w fazie II mąka poddawana jest dalszemu przerobowi; efektem koń­cowym tej fazy jest wytworzenie ciasta piekarskiego,

c) w fazie III ciasto piekarskie jest formowane, poddawane procesowi

pieczenia, pakowane i przygotowywane do sprzedaży. W bieżącym okresie sprawozdawczym na kontach kosztów poszczegól­nych faz produkcyjnych zarejestrowano następujące koszty bezpośrednie:

Wyszczególnienie	Pozycja kalkulacyjna
	Materiały bezpośrednie	Płace bezpośrednie
Faza I
Mąka pszenna typ 450	22.000,-	4.400,-
Mąkajjszenna typ 480	25.536,-	5.280,-
Mąka razowa	8.000,-	2.904,-
Faza II
Ciasto chlebowe pszenne	189,10	1.860,50
.Ciasto chlebowe razowe	108,36	1.186,80
Faza III
Chleb pszenny 0,45 kg i 0,65 kg	7.040,-	9.856,-
Chleb razowy 0,50 kg	35.08,80	5.504,-

76

77

Zarejestrowane w bieżącym okresie koszty wydziałowe fazy I w wysokości 20592,- rozliczane są na produkty proporcjonalnie do ilości wytworzonych w danym okresie produktów tej fazy.

Koszty wydziałowe fazy II i III gromadzone są łącznie. W bieżącym okre-się wynosiły one 33833,40. Rozlicza się je na fazy produkcyjne proporcjo­nalnie do ilości przepracowanych maszynogodzin. Ilość ta w bieżącym okre­sie wynosiła odpowiednio dla fazy II - 13022,1 maszynogodziny, dla fazy III - 37728 maszynogodzin. Do rozliczenia kosztów wydziałowych w ramach kalkulacji kosztów fazy II i III przyjmuje się ilość produktów wytworzonych w tych fazach.

W fazie I w bieżącym okresie wytworzono 25 ton mąki pszennej typu 450, 30 ton mąki pszennej typu 480 oraz 16,5 tony mąki razowej. Remanent po­czątkowy fazy I stanowiło 15 ton mąki pszennej typu 450 wytworzonej w po­przednim okresie w koszcie wytworzenia 859,60 zł/tonę oraz 2,5 tony mąki razowej wytworzonej w koszcie wytworzenia 705,92 zł/tonę. Rozchód pro­duktów fazy I wyceniany jest według metody ceny najwcześniejszej.

Rozliczenie kosztów fazy I obejmuje ustalenie na koniec okresu wartości odpadów produkcyjnych - otrębów wycenianych w wysokości wsadu mate­riałowego. W bieżącym okresie zostały one wycenione odpowiednio:

- otręby powstałe przy produkcji mąki pszennej typu 450 - 8250,-

- otręby powstałe przy produkcji mąki pszennej typu 480 - 8736,-

- otręby powstałe przy produkcji mąki razowej - 1400,-Do fazy II przekazano i w całości w tej fazie przetworzono 25 ton mąki pszennej typu 450 oraz 14 ton mąki razowej. Efektem produkcji w tej fazie było 30,5 tony ciasta chlebowego pszennego oraz 17,2 tony ciasta chlebowe­go razowego. Produkcja ta w całości przekazana została do fazy 3.

W fazie III wytworzono 20400 szt. chleba pszennego 0,45 kg, 14800 szt. chleba pszennego 0,65 kg oraz 17200 szt. chleba razowego 0,50 kg. W fazie tej na etapie formowania wystąpiły braki produkcyjne chleba pszennego o wartości 209,- wycenione w wysokości półfabrykatów przejętych z fazy II-Koszty bezpośrednie fazy III dotyczące chleba pszennego rozliczane są na produkty w stosunku do ich wytworzonej ilości.

Polecenie:

Dokonaj rozliczenia kosztów produkcji podstawowej oraz zarejestruj w księgach rachunkowych wyniki tego rozliczenia.

Zadanie 3.3.24. (M.G.)

Jednostka gospodarcza podjęła się wyprodukowania dwóch rodzajów wy­robów gotowych. Produkcja odbywa się w oparciu o dwa zlecenia produk­cyjne:

78

Zlecenie nr 1_ w ramach którego jednostka wytwarza wyroby „A"; zlecenie zostało rozpoczęte w poprzednim, a zakończone w bieżącym miesiącu Zlecenie nr 2 - w ramach którego jednostka wytwarza wyroby „B"; zlecenie to zostało rozpoczęte w bieżącym miesiącu i do końca miesiąca nie zostało zakończone

Produkcja wyrobów gotowych odbywa się w dwóch wydziałach produkcyjch W pierwszym wydziale produkuje się części składowe wyrobów gotowych, w drugim dokonuje się ich łączenia i wykańczania w celu otrzymania wyrobu gotowego nadającego się do sprzedaży.

Koszty poniesione w bieżącym miesiącu przedstawiały się następująco:

Koszty bezpośrednie produkcji 60.000,-

Koszty wydziałowe, 20.000,-

w tym: wydział I 15.000,-wydzial II 5.000,-

Na kartach kalkulacyjnych zleceń produkcyjnych zarejestrowano następu­jące koszty poniesione na wytworzenie wyrobów objętych tymi zleceniami:

Pozycje kalkulacyjne	Zlecenie 1		Zlecenie 2
	Remanent początkowy	Koszty okresu
1. Koszty bezpośrednie:
a) materiały bezpośrednie	30.000,-	—	10.000,-
b) płace bezpośrednie
- wydziału I	10.000,-	10.000,-	5.500,-
- wydziału II		20.000,-	5.000,-
c) ubezpieczenia społeczne
i inne świadczenia
- wydziaiu I	2000,-	2.000,-	1.500,-
- wydziału II		4.000,-	2.000,-
2. Koszty pośrednie wydziałowe: - wydziału I __ _ - wydziału II	15.000,-

Dane dotyczące wykonanej produkcji oraz sposobów ewidencji i rozlicza­nia kosztów:

a) zlecenie nr l dotyczy wytworzonych 100 sztuk wyrobów gotowych „a",

b) zlecenie nr 2 dotyczy wytworzenia planowanych 200 sztuk wyrobów go­towych „b",

79

c) wszystkie wytworzone w danym okresie wyroby gotowe przyjęto do i gazynu,

d) koszty wydziału i rozliczane są na zlecenia produkcyjne proporcjonalr do liczby roboczogodzin przepracowanych przy poszczególnych zleceniach

• zlecenie nr l - 2000 r/h,

• zlecenie nr 2 - 1000 r/h,

e) koszty wydziałowe wydziału II rozliczane są proporcjonalnie do sur płac bezpośrednich tego wydziału.

Polecenia:

Na podstawie powyższych danych należy: L Dokonać rozliczenia kosztów i kalkulacji wyrobów gotowych. 2. Otworzyć konta syntetyczne i analityczne oraz dokonać ewidencji rozliczania:! kosztów i przyjęcia wyrobów gotowych do magazynu.

Zadanie 3.3.25. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Malwa" zajmuje się produkcją dwóch rodzajów! ekskluzywnych doniczek do kwiatów, pierwszy rodzaj o średnicy 9 cm, 1 drugi rodzaj o średnicy 18 cm. Proces produkcyjny obejmuje trzy fazy! produkcyjne:

fazę I - przygotowanie i formowanie doniczek z gliny,

fazę II - wypalanie doniczek,

fazę III - malowanie i lakierowanie doniczek.

W ciągu miesiąca na kontach kosztów jednostki gospodarczej „Malwa" zarejestrowano następujące sumy:

• produkcja podstawowa 55.480,-w tym:

faza I: materiały bezpośrednie 22.000,-, płace bezpośrednie 6.000,-faza II: materiały bezpośrednie 4.500,-, płace bezpośrednie 3.000,-faza III: materiały bezpośrednie 8.880,-, płace bezpośrednie 11.100,-

• koszty wydziałowe 20.680,-, w tym koszty okresu: -wydział I 3.000,-wydziałll 15.000,-wydział III 2.680,-

Dodatkowo znane są następujące informacje o produkcji wykonanej przez poszczególne fazy produkcyjne:

1. W fazie I jednostka przygotowała i przekazała do fazy II 1.000 sztuk go­towych do wypalenia doniczek o średnicy 9 cm oraz 500 sztuk doniczek o średnicy 18 cm. W fazie tej rozpoczęto produkcję 100 sztuk doniczek o średnicy 18 cm, której to partii nie zakończono do końca bieżącego okre­su. Produkcja niezakończona tej fazy wyceniana jest w wysokości kosztów

materiałów bezpośrednich. Materiały do produkcji doniczek wy-są w całości z chwilą rozpoczęcia ich produkcji.

• W fazie II wypalono wszystkie przekazane do tej fazy doniczki, a na-

steonie przekazano je do fazy III.

Vw fazie III pomalowano oraz polakierowano tylko 800 sztuk doniczek ' dnicy 9 cm oraz 400 sztuk doniczek o średnicy 18 cm. Gotowe donicz-

ki^rzekazano do magazynu. Remanent końcowy fazy III stanowi 200 sztuk

•¹ liczek o średnicy 9 cm przerobionych w 50% z punktu widzenia kosztu wytworzenia fazy III oraz 100 sztuk doniczek o średnicy 18 cm przerobio­nych w 40% z punktu widzenia kosztu wytworzenia fazy III. Materiały bez­pośrednie w fazie III wydawane są do procesu produkcji sukcesywnie.

Polecenia:

Wiedząc dodatkowo, że:

• wydziały produkcji podstawowej pokrywają się z odpowiednimi fazami pro­dukcyjnymi;

• w fazie I zużycie materialów bezpośrednich kształtuje się następująco: na wytworzenie doniczek o średnicy 9 cm zużywa się o polowe mniej materialu niż na wytworzenie doniczek o średnicy 18 cm; place bezpośrednie oraz koszty wy­działowe rozliczane są proporcjonalnie do ilości wytworzonych doniczek w da­nym okresie;

• w fazie II koszty przerobu i koszty zużytych materiałów bezpośrednich rozliczane są proporcjonalnie do ilości sztuk wypalonych doniczek w danym okresie;

• w fazie III koszty bezpośrednie zużyte na wytworzenia doniczek o średnicy 9 cm mają się tak do kosztów bezpośrednich doniczek o średnicy 18 cm jak l : 3; koszty wydziałowe rozliczane są proporcjonalnie do łącznej liczby wytworzonych w danym okresie wyrobów gotowych;

dokonaj rozliczenia kosztów produkcji podstawowej oraz zaksięguj wszystkie niezbędne operacje gospodarcze.

Zadanie 3.3.26. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Alfa" zajmuje się produkcją i sprzedażą piwa. Struktura organizacyjna jednostki pozwala wyodrębnić następujące jed­nostki organizacyjne - miejsca powstawania kosztów:

~ halę produkcyjną,

~ wydziały pomocnicze: transportowy i żywienie przyzakładowe,

• zarząd ~ sprzedaż

. "ieżącym okresie sprawozdawczym miały miejsce następujące zdarze-^nia gospodarcze:

80

81

1. Zużyto materiały w wysokości 4500,-; rozdzielnik zużycia zawiera na­stępujące dane:

a) materiały bezpośrednio produkcyjne 3700,-

b) materiały dla wydziału transportowego 600,-

c) materiały dla zarządu 200,-

2. Otrzymano fakturę elektrowni za zużytą energię elektryczną 1500--rozdzielnik zużycia zawiera następujące dane:

a) energia zużyta w wydziałach produkcji podstawowej 1000,-

b) energia zużyta przez wydział transportowy 100,-

c) energia zużyta przez wydział żywienia przyzakładowego 100,-

d) energia zużyta przez zarząd 200,-

e) energia zużyta przez sprzedaż 100,-

3. Naliczono wynagrodzenie pracownikom w wysokości 3000,- brutto, za­liczka na podatek dochodowy od osób fizycznych 600,-, składki na ubezpie­czenia społeczne i zdrowotne 800,-, wynagrodzenie netto.......; rozdzielnik

zużycia zawiera następujące dane:

a) pracownicy bezpośrednio produkcyjni 1500,-

b) pracownicy wydziałów produkcji podstawowej 500,-

c) pracownicy wydziału transportowego 200,-

d) pracownicy żywienia przyzakładowego 100,-

e) pracownicy zarządu 500,-

f) pracownicy sprzedaży 200,-

4. Naliczono zużycie środków trwałych w wysokości 2000,-; rozdzielnik zużycia zawiera następujące dane:

a) zużycie maszyn w wydziałach produkcyjnych 1000,-

b) zużycie środków transportu w wydziale transportowym 500,-

c) zużycie urządzeń w wydziale żywienia przyzakładowego 200,-

d) zużycie urządzeń i środków transportu w zarządzie 100,-

e) zużycie środków transportu przy sprzedaży 200,-

5. Dokonano rozliczenia i ewidencji kosztów produkcji pomocniczej. Koszty produkcji pomocniczej rozliczane są zgodnie z metodą rzeczywiste­go kosztu wytworzenia. W bieżącym okresie wydziały produkcji pomocni­czej świadczyły usługi odpowiednio:

a) wydział transportowy dokonywał przewozów na rzecz:

- zbytu (transport wyrobów gotowych) 40 t/km

-wydziałów produkcji podstawowej 100 t/km

- zarządu 8 t/km

b) wydział żywienia przyzakładowego wydawał posiłki na rzecz:

- zbytu 100 posiłków

-wydziałów produkcji podstawowej 50 posiłków

- wydziału transportowego 40 posiłków

- zarządu 10 posiłków

6.Przeksięgowano koszty wydziałowe.

7.W bieżącym okresie przekazano do magazynu 230 sztuk wyrobów gotowych. Remanent końcowy produkcji w toku stanowiło 140 sztuk wyrobów

gotowych przetworzonych w 50% z punktu widzenia kosztów przerobu 8. Więżącym okresie sprzedano 150 sztuk wyrobów gotowych. Cena sprzedaży ustalona została na 30,- za sztukę.

polecenia:

Wiedząc, że materiały wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia procesu pro­dukcyjnego, a produkcja niezakończona wyceniana jest w wysokości technicznego kosztu wytworzenia:

l Przeprowadź kalkulację jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobu gotowe­go i produktu niezakończonego.

2. Zaewidencjonuj zdarzenia gospodarcze oraz efekty kalkulacji, jeśli wiadomo, że na początek okresu salda wybranych kont jednostki gospodarczej „Alfa" przed­stawiają się następująco:

- materialy 10.000,-

- środki trwale 20.000,-

3. Ustal wynik ze sprzedaży.

Zadanie 3.3.27. (M.G.)

1. W jednostce gospodarczej „Budrex" salda wybranych kont na początek okresu wykazywały następujące stany:

- Wyroby gotowe 6 000,-

- Odchylenia od kosztów planowanych wyrobów gotowych 60,- (Dt)

2. Jednostka wytwarza masowo jeden wyrób gotowy „A". Na koniec dane­go okresu na koncie „Koszty produkcji" zarejestrowano następujące koszty:

- produkcja nie zakończona z zeszłego okresu 4 000,-

- koszty bieżącego okresu 100 000,-

3. Ponadto wiadomo, że materiały wydawane są w całości do procesu produkcji z chwilą jej rozpoczęcia, produkcja niezakończona wyceniana jest w wysokości wsadu materiałowego, a na koszty bieżącego okresu skła­dały się:

- materiały bezpośrednie w wysokości 40% ogółu poniesionych kosztów,

- place bezpośrednie w wysokości 35% ogółu poniesionych kosztów,

- koszty wydziałowe w wysokości 25% ogółu poniesionych kosztów.

4. Dane ilościowe o produkcji:

^a) remanent początkowy produkcji w toku stanowiło 100 sztuk wyro­bów niezakończonych,

b) w bieżącym okresie przekazano do magazynu 500 sztuk wyrobów go­towych,

82

83

c) remanent końcowy produkcji w toku stanowiło 400 sztuk wyrob(!

niezakończonych. 5. Planowany koszt wytworzenia wyrobu gotowego wynosi 150,-.

Polecenia:

1. Sporządź kalkulację jednostkowych kosztów wytworzenia w podanych póz cjach kalkulacyjnych:

a) produktu rozpoczętego w poprzednim okresie;

b) wyrobu gotowego calkowicie wytworzonego w bieżącym okresie;

c) produktu niezakończonego w bieżącym okresie.

2. Zaksięguj rezultaty kalkulacji przyjmując do magazynu wyroby gotowe.

3. Dokonaj sprzedaży wyrobów gotowych, przedstawić ewidencję na kontach:

a) wystawiono Wz na kwotę 77.250,-

b) wystawiono fakturę na kwotę 100.000,-

Zadanie 3.3.28. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Mag" posiada dwa wydziały produkcji pomocni­czej: warsztat naprawczy oraz wydział żywienia przyzakładowego.

Koszty poniesione w bieżącym okresie przez wydziały produkcji pomoc­niczej wynosiły:

- warsztat naprawczy 20.000,-

- wydział żywienia przyzakładowego 2.400,-

Praca wykonana w bieżącym okresie przez wydziały produkcji pomocni­czej wynosiła:

- warsztat naprawczy 2.000 r/h

-wydział żywienia przyzakładowego 1.200 posiłków Wystawiono polecenie księgowania kosztów działalności pomocniczej! w oparciu o następujące informacje:

1. Usługi świadczone przez warsztat naprawczy na rzecz:

-wydziału żywienia przyzakładowego - stanowiły 10% wykonanej pracy,

- wydziału produkcji podstawowej - stanowiły 50% wykonanej pracy,

- zarządu - stanowiły 10% wykonanej pracy,

- odbiorców zewnętrznych - 30% wykonanej pracy.

2. Usługi świadczone przez wydział żywienia przyzakładowego na rzecz:

- wydziału produkcji podstawowej - stanowiły 50% wykonanej pracy,

- warsztatu naprawczego - stanowiły 20% wykonanej pracy,

- zarządu - stanowiły 20% wykonanej pracy,

- odbiorców zewnętrznych - stanowiły 10% wykonanej pracy.

Polecenia:

l Rozlicz koszty poszczególnych wydzialów produkcji pomocniczej w oparciu o:

a) stawki rzeczywiste

b) stawki planowane, dodatkowo wiedząc, że:

- koszt planowany r/h warsztatu naprawczego wynosi 10,10 zl

- koszt planowany posiłku wydawanego przez wydział żywienia przyza­kładowego - 3 zl (odchylenia od kosztów świadczeń wydzialów pomoc­niczych rozliczane są proporcjonalnie doświadczeń tych wydzialów),

c) stawki rzeczywiste a częściowo planowane.

2. Zaksięguj rezultaty rozliczenia kosztów dla każdej z metod oddzielnie.

3. Przedstaw ocenę wyników rozliczenia świadczeń działalności pomocniczej wg różnych metod.

Zadanie 3.3.29. (M.G.)

Wybrane konta jednostki gospodarczej „Plastuś" zajmującej się wytwa­rzaniem wyrobów z mas plastycznych na dzień 31 marca przedstawiały się następująco:

• Produkcja podstawowa	88.900,-, w tym:
- remanent początkowy produkcji w toku	12.100,-, obejmujący:
materiały bezpośrednie	8.400,-
place bezpośrednie	2.220,-
koszty wydziałowe	1.480,-
- koszty okresu	76.800,-, w tym:
materiały bezpośrednie	41.400,-
płace bezpośrednie	35.400,-
• Produkcja pomocnicza	12.800,-, w tym:
wydział transportowy	10.000,-
wydział remontowy	2.800,-
• Koszty wydziałowe	12.900,-

Polecenia:

Dokonaj rozliczenia powyższych kosztów oraz zapisania w księgach rachunko-y°h jednostki gospodarczej „Plastuś" efektów kalkulacji, wiedząc dodatkowo, że: L Wydzial transportowy świadczył usługi na rzecz:

a) wydziału remontowego 200 km,

b) wydziałów produkcji podstawowej 400 km,

c) zarządu 100 km,

d) jednostek sprzedaży 300 km.

84

85

2. Wydział remontowy świadczył usługi na rzecz:

a) remontu urządzeń wydziału produkcji podstawowej 500 r/h,

b) zarządu 300 r/h,

c) jednostek obcych 200 r/h, dla których wystawiono fakturę na kwotę 2.500$

3. Dane o rozmiarach produkcji podstawowej:

a) remanent początkowy produkcji w toku plastykowych smerfetek wynosi 200 sztuk, przerobionych w 80% z punktu widzenia poniesionych kosztów!! przerobu. W bieżącym okresie przekazano do magazynu 1000 sztuk swer»| fetek. Remanent końcowy plastykowych smerfetek wynosił 300 sztuk prze­robionych w 20% z punktu widzenia poniesionych kosztów przerobu;

b) remanent początkowy produkcji w toku plastykowych pokemonów wyno-* sił 500 sztuk, przerobionych w 40% z punktu widzenia poniesionych kosz-1 tów przerobu. W bieżącym okresie przekazano do magazynu 3000 sztuki pokemonów. Remanent końcowy plastykowych pokemonów wynosił 400 > sztuk przerobionych w 50% z punktu widzenia poniesionych kosztów przerobu.

4. Mateńały wydawane są do procesu produkcji w całos'ci z chwilą rozpoczęcia '•. serii wyrobów gotowych.

5. Koszty zużytych materiatów bezpośrednich rozliczane są na wyroby gotowe proporcjonalnie do wagi wyrobów:

a) na wyprodukowanie smerfetki zużywa się 2 kg masy plastycznej,

b) na wyprodukowanie pokemona zużywa się 4 kg masy plastycznej.

6. Koszty przerobu rozliczane są proporcjonalnie do pracochłonności wyrobów:

a) na wyprodukowanie smerfetki potrzeba 3 godzin pracy,

b) na wyprodukowanie pokemona potrzeba 5 godzin pracy.

Zadanie 3.3.30. (M.G.) Jednostka gospodarcza podjęła się wyprodukowania dwóch rodzajów wy-fj robów gotowych. Produkcja odbywa się w oparciu o dwa zlecenia produk­cyjne:

Zlecenie nr l -w ramach którego jednostka wytwarza wyroby „A"; zlecę-1

nie to zostało rozpoczęte w poprzednim, a zakończonej

w bieżącym miesiącu;

Zlecenie nr 2 - w ramach którego jednostka wytwarza wyroby „B"; zlecę-.jj

nie to zostało rozpoczęte w bieżącym miesiącu i do końca

miesiąca nie zostało zakończone.

Produkcja wyrobów gotowych odbywa się w dwóch wydziałach produkcyj-^

nych. W pierwszym wydziale produkuje się części składowe wyrobów goto-j

wych, w drugim dokonuje się ich łączenia i wykańczania w celu otrzymania!

wyrobu gotowego nadającego się do sprzedaży.

Koszty poniesione w bieżącym miesiącu przedstawiały się następująco:

• Koszty bezpośrednie produkcji 60.000,-

• Koszty wydziałowe 20.000,-w tym: wydział I 15.000,- .

wydział II 5.000,-

Na kartach kalkulacyjnych zleceń produkcyjnych zarejestrowano następu­jące koszty poniesione na wytworzenie wyrobów objętych tymi zleceniami:

	Zlecenie 1
Pozycje kalkulacyjne	Remanent	Koszty	Zlecenie 2
	początkowy	okresu
1 . Koszty bezpośrednie:
a) materiały bezpośrednie	30.000,-	—	10.000,-
b) płace bezpośrednie
- wydziału I	10.000,-	10.000,-	5.500,-
- wydziału II	—	20.000,-	5.000,-
c) ubezpieczenia społeczne
i inne świadczenia
- wydziału I	2000,-	2.000,-	1.500,-
- wydziału II	—	4.000,-	2.000,-
2. Koszty pośrednie
- wydziałowe:
- wydziału I	15.000,-
- wydziału II
Razem	57.000,-	36.000,-	24.000,-
Razem		60.000,-

Dane dotyczące wykonanej produkcji oraz sposobów ewidencji i rozlicza­nia kosztów:

1. Zlecenie nr l dotyczy wytworzonych 100 sztuk wyrobów gotowych „A".

2. Zlecenie nr 2 dotyczy wytworzenia planowanych 200 sztuk wyrobów go­towych „B".

3. Wszystkie wytworzone w danym okresie wyroby gotowe przyjęto do ma­gazynu.

4. Koszty wydziału I rozliczane są na zlecenia produkcyjne proporcjonalnie do liczby roboczogodzin przepracowanych przy poszczególnych zleceniach:

zlecenie nr l - 2000 r/h

zlecenie nr 2 - 1000 r/h

Koszty wydziałowe wydziału II rozliczane są proporcjonalnie do sumy P*ac bezpośrednich tego wydziału.

87

Polecenia:

Na podstawie powyższych danych należy: L Dokonać rozliczenia kosztów i kalkulacji wyrobów gotowych. 2. Otworzyć konta syntetyczne i analityczne oraz dokonać ewidencji rozliczania kosztów i przyjęcia wyrobów gotowych do magazynu.

Zadanie 3.3.31. (A.K.)

Przedsiębiorstwo Obróbki Drzewnej „Karman-Kamis" produkuje tylko parkiet dębowy. Informacje o kosztach produkcji na koniec danego miesią­ca przedstawiały się następująco:

Pozycje kosztów	Razem	Stan początko­wy produkcji niezakończ.	Koszty poniesione wbm.
Materiały bezpośrednie	uJ^l^i— -	25.000,-	99.000,-
Place bezpośrednie	63.760,-	10.000,-	53.760,-
Koszty wydziałowe	26.000,-	—	26.000
	213.760,-	35.000,-	178.760,-

W bieżącym miesiącu produkowano niewiele i przekazano do magazynu tyl­ko 300 m² parkietu oraz stwierdzono, że na koniec tego miesiąca nie zakończo­no jeszcze 100 m² tegoż parkietu (zaawansowanie kosztów - 20%). Na początek miesiąca produkcja niezakończona wynosiła także 100 m², ale jej zaawansowa­nie z punktu widzenia kosztów poniesionych w ubiegłym okresie - 40%. 'j

Od początku roku w przedsiębiorstwie obowiązuje ewidencja produkcji gotowej według kosztów planowanych produkcji. Jednostkowy koszt plano­wany dla wyrobów będących przedmiotem kalkulacji wynosi 700,- za m². Produkcja nie zakończona wyceniana jest na poziomie kosztów bezpośred­nich. Materiały wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia produkcji. i

Polecenia:

1. Sporządzić kalkulację kosztów produkcji gotowej l m² parkietu dębowego^

i l m² produkcji niezakończonej. *

2. Rozliczyć księgowo koszty produkcji.

Zadanie 3.3.32. (A.K.)

Na koncie „Koszty produkcji podstawowej" w Zakładach Meblowyci „Karman-Eccom" wytwarzającym meble kuchenne „Asia" zarejestrowani w ciągu bieżącego okresu sprawozdawczego następujące koszty:

Pozycje kosztów	Stan początko­wy produkcji niezakończ.	Koszty poniesione wbm.	Razem
Materiały bezpośrednie	36.000,-	200.000,-	236.000,-
Place bezpośrednie	8.000,-	172.416,-	180.416,-
Obróbka obca	4.000,-	96.000,-	100.000,-
Koszty wydziałowe		27.000,-	27.000,-
	48.000,-	495.416,-	543.416,-

Remanent początkowy produkcji w toku stanowiło 10 kompletów kuchen­nych zaawansowanych w 20% z punktu widzenia kosztów bezpośrednich poniesionych w ubiegłym okresie.

W bieżącym okresie przekazano do magazynu 40 kompletów mebli. Rema­nent końcowy produkcji niezakończonej stanowiło 20 kompletów wykona­nych w 50% z punktu widzenia kosztów bezpośrednich bieżącego okresu. Planowany koszt wytworzenia kompletu meblowego „Asia" wynosi 10.150,-. Materiały bezpośrednie są wydawane do produkcji w całości z chwilą jej roz­poczęcia.

Polecenia:

1. Sprawdź rentowność produkcji, wiedząc, że na rynku „Karman-Eccom" mo­że osiągnąć maksymalną cenę sprzedaży kompletu kuchennego „Asia" w wysoko­ści 670,-

2. Przeprowadź księgowania rozliczające koszty produkcji.

Zadanie 3.3.33. (A.K.)

Spółka z o.o. „Karman- Twist" produkuje masowo papier kserograficzny. Zużycie materiałów bezpośrednich następuje w całości z chwilą rozpoczęcia procesu technologicznego. Na koncie „Koszty produkcji podstawowej" za­rejestrowano w miesiącu czerwcu br. następujące pozycje:

Pozycje kosztów	Materiały bezpośrednie	Place bez­pośrednie	Koszty wydziałowe	Razem
Stan początkowy produkcji niezakończonej	900,-	480,-	160,-	1.540,-
koszty czerwca	251.000,-	150.660,-	75.330,-	476.990,-
[Razem	251.900,-	151.140,-	75.490,-	478.530,-

89

Zarząd spółki wymienił w maju część linii technologicznej na nową, bar-1 dziej wydajną i materiałooszczędną w opinii jej producenta i własnych tech-| nologów Z niecierpliwością oczekuje więc pierwszych informacji koszto-| wych potwierdzających słuszność podjętej decyzji.

Z raportów produkcyjnych i dokumentów magazynowych wynikają nastę-; pujące dane:

1) stan początkowy produkcji niezakończonej stanowiło 200 ryz papieru; przetworzonych w 40% z punktu widzenia poniesionych kosztów przerobu;

2) w czerwcu przekazano do magazynu 50.000 ryz papieru gotowego;

3) stan końcowy produkcji niezakończonej stanowi 400 ryz przetworzo­nych w 75% z punktu widzenia kosztów przerobu;

4) jednostkowy planowany koszt wytworzenia ryzy papieru wynosi 10,- :

Polecenia:

1. Przeprowadzić kalkulację kosztów wytworzenia produktów gotowych w przekroju poszczególnych pozycji kalkulacyjnych.

2. Rozliczyć księgowo wyniki kalkulacji.

3. Obliczyć przeciętny koszt wytworzenia wyrobu gotowego przyjętego do maga­zynu.

Zadanie 3.3.34. (A.K.)

Zakład Produkcyjny Ogniw Suchych i Akumulatorów „Karman- Centra" wytwarza dwa rodzaje wyrobów: akumulatory samochodowe i akumulatory motocyklowe.

Koszty okresu sprawozdawczego zgromadzone na koncie „Koszty produk- j cji podstawowej" (po rozliczeniu kosztów produkcji pomocniczej oraz kosz­tów wydziałowych) wykazują następujące wartości:

- materiały bezpośrednie 106.250,-

- pozostałe koszty ___225.250,-

331.500,-

Materiały bezpośrednie wydawane są i zużywane w całości z chwilą roz­poczęcia produkcji serii wyrobów.

Produkcja towarowa bieżącego miesiąca obejmowała 25 szt. akumulato­rów samochodowych (w tym 5 szt. braków ostatecznych wykrytych po| przyjęciu akumulatorów do magazynu) oraz 100 szt. akumulatorów samo-j chodowych.

Remanent końcowy produkcji w toku dotyczy tylko akumulatorów moto-) cyklowych i obejmuje 50 szt. (wykonanych w 50%) wyrobów.

Współczynniki przeliczeniowe wyprowadzone zostały dla:

- materiałów bezpośrednich z wagi wyrobów i wynoszą 5 : 2,

- pozostałych kosztów z pracochłonności produkcji i wynoszą 2 : 3.

Odpadki uzyskane z wybrakowanych wyrobów wyceniono na 5.200,-i przyjęto do magazynu materiałów. Jednostkowe planowane koszty wytworzenia wynoszą dla:

akumulatorów samochodowych 3.000,-

akumulatorów motocyklowych 1.900,- . .

Polecenia:

1. Skalkulować produkowane wyroby w przekroju możliwych pozycji kalkula­cyjnych (lącznie ze stratą na brakach).

2. Zaksięgować rozliczenie kosztów produkcji i przyjęcie wyrobów gotowych do magazynu.

Zadanie 3.3.35. (A.K.)

Zakład Obuwniczy „Karman-Stopka" produkuje trzy rodzaje obuwia z tego samego surowca. Wyroby różnią się między sobą ilością zużytych na ich produkcję materiałów, a także pracochłonnością.

Współczynniki dla przeliczenia kosztów materiałowych, ustalone na pod­stawie norm zużycia materiałów, wynoszą na jednostkę wyrobu A - 60,-, wy­robu B - 48,- i wyrobu C - 12,-. Wynika stąd, że na wyrób B zużywa się o 1/5 materiałów mniej, a na wyrób C o 4/5 mniej niż na wyrób A. Przyjmując więc, że dla zużycia materiałów na wyrób A współczynnik wynosi l, to dla wyrobu B wyniesie on 0,8 i dla wyrobu C 0,2. Dla rozliczenia pozostałych kosztów wytworzenia przyjęto współczynniki wyprowadzone z ilości plano­wanych roboczogodzin przypadających na poszczególne wyroby. Wynoszą one dla wyrobu A - l, dla wyrobu B - 0,9, a dla C - 0,7.

W bieżącym okresie sprawozdawczym wyprodukowano:

- 240 par obuwia męskiego i 10 par wykonanych w 60%

- 180 par obuwia damskiego i 500 par wykonanych w 40%

- 300 par obuwia dziecięcego 875 par wykonanych w 80% Materiały wydawane są do produkcji sukcesywnie. Koszty wytworzenia całej partii wynosiły:

- materiały bezpośrednie 72.750,-

- place bezpośrednie 48.944,-

- obróbka obca 16.744,-

- koszty wydziałowe 7.728,-

Planowany koszt wytworzenia: wyrobu A wynosi 23,-, wyrobu B 17,-, wy­robu C 9,-

Polecenia:

1. Przeprowadzić wszelkie możliwe obliczenia i księgowania wynikające z zalo-żeń zadania.

90

91

Zadanie 3.3.36. (A.K.)

Przedsiębiorstwo Produkcyjne „Karman-Domet" oferuje wytwarza przez siebie grzejniki żeliwne wysokości 60 cm oraz wanny żeliwne długości 170 cm.

Koszty produkcji tego przedsiębiorstwa na koniec bieżącego miesiąi w przekroju pozycji kalkulacyjnych przedstawiały się następująco:

Pozycje kalkulacyjne	Produkcja w toku na początek okresu	Koszty bieżącego miesiąca	^1 —— —— - — . Razem
Materiały bezpośrednie	204.000,-	1.090.000,-	1.294.000,-
Place bezpośrednie	124.700,-	740.000,-	864.700,-
Inne koszty bezpośrednie	87.000,-	555.000,-	642.000,-
Koszty wydziałowe	43.500,-	370.000,-	413.500,-
Razem	459.200,-	2.755.000,-	3.214.200,-

Koszt produkcji wyrobów kształtuje się jak l : 3. Materiały bezpośrednie wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia produkcji serii wyrobów. Jed-)j nostkowe koszty planowane produkcji wynoszą dla wanien 1.400,-, a dla grzejników 4.000,-. Z raportów produkcji wynikają następujące informacjelj o wielkości produkcji bieżącego okresu:

Wyroby	Produkcja niezakończona na początek bm.			Wyroby goto­we bieżącego miesiąca	Produkcja niezakończona na koniec bm. j —— J
	ilość	% prze­robu	w sztukach		ilość	%prze-robuj JÓ%1 ~5Ó%| _ —— •- ' '""^
Grzejniki żeliwne		100	50%	500			100
Wanny żeliwne		100	80%	400			100

Polecenia:

1. Przeprowadzić obliczenia kalkulacyjne w przekroju pozycji kalkulacyjnych.

2. Zaksięgować wyniki rozliczenia kosztów i przyjęcie wyrobów do magazynu.,

Zadanie 3.3.37. (A.K.) : Na koniec okresu sprawozdawczego na koncie „Koszty produkcji podsta* wowej w przedsiębiorstwie „Karman-Needs" figurują następujące koszty-

_ materiały bezpośrednie _ płace bezpośrednie _ obróbka obca _ koszty wydziałowe

42.000,-

15.400,- •'.•'. 5.400,-23.100,-85.900,-

P yedsiębiorstwo wytwarza blachę aluminiową grubości l mm oraz blachę .nierdzewną grubości 1,3 mm. Całość materiałów potrzebnych do produkcji bu rodzajów blach wydaje się z magazynu z chwilą rozpoczęcia produkcji w ilości 3 miary technologiczne na blachę l mm i 5 na blachę 1,3 mm. Kosz­ty robocizny bezpośredniej oraz koszty wydziałowe dzieli się między wyro­by w relacji l : 2. Obróbce obcej poddawana jest wyłącznie blacha pierwsza, przy czym obróbka obca jest ostatnią operacją produkcyjną, a jej koszty ob­ciążają wyłącznie produkcję towarową. Na początek okresu nie było pro­dukcji niezakończonej, a w bieżącym miesiącu wytworzono:

- 180 ton blachy 1,0 mm oraz 20 ton przerobionych w 50%

- 250 ton blachy 0,8 mm oraz 50 ton przerobionych w 80% Produkcja niezakończona wyceniana jest na poziomie technicznego kosz­tu produkcji.

Polecenia:

1. Przeprowadzić kalkulację kosztów i wynikające stąd możliwe księgowania.

Zadanie 3.3.38. (A.K.)

Przedsiębiorstwo Przemysłu Lekkiego „Karman-Florenti" produkuje skarpety frotte, półfrotte, gładkie, w atrakcyjne wzory i kolory. Produkcja odbywa się na najnowszych komputerowych maszynach włoskich. W ubie-gfym miesiącu uruchomiono jeszcze produkcję getrów sportowych na bazie takich samych surowców i maszyn. Doświadczalnie ustalone koszty wytwa­rzania skarpet i getrów są proporcjonalne do ich cen zbytu, które wynosiły: dla skarpet 20,-, a dla getrów 60,-.

Produkcja w toku na początek okresu wyniosła:

- 100 par skarpet przerobionych w 70%,

-200 par getrów przerobionych w 40%.

W bieżącym miesiącu przyjęto do magazynu wyrobów gotowych: - skarpety w ilości 200 par,

-getry _w ilości 300 par.

Remanent produkcji w toku na koniec okresu wynosił: ~60 par skarpet przerobionych w 50%

80 par getrów przerobionych w 50%. Koszty produkcji w bieżącym miesiącu

przedstawiały się następująco:

92

93

Pozycje kalkulacyjne	Produkcja w toku na początek okresu	Koszty dotyczące b.o.
Materiały bezpośrednie	6.200,-	16.920,-
Płace bezpośrednie	12.400,-	33.840,-
Inne koszty bezpośrednie	12.400,-	33.840,-
Koszty wydziałowe	30.600,-	84.600,- .j
Razem	61.600,-	169.200,- ;<

Polecenia:

7. Przeprowadzić stosowne wyliczenia ustalające jednostkowy koszt produkcją wyrobów, wiedząc, że przy wycenie wyrobów przyjęto zasadę, że odrębnie usta'" się wartość wyrobów wytworzonych w calości w okresie sprawozdawczym i odręf} nie wyrobów, których produkcję rozpoczęto w okresie poprzednim i zakończa w okresie sprawozdawczym.

Zadanie 3.3.39. (A.K.)

Wybrane konta Przedsiębiorstwa Przemysłu Maszynowego „Karman-West" zajmującego się produkcją tokarek i obrabiarek oraz drobnych urządzeń pomiarowych wykazywały na koniec okresu sprawozdawczego następujące salda:

- Koszty bezpośrednie produkcji podstawowej 364.000,-;

- Koszty bezpośrednie i pośrednie działalności pomocniczej: wydział elektrowni 19.750,-kotłowni 5.450,-stolarni 107.400,-

razem 132.600,-

132.600,-

- Koszty wydziałowe 230.600

- Koszty zarządu 342.800

Dane o produkcji i kierunkach świadczeń produkcji pomocniczej przed­stawia poniższy wykaz:

— ————————————————— Kierunki świadczeń	Wydziały pomocnicze
	Elektrownia	Kotłownia
Elektrownia	—	2.500 m^3 __
Stolarnia	3.000 kWh	10.000 m^3 __
Kotłownia	5.000 kWh	— _____
Produkcja podstawowa	22.000 kWh	40.000 m^3 _____
Zarząd	10.000 kWh	20.000 m^3 __ .
Razem	40.000 kWh	72.500 m^3 ^J

planowany koszt wytworzenia l m³ pary wynosi 0,10. Wydział stolarni wy­produkował w bm. 200 sztuk opakowań dla urządzeń małych i 600 sztuk dla urządzeń większych. Opakowania „małe" wykorzystywane są przez przed­siębiorstwo i traktuje się je jako zapasy materiałowe. Opakowania „większe" przeznaczone są do sprzedaży i zaliczane do produkcji towarowej. Koszty wytworzenia opakowań kształtują się proporcjonalnie do ich pojemności. Ich relację można przedstawić jako stosunek 2 : 3. Cena ewidencyjna opa­kowania mniejszego wynosi 105,-, a jednostkowy koszt produkcji opakowa­nia większego - 160,-.

Polecenia:

1. Rozliczyć koszty wydziałowe produkcji pomocniczej po stawce częściowo pla­nowanej, a częściowo rzeczywistej.

2. Zaksięgować wyniki rozliczeń produkcji pomocniczej.

Zadanie 3.3.40. (A.K.)

Przedsiębiorstwo Przemysłu Tekstylnego „Karman-Zefir" oferuje tkani­ny tekstylne w szerokim wyborze, w pełnej gamie kolorów i o wysokiej ja­kości. Od dłuższego czasu „ZEFIR" produkuje jedwabie.

Na koniec bieżącego miesiąca księgi rachunkowe tego przedsiębiorstwa wykazują następujące salda:

- Koszty bezpośrednie produkcji podstawowej faza I - przędzalnia i farbiarnia 65.340,-faza II - tkalnia 23.760,-

- Koszty wydziałowe

wydział przędzalniczo-farbiarski 32.670,-wydział tkalniczy 11.880,-

W bieżącym miesiącu w fazie I wytworzono 900 kg przędzy jedwabnej i 400 kg przerobionej w 50%. Do fazy II przekazano 600 kg przędzy. W fa­zie II wytworzono 500 m tkaniny, którą przekazano do magazynu. Rema­nentu półfabrykatów i produkcji w toku na początek okresu nie było. Polecenia:

1- Skalkulować koszt produkcji przędzy i wyrobów gotowych, stosując metodę Półfabrykatową.

2- Przeprowadzić księgowe rozliczenia kosztów produkcji.

Zadanie 3.3.41. (A.K.)

abryka Naczyń Kuchennych „Karman-Pamir" wytwarza w dwóch fazach

rodukcji (pokrywających się z wydziałami produkcyjnymi) garnki ku-

chenne emaliowane i ocynkowane. Faza I - obejmuje wytwarzanie półfabry-

94

95

katów garnków ze specjalnej blachy w stanie nieuszlachetnionym. Faza II • wytworzone w fazie I półfabrykaty poddaje dalszemu przerobowi i w żale ności od zastosowanych zabiegów produkcyjnych uzyskuje się z każde sztuki półfabrykatu garnek emaliowany lub ocynkowany. Surowce do pr dukcji w fazie I wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia produkcji. N| koniec miesiąca konto „Koszty produkcji podstawowej" wykazuje następi jące koszty:

Pozycje kalkulacyjne	Fazal			Fazall		1 '1
	Produkcja w toku na początek okresu	Koszty bieżącego okresu	Produkcja w toku na początek okresu	Koszty bieżącego okresu	Razem
Materiały bezpośrednie		72.000,-	144.000,-	16.200,-	—	232.200,-
Place bezpośrednie		48.000,-	179.960,-	1.800,-	239.120,-	468.880,-
Półfabrykaty			—	42.000,-	—	42.000,-
Razem		120.000,-	323.960,-	60.000,-	239.120,-	743.080,-

Koszty pośrednie, wydziałowe wynosiły w bieżącym okresie w:

wydziale I 31.240,-

wydziale II 64.680,-

Koszt wytworzenia w fazie II wyrobów emaliowanych i ocynkowanycl

kształtują się jak 2 : 3. Przy przekazywaniu wyrobów ocynkowanych do ma

gazynu kontrola techniczna stwierdziła 10 sztuk braków nienaprawialnycŁ

Do magazynu materiałów przyjęto odpadki uzyskane z wybrakowanych'

robów (złom) o wartości 7.800,-. Z raportów produkcyjnych wynikają nastę

pujące dane:

	Fazal	Faza II
		Garnki emaliowane	Garnki ocynkowane
Remanent początkowy produktów	200 szt w 50%	50 szt w 50%	—
Przekazano do fazy II	500 szt	—	— -l
Wyroby gotowe b.o.	—	300 szt	200 szt
Remanent końcowy	100 szt w 40%	—	50 szt w 20%

Polecenie:

1. Przeprowadź kalkulację kosztów metodą bezpółfabrykatową i pólfabryka-tową.

2. Oceń prawidłowość doboru metody kalkulacji do specyfiki działalności pr®'] kladowego przedsiębiorstwa.

Zadanie 3.3.42. (A.K.)

Przedsiębiorstwo wytwórcze „Karman-Super" oferuje swoim odbior­com materiały najnowszej generacji do wystroju mieszkań, sklepów, re­stauracji, biur, banków, hoteli. Produkty przedsiębiorstwa zachowują eu­ropejski styl i bardzo dobrą jakość. W ubiegłym miesiącu przedsiębior­stwo rozpoczęło produkcję dwóch zleceń: zlecenie 101 obejmujące 100 szt rolet antywłamaniowych o określonych przez odbiorcę jednakowych wy­miarach oraz zlecenie 102 dotyczące 200 litrów ekologicznie czystego la­kieru akrylowego. W końcu okresu na kartach kalkulacyjnych zleceń za­rejestrowane były następujące koszty przed rozliczeniem kosztów pośred­nich:

	Zlecenie 101			Zlecenie 102
	Rp	Kb.o.	Razem	Rp	Kb.o.	Razem
Materiały bezpośrednie	9.300,-	12.000,-	21.300,-	__	13.380,-	13.380,-
Płace bezpośrednie	37.200,-	30.000,-	67.200,-	__	71.520,-	71.520,-
Inne koszty bezpośrednie	46.500,-
Koszty wydziałowe	18.600,-
Razem	111.600,-	42.000,-	88.500,-	—	84.900,-	84.900,-

Metody rozliczania kosztów pośrednich nie zostały zmienione w bieżącym miesiącu; dolicza się je w sposób stosowany w okresie ubiegłym. Zlecenia zostały zakończone.

Polecenia:

1. Przeprowadzić kalkulację kosztów produkcji wyrobów wytwarzanych na wy-*ej wymienione zlecenia.

2. Dokonać księgowego rozliczenia kosztów produkcji.

Zadanie 3.3.43. (A.K.)

^{Na skutek awarii w wydziale produkcyjnym Przedsiębiorswta Przemysłu Motoryzacyjnego "karman - Camaz"} zostały zniszczone wyroby gotowe: 30 kompaktowych węzłów cieplnych z pełną automatyką i licznikiem ciepła oraz 50 głowic do zaworów termostatycznych. Specjalna komisja zajmuje się oszacowaniem straty, jaka poniosło z tego tytułu przedsiębiorstwo. Wiadomo, że ,,Camaz" produkuje tylko dwa różne rodzaje wyrobów (węzły i głowice) na zlecenia nr 43 i 44. Kosztybezpośrednie produkcji w bieżącym miesiącu wynosiły:

96

97

	Zlecenie 43	Zlecenie 44
Materiały bezpośrednie	59.955,-	40.000,-
Płace bezpośrednie	50.000,-	80.000,-
Razem	109.955,-	120.000,-

±xai.v~iii . - ~ -.-__ ,

Koszty wydziałowe poniesione w bieżącym miesiącu (6.500,-) rozlicza siei na zlecenie proporcjonalnie do robocizny bezpośredniej. ''

W okresie sprawozdawczym wytworzono: węzłów cieplnych - 100 szt. gc towych i 140 sztuk przerobionych w 25%, zaworów - 300 szt. gotowych i 2001 sztuk przerobionych w 50%. Materiały zużywane w produkcji wydawane ^s sukcesywnie.

Polecenia:

1. Obliczyć, jaką stratę ponioslo przedsiębiorstwo.

2. Odtworzyć zapisy, jakie powinny być dokonane w bieżącym miesiącu na koń* tach kosztów i kontach korespondujących.

Zadanie 3.3.44. (A.K.)

Przedsiębiorstwo Przemysłowe „Karman-Can-Poł" posiada jeden wydział produkcyjny, w którym wytwarza plastykowe półki łazienkowe (rozbieralne) o długości 0,75 m oraz kryształowe lustra o wymiarach 60 x 100 cm. W bieżącym miesiącu na poniższych kontach zarejestro­wano następujące koszty:

Koszty bezpośrednie produkcji podstawowej Koszty wydziałowe Koszty zarządu Braki

Na koncie „Braki" zaksięgowano koszty płac bezpośrednich poniesione w związku z naprawą wybrakowanych półek. Koszty bezpośrednie zarejeij strowane na kartach kalkulacyjnych poszczególnych wyrobów wykazują: Pozycje kalkulacyjne______ l Półki l Lustra l Razem

198.000,-

76.000,-

56.400,-

2.000,-

Materialy bezpośrednie

Płace bezpośrednie

22.000,-

102.000,-

53.000,-

126.000,-

74.000,-

Razem l 45.000,- l 155.000,- l 200.000,-Koszty wydziałowe rozlicza się w stosunku do kosztów bezpośredniej wytwarzania wyrobów gotowych i naprawy braków. W bieżącym okresi| wyprodukowano: 100 półek, w tym 5 półek stanowiło braki ostateczne, 2Ql luster oraz 50 luster zaawansowanych z punktu widzenia materiałów bej pośrednich w 100%, płac bezpośrednich w 40%, kosztów wydziałowyc w 40%. (Produkcję niezakończoną wycenia się w planowanym technic nym koszcie wytworzenia). Jednostkowe planowane koszty wytwarzani wynosiły: »

Pozycje kalkulacyjne	Półki	Lustra
Materiały bezpośrednie	25,-	400,-
Płace bezpośrednie	20,-	250,-
Koszty wydziałowe	24,-	300,-
Razem	69,-	950,-

Polecenia:

1. Przeprowadzić kalkulację wytworzonych wyrobów w przekroju pozycji kal­kulacyjnych.

2. Dokonać księgowań związanych z rozliczeniem kosztów produkcji i z przyję­ciem wyrobów do magazynu.

Zadanie 3.3.45. (A.K.)

Zakłady Meblowe „Karman-Gabinet" oferują produkcję ekskluzyw­nych mebli biurowych na zlecenia odbiorców. W ofercie produkcyjnej za­kładów wymienia się między innymi zestawy gabinetowe, sekretarskie, me­ble komputerowe, kasy pancerne, fotele obrotowe i krzesła. Zapewnia się także pomoc przy projektowaniu, transporcie i montażu. W bieżącym mie­siącu na zlecenie poważnego kontrahenta rozpoczęto produkcję 100 kas pancernych (zlecenie 10) oraz 100 foteli i 50 krzeseł (zlecenie 11).

Salda kont syntetycznych na koniec miesiąca (po rozliczeniu kosztów produkcji pomocniczej) były następujące:

materiały bezpośrednie 150.000,-

płace bezpośrednie 250.000,-

koszty wydziałowe 125.000,-Braki:

materiały bezpośrednie 5.000,-płace bezpośrednie 10.000,-Koszty bezpośrednie produkcji w rozbiciu na zlecenia:

	Zlecenie 10	Zlecenie 11	Zlecenie 12	Razem
Pozycje kalkulacyjne	100 kas pancernych	100 foteli i 50 krzeseł	Naprawa braków (kas)
Materiały bezpośrednie	50.000,-	100.000,-	5.000,-	155.000,-
płace bezpośrednie	100.000,-	150.000,-	10.000,-	260.000,-
razem	150.000,-	250.000,-	15.000,-	415.000,-

Koszty wydziałowe doliczane są do bezpośrednich kosztów wytwarzania

poszczególnych zleceń (10 i 11) prporcjonalnie dopłac bezpośrednich. Zlecenie nr 12 zostało uruchomione celem naprawy braków wykrytych w trakcie produkcji zlecenia nr 10.

98

99

Wykryte braki (10 szt.) zostały naprawione i zlecenie nr 3 zakończone! W toku naprawy braków uzyskano odpadki o wartości 2.500,-. Koszty na prawy braków rozlicza się po technicznym koszcie wytworzenia. Zlecenie nr 10 zostało częściowo zakończone; do magazynu przekazano 50 kas pan*j cernych. Zlecenie nr 11 ukończono całkowicie. W ramach tego zlecenia! krzesła i fotele wytwarzano z podobnych surowców. Koszty produkcji tychl wyrobów są proporcjonalne do ich ciężaru i można je określić relacją 3 : 4. Jednostkowy planowany koszt wytworzenia wyrobów przedstawiał się na­stępująco:

kasa pancerna 2.400,-

krzesło 2.290,-

fotel 3.060,-

Polecenia:

1. Skalkulować i wycenić rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobów gotowych

2. Wycenić wartość remanentu końcowego produkcji.

3. Dokonać odpowiednich księgowań związanych z rozliczeniem kosztów i przy­jęciem wyrobów do magazynu.

Zadanie 3.3.46. (A.K.)

W przedsiębiorstwie produkcyjnym „Karman-Norma Płacowa" wykona­no 30 sztuk pewnych detali. Norma zużyci* materiałów na jeden detal wy­nosi l kg materiałów po 9 zł. Koszt normatywny materiałów na 30 sztuk wy­nosi wiec (30 kg x 9) 270,-. Rzeczywiste zużycie natomiast, jak wynika z do­kumentacji produkcyjnej, wniosło 280 zł i dotyczyło 28 kg surowca, za któ­ry płacono po 10 zł.

Polecenie:

Mając powyższe informacje, należy określić wartość odchylenia lącznego oraz ustalić jego przyczyny. (Przekroczenie normatywu wskutek wyższych cen materia-Iow; oszczędność wskutek zużycia mniejszej ilości tychże mateńalów).

Zadanie 3.3.47. (A.K.)

W przedsiębiorstwie produkcyjnym „Karman-Norma Czasowa" norma, czasowa na wykonanie obróbki mechanicznie) l sztuki produkowanego de­talu wynosi 20 minut pracy pracownika zaszeregowanego do grupy VI, dla której stawka za godzinę wynosi 10 zł. Pracę te powierzono jednak czaso­wo pracownikowi grupy VIII o stawce godzinowej 15 zł. Pracownik ten konał w ciągu 8 godzin 30 sztuk detali i otrzymał wynagrodzenie (8 x 120 zł.

Polecenie;

Mając passze informacje, należy określić wartość odchylenia lącznego oraz ustalić jego przyczyny. (Oszczędność wskutek większej wydajności pracy; przekro­czenie wskutek zastosowania wyższej stawki piać).

Zadanie 3.3.48. (A.K.)

W przedsiębiorstwie produkcyjnym „Karman-Norma Kosztów Pośred-pich" koszty preliminowane wydziału A wynosiły 1.000, a rzeczywista suma j<osztów 1.200. Normatywny koszt robocizny zaplanowanej produkcji wyno­sił 4.000, natomiast normatywny koszt robocizny przy rzeczywistej produk-_c:ji - 4.100. Normatywny narzut kosztów wydziału A w stosunku do roboci-^ny normatywnej według planu produkcji określa następująca relacja: (1.000 xl 00): 4.000 = 25%.

Polecenie:

Mając powyższe informacje, ustalić odchylenia rzeczywistych kosztów pośred-_niich od kosztów normatywnych oraz określić wartość odchyleń spowodowanych przekroczeniem planu produkcji oraz innymi czynnikami.

Zadanie 3.3.49. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman-Kalkulacja Standardowa" normatywny (stan-d^rdowy) rachunek kosztów stosuje z powodzeniem od kilku lat. W bieżą­cy/m roku zmienił się główny księgowy. Nowy też jest kierownik działu kosz­towego. W swojej wcześniejszej karierze nie mieli wcześniej do czynienia z Rachunkiem kosztów standardowych. Twoim zadaniem jest zweryfikować iclh wyliczenia i tym samym pomóc im w uporaniu się z tym problemem. Masz do dyspozycji następujące założenia i dane wyjściowe:

• Przedsiębiorstwo wytwarza dwa wyroby x i y. Produkcja przebiega przez oVa wydziały, przy czym w wydziale I powstają półfabrykaty przetwarzane w ^wydziale II na wyroby gotowe.

•* Odchylenia od kosztów normatywnych oraz różnice z tytułu zmiany nojrm zużycia materiałów i robocizny odnosi się proporcjonalnie do kosztu noirrnatywnego wyrobów.

•'Koszty pośrednie są gromadzone na wspólnym koncie jako „koszty ogólne".

• ' redukcje niezakończona i braki na półfabrykatach wycenia się według "Dokazującego }<_osztu normatywnego. D^ne wyjściowe: 1.^Normatywny koszt jednostkowy przed i po zmianie norm przedstawio-

100

Koszty normatywne na jednostkę wyrobu		Na koniec ubiegłego okresu		Na początek nowego okresu
		x	y	x	y
Matateriały bezpośrednie	wydz. I	130,-	100,-	120,-	100,-
	wydz. II	70,-	60,-	70,-	60,-
Koszty zakupu	wydz. I	13,-	10,-	12,-	10,-
	wydz. II	7,-	6,-	7,-	6,-
Place bezpośrednie	wydz. I	60,-	80,-	58,-	80,-
	wydz. II	160,-	120,-	150,-	120,-
Koszty pośrednie	wydz. I	120,-	160,-	116,-	160,-
	wydz. II	256,-	192,-	225,-	180,-
Razem		816,-	728,-	758,-	716,-

3. W ciągu okresu poniesiono następujące koszty:

Koszty bezpośrednie obliczono zgodnie z obowiązującymi w obu okresach normami. Koszty zakupu i koszty ogólne obliczono następująco:

Pozycja kosztów	Podstawa rozliczenia	Okres
		ubiegly	bieżący
Koszty zakupu	materiały bezpośrednie	10%	10%
Koszty pośrednie	płace bezpośrednie
wydz. I		200%	200%
wydz. II		160%	150%

2. Koszty produkcji w toku na koniec ubiegłego okresu (według kosztów normatywnych)

Pozycje kosztów			Na koniec ubiegłego okresu	Na początek nowego okresu
Materiały bezpośrednie	wydz. I	1.650,-		1.500,-
	wydz. II	530,-		530,-
Koszty zakupu	wydz. I	165,-		150,-
	wydz. II	53,-		53
Płace bezpośrednie	wydz. I	800,-		700.
	wydz. II	600,-		580
Koszty pośrednie	wydz. I	1.600,-		1.400,-__
	wydz. II	960,-		870
Razem			6.358,-	5.783

f

Pozycje kosztów	Wydz. I				Wydz. II			Razem
	Kn	O	Krz	Kn		0	Krz	Krz
Materiały bezpośrednie	9.400,-	- 250,-	9.150,-	5.000,-		- 200,-	4.800,-	13.950,-
Koszty zakupu								1.224,-
Odchylenia od cen ewidencyjnych								540,-
Piace bezpośrednie	5.200,-	680,-	5.880,-	9.600,-		+ 380,-	9.980,-	15.860,-
Koszty pośrednie			10.300,-				15.100,-	25.400,-
								55.894,-

Kn - koszty normatywne, O - odchylenia, Krz - koszty rzeczywiste

4. W okresie obrachunkowym wytworzono: 40 szt. wyrobów X, 30 szt. wy­robów Y oraz ujawniono 2 sztuki braków ostatecznych na półfabrykatach nieprzedstawiających żadnej wartości odpadkowej. Zgodnie z normatywną wyceną ustalono koszt jednej sztuki braku następująco:

- materiały bezpośrednie na wydz. I 120,-

- płace bezpośrednie na wydz. I 58,-.

5. Produkcję w toku na koniec bieżącego okresu obliczono zgodnie z obo­wiązującymi normami:

	Wydz. I	Wydz. II	Razem
materiały bezpośrednie	2.860,-	930,-	3.790,-
koszty zakupu	286,-	93,-	379,-
płace bezpośrednie	1.064,-	580,-	1.644,-
koszty pośrednie	2.128,-	870,-	2.998,-
— —— ___	6.338,-	2.473,-	8.811,-

Polecenia:

1 Ustalić rzeczywisty koszt produkcji zakończonej oraz koszt produkcji wtoku.

2. Zaksięgować rozliczenie kosztów, przymując, że ceną ewidencyjną wyrobów jest ich normatywny.

3. Przeprowadzić kalkulację kosztu rzeczywistego 1 szt wyrobu X, korygujac jednostkowy koszt normatywny o odchylenia od norm i rożnice z tytułu zmian kosztu normatywnego.

Zadanie 3.3.50. (A.K)

Przedsiebiorstwo przmysłowe "Karman-Eska" produkuje z tego samegomateriału trzy rodzaje wyrobów: A;B; i C. „Produkcja podstawowa" w bm. wynikają następujące informacje:

102

103

1) wartość produkcji w toku na początek miesiąca:

- koszty materiałowe 14.500,-

- pozostałe koszty 6.870,-

2) koszty bieżącego okresu:

-materiały 40.500,-

- pozostałe koszty 86.130,-

Przy produkcji wyrobu A i B materiały są zużywane w całości w momen­cie rozpoczęcia produkcji każdej sztuki wyrobu, a przy produkcji wyrobu C - sukcesywnie. Koszty materiałowe poszczególnych wyrobów są proporcjo­nalne do wagi tych wyrobów (wyrób A jest dwa razy cięższy niż wyrób B, a cztery razy niż wyrób C), natomiast pozostałe koszty kształtują się propor­cjonalnie do czasu pracy niezbędnego na ich wytworzenie (pracochłonność«| wyrobu A jest trzy razy mniejsza od wyrobu B, a dwa razy większa niż wy-|H robu C). Ilość produkcji za ten sam okres kształtowała się następująco: *

• produkcja w toku na początek okresu:

- wyrób A 400 szt. o zaawansowaniu w kosztach w 25%

- wyrób C 500 szt. o zaawansowaniu w kosztach w 80%

• produkcja zakończona danego okresu:

-A 1.200 szt.

- B 750 szt.

-C 1.000 szt.

• produkcja w toku na koniec okresu:

- A 800 szt. o zaawansowaniu w 50%

- B 250 szt. o zaawansowaniu w 40%

Polecenie:

L Na podstawie powyższych informacji należy dokonać kalkulacji jednostkowe­go (przeciętnego kosztu wytworzenia) poszczególnych produktów.

Zadanie 3.3.51. (A.K.)

Browar „Karman-Pigwa" wytwarza w okresie sprawozdawczym jeden tunek piwa. Produkcja przebiega przez 4 fazy odpowiadające organizacyj| nie następującym wydziałom produkcji podstawowej: warzelnia, fermen townia, leżakownia i obciąg beczkowy. Ewidencję prowadzi się według fa produkcyjnych. Informacja o produkcji w toku przedstawia się następująco- «

Produkcja w toku na początek okresu	Razem	Materiały	Place	Koszty wydziałowe	Ilość (h}L
Fermentownia	4.100,-	2.000,-	900,-	1.200,-
Leżakownia	13.955,-	8.800,-	2.155,-	3.000,-	250
	18.055,-

W bieżącym okresie zarejestrowano następujące wartości: 1. Rozdzielnik zużycia materiałów • bezpośrednie

warzelnia	fermentownia	leżakownia	obciąg
" sTóbo,-	220,-	1.250,-	350,-

2. Rozdzielnik płac i narzutów na płace • bezpośrednie

warzelnia	fermentownia	leżakownia	obciąg
1900,-	1.320,-	920,-	1.750,-

3. Rozdzielnik pozostałych kosztów wg rodzaju: • pośrednie

warzelnia	fermentownia	leżakownia	obciąg
190,-	120,-	420,-	200,-

• koszty ogólnozakładowe 220,-

• produkcja pomocnicza 100,-

• koszty przyszłych okresów 400,-

4. Z rozliczenia produkcji pomocniczej przypada na: fermentownię 500,-obciąg 280,-koszty ogólnozakładowe 180,-koszty przyszłych okresów 340,-

5. Stawka rezerwy na remonty planowane na wydziale obciągu 120,-

6. Z warzelni otrzymano wysłodki o wartości 500,-

7. Przeniesienie kosztów wydziałowych

warzelnia	fermentownia	leżakownia	obciąg
3.600,-	2.340,-	2.425,-	2.100,-

8. Według raportów produkcyjnych z warzelni otrzymano 1000 hl brzecz-¹ piwnej i przekazano w całości do fermentowni. Zaniki produkcyjne

^w fermentowni wyniosły 80 hl. Produkcja w toku na koniec miesiąca wyno­si 220 hl.

• lozostała część piwa przeszła do leżakowni. Produkcja w toku w leża-°wni

na koniec miesiąca wynosi 350 hl.

°w sąca wynos . • Pozostałą część oddano do obciągu. . ' ^rzyjęto do magazynu produkcję gotową w ilości 700 hl piwa po kosz-^e Planowanym 66,- za hl 46.200,-

104

105

12. Wyksięgowano rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobów gotowych 42.700,-

13. Wyksięgowano odchylenia od kosztów planowanych 3.500,-

Polecenie:

Przedstaw ewidencję operacji wynikających z powyższego opisu i przeprawa stosowny rachunek kalkulacyjny.

Zadanie 3.3.52. (A.K.)

Fabryka Sprzętu Domowego „Karman-Metax" produkuje w długich se­riach różne artykuły gospodarstwa domowego. Aktualnie odbywa się w peł­ni zautomatyzowana produkcja robotów kuchennych jednego typu. W bie­żącym miesiącu na odpowiednich kontach zarejestrowano następujące koszty poniesione w związku z tą produkcją: koszty bezpośrednie 158.840,-i koszty pośrednie 25.080,- (w tym zmienne 5.000 i uzasadnione normalnym,, poziomem działania koszty stałe 4.500,-). •jj

Produkcja tego miesiąca to 1.000 gotowych robotów kuchennych oraz 15 niezakończonych (wykonanych w 30%). Produkcja niezakończona wycenia­na jest na poziomie pełnego kosztu wytworzenia. Cena ewidencyjna l szt. wyrobu wynosi 140,-. W bieżącym okresie zarejestrowano także koszty! sprzedaży 800 szt. tegoż wyrobu w wysokości 24.000,- oraz koszty zarządujf 5.000,-. Cena zbytu robotów w tym okresie kształtowała się na wyższym niż zwykle poziomie i wynosiła 360,-.

Polecenia:

1. Określ koszt wytworzenia wyrobów gotowych i produktów niezakończonychi

2. Dokonaj księgowego rozliczenia kosztów produkcji.

3. Zarejestruj również wszystkie zdarzenia gospodarcze wynikające z pc szych założeń.

4. Oceń prawidłowość doboru metody do specyfiki działalności przykładowe przedsiębiorstwa.

Zadanie 3.3.53. (A.K.)

W przedsiębiorstwie produkcyjnym „Karman-Amica" zajmującym produkcją specjalistycznych narzędzi chirurgicznych na koniec roku rozliczeniu kosztów wydziałowych obroty wybranych kont przedstawiały! następująco: „Rozliczenie kosztów produkcji" dt 24.000,- i et 24.000,-. »t chylenia od kosztu planowanego wyrobów gotowych" et 1.600,-.

Ponadto wiadomo, że produkcji niezakończonej na początek okresu było, na stan końcowy produkcji niezakończonej składa się 6 szt. narz o 40% zaawansowaniu w kosztach, 7 szt. narzędzi o 80% zaawansov w kosztach. Planowany jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu gotowe

wynosi 700,-, a produkcja niezakończona wyceniana jest na poziomie pełne­go kosztu wytworzenia.

Polecenia:

1. Odtwórz kalkulację kosztów, która musiała mieć tu miejsce.

2. Rozlicz ewidencyjnie koszty produkcji.

Zadanie 3.3.54. (A.K.)

Koszty produkcji podstawowej poniesione przez Pracownię Złotniczą „Karman-Anida", wytwarzającą na specjalne zamówienia kontrahenta z Arabii Saudyjskiej partię bransolet złotych o identycznym splocie i wadze, wynosiły w bieżącym okresie 500.940,-. Z tego materiały bezpośrednie kosz­towały 359.980,-, płace bezpośrednie naliczono o wartości 60.400,-, ponie­siono inne koszty bezpośrednie o wartości 50.400,- i koszty pośrednie (zmienne i stałe) 30.160,-.

W styczniu przekazano do skarbca 80 szt. bransolet po cenie ewidencyj­nej 6.030,- za szt. Produkcja niezakończona (wyceniana na poziomie kosz­tów zużytych materiałów bezpośrednich) na koniec stycznia obejmowała 2 bransolety. Materiały bezpośrednie wydawane są w całości z chwilą rozpo­częcia procesu produkcyjnego.

Polecenia:

1. Sporządź kalkulację kosztów wytwarzanych bransolet.

2. Zarejestruj otrzymane wyniki.

Zadanie 3.3.55. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman-Taran" wytwarza zabawki dziecięce z mas pla­stycznych. W bieżącym okresie produkuje piłki do tenisa. W związku z tą Produkcją poniesiono następujące koszty: materiały bezpośrednie -20.000,-, place bezpośrednie 13.000,-, pozostałe koszty bezpośrednie 5.000,-^{oraz z}mienne i stałe koszty pośrednie o wartości 1.000,-. Ponadto zarejestro­wano poniesienie nakładów okresów przyszłych 800,- oraz utworzenie re-erwy na wydatki w okresach przyszłych (z powodu prowadzonego okreso-remontu maszyny) 120,-. Produkcję niezakończona na koniec okresu wycenia sie po planowanym (zasadnym technologicznie) koszcie zużycia ^matenałów na 1.800,-.

Polecenia:

• stal koszt wytworzenia wyrobów w bm.

• rozlicz koszty produkcji.

106

Zadanie 3.3.56. (A.K.)

W bieżącym okresie w Fabryce Części Zamiennych »Karman-Śruhk » w związku z produkcja jednorodnych części zamiennych zarejestrow * w b.o. następujące koszty: °

Pozycje kalkulacyjne kosztów	Planowany jednostkowy koszt produkcji	• —— — — . Koszty w bieżącym miesiącu
Materiały bezpośrednie	800,-	182^000^ "
Płace bezpośrednie	1.000,-	249^6007
Obróbka obca	1.500,-	351.000,-
Zmienne i stałe koszty pośrednie (wydziałowe)	700,-	127.600,-
Razem	4.000,-	910.200,-

W bieżącym okresie wytworzono 220 szt. wyrobów gotowych oraz 80 szt. półfabrykatów zaawansowanych w 50% z punktu widzenia kosztów ponie­sionych w b.o. Materiały bezpośrednie wydawane są do produkcji sukcesyw­nie. Cena ewidencyjna wyrobów gotowych wynosi 35,-.

Polecenia:

1. Skalkulować i rozliczyć koszty produkcji, a także ustalić jednostkowy i łącz­ny koszt wiosny sprzedaży, wiedząc, że wycena produktów niezakończonych prze­prowadzana jest w tym przedsiębiorstwie na poziomie kosztów bezpośrednich oraz że w b.o. sprzedano 3/4 produkcji gotowej i 8 szt. półfabrykatów.

2. Przeprowadzić analizę jednostkowego kosztu produkcji: rzeczywistego i pla­nowanego.

Zadanie 3.3.57. (A.K.)

Spółka z o.o. „Karman-Karo" produkuje masowo zapalniczki piezoelek­tryczne do gazu. Zużycie materiałów następuje sukcesywnie. Na koncie „Produkcji podstawowej" zarejestrowano następujące koszty:

Pozycje kalkulacyjne kosztów	Stan dotyczący produkcji niezakończonej w ubiegłym okresie	Koszty w bieżącym miesi*^0"
Materiały bezpośrednie	900,-	25.000
Płace bezpośrednie	480,-	15.000
Zmienne i stałe koszty pośrednie (wydziałowe)	160,-	5.400.
Razem	1.540,-	45.400

nółki oczekuje znacznej obniżki kosztów produkcji z powodu zautomatyzowanej linii produkcyjnej. W związku z tym zobligo-czescio rj_nansowo-księgowy do sumiennego, comiesięcznego kalkulowa-

^watr yTÓw produkcji i odnotowania jej wyników na specjalnie przygoto-ni/ł kos^Lw * _t , , tego celu tablicy-wykresie.

produkcyjnych i dokumentów magazynowych wynikają nastę-

^ n początkowy produkcji niezakończonej stanowiło 200 szt. wyrobów

ntowanych w 40% z punktu widzenia absorpcji kosztów, ^ZTdo magazynu przekazano 5.000 szt. wyrobów gotowych,

• rozpoczęto produkcję kolejnych 400 wyrobów (produkcja zaawansowa­na jest w kosztach w 75%),

• jednostkowy planowany koszt takiej gotowej zapalniczki wynosi 10,-.

Polecenia:

1. Skalkulować i rozliczyć koszty produkcji.

2. Przygotować raport dla zarządu w interesującej go kwestii.

Zadanie 3.3.58. (A.K.)

Przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe „Karman-Mniam" produkuje wyśmienite batony orzechowe i masę orzechową w słoiczkach. Produkcja odbywa się na bardzo zbliżonej bazie technologicznej. Koszt wytworzenia wyrobów kształtuje się (wziąwszy pod uwagę wagę produktów finalnych) )ak 3 : 5. Na produkcję bieżącego miesiąca poniesiono nakłady w wysokości (koszty bezpośrednie i pośrednie łącznie) 30.000,-. Produkcji niezakończo­nej na koniec okresu nie było, a w bieżącym miesiącu do magazynu wyro­bów gotowych przyjęto 15.000 szt. batonów i 3.000 słoiczków masy orzecho­wej. Koszt planowany produkcji jednej sztuki wyrobu pierwszego wynosił V a drugiego 5,-.

Polecenia:

• ustal jednostkowe koszty wytworzenia powyższych produktów.

* zaksięguj wyniki kalkulacji.

108

Rozdział

Rachunek kalkulacyjny

standardowych kosztów

bezpośrednich i pośrednich

4.1. Leksykon pojęć

Kalkulacja normatywna (standardowa) (M.P.) Rodzaj kalkulacji wstępnej sporządzanej dla potrzeb zarządzania. Jest to kalkulacja typowa dla produkcji powtarzalnej. Opiera się na kosztach nor­matywnych wynikających z bieżących norm technicznych obowiązujących w momencie jej sporządzania, preliminarzy kosztów pośrednich oraz plano­wanych cen. Efektem kalkulacji normatywnej jest normatywny koszt jed­nostkowy produktu. Kalkulacja normatywna stanowi istotne narzędzie kon­troli kosztów przedsiębiorstwa.

Kalkulacja operatywna (M.P.)

Rodzaj kalkulacji wstępnej sporządzanej dla potrzeb zarządzania. Jest to kalkulacja typowa dla produkcji niepowtarzalnej. Sporządzana jest przed przystąpieniem do produkcji po całkowitym zakończeniu procesu jej przy­gotowania. Kalkulacja ta opiera się na obowiązujących w momencie jej spo­rządzania normach zużycia czynników produkcji, aktualnych cenach i stawkach oraz planowanych narzutach kosztów wydziałowych.

111

Koszt normatywny (standardowy) (M.G.)

Koszty bazujące na zużyciu określonym za pomocą odpowiednich norm. Mogą być one oparte: (1) na stałych w ciągu danego okresu normach zuży­cia charakterystycznych dla początku tego okresu albo też (2) na normach docelowych lub (3) na aktualnie obowiązujących normach zużycia.

Koszt standardowy (A.K.)

Rodzaj kosztu postulowanego, bazujący w zakresie kosztów bezpośred­nich na normach (standardach) technologicznie uzasadnionego zużycia czynników produkcji oraz w zakresie kosztów pośrednich - na budżetach (preliminarzach) tych kosztów. Patrz także: standard kosztów.

Koszty postulowane (M.G.)

Określają zadania dla jednostki gospodarczej jako całości lub dla jej po­szczególnych działów organizacyjnych w zakresie poziomu i struktury kosz­tów jednostkowych. Kosztami postulowanymi mogą być koszty planowane oraz koszty normatywne (standardowe).

Koszty wzorcowe (A.K.)

Koszty postulowane, określone w oparciu o różne ceny/stawki i wielkości naturalne nakładów w zależności od systemu rachunku kosztów, w których mają one zastosowanie. Patrz także: standard kosztów.

Norma zużycia czynników produkcji (E.H.)

Określa liczbowe miary zużycia poszczególnych czynników produkcji zasadne w istniejących warunkach prowadzenia działalności gospodar­czej.

Odchylenia bieżące (A.K.)

Różnice pomiędzy kosztami postulowanymi a kosztami rzeczywistymi po­noszonymi w danym okresie w związku z produkcją lub świadczeniem usług obserwowanym w systemie rachunku kosztów postulowanych. Od­chylenia te występują w dyspozycyjnym wariancie rachunku postulowa­nych kosztów i stanowią zasadniczą podstawę controllingu przyczyn niedo­trzymywania wzorców kosztów, tzw. analizy przyczynowej odchyleń. Patrz: odchylenia z tytułu zmiany norm, odchylenia inwentaryzacyjne.

Odchylenia inwentaryzacyjne (A.K.) ^~^

Różnice pomiędzy ewidencyjną wartością produkcji niezakończonej, określoną w rachunku kosztów postulowanych, a wartością ustaloną przy wykorzystaniu wzorca kosztowego i rzeczywistych, naturalnych jednostek tej produkcji. Odchylenia te występują w dyspozycyjnym wariancie rachun­ku postulowanych kosztów. Patrz: odchylenia z tytułu zmiany norm, odchyle­nia bieżące.

112

Odchylenia z tytułu zmiany norm (A.K.)

Korekty kosztów postulowanych wynikające z aktualizowania norm zuży­cia czynników produkcji. Ich wartość wynika z różnicy pomiędzy pozio­mem kosztu postulowanego obowiązującego dotychczas a poziomem tego kosztu określonego jako niezbędna wartość nakładów, obowiązująca od dnia zmiany wzorca. Odchylenia te występują w dyspozycyjnym wariancie ra­chunku postulowanych kosztów. Patrz: odchylenia bieżące, odchylenia inwen­taryzacyjne.

Rachunek kosztów postulowanych (normatywnych, standar­dowych) (M.P.)

System rachunku kosztów wyróżniony zgodnie z kryterium stopnia nor­mowania kosztów. Uwzględnia charakterystykę kosztów ustalanych dla przyszłego okresu. Jego nazwa uzależniona jest od sposobu ustalania wzor­ca kosztowego: koszt postulowany, standardowy, normatywny. Rachunek kosztów postulowanych polega na ustaleniu kosztów niezbędnych w indy­widualnych warunkach funkcjonowania danej jednostki gospodarującej oraz na podziale rzeczywistych kosztów wytwarzania na dwie części:

• część zgodną z wzorcem,

• część stanowiącą odchylenia od ustalonego wzorca.

Rzeczywiste koszty definiowane są więc tu zawsze jako koszty postulowa­ne korygowane o odchylenia od tych kosztów.

Idea rachunku kosztów postulowanych może być realizowana poprzez wa­riant rozliczeniowy lub dyspozycyjny.

Standard kosztów (A.K.)

Wzorzec struktury i wartości kosztu jednostkowego lub innego agregatu tworzony w celu wykorzystania w rachunku kosztów postulowanych. Stan­dard kosztów to inaczej także normatyw kosztów.

Standardowy (normatywny) koszt wytworzenia produktu (A.K.) Standard kosztów określony dla jednostki wyrobu lub usługi przedsię­biorstwa obejmujący zarówno koszty bezpośrednie, jak i koszty pośrednie jego wytwarzania.

System rachunku kosztów standardowych (M.K.)

Odmiana rachunku kosztów, w której koszty bezpośrednie ustalane są w przekroju produktów na podstawie standardowych cen i standardowego zużycia dla aktualnych rozmiarów produkcji, a koszty pośrednie - na pod­stawie standardowej stawki i standardowego dozwolonego zużycia dla aktu­alnie wykonanych rozmiarów produkcji. Jest ona oparta na sprzężeniu zwrotnym, a dzięki ujawnionym odchyleniom wskazuje na zagrożenia i do­bre strony działania jednostki gospodarczej.

113

Wariant dyspozycyjny rachunku kosztów postulowanych (M.E) Polega na rozszczepieniu każdego składnika kosztów rzeczywistych wy­tworzonej produkcji, na podstawie dokumentacji źródłowej, na część zgodną z kosztem postulowanym oraz odchylenia od tego kosztu. W wa­riancie tym ewentualne odchylenia sygnalizowane są na bieżąco za pomo­cą specjalnych dokumentów. Od razu też analizowane mogą być przyczy­ny ich powstania. Wariant dyspozycyjny rachunku kosztów postulowa­nych stosowany jest w praktyce do rozliczania kosztów bezpośrednich. Koszty pośrednie rozliczane są na ogół przy wykorzystaniu wariantu roz­liczeniowego.

Wariant rozliczeniowy rachunku kosztów postulowanych (M.P.) Polega na rozszczepieniu rzeczywistych kosztów wytworzonej produkcji, na koniec każdego okresu sprawozdawczego na koszty postulowane i od­chylenia. Aby ustalić wysokość odchyleń od kosztu planowanego, należy najpierw ustalić wartość produkcji niezakończonej na koniec rozważanego okresu w wysokości kosztu postulowanego. Następnie, wykorzystując za­leżność, ustala się rzeczywisty koszt wytworzenia produkcji gotowej. W ko­lejnym kroku, porównując koszt rzeczywisty wytworzenia wyrobów i ich koszt postulowany, otrzymuje się odchylenia od kosztu postulowanego. Ustalenie przyczyn powstania odchyleń wymaga przeprowadzenia dodat­kowych analiz.

4.2. Pytania i problemy

4.2.1. Zdefiniuj koszt postulowany.

4.2.2. Omów różnice pomiędzy wariantem rozliczeniowym a wariantem dyspozycyjnym rachunku kosztów normatywnych.

4.2.3. Omów warunki stosowania w praktyce rachunku kosztów standardo­wych.

4.2.4. Wymień i scharakteryzuj etapy kalkulacji kosztów w rachunku kosz­tów normatywnych.

4.2.5. Scharakteryzuj rodzaje odchyleń w rachunku kosztów normatyw­nych.

114

4.2.6. Omów zasady ustalania jednostkowego kosztu normatywnego pro­duktu.

4.2.7. Omów główne przesłanki rozwoju rachunku kosztów postulowa­nych.

4.2.8. Czy zawsze prawdziwe jest twierdzenie: dodatnie odchylenia z tytu­łu zmiany norm są zjawiskiem pozytywnym?

4.2.9. Jak ustalane są standardowe koszty pośrednie?

4.2.10. Scharakteryzuj korzyści wynikające ze stosowania w praktyce ra­chunku kosztów standardowych.

4.2.11. Na czym polega szczegółowy sposób ustalania odchyleń z tytułu zmiany norm?

4.2.12. Omów podstawowe zasady rachunku kosztów postulowanych.

4.2.13. Na czym polega różnica pomiędzy kosztem normatywnym stałym a kosztem normatywnym bieżącym?

4.2.14. W jaki sposób normuje się i rozlicza w rachunku kosztów norma­tywnych koszty braków produkcyjnych?

4.2.15. Podaj przyczyny powstawania odchyleń bieżących w zakresie kosz­tów bezpośrednich i pośrednich produkcji.

4.2.16. Na czym polega różnica ustalenia jednostkowego rzeczywistego kosztu wytworzenia w kalkulacji dotyczącej produkcji jedno- i wie-loasortymentowe j.

4.2.17. Podaj, w jaki sposób ustala się, w rachunku kosztów normatywnych koszt rzeczywisty remanentu końcowego.

4.2.18. Omów potrzebę stosowania standardowego rachunku kosztów w kontekście controllingu i zarządzania kosztami.

4.2.19. Jak oceniasz walory informacyjne jednostkowego kosztu wytworze­nia określonego według procedury standardowego rachunku kosz­tów bezpośrednich i pośrednich?

4.2.20. Czy odchylenia inwentaryzacyjne zawsze świadczą o wystąpieniu ilościowego niedoboru lub nadwyżki produkcji niezakończonej?

115

4.3. Zadania

Zadanie 4.3.1. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Klos" zajmuje się produkcją wyrobów gotowych X. Jednostka stosuje rachunek kosztów normatywnych. Na koniec okresu dyspo- | nuje następującymi danymi liczbowymi dotyczącymi kosztów produkcji:

3. Jednostkowe normatywne koszty bezpośrednie kształtują się następująco:

	Produkcja	Koszty bieżącego okresu		Remanent
	niezakończona
	wyrobu X na			końcowy
Pozycje kalkulacyjne kosztów	początek okre­su (wg kosztu normatywne­go ubiegłego	Koszt normatywny	Odchylenia bieżącego okresu	wyceniony na koniec okresu zgodnie z inwentaryza
	okresu)			cją
Materiały bezpośrednie	2.000,-	50.000,-	+250,-	28.000,-
Płace bezpośrednie	3.000,-	70.000,-	+400,-	22.000,-
Koszty wydziałowe	2.000,-	40.000,-	- 100,-	7.000,-
Razem	7.000,-	160.000,-	+550,-	57.000,-

Ponadto wiadomo:

1. Jednostkowe koszty normatywne wyrobu „X" kształtują się następująco:

a) w bieżącym okresie dla pozycji „materiały bezpośrednie" 10,-, „pła­ce bezpośrednie" 20,-, dla kosztów wydziałowych 15,-

b) w poprzednim okresie dla pozycji materiały bezpośrednie 8,-, dla kosztów wydziałowych 12,-, koszt normatywny dla płac bezpośred­nich 20,-

2. W bieżącym okresie wytworzono i przyjęto do magazynu 2.500 sztuk wyrobów gotowych „X".

3. Wszystkie odchylenia od kosztów normatywnych obciążają wytworzone wyroby gotowe.

Polecenia:

Na podstawie powyższych danych:

1) rozliczyć koszty produkcji,

2) ustalić koszt wytworzenia wyrobów gotowych.

Zadanie 4.3.2. (M.P.)

ł. Przedsiębiorstwo państwowe „Kot" wytwarza masowo dwa wyroby A i Z. 2. W bieżącym okresie wytworzono i przyjęto do magazynu 150 szt. wyro­bów A i 80 szt. wyrobów Z.

Pozycja kalkulacyjna	Wyrób A	Wyrób Z
Materiały bezpośrednie	10,-	40,-
Płace bezpośrednie	30,-	20,-

4. Normatywny narzut kosztów wydziałowych w bieżącym okresie wynosi 140% płac bezpośrednich.

5. Na początek okresu występowała produkcja niezakończona wyrobów A i Z, której koszt wytworzenia (koszt normatywny ubiegłego okresu) wynosił:

Pozycja kalkulacyjna	Wyrób A	WyróbZ	Razem
Materiały bezpośrednie	288,-	1.440,-	1.728,-
Płace bezpośrednie	360,-	240,-	600,-
Koszty wydziałowe	504,-	336,-	840,-
Razem	1.152,-	2.016,-	3.168,-

6. W ubiegłym okresie jednostkowy koszt normatywny wyrobu A w pozycji materiały bezpośrednie wynosił 8,-, a wyrobu Z w pozycji płace bezpośrednie 25,-. Pozostałe jednostkowe koszty normatywne oraz wskaźnik narzutu kosztów wydziałowych w porównaniu z poprzednim okresem zostały niezmienione.

7. W bieżącym okresie poniesiono następujące koszty:

Pozycje kalkulacyjne	Koszty normatywne	Koszty rzeczywiste
Materiały bezpośrednie	6.100,-	6.350,-
Place bezpośrednie	7.148,-	7.320,-
Koszw wydziałowe		9.516.20

8. Na koniec okresu przeprowadzono inwentaryzację produkcji niezakoń-czonej wyrobu Z. Ustalono jej wartość w pozycji materiały bezpośrednie w wysokości 3.100,-, a w pozycji koszty wydziałowe w wysokości 2.200,-. Wartość produkcji niezakończonej w pozycji płace bezpośrednie jest zgod­na z ewidencją.

9. Wszystkie odchylenia od kosztów normatywnych obciążają wyroby gotowe.

Polecenie:

Na podstawie powyższych danych sporządzić kalkulację produkowanych wyro­bów gotowych.

116

117

Zadanie 4.3.3. (M.P.)

1. Przedsiębiorstwo „Omega" wytwarza masowo wyroby „Z".

2. Jednostkowy koszt normatywny wyrobu „Z" jest następujący:

Pozycja kalkulacyjna	Koszt normatywny okresu
	poprzedniego	bieżącego
Materiały bezpośrednie	50,-	40,-
Place bezpośrednie	20,-	20,-
Koszty wydziałowe	40,-	40,-
Razem	110,-	100,-

3. Po rozliczeniu kosztów wydziałowych konto „Koszty produkcji" wyka­zuje następujące pozycje kosztów:

Pozycja kalkulacyjna	Remanent początkowy wg kosztu normatywnego ubiegłego okresu	Koszty okresu
		normatywne	rzeczywiste
Materiały bezpośrednie	3.000,-	41.200,-	45.500,-
Płace bezpośrednie	800,-	20.300,-	24.000,-
Koszty wydziałowe	1.600,-	43.600,-	42.800,-
Razem	5.400,-	105.100,-	112.300,-

4. W bieżącym miesiącu przeprowadzono inwentaryzację remanentu koń­cowego produkcji niezakończonej i ustalono pełną jej zgodność z ewidencją księgową.

5. W bieżącym okresie wytworzono i przekazano do magazynu 1.000 szt. wyrobów „Z".

Polecenia:

1. Rozliczyć koszty produkcji.

2. Ustalić koszt wytworzenia produkcji towarowej bieżącego okresu oraz jed­nostkowy rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobu gotowego.

Zadanie 4.3.4. (M.P.)

Przedsiębiorstwo dysponuje następującymi informacjami o poniesionych kosztach i rozmiarach produkcji:

1. Koszt remanentu początkowego wyceniony zgodnie z kosztem norma­tywnym poprzedniego okresu 640, - w tym: materiały bezpośrednie 200,-place bezpośrednie 280,-koszty wydziałowe 160,-

118

2. Koszty poniesione w bieżącym okresie:

Pozycja kalkulacyjna	Koszty normatywne	Odchylenie
Materiały bezpośrednie	12.760,-	- 400,-
Płace bezpośrednie	16.286,-	+ 100,-
Koszty wydziałowe	16.000,-	+ 230,-

3. Normatywne koszty jednostkowe:

Pozycja kalkulacyjna	Koszt normatywny
	ubiegłego okresu	bieżącego okresu
Materiały bezpośrednie	8,-	8,-
Płace bezpośrednie	12,-	10,20
Koszty wydziałowe	8,-	10,-

4. W bieżącym miesiącu przeprowadzono inwentaryzację remanentu koń­cowego produkcji niezakończonej, ustalając następujący koszt normatywny tej produkcji:

materiały bezpośrednie 1.000,-

płace bezpośrednie 1.184,-

koszty wydziałowe 1.200,-

razem 3.384,-

5. W bieżącym miesiącu wyprodukowano i przekazano do magazynu 1.500 sztuk wyrobów gotowych „S".

Polecenia:

Na podstawie powyższych informacji należy:

1. Rozliczyć koszty produkcji.

2. Ustalić koszt wytworzenia produkcji towarowej i niezakończonej oraz jed­nostkowy rzeczywisty koszt wytworzenia wyrobu gotowego „S".

Zadanie 4.3.5. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" wytwarza dwa wyroby A i B. Jednostkowe po­stulowane koszty bezpośrednie dla bieżącego okresu są następujące:

	A	B
Materiały bezpośrednie	20,-	30,-
Płace bezpośrednie	20,-	10,-

i zmieniły się w zakresie płac bezpośrednich dotyczących wyrobu A; wcze­śniej wynosiły 25,-

119

Postulowane narzuty kosztów wydziałowych wynoszą w b.o. 200% płac bezpośrednich. Na początek okresu występowała produkcja niezakończona wyrobów A, której koszt wytworzenia (koszt postulowany ubiegłym okresie) wynosił:

	A
Materiały bezpośrednie	1.800,-
Place bezpośrednie	600,-
Koszty wydziałowe	1.200,-

Koszty poniesione w bieżącym okresie w związku z tą produkcją wynoszą:

Pozycja kalkulacyjna	Koszty normatywne	Koszty rzeczywiste
Materiały bezpośrednie	9.200,-	8.640,-
Płace bezpośrednie	6.300,-	6.600,-
Koszty wydziałowe 200% od płac bezpośrednich	12.600,-	12.700,-
Razem	28.100,-	27.940,-

W bieżącym okresie wytworzono i przyjęto do magazynu 200 sztuk wyro­bów A i 100 sztuk wyrobów B. Na koniec okresu przeprowadzono spis z na­tury produkcji niezakończonej (wystąpiła tylko A) i materiały bezpośrednie w niej zawarte wyceniono na 2.700,-, pozostałe pozycje określające jej war­tość ustalono na podstawie ewidencji. Wszystkie odchylenia od kosztów po­stulowanych obciążają wyroby gotowe.

Polecenia:

1. Określ wzorzec kosztowy.

2. Ustal odchylenia z tytulu zmiany norm (Oz) - wyrobu A.

3. Ustal odchylenia bieżące od kosztu postulowanego (Ob).

4. Ustal odchylenia inwentaryzacyjne (Oi).

5. Ustal koszty rzeczywiste produkcji gotowej (lączne i jednostkowe)

• rzeczywiste koszty calej produkcji gotowej,

• rzeczywiste koszty produkcji gotowej w podziale na produkcję A i B,

• jednostkowe postulowane i rzeczywiste koszty produkcji A i B.

120

Rozdział

Rachunek kalkulacyjny

rzeczywistych i standardowych

kosztów zmiennych i stałych

5.1. Leksykon pojęć

Dyspozycyjny rachunek kosztów zmiennych (A.K.) Procedury ewidencyjno-dokumentacyjno-rozliczeniowe odnoszące się do kosztów zmiennych. Patrz: wariant dyspozycyjny rachunku kosztów postu­lowanych.

Kalkulacja kosztu częściowego (oparta na kosztach zmiennych) (M.E)

Rodzaj kalkulacji wyodrębniony zgodnie z kryterium kompletności kosz­tów uwzględnianych przy ustalaniu kosztu jednostkowego przedmiotu kal­kulacji. Kalkulacja kosztu częściowego znajduje zastosowanie w rachunku kosztów zmiennych. Podstawę tej kalkulacji stanowią jedynie koszty zmien­ne odnoszone bezpośrednio lub pośrednio na obiekty kalkulacji. Pozostałe koszty doliczone są do przedmiotu kalkulacji sporadycznie, np. dla celów cenotwórczych lub porównań rynkowych.

Koszty całkowite (M.G.)

Suma kosztów poniesionych w danym okresie we wszystkich segmentach dzia­łalności (tj. poniesionych w działalności operacyjnej, finansowej, nadzwyczaj­nej), na którą może się składać suma kosztów stałych i zmiennych, bezpośred-

121

nich i pośrednich, koszty aktywowane w bilansie i koszty danego okresu itp.

Koszty degresywne (M.G.)

Koszty, które wzrastają w mniejszym stopniu niż wzrasta produkcja, np. koszty zużycia niektórych materiałów pomocniczych.

Koszty stałe bezwzględnie (A.K.)

Część kosztów stałych zupełnie niewrażliwa na zmiany w rozmiarach działalności operacyjnej. Nawet jeżeli zmiany następują skokowo, w dużych przedziałach ilościowych, koszty te nie zmieniają się.

Koszty stałe nieużyteczne (M.G.)

Koszty stałe odnoszone do niewykorzystanych zdolności produkcyjnych, zbędne z punktu widzenia wielkości wytwarzanej produkcji lub rozmiarów świadczonych usług.

Koszty stałe użyteczne (M.G.)

Koszty odnoszone do wykorzystanych zdolności produkcyjnych. Koszty, których poniesienie konieczne jest dla wytworzenia produkcji.

Koszty względnie stałe (A.K.)

Część kosztów stałych reagująca na zmiany w produkcji skokowo, tzn. zmieniających się wówczas, gdy wzrost produkcji wymaga np. jednorazowe­go poszerzenia potencjału operacyjnego, wystarczającego do prowadzenia zwiększonych rozmiarów działania (w wielkości określonej przez możliwo­ści tego potencjału). W ślad za tym idą koszty utrzymania w gotowości ope­racyjnej, które nie zmienią się, dopóki nie zmienią się (rozwiną lub zlikwi­dują) dotychczasowe zdolności produkcyjne przedsiębiorstwa.

Koszty zmienne (M.K.)

Koszty, które są zależne od rozmiarów produkcji bądź sprzedaży. Można ich wielkość zapisać w postaci wzoru:

Kz =Zj x x gdzie: Kz- całkowite koszty zmienne, zj - jednostkowy koszt zmienny, x- rozmiary (sprzedaży).

Przykładem kosztów zmiennych są koszty bezpośrednie wynagrodzeń, koszty zużycia materiałów bezpośrednich, a także te koszty pośrednie, które zależą od rozmiarów produkcji, takie jak: wynagrodzenia kierownika produk­cji, koszty energii na potrzeby ruchu. Koszty zmienne w różnym stopniu są zależne od rozmiarów produkcji. Wyróżnia się koszty zmienne: degresywnie, progresywnie, proporcjonalnie, regresywnie.

Koszty zmienne degresywnie (koszty degresywne) (M.K.) Koszty zmienne, które rosną wolniej niż wzrost rozmiarów produkcji.

122

Koszty zmienne progresywnie (M.K.)

Koszty zmienne, które rosną szybciej niż wzrost rozmiarów produkcji.

Koszty zmienne proporcjonalnie (M.K.)

Koszty zmienne, które rosną w tym samym tempie co wzrost rozmiarów produkcji.

Koszty zmienne regresywnie (M.K.)

Koszty zmienne, które w przypadku zmniejszenia rozmiarów produkcji ma­leją, ale ich spadek jest wolniejszy od wzrostu kosztów przy takim samym wzro­ście produkcji. Występuje wtedy zjawisko tzw. histerezy kosztów, które dotyczy przede wszystkim kosztów pracy żywej. Zjawisko to spowodowane jest niemoż­liwością natychmiastowego dostosowania poziomu zatrudnienia do spadku rozmiarów produkcji. Histereza kosztów może także dotyczyć innych składni­ków kosztów, np. kosztów pracy maszyn i urządzeń i wtedy każdy spadek roz­miarów produkcji umożliwia wyłączenie z ruchu tylko niektórych maszyn czy urządzeń. Przerwy w procesie pracy maszyn i urządzeń wymagają częstego wy­łączania i włączania maszyn, co spowoduje koszt zużycia energii i paliwa.

Metoda księgowa (M.K.)

Przydział poszczególnych składników kosztów do kosztów zmiennych lub kosztów stałych „z góry" na podstawie ewidencji księgowej. Jest obarczona dużym błędem i dlatego powinna stanowić punkt wyjścia do dalszych pro­cedur w podziale kosztów na zmienne i stałe.

Metoda studiów technologicznych (metoda inżynieryjna) (M.K.) Polega na szczegółowej analizie strumieni zasobów (materiałów, wyposa­żenia, robocizny itp.) niezbędnych do zrealizowania z góry założonej pro­dukcji. Kwota wycenionych nakładów zależnych (wrażliwych) od rozmia­rów produkcji stanowić będzie wartość kosztów zmiennych, a kwota wyce­nionych nakładów niezależnych (niewrażliwych) od rozmiarów produkcji -wartość kosztów stałych. Przy tej metodzie wydzielania kosztów zmnien-nych i stałych współpracują z księgowymi specjaliści od produkcji.

Metody statystyczne (M.K.)

Opierają się na podstawowym założeniu, iż koszty całkowite są zależne od roz­miarów produkcji w sposób liniowy. Zależność tę przedstawia się następująco:

poziom kosztów całkowitych = jednostkowe koszty zmienne x rozmiary produkcji + koszty stałe okresu

Do najczęściej stosowanych metod statystycznych należą: graficzne wy­znaczanie linii regresji kosztów w postaci diagramu punktowego i metoda najmniejszych kwadratów szacowania parametrów linii regresji.

123

Rachunek kosztów zmiennych (M.K.)

Zwany także rachunkiem kosztów częściowych. Podstawową zasadą tego ra­chunku jest podział wszystkich kosztów na koszty zmienne i koszty stałe. Koszty stałe są tu traktowane jako koszty gotowości do produkcji i w całości, jako koszty okresu, są odnoszone na wynik finansowy (bezpośrednio są prze­noszone do rachunku zysków i strat). Wycena produktów dokonywana jest na podstawie kosztów zmiennych. Nadwyżka osiągniętych w danym okresie przy­chodów nad kosztami zmiennymi stanowi marżę brutto na pokrycie. Ma ona pokryć koszty stałe oraz zapewnić jednostce gospodarczej zysk ze sprzedaży.

Rozliczeniowy rachunek kosztów zmiennych (A.K.) Procedury ewidencyjno-dokumentacyjno-rozliczeniowe odnoszące się do kosztów zmiennych. Patrz: wariant rozliczeniowy rachunku kosztów postulo­wanych.

Wielostopniowy rachunek kosztów zmiennych (A.K.) Procedury grupowania kosztów zmiennych i wyodrębniania kosztów stałych produktów, grup asortymentowych, wydziałów lub innych ośrodków odpowie­dzialności, pozwalające w zestawieniu z przychodami ze sprzedaży produktów uporządkowanymi np. według segmentów rynku, klientów, asortymentów, analizować w sposób pogłębiony rentowność działalności operacyjnej.

Współczynnik elastyczności (zmienności) kosztów (M.K.) Jest miarą do oceny relatywnych zmian poziomu kosztów na tle relatyw­nych zmian rozmiarów produkcji. Można go przedstawić za pomocą wzoru:

W_e=  (Q/Q) x100%

gdzie: We- współczynnik elastyczności kosztów, K- koszty całkowite, Q- rozmiary produk­cji, K- przyrost kosztów całkowitych, Q- przyrost rozmiarów produkcji

Współczynnik elastyczności kosztów informuje, o ile procent wzrastają koszty całkowite, jeżeli nastąpi wzrost rozmiarów produkcji o 1%.

5.2. Pytania i problemy

5.2.1. Czy prawdziwe jest twierdzenie: Koszty zmienne zawsze równe są kosz­tom bezpośrednim.

5.2.2. Scharakteryzuj metody podziału kosztów na stałe i zmienne.

5.2.3. Omów procedurę ustalania wyniku finansowego w rachunku kosz­tów zmiennych.

124

5.2.4. Co to są koszty mieszane? Podaj przykłady takich kosztów. •

5.2.5. Przedstaw graficznie krzywe kosztów stałych i zmiennych.

5.2.6. Co to jest marża brutto?

5.2.7. Podaj różnice dotyczące procedury ustalania wyniku ze sprzedaży w rachunku kosztów pełnych i zmiennych.

5.2.8. Wymień cechy rachunku kosztów zmiennych.

5.2.9. Podaj podobieństwa i różnice dotyczące procedur kalkulacyjnych stosowanych w rachunku kosztów pełnych i w rachunku kosztów zmiennych.

5.2.10. Wymień wady i zalety rachunku kosztów zmiennych.

5.2.11. Czy to prawda, że rachunek kosztów zmiennych jest najlepszą for­mą rachunku kosztów?

5.2.12. Jak sądzisz, czy stosowanie metody księgowej jest obiektywną pro­cedurą klasyfikowania kosztów na koszty zmienne i stałe?

5.2.13. Która z metod klasyfikowania kosztów na koszty zmienne i stałe jest najbardziej kosztowna w praktyce i dlaczego?

5.2.14. Wymień obszary decyzyjne, w których ważny jest podział kosztów na zmienne i stale oraz rachunek kosztów oparty na tej klasyfika­cji.

5.2.15. Jak oceniasz wiarygodność równania regresji zastosowanego do kla­syfikacji kosztów zmiennych i stałych? Jakie warunki musi spełniać próba kosztowa, aby zbliżone wyniki otrzymać metodą wizualną?

5.2.16. Czy wybór metody rozpoznawania charakteru kosztów ma znacze­nie dla rachunku kalkulacyjnego: jego procedury i dokładności?

5.2.17. W jakich wartościach wyceniany jest zapas produkcji niesprzeda-nej, jeżeli przedsiębiorstwo stosuje rachunek kosztów zmiennych i stałych?

5.2.18. Czy zasadne jest rozliczanie kosztów stałych na produkty w tej me­todologii?

5.2.19. Jak oceniasz przydatność współczynnika elastyczności kosztów dla procedur rachunku kosztów zmiennych i stałych?

5.2.20. Omów kluczowe przesłanki stosowania rachunku kosztów zmien­nych i stałych.

125

5.3. Zadania

Zadanie 5.3.1. (A.K.)

Wiadomo, że: miesięcznie przedsiębiorstwo „Karman" jest w stanie wy­tworzyć maksymalnie 1100 sztuk tego wyrobu; koszty zmienne przypadają­ce na jedną sztukę produktu gotowego wynoszą 50,-; miesięczne koszty sta­łe dla normalnego poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych wyno­siły 22.000,-; na pierwszy miesiąc kwartału zaplanowano produkcję w ilo­ści 500 szt., a wytworzono 400 sztuk, w drugim planowano 600 szt., wykona­no 550 sztuk, a w trzecim planowano 800 szt., wykonano 1100 sztuk. Plan na kolejny miesiąc obejmował 1000 szt.

Polecenie:

L Ustal, ile kosztowały wyroby gotowe produkowane przez przedsiębiorstwo „Karman" w pierwszym kwartale br.?

2. Określ wynik na sprzedaży w kolejnych miesiącach, wiedząc, że na koniec każdego miesiąca pozostawal zapas 10% wielkości planowanej produkcji w mie­siącu następnym, a wyroby sprzedawano po 90,-.

Zadanie 5.3.2. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" wytwarza seryjnie lampy mosiężne. W b.o. wytworzyła 100 szt. lamp, z czego sprzedało 45 sztuk po 90 złotych. Koszty stałe wydziałowe w b.o. wynosiły 700,-, koszty stałe sprzedaży 200,-, nato­miast koszty zarządu 300,-. Jednostkowe koszty zmienne obejmowały: kosz­ty wspólne (pośrednie) zmienne wytwarzania 15,-, materiały bezpośrednie 20,-, płace bezpośrednie 10,-, koszty sprzedaży 15,-.

Polecenie:

Określ wynik finansowy „Karmana" w wariancie pelnej oraz częściowej kalku­lacji kosztów.

Zadanie 5.3.3. (A.K.)

Stosując metodę analizy księgowej, w przedsiębiorstwie „Karman" koszty całkowite tego okresu rozdzielono na zmienne i stałe w sposób na­stępujący:

126

	Koszty
	całkowite	zmienne	stałe
Amortyzacja	19.000,-	—	19.000,-
Zużycie mat. i energii	100.000,-	98.000,-	2.000,-
Usługi obce remontowe	15.000,-	1.000,-	14.000,-
Usługi obce transportowe	2.000,-	—	2.000,-
Wynagrodzenia	70.000,-	40.000,-	30.000,-
Inne świadczenia pracownicze	53.000,-	20.000,-	15.000,-
Podatki i opłaty	1.000,-	—	1.000,-

W przedsiębiorstwie tym stosuje się obok rachunku kosztów bezpośred­nich i pośrednich - rachunek kosztów zmiennych.

Polecenie:

Ustal jednostkowy koszt wytworzenia produkcji gotowej w tym przedsiębior­stwie. Przedsiębiorstwo to wy tworzy to w b.o. 50.000 sztuk dywanów podlogowych o wymiarach znormalizowanych 2x3.

Zadanie 5.3.4. (A.K.)

Filia przedsiębiorstwa „Karman" wytwarza wykładzinę podłogowa w trzech fazach. Ustal koszt jednostkowy produktu gotowego oraz wartość produkcji niezakończonej l metra wykładziny, mając poniższe informacje do dyspozycji: w fazie I wykonano 10.000 m półfabrykatów ponosząc na ten cel koszt całkowity 56.000,-, z czego 40.000,- stanowiły koszty zmienne; do fazy drugiej przekazano 6000 m tychże półfabrykatów; faza druga poniosła koszty całkowite w wysokości 38.000,- (w tym koszty stale wyniosły 8000,-) i wykonała 5000 m kolejnego półfabrykatu; faza trzecia przejęła z fazy II 4700 m jej produktów i dołożyła koszty zmienne w wartości 35.000,- oraz stałe 7000,-, w efekcie czego powstało 4000 m wyrobów gotowych.

Polecenie:

Wykonaj zalecone obliczenia, wiedząc, że w kalkulacji stosowano metodę pólfa-brykatową.

Zadanie 5.3.5. (A.K.)

Trzeci samodzielnie bilansujący się zakład produkcyjny przedsiębiorstwa „Karman" zajmuje się produkcją korkowej galanterii gospodarstwa domo­wego. W prostym procesie produkcji powstają cztery rodzaje produktów:

127

podstawki pod naczynia, cukiernice, tace prostokątne i tace okrągłe. Tech­nolog ustalil za właściwe przyjęcie poniższych współczynników wyrażają- cych relacje pomiędzy wszystkimi kosztami zmiennymi: 1:3:2:1,5. W b.o. powstało: 1000 podstawek, 500 cukiernic, 800 tac prostokątnych oraz 1600 tac okrągłych.

Polecenie:

Określ jednostkowy koszt zmienny powyższych produktów oraz koszty całkowi­te, wiedząc, że całkowite koszty zmienne miały wartość 22.400, a koszty stale 10.000.

Zadanie 5.3.6. (A.K.)

Przykładowe przedsiębiorstwo „Karman" poza produkcją dywanów w b.o. uruchomiło i zakończyło dwa zlecenia produkcyjne zgłoszone przez specjal­nego odbiorcę. Zlecenia uruchomiono w nowym wydziale szwalniczym. Zlecenie l obejmuje szycie kotar ozdobnych nietypowego rozmiaru i faso­nu w ilości 100 kompletów, natomiast zlecenie nr 2 - szycie dekoracyjnych poduszek typu „patchwork" w jednakowych wymiarach i w ilości 200 sztuk.

Polecenie:

Wiedząc, że koszty stałe wydziałowe (głownie energia oświetleniowa, koszty sprzątania i amortyzacja maszyn do szycia) rozliczane są proporcjonalnie do płac bezpośrednich, a koszty zmienne sprzedaży proporcjonalnie do kosztów zmiennych produkcji oraz mając poniższe informacje, ustal jednostkowy koszt wytworzenia wyrobów w dwóch wariantach:

a) w rachunku kosztów wytwarzania bezpośrednich i pośrednich,

b) w rachunku kosztów zmiennych.

Zgromadzone informacje o kosztach według zleceń przedstawiały się następu­jąco: materiały bezpośrednie (zlecenie l - 2000,-; zlecenie 2 - 4800,-); płace bezpśrednie (zlecenie l - 700,-; zlecenie 2 - 1000,-); koszty wspólne zmienne 170,-; koszty wspólne stałe 1500,-; koszty zmienne sprzedaży 867,-; koszty stałe sprzedaży 200,-.

Rozdział

Procesy i rachunek kosztów działań

6.1. Leksykon pojęć

Analiza rentowności klientów (A.K.)

Jest oceną, w jakiej mierze dana grupa, rodzaj, klasa, segment klientów przysparza zyskowności organizacji gospodarczej. Wiąże się z koniecznością badania segmentów rynku lub wyróżnionych - według innych ustalonych we­wnątrz przedsiębiorstwa kryteriów - grup klientów określanych ze względu na wynik ze sprzedaży osiągany przez przedsiębiorstwo dzięki skierowaniu oferty produktowej do tej grupy. Celem analizy jest przede wszystkim ziden­tyfikowanie grupy klientów przedsiębiorstwa, która generuje dla niego naj­więcej zysku, również i z tego powodu, że wiążą się z nią niższe koszty pozy­skania, obsługi i utrzymania klienta. Analiza ta jest możliwa w oparciu o ra­chunek kosztów działań, w którym następuje - specjalnie dla tej analizy -określanie działań jednostkowych (związanych z każdym klientem) i grupo­wych (z wydzieloną grupą klientów). Ma ona znaczenie zarówno operacyjne, jak i strategiczne w zakresie zachowań rynkowych przedsiębiorstwa. Analiza ta jest strategicznie niezwykle istotna ze względu na fakt, że pozwala wytypo­wać rodzaj klientów ważnych w rozwoju produktowej oferty rynkowej. Po­nadto pozwala określić podstawy polityki cenowej związanej z tą ofertą. W analizie rentowności klienta szczególną rolę odgrywają koszty sprzedaży i sposób ich przypisania do poszczególnych grup klientów. Metodyka tego rozliczenia kosztów sprzedaży jest absolutnie najważniejszym problemem.

129

Analiza rentowności produktów (A.K.)

Analiza, dzięki której jest możliwe dokładne poznanie wartości oraz struk­tury kosztów związanych z wytwarzaniem i urynkowieniem określonych pro­duktów oraz korzyści z tego wynikających. Ocena rentowności produktów przeprowadzana na bazie rachunku kosztów działań pozwala na głębokie wnikanie w koszty ujmowane w strukturze działań poziomu jednostkowego, grupowego, produktowego. Prezentowanie przychodów (w wieloblokowym rachunku wyników opartym na działaniach) według analizowanych produk­tów lub ich grup pozwala identyfikować produkty najbardziej rentowne, bez subiektywnych obciążeń proceduralnych, które mają zwykle zastosowanie w tradycyjnym rachunku kosztów przy podziale kosztów pośrednich (nawet w podziale na zmienne i stałe). Analiza ta jest podstawą podejmowania decy­zji co do kształtowania struktury asortymentowej oferty produktów.

Analiza wartości procesu i działania (A.K.)

Polega na ocenie atrybutów procesu i działania w kontekście jego zdolności do tworzenia wartości dla klienta i ujawnianie tych jego momentów, w których konsumowanie zasobów nie powoduje przyrostu tejże wartości. Analiza warto­ści procesu i działania jest podstawą zarządzania opartego na działaniach.

Atrybuty działań (A.K.)

Są to - związane z każdym działaniem - schematy kodów identyfikują­cych proces, w którym wykonywane jest dane działanie oraz uwzględniają­cych jego miejsce w całej hierarchii działań przedsiębiorstwa. Atrybuty działań pozwalają na szybką identyfikację działania i jego immanentnych charakterystyk, wśród których istotne są: charakter zmienności kosztu dzia­łania, nośnik kosztów, miejsce wykonywania działania, osoba odpowiedzial­na za działanie.

Benchmarking procesu (A.K.)

To metoda polegająca na określeniu działania lub procesu stanowiącego punkt odniesienia, według którego może być ocenione inne podobne dzia­łanie lub proces. Metodę tę wykorzystuje się do identyfikacji możliwości usprawnień i zwiększenia efektywności ocenianego działania lub procesu. Oznacza docelowe charakterystyki procesu, najlepsze rezultaty (wzorce z innych organizacji, przedsiębiorstw) wykorzystywane do oceny odpowie­dzialności za efektywność procesu w danej organizacji, w danym przedsię­biorstwie. Benchmarking wiąże się z systematycznym badaniem najlep­szych osiągnięć praktyki w danym procesie biznesowym (najlepszych w swojej klasie) oraz porównywaniem i oceną stanu takiego procesu (sposo­bu jego realizacji) w danej jednostce gospodarczej. Umożliwia ujawnianie słabości i mocnych stron procesu w tej jednostce oraz mobilizuje do podej-

130

mowania wysiłków w celu wykorzystania dobrych pomysłów (idei), spraw­dzonych rozwiązań na własny użytek.

Budżetowanie oparte na działaniach (A.K.)

Procedury planowania działalności operacyjnej wykorzystujące standardy wypracowane w drodze analizy wartości działań w łańcuchu kreowania war­tości dla klienta.

Centrum działania (A.K.)

Jest to podmiot w rachunkowości odpowiedzialności, stworzonej w opar­ciu o procesowo-działaniową dekompozycję przedsiębiorstwa. Centrum działania oznacza więc wiązkę elementarnych czynności składających się na określone w przedsiębiorstwie działanie, co do którego - ze względów za-rządczych - istnieje potrzeba raportowania zarówno kosztów, jak i efektów.

Działanie (A.K.)

Wiązka elementarnych czynności, których wykonanie (w szerszym aspek­cie) jest związane z realizowaniem działalności gospodarczej przedsiębior­stwa w węższym aspekcie powoduje realizację funkcji procesu, w ramach którego działanie jest przeprowadzane.

Działanie dodające wartości dla klienta (A.K.) Działanie, w którym konsumowanie zasobów przedsiębiorstwa jest uza­sadnione, przekłada się bowiem na rozwój cech produktu w kierunku odpo­wiadającym oczekiwaniom klientów lub na dotrzymaniu standardu przez nich już akceptowanego.

Działanie niedodające wartości dla klienta (A.K.)

Działanie, w którym występują tak zwane jałowe momenty: elementarne

czynności konsumujące zasoby ale nie generujące czegoś, co może być

uznane za cechę produktu pożądaną przez klienta.

Działania jednostkowego poziomu (A.K.)

Pojęcie to związane jest z rachunkiem kosztów działań i oznacza w hierar­chii działań wykonywanych w przedsiębiorstwie te z nich, które muszą być wykonane, aby wyprodukować każdy pojedynczy produkt lub świadczyć każdą pojedynczą usługę. Rozmiary tych działań (wielokrotność powtarzal­nych w danym działaniu takich samych czynności) idzie zawsze w parze z wielkością produkcji i sprzedaży.

Działania poziomu grupowego (A.K.)

Wiążą się z koncepcją rachunku kosztów działań i obejmują te działania, które muszą być wykonane przy produkcji każdej partii lub przy rozruchu nowej linii technologicznej. Rozmiary tych działań nie zależą od wielkości

131

partii produktów lub usług. Wiążą się bowiem jedynie z każdorazową zmia­ną partii lub koniecznymi, okresowymi bądź niesystematycznymi zmiana­mi w procesie jej wytwarzania.

Działania poziomu produktowego (A.K.)

Obejmują czynności konieczne dla przeprowadzenia sprzedaży produktu, niezależnie od wielkości i struktury sprzedaży. Są to więc działania których celem jest utrzymanie produktu na rynku poprzez wypracowywanie odpo­wiedniej jego marki i relacji z klientami. Działania te obejmować również bę­dą prowadzenie i aktualizację dokumentacji technicznej produktu, specjalne testy kontrolne ich jakości, wspieranie obsługi technicznej poszczególnych produktów i obsługi klientów, do których jest on adresowany. Są one zdeter­minowane zróżnicowaniem i złożonością wytwarzanych produktów.

Działania poziomu utrzymania zdolności gospodarczych (A.K.) Są to te czynności, które, konsumując zasoby, nie mogą być przyporząd­kowane do produktu, partii czy też klienta, ponieważ ich przeprowadzanie determinuje w sposób absolutnie kluczowy możliwość wykonywania innych czynności z innych koncepcyjnie niższych poziomów. Obejmują one na przykład działania związane z utrzymaniem: kadry kierowniczej i admini­stracji przedsiębiorstwa, kanałów dystrybucji, marki firmy na rynku. Wią­żą się z dbaniem o organizację procesu gospodarczego.

Łańcuch wartości (A.K.)

Oznacza następstwo działań biznesowych, w którym każde z nich przyczy­nia się do generowania wartości dla klienta.

Nośnik kosztów działania (A.K.)

Czynnik, który wskazuje na wielkość (rozmiary) działania. Jego zaistnie­nie generuje działanie, którego przeprowadzenie powoduje konieczność konsumowania zasobów i - w efekcie - powoduje powstawanie kosztów. Można wyróżnić kilka typów nośników kosztów działania: (1) ilościowe no­śniki operacji (np. liczba przyjęć, ustawień, liczba cyklów produkcyjnych, liczba produktów, liczba konserwacji, liczba zawiadomień), które informu­ją o tym, jak często dana czynność jest wykonywana (mogą być stosowane, gdy zapotrzebowanie na zasoby każdorazowo jest takie same), (2) nośniki czasu trwania (np. roboczogodziny), pozwalające określać czas potrzebny na wykonanie danego działania (powinny być stosowane, gdy istnieją duże różnice w udziale danego działania w stosunku do różnych produktów), (3) nośniki intensywności, pozwalają ustalić ilość zasobów zużytych za każdym razem, gdy wykonywane jest działanie (powinny być stosowane, gdy zasoby konsumowane są przez działania zarówno kosztowne, jak i powodujące róż­ne zużycie zasobów za każdym razem ich wykonywania).

132

Proces (A.K.)

Zbiór powtarzalnych, często różnorodnych działań w przedsiębiorstwie, mających tę wspólną cechę, że ich przeprowadzanie realizuje zadania przedsiębiorstwa w jednej z wielu płaszczyzn wyróżnianych w koncepcji ra­chunku kosztów działań. Każdy określony w przedsiębiorstwie proces ma tę cechę, że jego zasadność zdeterminowana jest generowaniem wartości dla klienta, a skuteczność w tym obszarze zależy od przebiegu pozostałych pro­cesów.

Rachunek kosztów działań (A.K.)

Koncepcja rachunku kosztów działań jest nowym sposobem pozyskiwania bogatej informacji o kosztach jednostki gospodarczej. W przeciwieństwie do tradycyjnych systemów rachunku kosztów, które obserwują koszty we­dług kanonów sprawozdawczości finansowej i kontroli kosztów według miejsc ich powstawania, koncepcja ta pozwala między innymi na: (1) iden­tyfikowanie działań konsumujących zasoby przedsiębiorstwa, (2) określa­nie kosztów różnych zachodzących w przedsiębiorstwie procesów, (3) ocenę rentowności szeroko rozumianych obiektów kosztowych, którymi mogą być np. produkty, działania, procesy, kanały dystrybucji, klienci, segmenty ryn­ku. Zastosowanie tej koncepcji w praktyce koncentruje się przede wszyst­kim na kosztach pośrednich i wymaga zinwentaryzowania czynności wyko­nywanych w przedsiębiorstwie i ustalenie ich hierarchii, opracowania ma­py procesowo-działaniowej, określenia nośników kosztów dla każdego dzia­łania, zaprojektowania filtrowania działań w zależności od obiektu koszto­wego, dla którego uruchomiona będzie procedura kalkulacyjna kosztów i analiza rentowności. Rachunek kosztów działań stanowi bazę informacyj­ną dla zarządzania opartego na działaniach i - w konsekwencji - dla budże­towania opartego na działaniach.

Rachunek kosztów kanałów dystrybucji (A.K.) Ma na celu określenie kosztów działań związanych z uruchomieniem, utrzymaniem w sprawności kanałów dystrybucji i poszukiwanie działań pu­stych, jałowych z punktu widzenia jakości wykorzystania tychże kanałów. Stanowi podstawę do oceny rentowności poszczególnych kanałów dystrybu­cji i do zarządzania działaniami odnoszącymi się do nich bezpośrednio.

Rachunek kosztów klienta (A.K.)

Koncepcja rejestrowania kosztów w podziale na działania wykonywane w przedsiębiorstwie w związku z pozyskaniem, obsługą i utrzymaniem re­lacji z klientem, klientami lub grupami klientów. Jej celem jest nie tylko określenie kosztów wykonywania czynności związanych z analizowaną grupą klientów, ale również zidentyfikowanie działań jałowych, nieprzy-

133

noszących klientowi wartości i w efekcie obniżających korzyści dla przed­siębiorstwa. Rachunek kosztów klienta jest bazą analizy rentowności klienta.

Rachunek kosztów procesów (A.K.)

Wiąże się z koncepcją rachunku kosztów działań, czyli procesowo-dzia-laniowej dekompozycji przedsiębiorstwa i z dążeniem do poznania warto­ści kosztów wyróżnianych w przedsiębiorstwie procesów biznesowych. Ce­lem tego rachunku jest badanie efektywności poszczególnych procesów (oraz objętych nimi działań) i identyfikowanie w ich ramach czynności niedodających wartości dla klienta, tworzenie bazy informacyjnej dla wy­pracowania możliwości doskonalenia procesu w drodze jego reinżynierii.

Rachunek kosztów produktów (A.K.)

Pojęcie związane współcześnie z rachunkiem kosztów działań, dla które­go podstawowym obiektem kosztowym jest produkt. Rachunek ten w dro­dze definiowania hierarchii działań (dokonanej z perspektywy związku z produktem), określania nośników ich kosztów, wykonania stosownej kal­kulacji w dokładny sposób określa komponenty pośrednich kosztów wytwa­rzania związanych z tym obiektem kosztów. Rachunek ten jest podstawową bazą danych w analizie rentowności produktów. Pozwala tworzyć wieloblo-kowe raporty wynikowe, dzięki którym możliwe jest realizowanie w przed­siębiorstwie rachunkowości odpowiedzialności oraz dobór optymalnej struktury asortymentowej produkcji i sprzedaży.

Reinżynieria procesów i działań (A.K.)

Zasadniczym celem reinżynierii jest przebudowa przedsiębiorstw (w większości zorganizowanych jeszcze funkcjonalnie) w przedsiębiorstwa zorientowane procesowe. Zmierza do wyodrębnienia w takich przedsiębior­stwach interdyscyplinarnych międzyfunkcyjnych zespołów ludzi, odpowie­dzialnych za sprawne zarządzanie istotnymi procesami organizacyjnymi. Oznacza w praktyce nie tylko uważną obserwację konkurencji, zmian tech­nologii, relacji z klientami, ale również: zmianę myślenia o firmie, tworze­nie jej nowej jakości, odrzucanie przyzwyczajeń i rozpoczynanie wszystkie­go od nowa, wymyślanie lepszego sposobu wykorzystania czasu pracy i po­mysłów pracowników, łamanie konwencji dotyczącej dotychczasowego wi­zerunku firmy, podstaw jej działania i struktur wewnętrznych, wyzwalanie w pracownikach pozytywnego myślenia, przekonywanie ich o konieczności włączenia się w proces zmian.

Wielkość działania (A.K.)

Rozmiary działania wyrażone w jednostkach naturalnych odzwierciedla­jących efekt tego działania w postaci wykonanej pracy.

134

Zarządzanie kosztami działań (A.K.)

Jest to ogół decyzji ukierunkowanych na optymalizację kosztów. Następu­je ona w drodze: analizy działań przeprowadzanych w jednostce gospodar­czej i identyfikowania czynności niedodających wartości dla klienta. System ten bazuje na informacjach zgromadzonych dzięki procedurom rozliczenio­wym kosztów klasyfikowanych w ujęciu procesowym i działaniowym (ang. activity-based costing). Efektem stosowania tego systemu obserwacji kosztów i ich analizy jest osiąganie przez jednostkę gospodarczą takich samych wy­ników przy zużyciu mniejszej ilości zasobów, co jest jednoznaczne z pono­szeniem mniejszych kosztów. Zarządzanie kosztami działań ma wymiar za­równo strategiczny, jak i operacyjny. W wymiarze strategicznym oznacza ono dokonywanie wyboru odpowiednich zadań do wykonania w sferze operacyj­nej (takich jak: projektów produktów, relacji z dostawcami, relacji z klienta­mi, kanałów dystrybucji). Wybory te dotyczą działań na poziomie produktu i z reguły powodują zmiany w zapotrzebowaniu na działania. Zarządzanie kosztami działań w wymiarze operacyjnym z kolei zasadza się na wykonywa­niu wybranych zadań strategicznych w najbardziej efektywny sposób (po­przez np. dbanie o odpowiednią ergonomię działań, zachowanie standardów jakościowych, przeprojektowanie procesu biznesowego, redukcję czasu wy­konywania pewnych czynności, redukcję kosztów zamówień, ograniczanie kosztów zmiany systemu produkcji, organizacji pracy itp.).

Zrównoważona karta dokonań (A.K.)

To koncepcja wizualizacji strategii przedsiębiorstwa, która integruje sys­tem planowania i pomiaru dokonań przedsiębiorstwa w czterech płaszczy­znach: (1) finansowej, (2) klienta (3) procesów wewnętrznych, (4) uczenia się i wzrostu organizacji. Jednorodna konstrukcja sposobu prezentacji in­formacji strategicznych (zadań, sposobu ich pomiaru i wartości bądź cha­rakterystyk docelowych) w powyższych płaszczyznach dyscyplinuje prze­pływ informacji, rachunkowość odpowiedzialności, budżetowanie operacyj­ne i monitorowanie realizowania budżetów i planów strategicznych. Może być rozwijana w planowaniu operacyjnym opartym na działaniach.

6.2. Pytania i problemy

6.2.1. Objaśnij model rachunku kosztów działań i wskaż obszary zarządza­nia, w których może być on użyteczny.

6.2.2.J Scharakteryzuj pojęcie procesów i działań na przykładzie dowolne­go przedsiębiorstwa.

135

6.2.3. Co rozumiesz przez pojęcie „nośnik kosztów"? Podaj przykłady i za­stosowanie.

6.2.4. Jakie decyzje mogą być wspomagane informacjami generowanymi przez system rachunku kosztów działań?

6.2.5. Dlaczego rachunek kosztów działań sprzyja redukcji kosztów?

6.2.6. Przeprowadź wielopłaszczyznową analizę porównawczą metodo­logii rachunku kosztów działań z tradycyjnymi modelami rachun­ku kosztów.

6.2.7. Omów istotę i etapy analizy działań.

6.2.8. Jaki widzisz proceduralny związek pomiędzy zarządzaniem opartym na działaniach i budżetowaniem opartym na działaniach?

6.2.9. Wskaż główne różnice w budżetowaniu opartym na działaniach i w porównaniu z tradycyjnym systemem budżetowania.

6.2.10. Wyjaśnij, dzięki czemu w rachunku kosztów działań możliwe jest ustalanie kosztów tak różnych obiektów kosztowych, jak na przy­kład: klienci, kanały dystrybucji, procesy, wyroby gotowe, działania.

6.2.11. Jak należy filtrować działania, aby można było badać rentowność różnych obiektów kosztowych?

6.2.12. Wskaż na kluczowe momenty w projektowaniu systemu obiegu in­formacji w rachunku kosztów działań, zarządzaniu opartym na działaniach oraz w budżetowaniu opartym na działaniach.

6.2.13. Omów koncepcję rachunku kosztów działań w kontekście metody zwiększania wartości dla klienta.

6.2.14. Czy widzisz jakieś ograniczenia w zakresie podmiotowym rachun­ku kosztów działań i pozostałych koncepcji z niego wyrastających?

6.2.15. Objaśnij związek koncepcyjny zrównoważonej karty wyników z za­rządzaniem opartym na działaniach.

6.2.16. Objaśnij, co oznaczają poziomy działań (jednostkowy, grupowy i inne) i przedstaw ich znaczenie metodologiczne.

6.2.17. Podaj przykład konstrukcji raportu umożliwiającego ocenę ren­towności wybranego obiektu kosztowego.

6.2.18. Uzasadnij możliwość sterowania rentownością produktów według klientów lub/i obszarów sprzedaży w oparciu o informację genero­waną przez rachunek kosztów działań.

136

6.2.19. Przesłanki wprowadzania do praktyki rachunku kosztów działań i potencjalne trudności z tym związane.

6.2.20. Jak uzasadnisz związek rachunku kosztów działań z komplekso­wym zarządzaniem jakością?

6.2.21. Jak można wykorzystać informacje generowane przez rachunek kosz­tów działań w reinżynierii procesów i działań danego przedsiębiorstwa?

6.2.22. Dlaczego wysoka technicyzacja produkcji wymusiła poszukiwanie nowych koncepcji w zakresie rozliczania kosztów?

6.2.23. Objaśnij znaczenie strategiczne rachunku kosztów działań.

6.2.24. Jak można mierzyć dokonania w oparciu o rachunek kosztów dzia­łań? Przedstaw zmodyfikowaną procedurę liczenia ekonomicznej wartości dodanej.

6.2.25. Jak przeprowadzać benchmarking procesu lub działania?

6.2.26. Jak można analizować odchylenia w standardowym rachunku kosztów działań?

6.3. Zadania

Zadanie 6.3.1. (E.H.) Rachunek kosztów działań:

a) postuluje rozlicznie kosztów pośrednich na wyroby,

b) zakłada podział wszystkich kosztów na stałe i zmienne,

c) wykorzystuje dodatkowe nośniki kosztów, możliwie precyzyjnie określa zachowanie się kosztów, które nie zmieniają się proporcjonalnie do zmian produkcji.

Które z poniższych stwierdzeń jest prawidłowe?

Polecenie:

Wybrany wariant uzasadnij.

Zadanie 6.3.2. (A.K.)

Wiedząc, że w przedsiębiorstwie „Karman",

- na koszty działania A przypada nakładów o wartości 5.000,- (wiąże się onO z dokonywaniem ustawienia maszyn przy każdorazowej zmianie serii produkowanych wyrobów),

137

- w bieżącym okresie przeprowadzono 4 ustawienia maszyn w związku z produkcją X i 2 ustawienia w związku z produkcją Y

- koszty bezpośrednie produkcji obejmowały materiały bezpośrednie od­powiednio na X i Y : 4000,- i 6000,- oraz płace bezpośrednie 2000,- i 3000,-

- koszty innych działań dotyczące X wynosiły 1500,-, a Y 3400,-

- wytworzono 30 szt X i 40 szt Y.

Polecenie:

Ustal jednostkowy koszt X i Y oraz określ jego procentową strukturę, stosując metodykę rachunku kosztów dzialań.

Zadanie 6.3.3. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" wytwarza dwa produkty X i Y przy zastoso­waniu tych samych maszyn i urządzeń oraz podobnych procesów technolo­gicznych. Produkty różnią się wielkością produkcji. Produkt X jest wysoko-nakładowy i wytwarza się go mniej, natomiast produkt Y jest niskonakłado­wy i wytwarzany jest w większej ilości. Szczegółowe dane o produktach X i Y i o poniesionych kosztach są następujące:

	X	Y	Razem
Wielkość produkcji	200 szt.	1.000 szt.
Materiały bezpośrednie	1.000,-	7.000,-	8.000,-
Płace bezpośrednie	2.000,-	10.000,-	12.000,-
Koszty pośrednie			48.000,-
Roboczogodziny bezp. na jednostkę produkcji	Irh	2rh	2200 rh
Maszynogodziny na jednostkę produkcji	5mh	7mh	8000 mh
Liczba dostaw materiałów	4	20	24
Liczba serii produkcyjnych	20	50	70

Na podstawie analizy działań ustalono, że na koszty pośrednie w kwocie 48.000,- składają się koszty następujących działań: dostawa materiałów 3.000,-, techniczne przygotowanie maszyn i urządzeń do produkcji 21.000,-oraz utrzymanie maszyn i urządzeń w ruchu 24.000,-.

Polecenia:

L Przeprowadź kalkulację kosztów przy zastosowaniu koncepcji rachunku kosz­tów dzialań.

2. Następnie wykonaj obliczenia w rachunku kosztów bezpośrednich i pośrednich.

3. Dokonaj analizy porównawczej wyników.

Zadanie 6.3.4. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" wykonuje miesięcznie 1.000 sztuk wzmocnio­nych framug okiennych i 500 wzmocnionych standardowych drzwi wejścio­wych, stosując specjalną, wysoce stechnicyzowaną linię technologiczną. Da­ne o kosztach bezpośrednich wytwarzania oraz o czasie pracy maszyn przedstawia poniższa tabela:

	Framugi okienne	Drzwi wejściowe
Wynagrodzenia i związane z nimi obciążenia	60.000,-	48.000,-
Zużycie surowców krajowych	40.000,-	60.000,-
Zużycie surowców z importu	80.000,-	30.000,-
Czas pracy maszyn (w mh)	600	1.200

Na ogólną wartość kosztów pośrednich wytwarzania składają się cztery komponenty:

• koszt pracy maszyn 60.000,-

• koszt związany z nadzorem produkcyjnym przez specjalny personel 36.000,- (linia technologiczna wytwarzająca drzwi wymaga dwukrotnie wzmożonego monitoringu ze względu na charakter procesu zabezpieczania antywłamaniowego tychże drzwi)

• koszt sprawnej logistyki zaopatrzenia ciągu technologicznego 21.000,-

• koszt pakowania ochronnego wykonywanego techniką tradycyjną 10.000,- (robocizna i materiały zabezpieczające, oznaczenia, składowanie).

Polecenia:

1. Przeprowadź kalkulację kosztów, wydzielając działania powodujące powsta­wanie kosztów pośrednich.

2. Określ nośniki kosztów twoim zdaniem najbardziej wlaściwe dla wyodrębnio­nych dzialań.

3. Przemyśl i zaproponuj sposób operacyjnej ewidencji rozmiarów poszczegól­nych działań.

Zadanie 6.3.5. (A.K.)

Posiadający certyfikat jakości ISO 9001 Główny Instytut Górnictwa (GIG) zajmuje się działalnością badawczo-usługową w obszarze inżynierii środo­wiska. Obecnie stanowi ona jeden - obok górnictwa, bezpieczeństwa pracy, badań społecznych i ekonomicznych, systemów zarządzania. - z podstawo­wych obszarów działalności tego instytutu. Klientami instytutu są przedsię­biorstwa przemysłowe wszystkich branż, w tym sektor małej i średniej przedsiębiorczości, gminy, partnerzy zagraniczni. Instytut realizuje prace

138

139

badawcze w zakresie badań podstawowych i stosowanych. Wszystkie bada­nia prowadzone w GIG - według informacji marketingowej - kończą się ja­ko „wyrób nadający się do sprzedaży", a ich wyniki mają charakter użytko­wy i wdrożeniowy. Zakładając, że GIG aktualnie prowadzi prace badawcze w zakresie 8- ciu obszarów dla regionu Dolnego Śląska:

Polecenia (blok I):

L Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów działań.

2. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą wlaściwe dla obserwa­cji kosztów Zakladu Ochrony Wód w tymże GIGu, realizującego kompleksowe projekty objęte symbolem „P/101/DŚ - ochrona wód i gospodarka wodno-ściek-owa", jeżeli ich wykonanie wymaga przeprowadzenia lub opracowania:

• studiów wykonalności i biznesplanów inwestycji z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, budowy systemów oczyszczania ścieków i zaopatrzenia w wodę,

• strategicznych programów inwestycyjnych,

• koncepcji (strategii) dla kilku gmin,

• programów ochrony zlewni rzek i zbiorników wodnych,

• programów gospodarki wodno-ściekowej dla zakladów przemysłowych,

• projektów sieci kanalizacyjnych,

• projektów oczyszczalni ścieków i projektów modernizacji istniejących obiek­tów gospodarki ściekowej,

• projektów stacji uzdatniania wody,

• technologii uzdatniania wody pitnej, w tym metod usuwania azotanów,

• technologii oczyszczania ścieków przemysłowych,

• technologii odzysku produktów zwód silnie zmineralizowanych, technologii przeróbki i zagospodarowania osadów ściekowych, w tym dla ścieków z przemysłu papierniczego i mięsnego.

Polecenia (blok II):

L Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów działań.

2. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą wlaściwe dla obserwa­cji kosztów Zakładu Oszczędności Energii i Ochrony Powietrza w tymże GIGu, realizującego kompleksowe projekty objęte symbolem „P/102/DS - oszczędność energii i przedsięwzięcia termomodernizacyjne", jeżeli ich wykonanie wymaga przeprowadzenia lub opracowania:

• prac studialnych w zakresie urządzeń, technologii i systemów energetycz­nych dla ochrony powietrza atmosferycznego,

• monitońngu i analizy oraz modernizacji istniejących urządzeń grzewczych i systemów energetycznych w kierunku oszczędności energii i paliw,

• przeglądów energetycznych i ekologicznych zakładów przemysłowych,

140

• projektów założeń do planów oraz projektów i planów zaopatrzenia gmin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.

Polecenia (blok III):

1. Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów działań.

2. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą właściwe dla obserwa­cji kosztów Zakładu Monitońngu Środowiska w tymże GIGu, realizującego kom­pleksowe projekty objęte symbolem „P/103/DS - monitoring środowiska", jeżeli ich wykonanie wymaga przeprowadzenia lub opracowania:

• monitońngu zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych, ścieków komunalnych i przemysłowych,

• monitońngu zanieczyszczeń gleb i gruntów,

• monitońngu zanieczyszczeń pyłowych i gazowych powietrza,

• badań odpadów przemysłowych i komunalnych.

Polecenia (blok IV):

1. Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów działań.

2. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą wlaściwe dla obserwacji kosztów Zakład Analiz Społecznych i Ekonomicznych w tymże GIGu, realizujące­go kompleksowe projekty objęte symbolem „P/104/DŚ - strategie ekorozwoju gmin i regionów", jeżeli ich wykonanie wymaga przeprowadzenia lub opracowania:

• ekspertyzy stanu regionu pod względem gospodarczym, ekologiczny, społecznym,

• korelacji planów zagospodarowania przestrzennego gmin z planem zagospo­darowania wynikającym z zaproponowanego programu ekorozwoju regionu,

• wańantowych scenańuszy rozwoju podstawowych dziedzin gospodarki,

• prognozowania skutków społecznych restrukturyzacji gospodarczej regionu i opracowywania programów ich minimalizacji,

• doboru i opracowania planu działań w dziedzinie ochrony środowiska spójne­go s programem rozwoju gospodarczego regionu (zrównoważonego rozwoju),

• oceny efektywności ekonomicznej strategii rozwoju,

• monitorowania rynku pracy oraz koordynacji programów edukacyjnych z potrzebami zatrudnienia.

• monitońngu zanieczyszczeń gleb i gruntów.

Polecenia (blok V):

1. Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów działań.

2. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą właściwe dla obserwa­cji kosztów Zakładu Akustyki Technicznej, Techniki Laserowej i Radiometńi w tymże GIGu, realizującego kompleksowe projekty objęte symbolem „P/10S/DS

141

- wibroakustyka stosowana", jeżeli jego wykonanie wymaga przeprowadzenia lub opracowania:

• badań stanu narażania ludzi w środowisku przy pracy na oddziaływanie czynników wibroakustycznych (pomiaru halasu, infradźwięków, drgań),

• badań stanu obciążenia hałasem środowiska zewnętrznego,

• badań drgań emitowanych do środowiska,

• diagnostyki termowizyjnej,

• zastosowania techniki laserowej do oceny wychyleń budowli,

• badania stężeń radiologicznych powietrza, wody i gruntów,

• rozwoju technologii ochrony radiologicznej w przemyśle i gospodarce ko­munalnej.

Polecenia (blok VI):

3. Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów dzialań.

4. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą wlaściwe dla obser­wacji kosztów Krajowego Centrum Wdrożeń Czystej Produkcji w tymże GIGu, realizującego kompleksowe projekty objęte symbolem „P/106/DŚ - program czystej produkcji", jeżeli ich wykonanie wymaga przeprowadzenia lub opraco­wania:

• edukacji w zakresie czystej produkcji i zarządzania środowiskowego,

• wdrażania projektów czystej produkcji i monitorowanie ich efektów,

•prowadzenia banku danych o wdrożonych projektach czystej produkcji, » promowanie zasad czystej produkcji i zarządzania środowiskowego,

• organizowania podyplomowych studiów czystej produkcji i zarządzania środowiskowego.

Polecenia (blok VII):

1. Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów dzialań.

2. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą wlaściwe dla obserwa­cji kosztów Zakładu Monitoringu Środowiska w tymże GIGu, realizującego kom­pleksowe projekty objęte symbolem „P/107/DS - badania i certyfikacja gleb, grun­tów, roślin, produktów spożywczych", jeżeli ich wykonanie wymaga przeprowa­dzenia lub opracowania:

• oceny stanu środowiska „stan zerowy" terenów przeznaczonych pod działal­ność gospodarczą bądź inwestycje,

• oceny oddziaływania na środowisko inwestycji planowanych oraz na różnych etapach ich realizacji określania przestrzennego zanieczyszczenia gleb sub­stancjami szkodliwymi dla środowiska oraz skażenia promieniotwórczego,

• określenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń organicznych i nieorga­nicznych w glebach, gruntach, wodach, powietrzu,

• badania poziomu zawartości metali ciężkich w płodach rolnych i określenia ich przydatności do przetwórstwa i spożycia,

• ekspertyz mikrobiologicznych produktów spożywczych,

• oznaczenia składu izotopowego próbek, a także pomiarów dawek oraz mo­cy dawek promieniowania gamma zawartych w towarach różnego rodzaju,

• ocen mateńalów wykorzystywanych w podziemiach zakładów górniczych.

Polecenia (blok VIII):

L Zaproponuj dla GIGu model ewidencji kosztów umożliwiający ich kalkulację w rachunku kosztów działań.

2. Jakie nośniki kosztów i sposób pomiaru dokonań będą właściwe dla obserwa­cji kosztów Zakładu Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska w tymże GIGu, realizującego kompleksowe projekty objęte symbolem „P/108/DS - gospo­darka odpadami przemysłowymi i komunalnymi", jeżeli ich wykonanie wymaga przeprowadzenia lub opracowania:

• oceny oddziaływania zakładów przemysłowych na środowisko w zakresie wynikającym z obowiązujących aktów prawnych,

• opracowywania programów gospodarki odpadami,

• projektowania technicznego środowisk odpadów komunalnych i przemy­słowych,

• badań wpływu składowisk odpadów na środowisko i człowieka,

• opracowania technologii wzbogacania biogazu pozyskiwanego ze składo­wisk węgla,

• gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłowych w wyrobiskach gór­niczych i robotach inżynieryjnych,

• recyklingu surowców.

142

Rozdział

Kontrola kosztów i analiza

przyczynowa odchyleń

od wartości standardowych

7.1. Leksykon pojęć

Analiza przyczynowa odchyleń (A.K.)

Jest immanentnym elementem monitorowania realizacji budżetu. Wiąże się z etapem kontroli w systemie budżetowania i polega na ustalaniu i bada­niu przyczyn zaistniałych różnic pomiędzy przyjętymi do wykonania zada­niami a ich realizacją. Analiza ta jest narzędziem rachunkowości odpowie­dzialności, ponieważ identyfikuje szeroko rozumiane ośrodki odpowiedzial­ności za zadania budżetowe, w których wystąpiły bądź wewnętrzne zakłóce­nia, bądź na które wpłynęły nieprzewidziane w procesie budżetowania czyn­niki zewnętrzne uniemożliwiające wykonanie budżetu. Procedury analitycz­ne (zwykle w postaci matematyczno-ekonomicznych modeli analizy) pozwa­lają często dość głęboko wnikać w wachlarz przyczyn zaistniałych różnic.

Obiekt kalkulacyjny kosztów (E.H.)

Obiekt kosztów objęty procedurami kalkulacyjnymi.

Odchylenia cenowe materiałów bezpośrednich (E.H.) Ustalane jako odchylenie cząstkowe w analizie kosztów, określające wpływ zmiany cen materiałów bezpośrednich na poziom wynikowy kosztów.

145

Odchylenia ilościowe materiałów bezpośrednich (E.H.) Ustalane jako odchylenie cząstkowe w analizie kosztów, określające

wpływ zmiany zużycia ilościowego materialów bezpośrednich na poziom

wynikowy kosztów.

Odchylenia stawki wynagrodzeń (E.H.)

Są to odchylenia wartościowe (cenowe) w analizie wykonania budżetu, spowodowane wystąpieniem różnic między planowanymi a rzeczywistymi stawkami plac.

Odchylenie wydajności (ilościowe) (E.H.) Powstaje wtedy, gdy normatywne jednostkowe zużycie czynników pro­dukcji (materiałów, robocizny) różni się od zużycia rzeczywistego.

Odchylenie wydajności dla kosztów pośrednich (E.H.) Powstaje wtedy, kiedy normatywne zużycie czynników produkcji zaliczane do kosztów pośrednich (koszty ogólnego zarządu, koszty sprzedaży, inne koszty po­średnie) różnią się od rzeczywistego zużycia czynników kosztów pośrednich.

Odchylenie wydatkowania (budżetowe) kosztów pośrednich (E.H.) Najczęściej wycena planowanych i poniesionych kosztów pośrednich oparta jest na wydatkach, gdyż trudno jest ustalić indywidualne normy zu­życia dla kosztów pośrednich. Odchylenie wydatkowe powstaje wtedy, gdy planowane wydatki na koszty pośrednie różnią się od faktycznych wydat­ków na koszt pośrednie.

Preliminarz (budżet) kosztów pośrednich (E.H.) Jest to szczegółowe zestawienie określonej grupy kosztów pośrednich, uzna­nych za racjonalne w danych warunkach techniczno-organizacyjnych i czaso­wych. Jest to normatyw wartościowy, służący do kontroli kosztów pośrednich.

Preliminarz kosztów (E.H.)

Element konkretyzacji planu w odniesieniu do kosztów pośrednich, opra­cowywany dla oddzielnych ośrodków odpowiedzialności i dostosowywany do zmian w stopniu wykorzystania zdolności produkcyjnych.

7.2. Pytania i problemy

7.2.1. Określ zadania analizy kosztów.

7.2.2. Co to są czynniki zależne?

7.2.3. Podaj przykład czynników niezależnych w aspekcie kosztowym. 1.2 A. Jakie metody stosuje się w analizie kosztów?

7.2.5. Jak mierzy się wahania sezonowe?

7.2.6. Jakie są metody badania związku między czynnikami a kosztem?

7.2.7. Określ źródła informacji dla analizy kosztów.

7.2.8. Uzasadnij potrzebę ustalania odchyleń cząstkowych.

7.2.9. Jakie znasz standardy kosztów stosowane najczęściej w praktyce?

7.2.10. Jak interpretuje się odchylenie ogólne?

7.2.11. Co to są wskaźniki absorpcji kosztów?

7.2.12. Jakie są przyczyny odchyleń stałych kosztów wydziałowych?

7.2.13. Kiedy występują odchylenia korzystne, a kiedy niekorzystne?

7.2.14. Co to są odchylenia wykorzystania zdolności produkcyjnych? Po­daj przyczyny ich powstawania.

7.2.15. Scharakteryzuj odchylenia od kosztów materiałów bezpośrednich. Podaj przyczyny ich powstawania.

7.2.16. Określ istotę porównywalności cenowej.

7.2.17. Omów zasady wyznaczania odchyleń w wariancie dyspozycyjnym i wariancie rozliczeniowym rachunku kosztów normatywnych.

7.2.18. Jak ustala się odchylenia inwentaryzacyjne?

7.2.19. Kiedy odchylenia z tytułu zmiany kosztu normatywnego można za­liczyć do odchyleń bieżących?

7.2.20. Wymień rodzaje odchyleń ze względu na sposób obliczania oraz ich przyczyny.

7.3. Zadania

Zadanie 7.3.1. (E.H.)

Przedsiębiorstwo przemysłowe wytworzyło w okresie sprawozdawczym 200 sztuk półfabrykatów. Dokumentacja produkcyjna, według norm technolo­gicznych przewiduje na wytworzenie jednego egzemplarza tego półfabryka-

146

147

tu zużycie 0,5 kg materiałów bezpośrednich oraz l godzinę pracy pracowni­ków bezpośrednio produkcyjnych zaliczanych do V grupy zaszeregowania.

Polecenie:

1. Ustalić wysokość nakładów i kosztów bezpośrednich danej partii półfabryka­tów, wiedząc, że:

a) faktyczne zużycie materiałów bezpośrednich wynosi 110 kg, a robocizna bezpośrednia obejmuje 200 godzin pracy pracowników zaliczonych do VI grupy zaszeregowania,

b) cena ewidencyjna l kg materiałów wynosi 20,-, narzut odchyleń debeto­wych od stałych cen ewidencyjnych kształtuje się na poziomie l %, a narzut kosztów zakupu 4% wartości materiałów w cenie ewidencyjnej,

c) wynagrodzenie za jedną godzinę pracy w grupie V wynosi 18,-, a grupie VI 20,-, narzuty na wynagrodzenia 30%.

2. Przeprowadź analizę i ocenę przedstawionej sytuacji.

Zadanie 7.3.2. (A.K.)

W przedsiębiorstwie produkcyjnym „Karman" podejmuje się starania związane z wdrożeniem informatycznego systemu kontroli kosztów. W tym celu konieczne jest szczegółowe określenie procedury analitycznej różnych kosztów. Pokaż, jak powinna ona wyglądać przy zastosowaniu modelu:

1) dwóch przyczyn odchyleń między normatywną wartością kosztów i wartością rzeczywistą,

2) trzech przyczyn odchyleń między normatywną wartością kosztów i war­tością rzeczywistą.

Polecenie:

Przedstaw również graficzną ilustrację określania komponentów całkowitego odchylenia. Wykorzystaj przy tym następujące założenia:

a) wykonano 40 sztuk pewnych detali, planowano 50 sztuk,

b) norma zużycia materiałów na jeden detal wynosi l kg materiałów po 11 zł,

c) rzeczywiste zużycie natomiast, jak wynika z dokumentacji produkcyjnej, wniosło 420 zł i dotyczyło 42 kg surowca.

Zadanie 7.3.3. (E.H.)

Jednostka produkcyjna poniosła nakłady związane z przygotowaniem no­wej produkcji w wysokości ,240.000,- Wykorzystanie tych środków na dzia­łalność produkcyjną pozwoliłoby na wzrost produkcji i sprzedaży o 20%. W okresie obliczeniowym wytworzono 2.000 szt. produktów, ponosząc na­stępujące koszty: jednostkowe koszty proporcjonalnie zmienne 600,-, kosz­ty stałe 800.000,-, a cena sprzedaży netto wynosi 1.200,-.

Polecenie:

1. Ustalić wysokość strat oraz utraconych korzyści przy założeniu, iż przygoto­wana produkcja nie została podjęta.

2. Ocenić zaistniałą sytuację. v • • _;

Zadanie 7.3.4. (A.K.)

W przedsiębiorstwie „Karman" normowany czas pracy odnoszący się do l sztuki wyrobu wynosi 5 godzin, a rzeczywisty wyniósł o dwie godziny mniej; jednocześnie zaobserwowano przekroczenie normatywnego kosztu wynagro­dzeń (50,-) o 20% za l godzinę, wytworzono 140 sztuk, a planowano 150.

Polecenie:

Określ odchylenia łączne kosztów robocizny bezpośredniej.

Zadanie 7.3.5. (E.H.)

Zdolności produkcyjne w miesiącu maju wynoszą 1.000 szt. wyrobu X. Koszty zmienne 60,- na jednostkę, koszty stałe na miesiąc 20.000,-. Obliczyć koszt jednostkowy przy trzech wariantach wykorzystania zdol­ności wytwórczych: 500 szt., 800 szt. oraz 1.000 szt.

Polecenie:

1. Ustalić czynniki wpływające na poziom kosztów.

2. Jak należy postąpić w przypadku trwałego niewykorzystywania zdolności produkcyjnych?

Zadanie 7.3.6. (E.H.)

Przy produkcji wyrobu „Kloc" zużywa się standardowo 4600 rbh. Odchy­lenie łączne wyniosło 800,-. Rzeczywista stawka za l rbh. w badanym okre­sie wynosiła 10,-/rb. Standardowe koszty robocizny wynoszą 36800,-.

Polecenie:

Wyznacz rzeczywiste koszty produkcji, odchylenie całkowite, odchylenie stawki i wydajności.

Zadanie 7.3.7. (A.K.)

W przedsiębiorstwie produkcyjnym „Karman" koszty preliminowane wy­działu A wynosiły 1.000, a rzeczywista suma kosztów 1.200. Normatywny koszt robocizny zaplanowanej produkcji wynosił 4.000,-, natomiast norma­tywny koszt robocizny przy rzeczywistej produkcji 4.100,-. Normatywny na­rzut kosztów wydziału A w stosunku do robocizny normatywnej według pla­nu produkcji określa następująca relacja: (1.000,- x 100) : 4.000,- = 25%.

148

149

Polecenie:

Mając powyższe informacje, ustalić odchylenia rzeczywistych kosztów pośled­nich od kosztów normatywnych oraz określić wartość odchyleń spowodowanych przekroczeniem planu produkcji oraz innymi czynnikami

Zadanie 7.3.8. (A.K.)

W przedsiębiorstwie produkcyjnym „Karman" norma czasowa na wyko­nanie obróbki mechanicznej l sztuki produkowanego detalu wynosi 40 mi­nut pracy pracownika zaszeregowanego do grupy I, dla której stawka za go­dzinę wynosi 20 zł. Pracę tę powierzono jednak czasowo pracownikowi gru­py III o stawce godzinowej 30 zł. Pracownik ten wykonał w ciągu 8 godzin 30 sztuk detali i otrzymał stosowne wynagrodzenie.

Polecenie:

Mając powyższe informacje, należy określić wartość odchylenia łącznego w za­kresie wynagrodzeń oraz ustalić jego przyczyny.

Zadanie 7.3.9. (E.H.)

Funkcja całkowitych kosztów produkcji ma postać: K = 30 + 0,8x, gdzie K - całkowity koszt produkcji w zł, x - wielkość pro-; dukcji.

Polecenia:

L Oblicz:

- koszt przeciętny produkcji (k),

- koszt zmienny na jednostkę (kz),

- koszt staty na jednostkę (ks),

- koszt krańcowy (k'), przyjmując, że w danym okresie można wytworzyć 30 lub 50 sztuk wyrobów. 2. Zinterpretuj efektywność obu wariantów rozmiarów produkcji z punktu wi­dzenia kosztów.

Zadanie 7.3.10. (A.K.)

Wykonując usługę naprawy uszkodzonych mechanicznie tapicerowanych krzeseł z hotelu „Karman", zużyto 150 mb tkaniny tapicerskiej o symbolu C-32. Odchylenie cenowe wyniosło 1.300,-. Odchylenie całkowite związane z materiałami tapicerskimi ma wartość 2.200,-. Rzeczywista cena za l mb tkaniny wynosiła 45 zł.

Polecenie:

L Oblicz standardowe zużycie tkaniny, jej standardową cenę nabycia oraz od­chylenie ilościowe z nią związane.

150

2. Przeprowadź możliwie najbardziej głęboką analizę mateńałowych kosztów naprawy, wiedząc, że jej przedmiotem byla tapicerka (z calkowicie wymienianą tkaniną wierzchnią) 150 krzeseł.

Zadanie 7.3.11. (A.K.)

Wykonując usługę naprawy uszkodzonych mechanicznie 150 tapicerowa­nych krzeseł z hotelu „Karman", przepracowano 90 rh. Odchylenie łączne w zakresie robocizny wyniosło 800,-. Rzeczywista stawka za rh pracy tapice­ra wynosiła 15 zł. Standardowe koszty robocizny wyniosły 1.200,-.

Polecenie:

L Określić rzeczywisty koszt wynagrodzenia tapicera.

2. Ustalić odchylenie calkowite.

3. Jaka jest wartość odchylenia stawki i odchylenia wydajności?

Zadanie 7.3.12. (A.K.)

Koszty rzeczywiste i standardowe w wydziale produkcyjnym przedsię­biorstwa „Karman" przedstawiały się następująco:

1) dane standardowe:

• miesięczne normalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych 2.000 szt

• koszty pośrednie zmienne 35,-/l szt.

• koszty pośrednie stałe 260.000,-

• normatyw rh/lszt. 8

2) dane rzeczywiste:

• wielkość produkcji 1.800 szt.

• ilość rh 6.500

• koszty pośrednie zmienne 28.000,-

• koszty pośrednie stałe 260.000,-

Polecenie:

1. Określ odchylenia w zakresie kosztów pośrednich.

2. Przeprowadź ich analizę przyczynową.

Zadanie 7.3.13. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" przedstawia następujące dane o pośrednich kosztach wytwarzania i o poziomie wykorzystania potencjału produkcyjnego: rzeczywiste koszty pośrednie ogółem 2.250,-rzeczywiste zmienne koszty pośrednie 750,-równanie kosztów pośrednich y = 4x + 450 rzeczywista wielkość produkcji 40 szt.

151

Normalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych Rzeczywista ilość rh na l szt. produktu Łączne odchylenie kosztów pośrednich

Polecenie:

1. Określ możliwe odchylenia w zakresie kosztów pośrednich:

• odchylenia budżetowe,

• odchylenia wydajności,

• odchylenia potencjału.

2. Objas'nij możliwe przyczyny ich wystąpienia.

50 szt.

13,-

250,- (K)

Zadanie 7.3.14. (E.H.)

Jednostka stosuje standardowy rachunek kosztów. Z ewidencji i danych operatywnych wynikają następujące dane:

- normatywne zużycie materiałów bezpośrednich 6 kg x 5,-/kg

- normatywne zużycie czasu pracy bezpośredniej 7 h x 8,-/h Budżet kosztów pośrednich wynosi:

- koszty zmienne 3 h/szt. po 5,-/h

- koszty stale 80.000,- miesięcznie.

Standardy kosztów dotyczą normalnej miesięcznej produkcji na poziomie 5000 sztuk wyrobów. W badanym okresie planowana i rzeczywista produk­cja wyniosła natomiast 4500 szt. oraz wymagała zaangażowania następują­cych czynników:

- materiały bezpośrednie 30.000 kg po 4,50,-

- płace bezpośrednie 40.000 h po 7,50,-/h oraz kosztów pośrednich:

- zmiennych 12.000,- po 5,3,-/h

- stałych 85.000,-.

Polecenie:

1. Na podstawie dostępnych danych określ wartość odchylenia lącznego.

2. Czy jest to odchylenie korzystne, czy też niekorzystne?

Zadanie 7.3.15. (E.H.)

Na remanent początkowy produkcji niezakończonej w wydziale walcowni składają się odlewy, których dotychczasowy koszt postulowany wynosił 330,-, a aktualny został określony w wysokości 310,-.

Polecenie:

Na podstawie danych określ rodzaj i wartość odchyleń.

152

Rozdział

Konstrukcja wieloblokowych

i wielostopniowych rachunków

wyników na sprzedaży

8.1. Leksykon pojęć

Marża brutto I (M.K.)

Stanowi nadwyżkę przychodów ze sprzedaży nad kosztami zmiennymi jednostki gospodarczej. Pokrywa ona w pierwszej kolejności koszty stałe okresu jednostki gospodarczej, a pozostałą część nadwyżki stanowi jej zysk. Oznacza ona rentowność pojedynczego produktu.

Marża brutto II (M.K.)

Sanowi miarę rentowności (opłacalności) pojedynczego produktu na pozio­mie indywidualnych kosztów wytwarzania, które obejmują koszty zmienne i indywidualne koszty stałe. Koszty stałe są tu kosztami pośrednimi, ponoszo­nymi wyłącznie z powodu określonego produktu (np. koszty reklamy, koszty dzierżawy maszyn czy urządzeń, raty licencyjne itp.). W przypadku zaniecha­nia lub wstrzymania produkcji te koszty nie wystąpią. Są one kontrolowane przez kierowników poszczególnych ośrodków (centrów) odpowiedzialności.

Marża brutto III (M.K.)

Stanowi miarę rentowności poszczególnych grup asortymentów produk­tów. Uwzględnia w swej formule koszty gotowości, które z reguły nie podle­gają kontroli przez menedżerów w ośrodkach odpowiedzialności. Przykłada-

153

mi kosztów gotowości są: amortyzacja maszyn i urządzeń produkcyjnych, zużyta energia na potrzeby oświetlenia i ogrzania wydziałów produkcyjnych.

Marża brutto IV (M.K.)

Stanowi miarę rentowności poszczególnych organizacyjnie wydzielonych wydziałów produkcyjnych. Uwzględnia w swojej formule koszty stałe wy­działów produkcyjnych, tzn. takie, których nie można przypisać ani do kosztów stałych produktów, ani do stałych asortymentów. Służy ona zatem do oceny kierowników poszczególnych ośrodków odpowiedzialności, gdyż nie uwzględnia stałych kosztów zarządu i stałych kosztów sprzedaży, bo te są najczęściej od nich niezależne. W celu ustalenia wyniku operacyjnego jednostki gospodarczej za dany okres zależy od wartości marzy IV odjąć sta­łe koszty zarządu i stałe koszty sprzedaży.

Metody wydzielania kosztów stałych i zmiennych (M.K.)

To sposoby wydzielenia dla potrzeb rachunkowości zarządczej kosztów

zmiennych i kosztów stałych: (1) metodą księgową, (2) metodą studiów

technologicznych i (3) metodami statystycznymi.

Obiekt kosztów (E.H.)

Inaczej jednostka odnoszenia kosztów, którą stanowi każda z wyodrębnio­nych w jednostce wielkości będących przyczyną ponoszenia kosztów. Wyod­rębnienie skończenie dużej liczby obiektów kosztów w jednostce pozwala na jednoznaczne identyfikowanie każdego rodzaju kosztu z konkretnym obiektem, który bezpośrednio przyczynił się do powstania kosztu. Obiekta­mi kosztów mogą być: poszczególne rodzaje produktów, grupy asortymen­towe, zakłady produkcyjne, różne obszary działalności jednostki, jednostka jako całość. Wyróżnienie obiektów kosztowych jest nieodzownym elemen­tem budowy wielostopniowego i wieloblokowego rachunku kosztów i wyni­ków. W rachunku tym ustala się tyle stopni (poziomów) marż brutto, ile wy­odrębnionych jest obiektów kosztowych.

System rachunku kosztów zmiennych (M.K.)

Odmiana rachunku kosztów, w którym przyporządkowaniu na produkty podlegają tylko koszty zmienne produkcji i zmienne koszty pośrednie pro­dukcji. Stałe koszty pośrednie produkcji są traktowane jako koszty okresu i w całości bezpośrednio odnoszone, łącznie z kosztami sprzedaży i koszta­mi ogólnego zarządu, na wynik finansowy.

System wielostopniowego rachunku kosztów i przychodów

(M.K.)

Jest zestawieniem informacji o przychodach i kosztach danego okresu po­zwalającym wnikać w rentowność obiektów kosztowych, takich jak asorty-

154

menty produktów, grupy produktów, rodzaje produktów. Jest rozwinięciem systemu rachunku kosztów zmiennych, które polega na:

(1) wydzieleniu przychodów ze sprzedaży według produktów i wydziele­niu kosztów zmiennych według produktów, by wzajemnie je porówna i wy­liczyć zmienną marżę brutto I,

(2) wydzieleniu indywidualnych kosztów stałych produktów, by wyliczyć marżę brutto II,

(3) grupowaniu kosztów stałych wspólnych dla każdej grupy asortymen­towej, by wyliczyć marżę brutto III (marżę brutto dla poszczególnych grup asortymentowych),

(4) grupowaniu kosztów stałych wspólnych dla wydzielonej organizacyj­nie komórki (wydziału, centrum) by wyliczyć marżę brutto IV,

(5) wyliczeniu marży jednostki (zakładu) na pokrycie kosztów stałych sprzedaży i kosztów ogólnego zarządu, by wyliczyć zysk operacyjny jednost­ki gospodarczej.

W rachunku tym ustala się tyle różnych poziomów marż brutto ile jest wyodrębnionych obiektów kosztowych (produkt, asortyment, segment, cen­trum, wydział, zakład).

System wielopłaszczyznowy rachunku kosztów i przychodów (A.K.)

Jest to wieloblokowy rachunek kosztów i przychodów zorientowany

pierwszoplanowe na obszary sprzedaży i grupy klientów, a następnie na

grupy produktów lub inne szczegółowe obiekty kosztowe prezentowane

w ramach zasadniczych płaszczyzn analitycznych.

System wielopoziomowego rachunku kosztów i przychodów (A.K.) Jest to wieloblokowy lub wielosegmentowy rachunek kosztów i przycho­dów zorientowany na ujęcie wszystkich kategorii przychodów i kosztów, nie tylko o charakterze operacyjnym. W systemie tym prezentowany jest również podatek dochodowy. Ostatnim poziomem wynikowym jest zysk/strata netto.

System wielosegmentowy rachunku kosztów i przychodów (A.K.) Jest zestawieniem informacji o przychodach i kosztach danego okresu po­zwalającym wnikać w rentowność różnych segmentów działalności opera­cyjnej przedsiębiorstwa. Segmentami tymi mogą być: segmenty rynku, tzw. linie biznesowe, grupy klientów, kanały dystrybucji, ośrodki odpowiedzial­ności, kierunki sprzedaży: zewnętrzna, wewnętrzna w ramach przedsiębior­stwa wielozakładowego.

System wielostopniowego rachunku kosztów i przychodów (A.K.)

Jest specjalnie skonstruowanym zestawieniem danych charakteryzujących

przychody i koszty danego okresu. Jego cechą jest z reguły segmentowa (np.

155

według asortymentów, klientów, produktów) prezentacja przychodów i odpo­wiadających im kosztów zmiennych: najpierw bezpośrednich, a następnie zmiennych pośrednich. Różnica między przychodami a kolejno uwzględnia­nymi kosztami zmiennymi pozwala na ustalenie kilku (stopni) wyników, tzw. marż brutto, charakteryzujących dokonania w zakresie rentowności z coraz to większą szczegółowością. System ten jest ważnym narzędziem informacyj­nym szeroko rozumianej rachunkowości odpowiedzialności. Jeżeli bowiem od ostatniego stopnia marży brutto (ustalonej jako różnica pomiędzy przy­chodami realizowanymi w danym ośrodku odpowiedzialności i jego kosztami zmiennymi) odejmie się pośrednie stale koszty kontrolowalne w tym ośrodku odpowiedzialności możliwa jest bardziej zobiektywizowana ocena dokonań.

8.2. Pytania i problemy

8.2.1. Dlaczego rachunek kosztów wiąże się z rachunkiem wyników?

8.2.2. Przedstaw i omów strukturę kosztów stałych w wielostopniowym ra­chunku kosztów zmiennych.

8.2.3. Przedstaw i omów istotę wielostopniowego rachunku kosztów i przy­chodów.

8.2.4. Ile poziomów (stopni) marż brutto (na pokrycie) można ustalić w wie­lostopniowym rachunku kosztów? Podaj przyczyny tego zjawiska.

8.2.5. Wymień przykłady stałych kosztów pośrednich, które są przypisywa­ne: (a) produktom, (b) grupom asortymentowym, (c) wydziałom lub centrom odpowiedzialności. p

8.2.6. Co to jest marża segmentowa?

8.2.7. Jak oceniasz przydatność decyzyjną informacji przedstawianych w wielostopniowym rachunku przychodów i kosztów?

8.2.8. Co oznacza wieloblokowość w konstrukcji rachunku kosztów i przy­chodów na bazie rachunku kosztów zmiennych i stałych?

8.2.9. Omów podstawowe różnice i podobieństwa w konstrukcji rachunku wyników przy zastosowaniu systemu rachunku kosztów pełnych i systemu rachunku kosztów zmiennych.

8.2.10. Jaki jest wpływ systemu rachunku kosztów pełnych i systemu ra­chunku kosztów zmiennych na wycenę zapasów i krótkookresowy wynik na sprzedaży?

8.2.11. Zaprojektuj system wielostopniowego i wieloblokowego rachunku kosztów i wyników dla przedsiębiorstwa posiadającego dwa wy­działy produkcyjne, wytwarzającego na wydziale pierwszym dwie grupy asortymentów i po dwa rodzaje produktów w każdej grupie, a na wydziale drugim trzecią grupę asortymentową, a w jej ramach dwa rodzaje produktów.

8.2.12. Jak powinna wyglądać dokumentacja i ewidencja przychodów i kosztów aby było możliwe przygotowanie wielostopniowego i wie-losegmentowego rachunku przychodów i kosztów?

8.2.13. Co może oznaczać marża brutto II?

8.2.14. Zaprojektuj system wielopoziomowego rachunku wyników dla centrum inwestowania.

8.2.15. Jakie elementy kosztów i przychodów nie wystąpią w wielopozio­mowym rachunku wyników przygotowanym dla centrum zysku?

8.2.16. Czy jest możliwe przygotowanie wielostopniowego i wieloblokowe­go rachunku wyników dla centrum odpowiedzialnego za koszty?

8.2.17. Jak rozumieć wielopłaszczyznowy (wielowymiarowy) rachunek kosztów i przychodów?

8.2.18. Czy widzisz możliwość zastosowania wielostopniowego i wieloblo­kowego rachunku wyników w bankach i zakładach ubezpieczeń?

8.2.19. Co oznacza dwustopniowość rachunku wyników?

8.2.20. Czy rachunek wielostopniowy i wieloblokowy dostarcza informacji użytecznych do projektowania produktów i usług, które są zgodne z oczekiwaniami klientów?

8.2.21. Jak w twojej ocenie można wykorzystywać wielostopniowe i wielo-blokowe rachunki wyników do optymalizacji struktury produkcji i sprzedaży?

8.2.22. Czy rachunek kosztów zmiennych i stałych może wspomagać nego­cjowanie cen i tworzenie efektywnych dystrybucji produktów?

8.2.23. Czy wycena zapasów w systemie rachunku kosztów zmiennych ma znaczenie dla konstrukcji wielostopniowego i wieloblokowego ra­chunku wyników ośrodka odpowiedzialności, w którym te zapasy powstają?

156

157

8.3. Zadania

Zadanie 8.3.1. (M.K.)

W przedsiębiorstwie przetwórczym „Las" produkowane są ze skupionych owoców leśnych dżemy, konfitury i kompoty. W księgach handlowych zgro­madzono następujące informacje o kosztach i przychodach za bieżący okres.

1) przychody ze sprzedaży dżemów i konfitur 138.000,-

2) koszty zmienne produkcji kompotów 8.000,-

3) koszty zmienne produkcji dżemów i konfitur 48.000,-

4) przychody ze sprzedaży kompotów 26.000,-

5) koszty wydziałowe zmienne produkcji dżemów i konfitur 32.000,-

6) koszty wydziałowe zmienne produkcji kompotów 12.000,-

7) koszty wydziałowe stałe 25.000,-

8) koszty ogólne stałe 23.000,-

Polecenia:

1. Oblicz wynik operacyjny ze sprzedaży, wiedząc dodatkowo, że stale koszty wydziałowe rozliczane są w stosunku 3 : 2 na dżemy i konfitury oraz kompoty.

2. Obliczenia przeprowadź, stosując:

• rachunek kosztów pełnych,

• rachunek kosztów zmiennych.

3. Oceń oba warianty z punktu widzenia rentowności produkcji poszczegól­nych asortymentów oraz informacji dostarczanych dla potrzeb kształtowania się kosztów.

Zadanie 8.3.2. (M.K.)

W tabeli zamieszczono następujące informacje o relacjach pomiędzy kosztami, sprzedażą i zyskiem.

Sprzedaż	Koszty zmienne	Koszty stałe	Razem koszty	Marża brutto	Zysk netto	Stopa marży brutto (%)
100,-			100,-	20
250,-		40,-	210,-	80
	170,-		250,-		50,-
200,-		30,-			40,-

Polecenie:

Uzupełnij brakujące dane.

158

Zadanie 8.3.3. (E.H.)

Na podstawie poniższych danych, dotyczących dwóch ośrodków odpowie­dzialności, sporządzić rachunek wyników zgodny z zasadami rachunku kosz­tów zmiennych oraz ocenić efektywność działania tych ośrodków, ustalając stopę zwrotu z inwestycji oraz zysk wydziałowy (ośrodka odpowiedzialności).

Założenia	Ośrodek A	Ośrodek B
Zainwestowany kapitał	400.000,-	300.000,-
Minimalna stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału	7%	7%
Sprzedaż w szt.	40.000	50000
Cena jednostkowa	25,-	15,-
Koszty zmienne jednostkowe	12,-	7,-
Koszty stałe ośrodków	120.000,-	150.000,-

Zadanie 8.3.4. (E.H.)

Przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt, który jest magazynowany po całkowitym przerobie. Informacje o efektach działalności w poszczególnych okresach zawiera tabela:

Parametry	Określ	Okres II	Okres III
Cena sprzedaży wyrobu	6.000,-	6.000,-	6.000,-
Koszty stałe przedsiębiorstwa	480.000,-	480.000,-	480.000,-
Koszty zmienne produktu	600,-	600,-	600,-
Rozmiary sprzedaży (szt.)	200	200	200
Rozmiary produkcji (szt)	240	160	200

Polecenia:

1. Obliczyć wynik finansowy przedsiębiorstwa dla okresów I, II, III, stosując ra­chunek kosztów pełnych,

2. Obliczyć wynik finansowy przedsiębiorstwa dla okresów I, II, III, stosując ra­chunek kosztów zmiennych,

3. Wyjaśnić przyczyny różnic.

Zadanie 8.3.5. (M.K.)

Przychody ze sprzedaży pralek oraz poniesione koszty zmienne wytworze­nia pralek zamieszczone są w poniższej tabeli. Koszty stałe w danym okre­sie wynoszą 28.000,- i dotyczą całej produkcji.

159

Lp.	Asortyment	Przychody ze sprzedaży	Koszty zmienne
1.	Pralka „Diana"	50.000,-	31.000,-
2.	Pralka „Luna"	30.000,-	20.000,-
3.	Pralka „Frania"	20.000,-	12.000,-
4.	Razem	100.000,-	63.000,-

Polecenia:

Ustalić wynik operacyjny przedsiębiorstwa produkującego trzy rodzaje pralek.

Zadanie 8.3.6. (M.K.)

Wykorzystując dane z zadania 8.3.5. ustalić marżę pokrycia kosztów typu I i typu II oraz wynik operacyjny przedsiębiorstwa, wiedząc dodatkowo, że:

a) koszty stale produktów (specjalne) wynoszą odpowiednio dla pralek „Diana" 11.000 zł, a dla pralek „Frania" 4.000 zł

b) koszty stale ogólne wynoszą 13.000 zł

Zadanie 8.3.7. (M.K.)

Przedsiębiorstwo „Margo" wytworzyło w ciągu okresu 200 szt. wyrobów „A". Poniesione koszty przedsiębiorstwa za dany okres kształtowały się na­stępująco:

- materiały bezpośrednie 30,-/szt

- place bezpośrednie 16,-/szt

- inne koszty zmienne wytworzenia 18,-/szt

- koszty stałe wytworzenia 2.600,-

- koszty zmienne sprzedaży 15,-/szt

- koszty stałe sprzedaży 1000,-

Sprzedaż w tym okresie wynosiła 180 szt. po 150,- za sztukę.

Polecenie:

Obliczyć i porównać wynik netto ze sprzedaży, stosując:

a) rachunek kosztów pelnych,

b) rachunek kosztów zmiennych.

Zadanie 8.3.8. (M.K.)

Przedsiębiorstwo „Agnes" produkuje jeden wyrób „B". Magazynowanie wyrobów „B" odbywa się po pełnym ich zakończeniu. Znane są następują­ce informacje za kolejne trzy okresy:

160

Lp.	Treść	Określ	Określ	Określ
1.	Koszty zmienne wytworzenia wyrobu	250,-	250,-	250,-
2.	Cena sprzedaży wyrobu (zł)	600,-	600,-	600,-
3.	Koszty stale przedsiębiorstwa (zł)	24.000,-	24.000,-	24.000,-
4.	Rozmiary produkcji (szt)	200	240	160
5.	Rozmiary sprzedaży (szt)	150	150	150

Polecenie:

1. Obliczyć wynik netto ze sprzedaży dla okresów I, II i III, stosując:

a) rachunek kosztów pelnych,

b) rachunek kosztów zmiennych.

2. Oceń obydwa rozwiązania i podaj przyczyny różnic.

Zadanie 8.3.9. (M.P.)

Przedmiotem działalności statutowej Spółki z o.o. „Pszczoła" jest produk­cja i sprzedaż świec z wosku pszczelego. W pierwszych trzech miesiącach działalności w spółce wytwarzano jeden rodzaj świec, wykorzystując posia­dane moce produkcyjne w 80%.

Pan Jan Kowalski, zatrudniony w spółce na stanowisku księgowego, musi dla tych miesięcy, na zlecenie dyrektora, dokonać wyceny stanu zapasów (rozchód wyrobów ustalany jest w spółce zgodnie z metodą ceny najwcze­śniejszej) oraz ustalić wynik finansowy przy zastosowaniu:

• rachunku kosztów pełnych,

• rachunku kosztów zmiennych.

Aby temu sprostać, księgowy wybrał i zestawił niezbędne informacje:

	luty	marzec	kwiecień
Jednostkowe koszty zmienne produkcji	9,50	9,60	9,50
Całkowite koszty wydziałowe stale	4.000,-	4.000,-	4.000,-
Cena sprzedaży	15,-	15,-	15,-
Rozmiary produkcji	2.000 szt.	2.000 szt.	2.000 szt.
Rozmiary sprzedaży	2.000 szt.	1.750 szt.	2.100 szt.
Koszty zarządu	5000,-	5100,-	5100,-
Koszty sprzedaży	600,-	500,-	650,-

Polecenie:

Oceń jakość informacji przydatnych w procedurze wyceny zapasów i ustalania wyniku finansowego w rachunku kosztów pelnych i zmiennych oraz pomóż księgo­wemu wywiązać się z postawionego przed nim zadania.

161

Zadanie 8.3.10. (M.P.)

Spółka akcyjna „Juhas" masowo wytwarza i sprzedaje góralskie laski. Swoje księgi rachunkowe prowadzi w oparciu o system pełnego rachunku kosztów. Jednostkowe rzeczywiste koszty wytworzenia laski „S" i laski „XL" ustalone w drodze kalkulacji wynosiły odpowiednio:

	Laska „S"		Laska „XL"
	maj	czerwiec	maj	czerwiec
Materiały bezpośrednie	6,-	6,20	7,-	7,23
Płace bezpośrednie	3,-	3,-	5,-	5,-
Koszty wydziałowe	4,50	4,50	8,-	8,-

Polecenie:

Przygotuj rachunek wyników podstawowej dzialalności Spólki akcyjnej , has", odpowiednio za miesiąc maj i czerwiec, w oparciu o zasady:

• rachunku kosztów pełnych,

• rachunku kosztów zmiennych, dodatkowo wiedząc, że:

		Laska „S"	Laska „XL"
Produkcja	maj	650 szt.	700 szt.
	czerwiec	500 szt.	520 szt.
Sprzedaż	maj	600 szt.	700 szt.
	czerwiec	440 szt.	400 szt.
Jednostkowa cena sprzedaży		22,-	26,-
Koszty wydziałowe zmienne na szt.		3,-	4,-
Koszty zarządu	maj	4000,-
	czerwiec	4100,-
Koszty sprzedaży	maj	900,-
	czerwiec	1000,-

Wycena rozchodu produktów dokonywana jest według metody ceny prze­ciętnej.

Zadanie 8.3.11. (M.G.)

Nowo przyjęty pracownik działu kredytów jednego z banków komercyj­nych jako pierwsze zadanie otrzymał zanalizowanie rachunku wyników ze sprzedaży. Oto pytania, na które musiał odpowiedzieć pracownik:

1. Jaka jest wartość informacyjna wielostopniowo liczonej marży?

2. Która z przedstawionych marż najlepiej służy do oceny opłacalności produkcji pojedynczych produktów gotowych, a która do oceny opłacalno­ści produkcji asortymentów produktów?

3. Którą z marż należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu cen produktów?

4. Którą z marż najlepiej się posłużyć, aby ocenić wyniki działania nowo zatrudnionego dyrektora wydziału A?

Poniżej zaprezentowano otrzymany przez pracownika wielostopniowy ra­chunek wyników:

Ośrodki odpowiedzialności	Wydział A					Wydzial B
Grupy asortymentów	Wyrób gotowy X		Wyrób gotowy Y		Wyrób gotowy C
Produkty	Xl	X2	Yl	Y2	Cl		C2
Przychody ze sprzedaży netto	50.000,-	30.000,-	40.000,-	37.500,-	150.000,-		120.000,-
(-) koszty zmienne sprzedaży	20.000,-	15.000,-	22.000,-	15.000,-	60.000,-		45.000,-
Marża brutto I	30.000,-	15.000,-	18.000,-	22.500,-	9o.ooa-		75.000,-
(-) koszty stałe sprzedaży	10.000,-	5.000,-	6.000,-	9.000,-	25.000,-		2zooa-
Marża brutto II	20.000,-	10.000,-	12.000,-	13.500,-	65.000,-		53.000,-
Suma marży	30.000,-		25.500,-10.000,-15.500,-		118.000,-30.000,-88.000,-
(- ) koszty stałe grup asortymentów	6.000,-
Marża brutto III	24.000,-
Suma marży	39.500,-9.000,-30.500,-					88.000,-5.000,-83.000,-
(-) koszty stałe wydziałów
Marża brutto IV"
Suma marży (-) koszty stałe zarządu (-) koszty stałe sprzedaży ^fynik operacyjny jednostki (wynik ze sprzedaży)	113.500,-60.000,-20.000,- 33.500,-

Polecenie:

Pomóż pracownikowi odpowiedzieć na zadane pytania.

Zadanie 8.3.12. (M.G.)

Jednostka gospodarcza zajmuje się produkcją dwóch asortymentów wyro­bów gotowych:

- wyrobu gotowego A, którym są misie pluszowe w dwóch rozmiarach (większe misie oznaczono jako wyroby gotowe Al, mniejsze jako wyroby go­towe A2),

162

163

- wyrobu gotowego B, którym są lalki szmaciane w dwóch zestawach ko- •, lorystycznych (lalki z jasnymi włosami w czerwonych sukienkach oznaczo-1 ne zostały jako wyrób gotowy Bl, a lalki z ciemnymi włosami w niebieskich sukienkach - jako wyrób gotowy B2).

Dane okresu sprawozdawczego	Wyroby gotowe
	Al	A2	Bl	B2
Ilość wytworzonych sztuk	5.000	3.000	4.000	3.000
Ilość sprzedanych sztuk	3.500	2.000	3.200	1.700
Cena sprzedaży	40,-	35,-	65,-	65,-
Jednostkowy koszt zmienny	10,-	7,-	12,-	11,-
Koszty stałe produkcji	30.000,-	20.000,-	40.000,-	40.000,-
Koszty stałe wydziałów produkcyjnych - wydziału X 20.000,-- wydziału Y 30.000,-
Koszty stałe administracyjne 50.000,-
Koszty stałe sprzedaży 25.000,-

Polecenie:

Dysponując powyższymi informacjami, uzupełnij wielostopniowy rachunek wy­ników na sprzedaży:

Ośrodki odpowiedzialności	Wydział X			Wydział Y
Grupy asortymentów	Wyrób gotowy A			Wyrób gotowy B
Produkty	Al		A2	Bl	B2
Przychody ze sprzedaży netto
(- ) koszty zmienne sprzedaży
Marża brutto I
(- ) koszty stałe sprzedaży
Marża brutto II
Suma marży
(- ) koszty stałe wydziałów
Marża brutto III
Suma marży (-) koszty stałe zarządu (-) koszty stałe sprzedaży Wynik operacyjny jednostki (wynik ze sprzedaży)

Rozdział

Analiza progu rentowności i jej przydatność decyzyjna

9.1. Leksykon pojęć

Analiza progu rentowności (M.K.)

Jest badaniem wzajemnych zależności pomiędzy zmianami w całkowitych kosztach i całkowitych przychodach. W analizie punktu krytycznego bada­ne są różne punkty krytyczne - produkcji (ilościowy i wartościowy), kosz­tów i cen. Formuły określające punkty krytyczne wprowadza się z porówna­nia funkcji liniowych, które przedstawiają przebieg kosztów i sprzedaży w zależności od wielkości działalności. Analiza ta określana jest także jako analiza punktu krytycznego, lub zerowego.

Dolna granica ceny (A.K.)

Wartość wyznaczająca minimalny poziom jednostkowego przychodu ze sprzedaży, zapewniający pokrycie kosztów zmiennych wytwarzania i sprze­daży produktu lub świadczenia usługi.

Dźwignia operacyjna (M.K.)

Stanowi miarę wagi kosztów stałych w ogólnej strukturze kosztów jed­nostki gospodarczej. Pokazuje ona, w jaki sposób ryzyko operacyjne powią­zane jest ze strukturą kosztów operacyjnych jednostki. Jej działanie jest sil­niejsze w jednostkach, które mają większy udział kosztów stałych w stosun-

164

165

ku do kosztów zmiennych. Jeżeli w jednostce udział kosztów stałych w ogól­nej strukturze kosztów jest wysoki, to wówczas zyski będą bardziej wyczu­lone na zmiany przychodów sprzedaży. Zmiana sprzedaży o jednostkę mo­że spowodować dużo większy wzrost lub spadek zysków.

Dźwignia określa więc wrażliwość planowanej wielkości wyniku na sprze­daży na zmiany w ilości sprzedawanego produktu. Formuła matematyczna dźwigni przedstawia, w jakim stopniu zmiana sprzedaży ujęta w procentach wpływa na procentowo prezentowaną zmianę zysku operacyjnego.

Ilościowy próg rentowności (M.K.)

Określa rozmiary produkcji, przy której przychody ze sprzedaży są równe! kosztom całkowitym (zmiennym i stałym), a wynik finansowy jest równy ze-1 ru. Wzrost produkcji powyżej progu rentowności pozwala osiągnąć zyskjj zaś spadek produkcji poniżej tego punktu spowoduje powstanie straty. Ilo­ściowy próg rentowności zwany jest także punktem bez straty lub punktem krytycznym.

Margines bezpieczeństwa (M.K.)

Stanowi różnicę pomiędzy wolumenem planowanej lub realizowanej (w zależności od analizy ex ante lub ex post) sprzedaży a rozmiarami sprze­daży wyznaczonymi w progu rentowności. Z ekonomicznego punktu wi­dzenia margines ten jest miarą ryzyka utraty rentowności. Określa, o ile naturalnych jednostek miary może spaść sprzedaż zanim jednostka za­cznie ponosić straty. Pozwala jednostce dokładniej zaobserwować i prze­analizować koszty i sprzedaż - im niższy będzie margines bezpieczeń­stwa, tym szybciej jednostka może znaleźć się poniżej progu rentowności. Marża ta może być określony ilościowo lub wartościowo. Patrz: marża bezpieczeństwa.

Marża bezpieczeństwa (M.G.)

W zastosowaniu ex ante lub ex post. Pojęcie określające, o ile może zmniej­szyć się przychód ze sprzedaży produktów, aby działalność jednostki gospo­darczej nie zaczęła przynosić strat. Marża bezpieczeństwa stanowi różnicę pomiędzy przychodem ze sprzedaży w danym (lub planowanym) okresie sprawozdawczym, a przychodem zapewniającym osiągnięcie progu rentow­ności. Oblicza się ją następująco:

MB= jcs x ws - wsxPR gdzie:

MB- marża bezpieczeństwa, jcs - jednostkowa cena sprzedaży, ws - wielkość sprzedaży, PR - próg rentowności w ujęciu ilościowym.

Marża brutto (M.K.)

Stanowi różnię pomiędzy ceną sprzedaży produktu a jego jednostkowym kosztem zmiennym. Patrz: marża na pokrycie.

Marża na pokrycie (M.G.)

Określać może: całkowitą marżę brutto, tj. różnicę pomiędzy łącznym przychodem ze sprzedaży produktów a sumą kosztów zmiennych, oraz jed­nostkową marżę brutto, tj. różnicę pomiędzy jednostkową ceną sprzedaży i jednostkowym kosztem zmiennym. Tę drugą wielkość interpretuje się również ex ante jako dodatkową marżę brutto, jaką osiągnie jednostka, sprzedając kolejną jednostkę wyrobu.

Mnożnik zysku (A.K.)

Parametr inny niż wolumen sprzedaży produktu (np. cena, poszczególne składniki kosztów), którego zmiana oddziałuje na przyrost lub zmniejsze­nie zysku.

Przedział istotny (A.K.)

Określenie ważne w założeniach analizy progu rentowności. Oznacza ob­szar o stałym poziomie zdolności produkcyjnych, w którym istnieje linio­wy związek pomiędzy rozmiarami sprzedaży produktów a ich kosztami wy­tworzenia.

Przedział normalny (A.K.)

Określenie związane z analizą progu rentowności. Oznacza część prze­działu istotnego odzwierciedlającą zakładane w przyszłości wykorzystanie zdolności produkcyjnych.

Stopa marginesu bezpieczeństwa (M.K.)

Margines bezpieczeństwa przedstawiony w postaci procentu rozmiarów sprzedaży. Stopa marginesu bezpieczeństwa nazywana jest także wskaźni­kiem marginesu bezpieczeństwa.

Stopa marży bezpieczeństwa (A.K.)

Marża bezpieczeństwa przedstawiona w postaci procentu przychodu sprzedaży. Stopa marży bezpieczeństwa nazywana jest także wskaźnikiem marży bezpieczeństwa.

Stopa marży na pokrycie (M.K.)

Wyraża stosunek marży na pokrycie do przychodu ze sprzedaży, przy któ­rym ta marża jest osiągana. Patrz: wskaźnik marży brutto.

Stopień (wskaźnik) dźwigni operacyjnej (M.K.) Określa siłę działania dźwigni operacyjnej przy z góry założonym poziomie przychodów ze sprzedaży. Wyraża on, o ile procent zmieni się wynik przy okre-

166

167

słonych: poziomie sprzedaży, jeżeli przychód ze sprzedaży zmieni się o l %. Im większy stopień dźwigni operacyjnej, tym wynik operacyjny jednostki jest wrażliwszy na wahania wielkości sprzedaży. Można to wyrazić wzorami:

stopień dźwigni (SDO) — marża na pokrycie/wynik operacyjny procentowa zmiana wyniku = procentowa zmiana przychodu ze sprzedaży (SDO)

Wyraża on iloraz globalnej marży na pokrycie i zysku lub inaczej stanowi iloraz kosztów stałych i zysku powiększony o jeden.

Wartościowy próg rentowności (M.K.)

Oznacza wielkość przychodów ze sprzedaży, równą kosztom całkowitym. Można go wyliczyć, mnożąc próg rentowności ilościowy przez cenę sprzeda­ży produktu.

Wskaźniki marży brutto (M.K.)

Wyraża rentowność sprzedaży wyliczoną przy pomocy marży brutto; sta­nowi procentowy stosunek marży brutto do zrealizowanej sprzedaży. Patrz: stopa marży na pokrycie.

9.2. Pytania i problemy

9.2.1. Podaj wzory ustalania progu rentowności dla produkcji jednoasorty-mentowej i wieloasortymentowej

9.2.2. Wymień problemy, jakie w decyzjach krótkookresowych ułatwia analiza progu rentowności.

9.2.3. Podaj warunki stosowania segmentowej analizy progu rentowności.

9.2.4. O czym informuje punkt krytyczny? Wyjaśnij, co oznacza ilościowy próg rentowności oraz jego wersja wartościowa.

9.2.5. Podaj interpretację marży bezpieczeństwa.

9.2.6. Jaka jest wartość poznawcza dźwigni operacyjnej?

9.2.7. Omów graficzny sposób wyznaczania progu rentowności.

9.2.8. W jakich kontekstach decyzyjnych ważna jest informacja o margine­sie bezpieczeństwa? Co oznacza stopa marginesu bezpieczeństwa?

9.2.9. Jakie jest znaczenie kosztów zmiennych dla ustalania dolnej granicy ceny? Podaj przykłady.

9.2.10. Jak określać próg rentowności dla produkcji wieloasortymentowej?

168

9.2.11. Podaj przykłady zdarzeń istotnych dla zmniejszenia się marginesu bezpieczeństwa.

9.2.12. Co rozumiesz przez analizę wrażliwości progu rentowności?

9.2.13. Co to jest mnożnik zysku? Podaj przykłady i określ formułę pomia­ru siły oddziaływania mnożnika zysku.

9.2.14. Objaśnij różnicę pomiędzy marżą bezpieczeństwa a marginesem bezpieczeństwa.

9.2.15. Przedstaw założenia analizy progu rentowności.

9.2.16. Jak może wyglądać analiza progu rentowności przy założonej z gó­ry stopie podatku dochodowego?

9.2.17. Czy mnożnik zysku umożliwia określanie obszarów kosztów, w któ­rych możliwa jest redukcja? Uzasadnij odpowiedź.

9.2.18. Jak wyobrażasz sobie graficzne wyznaczanie progu rentowności produkcji niejednorodnej?

9.2.19. Jakie ewidencyjne dokumentacyjne procedury powinny być zacho­wane i realizowane w przedsiębiorstwie, aby możliwe było tworze­nie baz danych użytecznych w analizie progu rentowności?

9.2.20. Podaj interpretację punktu krytycznego ceny.

9.2.21. Do czego wykorzystywany jest punkt krytyczny ceny?

9.2.22. Jak oceniasz przydatność decyzyjną analizy progu rentowności w ujęciu ex post? Zaprojektuj arkusz kalkulacyjny pozwalający na analizę wrażliwości progu rentowności.

9.3. Zadania

Zadanie 9.3.1. (M.K.)

Wiedząc, że:

1) wielkość produkcji i sprzedaży wynosi 2.000 szt.

2) jednostkowy koszt zmienny 40,-

3) koszty stałe 30.000,-

4) zysk przedsiębiorstwa 20.000,-

Polecenie:

Ustal cenę sprzedaży metodą marży brutto.

169

Zadanie 9.3.2. (A.K.)

W przedsiębiorstwie „Karman" wytwarzającym jeden asortyment wyrobów aktualny poziom sprzedaży (3.000,-) osiągany jest przy: cenie 3,- za l sztukę, przy progu rentowności 200 sztuk oraz kosztach stałych 400,-.

Polecenie:

Określ, ile wynosi stopa marginesu bezpieczeństwa?

Zadanie 9.3.3. (A.K.)

Koszty związane z jednostką produktu, na który zgłasza zapotrzebowanie odbiorca X, kształtowały się w przedsiębiorstwie „Karman" następująco: koszty materiałów bezpośrednich 30,-, płac bezpośrednich 15,-, koszty wy­działowe zmienne 15,-, a wydziałowe stałe 10,-, koszty sprzedaży zmienne 5,-. Cena rynkowa, po której producent sprzedaje wyrób, wynosi 85,- - od­biorca obstaje jednak przy cenie 70,-.

Polecenie:

Odpowiedz: czy przyjąć zamówienie?

Zadanie 9.3.4. (E.H.)

Spółka „Kloc" może kupić podzespół do produkowanego przez siebie urządzenia. Wyspecjalizowany dostawca proponuje dostawę w cenie jed­nostkowej 640,- Dotychczas dla wytworzenia 1000 szt. tego podzespołu spółka ponosiła następujące koszty ogółem:

• materiały bezpośrednie 220.000,-

• robocizna bezpośrednia 170.000,-

• zmienne koszty wydziałowe 130.000,-

• koszty stałe z tytułu zakupu i montażu elementów składowych 80.000,-

• koszty stałe z tytułu amortyzacji ____80.000,-razem 680.000,-

Polecenie:

Odpowiedz: jakie są koszty istotne dla podjęcia decyzji „kupić czy wytwarzać we wlasnym zakresie"?

Zadanie 9.3.5. (E.H.)

Plan kosztów w przedsiębiorstwie wytwórczym jest następujący:

• przychód ze sprzedaży 40.000,-

• koszty stałe 5.000,-

• koszty zmienne 30.000,-

170

Polecenia:

L Ustal przewidywany zysk dla każdej z następujących sytuacji:

a) 10% wzrost globalnej marzy brutto,

b) 10% spadek globalnej marży brutto,

c) 4% wzrost kosztów stalych, - .

d) 2% wzrost poziomu sprzedaży,

e) 4% wzrost kosztów stalych, 2% wzrost poziomu sprzedaży. 2. Przedstaw graficznie interpretację poszczególnych wyników.

Zadanie 9.3.6. (M.G.)

Absolwent SGH ubiegał się o przyjęcie do pracy na stanowisko analityka finansowego. Po zaakceptowaniu przesłanego CV student został poddany pewnemu egzaminowi. Oto jedno z zadań, które musiał rozwiązać student.

W jednostce gospodarczej „Karna" zajmującej się produkcją wyrobu goto­wego „X" na rok 2003 zaplanowano następujące wielkości zmienne:

a) ilość sztuk wytwarzanych wyrobów gotowych - 10.000,-

b) jednostkowa cena sprzedaży wyrobu gotowego „x" - 30,-

c) jednostkowy koszt zmienny wyrobu gotowego „x" - 15,-

d) całkowite koszty stałe - 100.000,-.

Polecenia:

L Oblicz wielkość marży brutto oraz zysku ze sprzedaży w przyszłym roku.

2. Jaki jest próg rentowności (ilościowy i wartościowy)?

3. Jaka jest strefa bezpieczeństwa - należy obliczyć, o ile może zmniejszyć się planowany przychód ze sprzedaży wyrobu gotowego „X", aby dzialalność jednost­ki „Karna" nie zaczęla przynosić strat?

4. O ile sztuk wyrobów gotowych „X" należaloby zwiększyć sprzedaż, aby po­kryć dodatkowe koszty stale produkcji w wysokości 40.000,-?

5. Ile należaloby sprzedać sztuk wyrobów gotowych „X", aby osiągnąć zysk ze sprzedaży równy 80.000,-?

6. Zinterpretuj otrzymane wyników.

Zadanie 9.3.7. (M.G.)

W jednostce gospodarczej „Kłos" zajmującej się produkcją wyrobów goto­wych „Y" przychody ze sprzedaży wyrobów gotowych wyniosły 600.000 zł. Pracownicy działu finansowego obliczyli, że stopa marży brutto wyniosła 40%, a strefa bezpieczeństwa 30%. Pozostałe informacje uległy zniszczeniu z powodu pożaru w dziale finansowym.

Polecenie:

Pomóż pracownikom odzyskać stracone informacje i oblicz ile wynosil:

171

a) próg rentowności w ujęciu wartościowym,

b) marża brutto w punkcie rentowności,

c) koszty stałe,

d) koszty zmienne,

e) wynik finansowy ze sprzedaży wyrobów gotowych „Y".

Zadanie 9.3.8. (M.G.)

Jednostka gospodarcza jest producentem dwóch rodzajów wyrobów goto­wych: wyrobu gotowego „X" oraz wyrobu gotowego „Y". Nowy dyrektor fi­nansowy jednostki zlecił swoim pracownikom przygotowanie następują­cych informacji:

a) ile wynoszą przychody ze sprzedaży wyrobów gotowych?

b) ile wynosi wynik finansowy ze sprzedaży?

c) ile wynosi próg rentowności dla wyrobu gotowego „X", dla wyrobu go­towego „Y" oraz łącznie dla obydwu wyrobów gotowych?

d) ile wynosi marża brutto dla całości produkcji? Pracownicy dysponowali następującymi informacjami:

Dane	Wyrób gotowy „X"	Wyrób gotowy „Y"
Ilość sprzedaży w sztukach	500.000,-	700.000,-
Koszty stale w złotych	3.500.000,-	10.000.000,-
Jednostkowa cena sprzedaży w złotych	50,-	100,-
Jednostkowy koszt zmienny w złotych	10,-	30,-

Polecenie:

Podaj, jakie wyniki powinni uzyskać pracownicy.

Zadanie 9.3.9. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" produkuje ekskluzywne meble ogrodowe we­dług zastrzeżonego projektu Z/132. W bieżącym okresie jeden z odbiorców wyraził zainteresowanie zamówieniem w tej firmie innego wzoru mebli we­dług własnego, opatentowanego projektu K/341. Zamówienie obejmowało­by 100 kompletów i klient oczekuje ich wykonania w ciągu jednego miesią­ca. Aktualnie przedsiębiorstwo przygotowuje się do sezonu letniego i w 100% wykorzystuje swoje zdolności produkcyjne, które obejmują 500 kompletów miesięcznie. Oferta klienta wydaje się interesująca, ale należy uważnie ją rozważyć, ponieważ przyjęcie tego zlecenia wymagać będzie pewnej modyfikacji linii technologicznej (wiążącej się z jednorazowymi na­kładami na zmianę logistyki procesu technologicznego, które szacuje się na

172

około 2.000,- i na przywrócenie pierwotnego przebiegu linii technologicznej 500,-) oraz rezygnacji z wytworzenia 100 dotychczas produkowanych kom­pletów. Przedsiębiorstwo dysponuje następującymi danymi:

	Komplet typu
	Z/134	K/341
Cena sprzedaży	3.000,-	?
Koszt surowców	2.000,-	2.600,-
Koszty robocizny i przerobu przy wykorzystaniu zdolności produkcyjnych w przedziale 90-100%	300.000,-
Koszty robocizny i przerobu przy wykorzystaniu z dolności produkcyjnych w przedziale 80-90%	290.000,-
Koszty produkcyjne pozostałe (utrzymanie zdolności produkcyjnych i administrowanie produkcją)	200.000,-

Polecenia:

1. Jak powinna być ustalona minimalna cena za l komplet typu K/341?

2. Czy produkcja modelu Z/'l34 jest opłacalna?

3. Jakie jeszcze inne dodatkowe kwestie powinny być tu wzięte pod uwagę?

Rozdział

Budżetowanie

kosztów i przychodów

w zarządzaniu operacyjnym

10.1. Leksykon pojęć

Budżet (A.K.)

Jest to efekt często bardzo złożonego, wieloetapowego procesu planowania (budżetowania), które jest koniecznym atrybutem operacyjnego zarządza­nia rozwojem przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej.

Budżet (E.H.)

Jest to termin o wielorakim znaczeniu. Może określać instytucję publicz­noprawną służąca do organizacji planowania zasobów pieniężnych podmio­tu publicznoprawnego lub plan finansowy związku publicznoprawnego uj­mujący jego dochody i wydatki w określonym czasie. Natomiast w sensie mikroekonomicznym jest wyrażonym w jednostkach ilościowych i warto­ściowych planem o krótkim horyzoncie czasowym, który przedstawia w po­średni sposób cele jednostki i sposoby ich osiągnięcia.

Budżet elastyczny (E.H.)

Inaczej zmienny; jest budżetem, który zakłada możliwość uwzględniania skutków zmian rzeczywistych wielkości produkcji i sprzedaży w stosunku do wielkości planowanych.

175

L

Budżet kroczący (E.H.)

Inaczej kontynuacyjny; jest to zestawienie planowanych efektów działal­ności oraz parametrów ekonomicznych za kilka przedziałów czasowych; po-szczególne kategorie budżetowe są aktualizowane o wielkości okresu minio­nego oraz wielkości okresu następnego.

Budżet oddolny (E.H.)

Inaczej partycypacyjny, powstaje na podstawie wniosków zgłaszanych przez poszczególne ośrodki odpowiedzialności. Wpływa na zacieśnienie współpracy kierowników i podwładnych, zwiększa odpowiedzialność za wy-konanie budżetu na zasadzie odpowiedzialności współtwórcy.

Budżet odgórny (A.K.) Budżet zadany, określony przez menedżerów bez udziału (lub przy nie­wielkim wpływie) poszczególnych ośrodków odpowiedzialności.

Budżet stały (E.H.)

Inaczej sztywny opracowywany jest przy założeniu jednego planowanego: poziomu efektów działalności jednostki.

Budżetowanie (E.H.)

Może być analizowane jako kategoria finansowa ł jako metoda zarządza­nia. Stanowi ono finansowe odzwierciedlenie procesów gospodarczych, or­ganizuje ten proces, a także służy efektywnemu wykorzystaniu posiada­nych zasobów. Budżetowanie jest przejawem przenikania rozwiązań stoso­wanych w sferze finansów publicznych do mikroekonomii. To doświad­czalna metoda zarządzania, praktyczna, uniwersalna, wszechstronna i efektywna. W praktyce obejmuje trzy fazy: tworzenie budżetu, realiza­cję, kontrolę.

Budżetowanie „od zera" (E.H.)

Metoda budżetowania polegająca na szacowaniu wielkości działania, sprzedaży, przychodów, kosztów, wydatków, zysków itp. - przy założeniu jakby realizowane przez jednostkę procesy i programy rozpoczynały się po raz pierwszy. Równocześnie rozważa się alternatywne sposoby działania dla wyboru wariantu optymalnego. W stosowaniu tej metody istotną rolę odgry­wa ranking programów (ustalenie hierarchii programów według malejące­go znaczenia).

Budżetowanie kapitałowe (E.H.)

Jest elementem planowania finansowego. Dotyczy długookresowych decy­zji inwestycyjnych. Realizowane jest w następujących etapach: 1) planowa­nie (identyfikacja projektu, różne warianty, przygotowanie parametrów ekonomicznych), 2) ocena wariantów i podjęcie decyzji, 3) gromadzenie

176

środków zgodnie z przyjętym sposobem finansowania, 4) wdrożenie projek­tu i kontrola jego wykonania.

Budżetowanie kosztów (E.H.)

Liczbowe wyrażenie planu działania centrów (ośrodków) odpowiedzialności.

Budżetowanie oparte na działaniach (E.H.) Metoda budżetowania oparta na działaniach, pozwala na optymalizację rozmieszczenia rzadkich zasobów w działalności gospodarczej.

Budżetowanie przyrostowe (E.H.)

Najczęściej stosowana w praktyce metoda, uważana za tradycyjną metodę budżetowania. Podstawę stanowi aktualnie osiągnięty poziom działalności oraz aktualne poziomy parametrów ekonomicznych objętych budżetowa­niem. Poziomy te są korygowane o przewidywane w danym okresie budże­towym ich zmiany, np. inflacja.

Instrukcja budżetowania (A.K.)

Zwana także podręcznikiem budżetowym, opracowanie wewnętrzne w przedsiębiorstwie zawierające wykaz procedur związanych z budżetowa­niem i opis sposobów ich realizacji w tym przedsiębiorstwie. Instrukcja, dzięki przedstawianiu wzorów struktur informacyjnych poszczególnych bu­dżetów operacyjnych i innych formularzy niezbędnych do wypełnienia, po­rządkuje i usprawnia przebieg budżetowania.

Kalkulacja planowa (M.P.)

Rodzaj kalkulacji wstępnej, sporządzanej dla potrzeb zarządzania. Kalku­lacja ta oparta jest na założeniach przyjętych do opracowania planów tech-niczno-ekonomicznych podmiotu gospodarującego. Jej podstawę stanowią więc koszty planowane wynikające z przyjętych do opracowania planu prze­ciętnych norm zużycia środków produkcji, norm wydajności pracy a także przewidywanych skutków usprawnień techniczno-organizacyjnych. Efek­tem kalkulacji planowej jest jednostkowy planowy koszt wytworzenia. Da­ne tej kalkulacji wykorzystywane są dla potrzeb analizy i oceny kosztów rze­czywistych przedsiębiorstwa.

Komisja budżetowa (E.H.)

Zespół osób oceniających poprawność stosowania procedury budżetowej, analizujący wzajemne relacje podporządkowania oraz budżety cząstkowe; zatwierdza i przyjmuje budżet.

Koszty kontrolowalne (A.K.)

Kategoria kosztów będąca przeciwieństwem kosztów niekontrolowalnych. Oznacza ona wachlarz tych kosztów ośrodka odpowiedzialności, których

177

wartość jest skutkiem decyzji podejmowanych przez kierownika ośrodka. Koszty kontolowalne są tą grupą kosztów funkcjonowania ośrodka odpowie­dzialności, której monitorowanie ma znaczenie dla oceny jego dokonań i dla rozliczania z zadań budżetowych jego kierownika.

Koszty niekontrolowalne (M.G.)

Koszty danego ośrodka odpowiedzialności, o których ponoszeniu i wielko­ści nie decyduje kierownik danego ośrodka. Kosztami niekontrolowanymi są na przykład koszty amortyzacji środków trwałych danego ośrodka odpo­wiedzialności.

Koszty zapadłe (nieodwracalne) (M.G.)

Koszty zależne od decyzji podjętych w przeszłości, których w bieżącym lub w przyszłym okresie nie da się zmienić jakimkolwiek działaniem.

Ośrodek (centrum) odpowiedzialności (M.K.)

Wydzielona organizacyjnie komórka (segment), w której kierownik odpo-1 wiada za jej działalność. Ośrodki (centra) odpowiedzialności są kwalifiko­wane według stopnia swobody kierowników w zakresie podejmowania decy­zji i odpowiedzialności finansowej, czyli według stopnia decentralizacji. Wyróżnia się ośrodki (centra) odpowiedzialności za: koszty, przychody, zy­ski i ośrodki inwestycyjne.

Rachunkowość finansowa (A.K.)

Zintegrowany system obserwowania dokonań przedsiębiorstwa i pre­zentacji jego potencjału gospodarczego w sposób określony przez ramy prawa bilansowego. Ukierunkowana jest na zaspokojenie potrzeb anali­tycznych osób, instytucji, grup interesu spoza przedsiębiorstwa, z jego otoczenia. Stanowi istotny system gromadzenia informacji pozwalają­cych w wymiarze zarówno operacyjnym, jak i strategicznym monitorować realizację budżetów i strategii w ujęciu wartościowym, w obszarze mająt-kowo-finansowym.

Rachunkowość odpowiedzialności (M.K.)

System (rachunkowości), który dokonując identyfikacji, grupowania i prezentowania informacji ekonomicznej, uwzględnia zakres kierowania i odpowiedzialności za podejmowanie decyzji gospodarczych przez kadrę kierowniczą jednostki gospodarczej na różnych szczeblach zarządzania. Za­kres odpowiedzialności kierownika musi być ściśle określony, zaś efekty po­dejmowanych działań w ramach przyznanych mu kompetencji muszą być mierzone i kontrolowane przez z góry zdefiniowane wskaźniki.

10.2. Pytania i problemy

10.2.1. W jakim celu jednostki gospodarcze dokonują budżetowania kosztów?

10.2.2. Jakie wyróżniamy metody budżetowania kosztów? Od czego zależy ich wybór?

10.2.3. Jakie wyróżnia się etapy w procesie budżetowania kosztów?

10.2.4. Co oznacza pojęcie administrowania rocznym budżetem?

10.2.5. Jaki jest cel budżetowania?

10.2.6. Scharakteryzuj metodę budżetowania „od zera".

10.2.7. Na czym polega budżetowanie przyrostowe?

10.2.8. Co to jest budżet elastyczny i jakie są korzyści z jego przygotowania?

10.2.9. Jakie znasz techniki sporządzania budżetów?

10.2.10. Co to jest budżet wiodący?

10.2.11. Co stanowi pierwszy krok sporządzenia budżetu głównego?

10.2.12. Omów ideę tworzenia budżetów kroczących.

10.2.13. Jakie są korzyści przy budżetowaniu oddolnym?

10.2.14. Dla jakich podmiotów działalności tworzone są głównie budżety kosztów stałych?

10.2.15. Czy w budżetach mogą być planowane tylko koszty i przychody?

10.2.16. Wymień elementy budżetu operacyjnego.

10.2.17. Co stanowi punkt wyjścia do opracowania budżetu kosztów bez­pośrednich?

10.2.18. Jakie są zasady budżetowania produkcyjnych kosztów pośred­nich?

10.2.19. Jakie są zasady budżetowania kosztów nieprodukcyjnych?

10.2.20. Wymień zasady budżetowania oraz określ ich wpływ na sposób budżetowania.

10.2.21. W jaki sposób przedstawiane są odchylenia wykonania budżetu?

10.2.22. Co stanowi podstawę do określenia istotności odchyleń?

10.2.23. Jaka jest przyczyna powstawania odchyleń zakresu?

178

179

10.3. Zadania

Zadanie 10.3.1. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" sprzedaje swój produkt po cenie 10,-. Budżet sprzedaży dla pierwszego kwartału ustalono następująco: styczeń 400.000,-luty 600.000,-marzec 700.000,-

Ustalono, że zapas wyrobów na koniec każdego miesiąca powinien wyno­sić 30% sprzedaży następnego miesiąca. Zapas produkcji zakończonej na początek roku wyniósł 12.000 szt. Na wyprodukowanie jednego produktu potrzeba 2 kg surowca, który kosztuje l,- za kilogram. Firma utrzymuje za­pas surowców równy 10% potrzeb produkcyjnych następnego miesiąca.

Polecenia:

Wyjaśnij, jakie inne informacje są niezbędne, żeby odpowiedzieć na poniższe py­tania:

-jaki będzie budżet produkcji wyrobów gotowych w sztukach w lutym?

-jaki będzie budżet zakupów materiałowych w lutym?

Zadanie 10.3.2. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" stara się bardzo efektywnie zarządzać swoim operacyjnym majątkiem trwałym. Dba też o to, by nie posiadać zbędnych zapasów. W ubiegłym roku wypracowało sprzedaż netto o wartości 9.500.000,-. Udział zysku netto (rentowność netto sprzedaży) wynosi 11% * Przedsiębiorstwo kształtuje swój pozytywny wizerunek również w ten spo­sób, że rokrocznie wypłaca akcjonariuszom umiarkowane dywidendy. Stara się, aby nie przekraczały one 30% zysku netto, ponieważ zarząd „Karmana" ma pewne strategiczne plany inwestycyjne. Szczególnie uważnie zarządza­nym obszarem w tym przedsiębiorstwie jest zadłużenie, którego średnio­roczny poziom zwykle wynosi 60% wartości aktywów. Wskaźnik zdolności płatniczej z reguły oscyluje wokół 2.

Polecenie:

Opracuj model prognozowania przychodów i kosztów, aktywów i pasywów:

• tworząc przykładowe sprawozdania finansowe dla roku 200A, uwzględniając powyższe założenia,

• przedstawiając konieczne procedury obliczeniowe kategorii sprawozdawczych dla roku 200B, wiedząc, że planuje się wzrost sprzedaży o 800.000,- w stosunku do roku 200A.

Zadanie 10.3.3. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" od dawna stosuje już rachunek kosztów zmiennych i stałych. W tym też układzie prognozuje koszty związane z ope­racyjną działalnością gospodarczą. Stosując reguły rachunkowości odpo­wiedzialności budżetowanie zwykle odbywa się w podziale na dwa centra zysków: pana Kowalskiego i pana Nowaka.

Centrum „Kowalski" zajmuje się zakupem, montażem, a następnie sprze­dażą pewnych elementów, z których powstaje sześć różnych produktów, można nawet je uporządkować w trzy asortymenty:

• (Z) zabawki dla dzieci powyżej 3 roku życia (trzy rodzaje),

• (D) dydaktyczne pomoce naukowe (dwa rodzaje),

• (S) segregatory biurowe.

Centrum „Nowak" natomiast przygotowuje pewne półfabrykaty, które od­sprzedaje odbiorcom zewnętrznym:

• (K) masa kosmetyczna (w dwóch rodzajach),

• (P) impregnat do kostki brukowej.

Kowalski spodziewa się przyrostu sprzedaży w 200B roku w przypadku je­dynie produkcji Zł o 400.000,-. Nowak natomiast oczekuje korzystnych zmian w zakresie sprzedaży impregnatu o 300.000,-

Rok 200A zapisał się następującymi wartościami w rachunku wyników:

	Ośrodek „Kowalski"						Ośrofek „Nowak"
	Z			D		S	K			P
	Zł	Z2	Z3	Dl	D2	S	Kl	K2	P		Razem
Sprzedaż	800,-	400,-	600,-	700,-	400,-	300,-	200,-	900,-	250,-
Koszty zmienne produkcji	280,-	110,-	530,-	80,-	80,-	90,-	130,-	420,-	360,-
Marża brutto I
Koszty zmienne sprzedaży	50,-	80,-	30,-	25,-	10,-	15,-	15,-	40,-	40,-
Marża brutto według produktów
Marża brutto II
Koszty stale asortymentu	60,-			40,-		20,-	60,-			60,-
Marża brutto III
Koszty stałe „Karman"	410,-
Zysk na sprzedaży
Wynik działalności finansowej	+ 180,-
Wynik zdarzeń nadzwyczajnych	-90,-
Zysk (strata) brutto

180

181

Polecenia:

1. Uzupelnij obliczenia w tabeli, jeżeli uznasz to za konieczne.

2. Dokonaj symulacji wyniku finansowego w roku 200B, zakładając 20% podatkową.

3. Który z ośrodków osiągnie najprawdopodobniej lepsze rezultaty?

4. Jak wyglądałaby ocena, gdyby uznać te ośrodki odpowiedzialności za centra' inwestowania? Oceń, zakładając minimalną stopę zwrotu z kapitału. Przyjmij tej\ założenia co do wartości kapitalu pozostającego w zarządzie panów Kowalskiego i Nowaka.

Zadanie 10.3.4. (M.G.)

Na podstawie zaprezentowanego budżetu kosztów produkcji zanalizuj zało­żenia, jakimi kierowała się jednostka gospodarcza przy jego konstruowaniu.

Pozycje	Wykonanie w n kwartale 2001 roku	Budżet na n kwartał 2002 roku
Wielkość produkcji w sztukach	66.000	80.000
Koszty bezpośrednie ogółem	110.000,-	125.000,-
W tym:
- zużycie materiałów bezpośrednich	30.000,-	45.000,-
- płace bezpośrednie wraz z narzutami	70.000,-	65.000,-
- inne koszty bezpośrednie	10.000,-	15.000,-
Koszty wydziałowe ogółem	205.000,-	215.000,-
W tym:
- zużycie materiałów pośrednich	20.000,-	25.000,-
- zużycie energii elektrycznej	35.000,-	35.000,-
- usługi transportowe	15.000,-	20.000,-
- płace wraz z narzutami	50.000,-	35.000,-
- amortyzacja maszyn produkcyjnych	85.000,-	100.000,-

Polecenie:

Odpowiedz na pytania:

1) co mogło być przyczyną spadku płac bezpośrednich produkcji?

2) jak można wytłumaczyć założenie zużycia energii elektrycznej na niezmienio­nym poziomie w porównaniu do roku ubiegłego?

Zadanie 10.3.5. (M.G.)

Na najbliższe zebranie zarządu dyrektor wydziału produkcyjnego zobli­gowany został do sporządzenia budżetu kosztów wydziału na rok 20010.

182

Założenia, którymi kierował się dyrektor, były następujące:

• budżet konstruowany jest w oparciu o dane faktycznie wykonane w ro­ku poprzednim (200X- 1); zamieszczony został poniżej,

• przewidywana stopa inflacji w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego wynosi 10%,

• planuje się wzrost cen materiałów pośrednich z 4 zł do 5 zł na jednost­kę wyrobu gotowego,

• wielkość produkcji oraz jej struktura nie ulegnie zmianie,

• dyrektor wydziału zaplanował zmniejszenie zatrudnienia w wydziale o trzech pracowników pośrednio-produkcyjnych (spowoduje to zmniejsze­nie kosztów płac wraz z narzutami o 15.000 zł); polityka jednostki gospo­darczej zakłada utrzymanie realnej wartości wynagrodzeń,

• pod sam koniec ubiegłego roku (200X- 1) w wydziale produkcyjnym zo­stała wymieniona maszyna produkcyjna; nowo zainstalowana maszyna czerpie znacznie mniej energii elektrycznej; planuje się, że zużycie energii elektrycznej zmniejszy się o 15%; roczna amortyzacja nowej maszyny jest o 5.000 zł wyższa od rocznej amortyzacji starej maszyny,

• w wydziale produkcyjnym nie planuje się zakupów, sprzedaży ani wy­miany środków trwałych; na rok 200X nie planuje się także aktualizacji wy­ceny środków trwałych; jednostka stosuje liniową metodę amortyzacji,

• wartość usług transportowych zwiększy się o wskaźnik inflacji plus 10%.

Faktycznie poniesione koszty pośrednie wytworzenia wydziału produk­cyjnego w roku 200X- 1.

Wyszczególnienie

Wykonanie w roku 200X-1

Wielkość produkcji (szt.)

50.000

Koszty wydziałowe ogółem w tym:

- zużycie materiałów pośrednich

- zużycie energii elektrycznej

- usługi transportowe

- płace wraz z narzutami

- amortyzacja maszyn produkcyjnych

1.415.000,-

200.000,-850.000,-100.000,-115.000,-150.000,-

Polecenie:

Pomóż dyrektorowi wydziału produkcyjnego skonstruować budżet na rok 200X, uwzględniając podane założenia.

183

Zadanie 10.3.6. (A.K.)

Budżet sprzedaży określający wielkość oraz wartość sprzedaży w przy­szłym okresie jest pierwszym etapem konstrukcji budżetu ogólnego. Przy­kładowy budżet sprzedaży przedsiębiorstwa „Karman" zajmującego się świadczeniem usług protetyczno-lekarskich oraz produkcją urządzeń prote­tycznych przedstawia się następująco:

	Kwartał
	I	2	3	IV	Rok200B
Sprzedaż usług
Sprzedaż (w jednostkach)	1.940	2.000	1.920	1.940	7.800
Cena jednostkowa usługi	45,-	45,-	45,-	45,-	45,-
Przychód ze sprzedaży usług	87.300,-	90.000,-	86.400,-	87.300,-	351.000,-
Sprzedaż wyrobów
Sprzedaż (w jednostkach)	150	180	120	150	600
Cena jednostkowa wyrobu	90,-	90,-	90,-	90,-	90,-
Przychód z e sprzedaży wyrobów	13.500,-	16.200,-	10.800,-	13.500,-	54.000,-
Przychód ze sprzedaży wyrobów i usiug	100.800,-	106.200,-	97.200,-	100.800,-	405.000,-

Przedsiębiorstwo to prowadzi dziesięć gabinetów stomatologicznych i świadczy pełną gamę usług z tego zakresu.

Polecenia:

1. Określ, jak powinny wyglądać budżety cząstkowe sprzedaży.

2. Jak wyglądały procedury jej planowania?

3. Zaprojektuj połączenia informacyjne tego budżetu z budżetem produkcji urzą­dzeń i z budżetem zapotrzebowania materiałowego.

Zadanie 10.3.7. (A.K.)

Budżet produkcji jest w praktyce połączeniem budżetu produkcji z bu­dżetem zapasów wyrobów gotowych i produkcji niezakończonej. Budżet produkcji przedstawia wielkość produkcji w prognozowanym okresie z uwzględnieniem planowanych zapasów wyrobów gotowych i wyrobów niezakończonych na początek oraz na koniec okresu.

Polecenie:

Mając do dyspozycji poniższe dane, przedstaw budżet produkcji dla przedsię­biorstwa.

184

	Kwartał
	I	2	3	IV		Rok200B
Sprzedaż wyrobów (w jednostkach)	150	180	120	150		600
Zapas na koniec okresu	50	10	10	20		20
Ogółem zapotrzebowanie na wyroby	200	190	130	170		620
Zapasy wyrobów na początek okresu	20	50	10	10		20
Ilość wyrobów do wyprodukowania

Zadanie 10.3.8. (A.K.)

W praktyce sporządzenie budżetu materiałów bezpośrednich (oraz robocizny bezpośredniej) nie powinno sprawiać większych trudności. Stosować tu bo­wiem można rachunek kosztów normatywnych. Planowany koszt materiałów bezpośrednich jest tu ustalany dzięki zsumowaniu ilości zużytych poszczegól­nych materiałów bezpośrednich, określonych na podstawie norm (normaty­wów) zużycia. Budżet materiałów bezpośrednich stanowi w praktyce połączenie budżetu zapasów materiałów bezpośrednich i budżetu zakupu materiałów bez­pośrednich. Planowana wielkość zakupu materiałów liczona jest w ujęciu ilo­ściowym i pieniężnym. Powinna ona być wystarczająca na pokrycie zapotrzebo­wania produkcyjnego oraz zachowania odpowiedniego stanu zapasów.

Polecenie:

Mając do dyspozycji poniższe dane, przedstaw budżet materiałów bezpośrednich dla przedsiębiorstwa.

	Kwartał
	I	2	3	IV	Rok200B
Ilość wyrobów do wyprodukowania (szt.)	180	140	120	160	600
Waga materiałów do wyprodukowania jednego wyrobu (w gramach)	100	100	100	100	100
Zapotrzebowanie na materiały bezpośrednie (w gramach)
Pożądany zapas na koniec okresu (w gramach)	2.800	2.400	3.200	3.600	3.600
Całkowite zapotrzebowanie na materiały bezpośrednie (w gramach)
Przewidywany zapas na początek okresu w gramach)	3.600	2.800	2.400	3.200	3.600
Waga materiałów bezpośrednich do zakupienia w okresie (w gramach)
Cena (za 1 gram)	0,10	0,10	0,10	0,10	0,10
Wartość materiałów bezpośrednich do nabycia

185

Zadanie 10.3.9. (A.K.)

Budżet robocizny bezpośredniej w roboczogodzinach zużytej do produk-J cji wyrobów wyznacza się w ten sposób, że do zużycia robocizny bezpośred­niej na wytworzenie sprzedanych w danym okresie wyrobów dodaje się ro­bociznę zużytą na wytworzenie zapasów na koniec okresu i odejmuje robo-ciznę zużytą w poprzednich okresach i zaktywizowaną w postaci zapasu! produktów na początek danego okresu. Aby wyliczyć robociznę bezpośred­nią „zatrzymaną" w zapasach produkcji niezakończonej, należy zastosować! także metodę unifikacji, a więc jeśli np. produkcja niezakończona wykona­na jest w 40% ze względu na zużytą robociznę, to aktywowana robocizna li­czona jest jako iloczyn: ilości jednostek produkcji niezakończonej, ilości go-j dzin potrzebnych do wytworzenia gotowego produktu oraz indeksu 0.4.

Polecenie:

Mając do dyspozycji poniższe dane, przedstaw budżet robocizny bezpośredni dla przedsiębiorstwa.

cd z poprzedniej strony

				Kwartał
				I			II		III			IV		Rok200B
Usługi
Jednostkowa usługa				1.940			2.000		1.920			1.940		7.800
Robocizna bezpośrednia przypadająca
na jednostkę (w godzinach)				1			1		1			1		1
A. Robocizna bezpośrednia przypadająca
na usługi (w godzinach)				1.940			2.000		1.920			1.940		7.800 j
Produkcja
Ilość sprzedanych wyrobów				150			180		120			150		600
Robocizna bezpośrednia przypadająca
na wyrób (w godzinach)				2			2		2			2		2
Razem
Plus robocizna zużyta na wykonanie
zapasu końcowego produkcji
niezakończonej (w godz.,
0.5 godz./jednostkę)
I kwartał: 50 x 0.5				25
II kwartał: 10 x 0.5							5
III kwartał: 10 x 0.5			5
IV kwartał: 20 x 0.5												10		10
Razem
					Kwartał
					I			II		III			IV			Rok200B
Robocizna zużyta na wykonanie zapasu początkowego produkcji niezakończonej. (w godz., 0.5 godz/jednostke) I kwartał: 20 x 0.5 II kwartał: 50 x 0.5 III kwartał: 10 x 0.5 IV kwartał: 10 x 0.5					10			25		5			5			10
B. Robocizna bezpośrednia przypadająca na produkcję (w godzinach)
Razem robocizna bezpośrednia (suma A i B)
Koszt robocizny bezpośredniej (ilość godz. x 20 zł/godz.)

Zadanie 10.3.10. (A.K.)

Budżet płac pośrednich pozwala określić koszt robocizny niezwiązanej bezpośrednio z wytwarzaniem konkretnych wyrobów czy usług. Koszty ro­bocizny pośredniej zaliczane są do kosztów wydziałowych (zwanych w prak­tyce zachodniej częściej fabrycznymi kosztami ogólnymi). Do robocizny po­średniej można zaliczyć między innymi płace majstrów lub kierowników wydziałów produkcyjnych, koszty konserwacji maszyn itp. Koszty te są czę­ściowo kosztami stałymi, niezależnym od wielkości produkcji, a częściowo mają charakter zmienny.

Polecenie:

Przedstaw budżet plac pośrednich dla przedsiębiorstwa, wiedząc, że:

cd na następnej stronie

	Kwartał
	I	II	III	IV	Rok200B
Całkowita robocizna okresu (w godzinach)	2.500	2.500	2.500	2.500	10.000
Robocizna bezpośrednia (w godzinach'	2.255	2.340	2.160	2.245	9.000
Robocizna pośrednia (w godzinach)	245	160	340	255	1.000
Koszt robocizny pośrednie (ilość godz. x 20 zł/godz.)
Koszt pozostałej robocizny pośredniej (płace stażystów)	3.000,-	10.000,-	3.000,-	3.000,-	19.000,-
Całkowity koszt robocizny pośredniej

186

187

Zadanie 10.3.11. (A.K.)

Równania kosztów pośrednich innych niż płace bezpośrednie w przedsię­biorstwie „Karman" przedstawiają się jak w poniższej tabeli. Planowane rozmiary sprzedaży produktów w okresie 200B przedstawiają się następują­co: kwartał I - 400 szt., kwartał II - 760 szt., kwartał III - 190 szt., kwartał IV 940 szt.

Polecenie:

Określ, budżet tych kosztów dla spólki „Karman", wykorzystując poniższą tabelę.

	Kwartał
	I	n	m	IV	Rk20CB
Płace pośrednie y = 2x + 2000
Dodatkowe wynagrodzenia zarządu y = 800
Materiały pośrednie y = 4x+750
Koszty usług y = 2,8x + 470
Koszty energii, opłaty za telefon y = 1.560
Koszty podróży służbowych, szkoleń y = 1.900
Koszty najmu nieruchomości y = 7.600
Ubezpieczenia y = 670
Amortyzacja y = 900
Razem koszty ogólne

Zadanie 10.3.12. (A.K.)

Budżet przychodów pieniężnych przedstawia prognozowaną wielkość wpływów pieniężnych możliwych do uzyskania przez firmę, a określonych na podstawie budżetu sprzedaży i po uwzględnieniu procentu jej inkasa w danym okresie.

Polecenie:

L Uzupetnij budżet w przedsiębiorstwie, wykonując stosowne wyliczenia.

2. Określ, powiązania tego budżetu z innymi budżetami operacyjnymi.

3. Objaśnij, jakie znaczenie może mieć informacja zawarta w ostatnim wierszu poniższej tabeli.

188

	Kwartał
	I	n	m	IV	Rck200B
Przychody ze sprzedaży	100.800	106.200	97.200	100.800	405.000
Wpływ środków pieniężnych od klientów wynikły ze sprzedaży w bieżącym okresie (np. 80% rachunków bieżącego okresu)
Wpływ środków pieniężnych od klientów wynikły ze sprzedaży w poprzednim okresie (15% rachunków poprzedniego okresu)	12.000	15.120	15.930	14.580	57.630
Suma przychodów pieniężnych
Należności trudne w windykacji (np. 5% przychodów ze sprzedaży)	5.040	5.310	4.860	5.040	20.250

Zadanie 10.3.13. (A.K.)

Pomiędzy budżetami operacyjnymi zachodzą ścisłe powiązania informa­cyjne. Końcowym etapem konstruowania budżetu ogólnego są prognozowa­ne sprawozdania finansowe, takie jak: rachunek wyników, bilans i rachunek przepływów pieniężnych. Sprawozdania te sporządzane są przez kierowni­ka budżetu.

Polecenie:

Określ etapy budżetowania poprzedzające przygotowanie poniższego (przykla-dowego) budżetu rachunku zysków i strat w przedsiębiorstwie.

A. Przychód ze sprzedaży wyrobów i usług 1. Sprzedaż usług 2. Sprzedaż wyrobów Przychody ze sprzedaży ogółem	351.000 54.000 405.000
B. Koszt własny sprzedaży (koszt materiałów i robocizny bezpośredniej) Marża brutto	30.000
	375.000
C. Koszty operacyjne: 1. Koszt robocizny bezpośredniej przypadającej na usługi 2. Koszty inne pośrednie 3. Koszty administracji i sprzedaży JCoszty operacyjne ogółem	156.000 118.800 42.350 317.150
D. Wynik przed opodatkowaniem (wynik brutto) Podatek dochodowy	57.850 27.000
E. Wynik netto na sprzedaży	30.850

189

Zadanie 10.3.14. (A.K.)

Pomiędzy budżetami operacyjnymi zachodzą ścisłe powiązania informa­cyjne. Końcowym etapem konstruowania budżetu ogólnego są prognozowa­ne sprawozdania finansowe, takie jak: rachunek wyników, bilans i rachunek przepływów pieniężnych. Sprawozdania te sporządzane są przez kierowni- J ka budżetu.

Polecenie:

L Określ etapy budżetowania poprzedzające przygotowanie poniższego (przy* kladowego) bilansu pro forma w przedsiębiorstwie.

2. Objaśnij, jakie informacje koniecznie należy uwzględniać prognozując warto­ści oznaczone literkami (a)-(k).

	31.12.200A	31.12.200B
Aktywa
A. Aktywa obrotowe:
1 . Gotówka	15.000,-	12.630,- (a)
2. Należności	12.000,-	15.120,- (b)
3. Zapasy:
Produkty	400,-	400,- (c)
Materiały produkcyjne	2.300,-	2.300,- (d)
Materiały biurowe	300,-	300,- (e)
Zapasy ogółem	3.000,-	3.000,-
Aktywa obrotowe ogółem	30.000,-	30.750,-
B. Aktywa trwałe:
Środki trwałe brutto	35.000,-	70.000,- (f)
Minus umorzenie	9.600,-	14.400,- (g)
Środki trwałe netto	25.400,-	55.600,-
Aktywa ogółem	55.400,-	86.350,-
Pasywa
A. Zobowiązania bieżące:
Zobowiązania wobec dostawców	1.100,-	1.200,- (h)
B. Zobowiązania długoterminowe:
Wyemitowane obligacje
(płatne 31. 12.200D)	5.000,-	5.000,- (i)
Zobowiązania ogółem	6.100	6.200,-
C. Kapitał własny:
1. Kapitał akcyjny	41.000,-	41.000,- 0
2. Nierozliczony wynik finansowy	8.300,-	39.150,- (k)
Kapitał własny ogółem	49.300,-	80.150,-
Pasywa ogółem	55.400,-	86.350,-

Zadanie 10.3.15. (A.K.)

Zadaniem budżetowanego sprawozdania z przepływów pieniężnych jest przedstawienie spodziewanych źródeł dopływu środków pieniężnych w bu­dżetowanym okresie oraz kierunków ich wykorzystania.

Polecenie:

1. Oceń na podstawie poniższego budżetu przeplywów pieniężnych spodziewany stopień inkasa przychodów.

2. Jakie widzisz możliwości w zakresie, finansowania wydatków inwestycyjnych?

3. Co jeszcze możesz wywnioskować, analizując ten budżet?

4. Jakie etapy budżetowania poprzedzaly sporządzenie tego budżetu?

Prognozowany rachunek przepływów pieniężnych dla przedsiębiorstwa „Karman" na rok 200B.

A. Działalność operacyjna

1. Zysk netto

2. Amortyzacja

3. Wzrost (spadek) stanu zapasów

4. Wzrost (spadek) stanu należności

5. Wzrost (spadek) stanu zobowiązań Przepływy pieniężne z działalności operacyjnej

B. Działalność inwestycyjna

1. Nabycie składników majątku trwałego

2. Nabycie udziałów w innych podmiotach

3. Wpływy ze sprzedaży składników majątku trwałego

4. Nabycie wartości niematerialnych

5. Sprzedaż obcych papierów wartościowych Przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnej

C. Działalność finansowa

1. Wpływy z emisji akcji

2. Zaciągnięcie kredytu długoterminowego

3. Wypłacone dywidendy

4. Spłata pożyczek i kredytów

5. Splata zobowiązań z tytułu leasingu finansowego Przepływy pieniężne z działalności finansowej______

D. Wzrost (zmniejszenie) netto środków pieniężnych i ich ekwiwalentów (A + B + C)

(+) Stan środków pieniężnych na początek roku (-) Stan środków pieniężnych na koniec roku

30.850,-

4.800,-

0

-3.120,-

100,-

32.630,-

- 35.000,-

- 35.000,-

35.000,-

. 35.000,-

0

- 2.370,-

15.000,-12.630,-

190

191

Rozdział

Metodyka oceny przedsięwzięć inwestycyjnych

11.1. Leksykon pojęć

Księgowa stopa zwrotu (A.K.)

Jest to prosta metoda badania efektywności rozważanej inwestycji, pole­gająca na ustaleniu relacji pomiędzy przewidywanymi, średnimi, rocznymi zyskami realizowanymi dzięki analizowanej inwestycji a średnią wartością nakładów inwestycyjnych. Średni roczny zysk ustalany jest jako iloraz róż­nicy między przychodami i kosztami w okresie szacowanego życia inwestsy-cji a długością tegoż okresu. Średnia wartość nakładów inwestycyjnych za­leży od przyjętej metody amortyzacji majątku.

Metody zdyskontowanych przepływów pieniężnych (E.H.)

Miernik oceny projektów inwestycyjnych uwzględniający wartość pienią­dza w czasie. Każda kwota zwrotu musi zostać zdyskontowana do wartości bieżącej. Metody dyskontowania przepływów pieniężnych wymagają przewi­dywań zarówno co do kwot, jak i co do rozkładu czasowego przyrastających przepływów pieniężnych spodziewanych z realizacji określonego projektu.

Nominalna stopa dyskontowa, stopa zwrotu (E.H.)

Jest miarą oceny efektywności projektów inwestycyjnych, nazywana także księgową stopą zwrotu (ARR - Accounting Ratę ofReturn) lub zwrotem z in­westycji (ROI -Return on Inwestment). Podstawę jej ustalenia stanowią śred­nioroczne zyski ^x 100/średnioroczne nakłady inwestycyjne.

193

Okres zwrotu (E.H.)

Miernik oceny dla podjęcia decyzji inwestycyjnych. Określa, po jakim czasie zwrócą się poniesione nakłady inwestycyjne - liczony jest według for­muły: nakłady inwestycyjne/średnioroczne wpływy pieniężne netto. Zaletą jest prostota w stosowaniu, wadą natomiast to, że nie uwzględnia się struk­tury wpływów pieniężnych w ciągu okresu zwrotu ani też okresu trwania in­westycji i wpływów pieniężnych po wyliczonym okresie zwrotu. Nie uwzględnia także siły nabywczej pieniądza w czasie.

Przepływy pieniężne netto (A.K.)

Kategoria finansowa wykorzystywana w analizie efektywności przedsię­wzięć inwestycyjnych i oznaczająca różnicę pomiędzy planowanymi wpły­wami i wydatkami związanymi z danym przedsięwzięciem.

Stopa dyskontowa (A.K.)

Stopa procentowa uwzględniana w czynniku wartości teraźniejszej przy­szłych przepływów pieniężnych.

Wartość pieniądza w czasie (A.K.)

Koncepcja, w świetle której w rachunkach decyzyjnych długotermino­wych należy rozważać wpływy i wydatki - w zależności od kontekstu decy­zyjnego - albo w ich teraźniejszej wartości (stosując procedury dyskontowa­nia), albo w ich przyszłej wartości (stosując procedury szacowania wartości tych strumieni w kwotach z przyszłości).

Wartość przyszła (A.K.)

Wartość, jaka zostanie zrealizowana w przyszłości z sum obecnie zaanga­żowanych. Jest iloczynem bieżącej wartości i tak zwanego czynnika warto­ści przyszłej, określonego przez procent składany.

Wartość teraźniejsza (A.K.)

Inaczej bieżąca wartość zaktualizowana. Kwota, która na dzień analizy odpowiada wartości przyszłej. Jest iloczynem wartości przyszłej i tak zwa­nego czynnika dyskontującego.

Wartość teraźniejsza netto (A.K.)

Wartość teraźniejsza przepływów pieniężnych netto w okresie objętym ra­chunkiem oceny efektywności przedsięwzięcia inwestycyjnego. Dodatnia wartość sugeruje opłacalność danego przedsięwzięcia.

Wewnętrzna stopa zwrotu (E.H.)

Jest miernikiem oceny efektywności realizowanych projektów inwestycyj­nych Jest to taka stopa dyskontowa (koszt kapitału), przy której wartość bie­żąca netto projektu jest równa zero.

194

11.2. Pytania i problemy

11.2.1. Objaśnij, na czym polega technika wspomagająca podejmowanie decyzji długoterminowych, określana mianem budżetowania kapi­tałowego? Omów etapy w tym budżetowaniu występujące.

11.2.2. Jak rozumieć rachunek efektywności decyzji inwestycyjnych?

11.2.3. Omów role nadwyżki pieniężnej (przepływów pieniężnych netto) w rachunku efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych.

11.2.4. Scharakteryzuj tradycyjne (proste) metody oceny efektywności in­westycji.

11.2.5. Przedstaw przesłanki wykorzystania koncepcji wartości pieniądza w czasie w rachunku efektywności inwestycji.

11.2.6. Omów procedurę zastosowania dyskonta i procentu składanego w rachunku efektywności inwestycji.

11.2.7. Na czym polega metoda wartości zaktualizowanej netto (NPV)? Ja­kie przedsięwzięcia inwestycyjne są efektywne w świetle tej metody?

11.2.8. Omów alternatywne metody oceny przedsięwzięć inwestycyjnych, w tym wewnętrzną stopę zwrotu (IRR).

11.2.9. Scharakteryzuj procedurę określania okresu zwrotu nakładów. Co odróżnia od tej metody zdyskontowany okres zwrotu?

11.2.10. Jak oceniasz zasadność i użyteczność stosowania stopy zwrotu na­kładów inwestycyjnych (ROI) w ocenie efektywności takich przedsięwzięć?

11.2.11. Skomentuj księgową stopę zwrotu oraz stopę zwrotu z kapitału w kontekście oceny efektywności inwestycji.

11.2.12. Omów przesłanki wyboru stopy dyskontowej realnej lub nominal­nej w warunkach inflacyjnego otoczenia analizowanego przedsię­wzięcia inwestycyjnego.

11.2.13. Omów sposoby uwzględniania ryzyka w rachunku inwestycyj­nym, np. korygowanie stopy dyskontowej.

11.2.14. Jaką rolę w ocenie efektywności inwestycji odgrywa koszt kapitału?

11.2.15. Przedstaw wykorzystanie tablic czynników wartości przyszłej i czynników dyskontujących w rachunku efektywnościowym in­westycji.

195

11.2.16. Czy stosowanie kilku metod oceny przedsięwzięć inwestycyjnych zawsze jest konieczne, niekonieczne, zasadne, niezasadne?

11.2.17. Omów kompleksowo wpływy i wydatki związane ze znanym ci

przedsięwzięciem inwestycyjnym. Dokonaj wyboru metody oceny | efektywności tego przedsięwzięcia.

11.2.18. Jak ustala się (proceduralnie) wewnętrzną stopę zwrotu?

11.2.19. Jakim ogólnym wymaganiom i oczekiwaniom powinno odpowia­dać przedsięwzięcie inwestycyjne?

11.2.20. Czy zgadzasz się z opinią, że stopa dyskontowa powinna odpowia- j dać zawsze przeciętnemu bankowemu oprocentowaniu wkładów terminowych. Jeżeli tak, to jakich?

11.3. Zadania

Zadanie 11.3.1. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" zamierza dokonać poważnej inwestycji mają­cej na celu poszerzenie jego zdolności produkcyjnych. Rozważa dwa alter­natywne projekty inwestycyjne. Realizacja każdego z nich wymaga ponie­sienia nakładów początkowych w wysokości 61.000,- w całości w roku nr 1. Szacowana wartość nadwyżek finansowych w poszczególnych latach funk­cjonowania badanych przedsięwzięć przedstawia się następująco:

	Projekt „A" zakup nowej linii do produkcji makaronu		Projekt „B" zakup nowej linii do produkcji pierogów
Rok	nadwyżka finansowa	skumulowana nadwyżka finansowa	nadwyżka finansowa	skumulowana nadwyżka finansowa
1	7.240,-	7.240,-	29.700,-	29.700,-
2	21.880,-	29.120,-	16.040,-	45.740,-
3	33.760,-	62.880,-	14.360,-	60.100,-
4	14.640,-	77.520,-	14.240,-	74.340,-
5	14.220,-	91.740,-	14.020,-	88.360,-
6	14.140,-	105.880,-	13.860,-	102.220,-
7	13.880,-	119.760,-	13.580,-	115.800,-
8	12.500,-	132.260,-	12.360,-	128.160,-

196

Polecenie:

1. Ustal okres zwrotu inwestycji w postaci zakupu nowej linii do produkcji ma­karonu i zakupu nowej linii do produkcji pierogów.

2. Oceń przydatność decyzyjną tej metody oceny przedsięwzięć inwestycyjnych.

Zadanie 11.3.2. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" zamierza dokonać poważnej inwestycji mają­cej na celu poszerzenie jego zdolności produkcyjnych. Rozważa dwa alter­natywne projekty inwestycyjne. Realizacja każdego z nich wymaga ponie­sienia nakładów początkowych w wysokości 90.000,- w całości w roku nr 1. Rynkowa stopa zwrotu wynosi 15%.

Szacowana wartość zaktualizowana nadwyżek finansowych w poszczególnych latach funkcjonowania badanych przedsięwzięć przedstawia się następująco:

	Projekt „A" zakup nowej linii do produkcji łazanek		Projekt „B" zakup nowej linii do produkcji zacierek
Rok	nadwyżka finansowa dla stopy zwrotu 15%	skumulowana nadwyżka finansowa zaktualizowana	nadwyżka finansowa dla stopy zwrotu 15%	skumulowana nadwyżka finansowa zaktualizowana
1	6.296,00	6.296,00	25.827,20	25.827,20
2	16.543,40	22.839,40	12.127,80	37.955,-
3	22.197,20	45.036,60	9.441,80	47.396,80
4	8.371,20	53.407,80	8.142,40	55.539,20
5	7.07,20	60.478,-	6.970,80	62.510,-
6	6.112,80	66.590,80	5.991,60	68.501,60
7	5.217,40	71.808,20	5.104,80	73.606,40
8	4.086,20	75.894,40	4.040,40	77.646,80

Polecenie:

1. Ustal okres zwrotu inwestycji w postaci zakupu nowej linii do produkcji łazanek i zakupu nowej linii do produkcji zacierek.

2. Oceń przydatność decyzyjną tej metody oceny przedsięwzięć inwestycyjnych.

Zadanie 11.3.3. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" rozpatruje celowość poniesienia nakładów na budowę nowego wydziału produkcyjnego w związku z przyjęciem w pla­nach strategicznych uruchomieniem nowego rodzaju produktu, którego ce­chy są wiedzą szczególnie chronioną w tym przedsiębiorstwie ze względu na działania konkurencyjnych przedsiębiorstw.

197

Dyrekcja przeprowadza symulację związaną z koniecznymi nakładami na to zadanie inwestycyjne. Przewidywane wartości, istotne w analizie, przed­stawiają się następująco:

	Okres realizacji środka trwałego w budowie
	Rok 200A	Rok 200B	Rok 200C	Razem
Grunty	11.120,-			11.120,-
Budynki	1.600,-	7.200,-	11.080,-	19.880,-
Inne aktywa trwale		9.360,-	26.440,-	35.800,-
Wydatki fazy przedprodukcyjnej	2.980,-	340,-		3.320,-
"wydatki na pozyskanie początkowo niezbędnych aktywów obrotowych			8.560,-	8.560,-
Razem	15.700,-	16.900,-	46.080,-	78.680,-

Zakłada się, że pierwsze efekty produkcyjne wystąpią w roku 200C, nato- * miast ostatnim rokiem funkcjonowania przedsięwzięcia (z uwagi na żywot­ność podstawowych urządzeń produkcyjnych) będzie rok 2001. W okresie tym przewiduje się wystąpienie określonych przychodów ze sprzedaży, kosztów oraz niezbędnych zmian wielkości kapitału - jak niżej:

	Rok 200C	Rok 200D	Rok 200D	Rok 200E
Sprzedaż bez VAT	47.200,-	97.200,-	129.200,-	129.200,-
Koszty całkowite	34.200,-	71.680,-	95.360,-	94.680,-
w tym: amortyzacja	1.440,-	4.720,-	4.720,-	4.360,-
Zmiany wartości aktywów obrotowych		+ 520,-	+ 360,-	+ 200,-
	Rok 200F	Rok 200G	Rok 200H	Rok200I
Sprzedaż bez VAT	129.200,-	124.400,-	112.800,-	83.600,-
Koszty całkowite	93.920,-	90.120,-	81.280,-	60.200,-
w tym: amortyzacja	4.360,-	4.360,-	3.960,-	3.880,-
Zmiany wartości aktywów obrotowych			- 1.300,-	- 8.340,-

Przewidywana wartość likwidacyjna netto aktywów trwałych wyniesie w 2001 roku:

- grunty 12.200,-

- budynki 4.560,-

- inne aktywa trwałe 2.880,-

razem 19.640,-

198

Polecenie:

L Ocenę przedsięwzięcia inwestycyjnego przeprowadź w 200A roku. Do obliczeń przyjmij stopę procentową 20% i odpowiadające jej współczynniki dyskontowe.

2. Wartość teraźniejszą (w 200A roku) przyszłych przepływów pieniężnych ob­licz korzystając z poniższej pomocy:

Zestawienie przepływów pieniężnych netto oraz obliczenie ich obecnej wartości w poszczególnych latach okresu obliczeniowego.

				200A	200B	200C
Nakłady budowlane bez nakładów na aktywa obrotowe				-15700	-16900
Wartość likwidacyjna netto
Aktywa obrotowe
Zysk brutto
Podatek dochodowy
Zysk netto
Amortyzacja
Przepływy pieniężne netto				-15700	-16900
Czynnik dyskontujący	1,0	0,8833
Wartość teraźniejsza netto				-15700	-14082
				200D	200E	200F	200G		200H	2001	200J
Nakłady budowlane bez nakładów na aktywa obrotowe
Wartość likwidacyjna netto
Aktywa obrotowe				-520	-360	-200				+1.300
Zysk brutto				25.520	33.840	34.520	35.280		34.280	31.520
Podatek dochodowy				10.208	13.536	13.808	14.112		13.712	12.608
Zysk netto				15.312	20.304	20.712	21.168		20.568	18.912
Amortyzacja				4.720	4.720	4.360	4.360		4.360	3.960
Przepływy pieniężne netto				19.512	24.664	24.872	25.528		24.928	24.172
Czynnik dyskontujący				0,5787	0,4823	0,4019	03349		0,2791	0,2326
Wartość teraźniejsza netto				11.292	11.8%	9.9%	8.550		6.958	5.622

199

Zadanie 11.3.4. (A.K.)

Przedsiębiorstwo „Karman" chce poznać wewnętrzną stopę zwrotu pew­nego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Obliczenia chce oprzeć roboczo o po­niższe prognozowane wartości przepływów pieniężnych netto w okresie ekonomicznego życia rozważanej inwestycji.

Rok	Przepływy pieniężne netto	Współczynnik dyskontowy dla stopy procentowej = 23%	Wartość teraźniejsza netto dla stopy procentowej = 23%	Współczynnik dyskontowy dla stopy procentowej = 24%	Wartość teraźniejsza netto dla stopy procentowej = 24%
200A	-15.700			1,000
200B	- 16.900			0,8065
200C	- 36.840			0,6504
200D	19.512			0,5245
200E	24.664		10775,7	0,4230	10432,8
200F	24.872		8834,5	0,3411	8483,8
200G	25.528		7372,5	0,2751	7022,8
200H	24.928		5853,0	0,2218	5529
2001	24.172		4614,4	0,1789	4324,4
200J	45.900		7123,7	0,1443	6623,4
	120.136	x		x

Polecenia:

1. Wykorzystując powyższe dane przeprowadź stosowne obliczenia pomocnicze.

2. Metodą kolejnych przybliżeń ustal najpierw poziom stóp procentowych, przy których wartość teraźniejsza netto tego przedsięwzięcia jest zbliżone do zera.

3. Określ wewnętrzną stopę zwrotu dla ocenianego przedsięwzięcia inwestycyjnego.

Zadanie 11.3.5. (A.K.)

Prezes zarządu firmy „Karman" zamierza kupić w celach inwestycyjnych działkę budowlaną. W interesującej go okolicy grunt ciągle zyskuje na warto­ści. Z tego powodu zamierza po upływie 5 lat sprzedać tę ziemię za kwotę (jak się spodziewa) 600.000,-. W tej chwili cena tej działki wynosi 250.000,-. koszt geodety - 1.000,-, a opłata notarialna wyniesie 14.000,-. Po rozeznaniu ten­dencji wzrostowej cen gruntów w tej okolicy, prezes zakłada, ze rocznie war­tość jego działki będzie rosła przeciętnie w tempie 14%. Podatek od zysku na tej sprzedaży będzie wynosił 20%. W ciągu tych pięciu lat na gruncie będzie stała wybudowana przez firmę zajmującą się profesjonalną reklamą specjal-

200

na konstrukcja reklamująca zdrową żywność. Z tego tytułu firma „Karman" będzie otrzymywała roczne zryczałtowane opłaty w wysokości 2.000,-.

Polecenie:

1. Określ przepływy pieniężne w calym okresie utrzymywania inwestycji.

2. Określ wplyw powyższych wartości na wynik finansowy kolejnych lat firmy „Karman", zakładając wycenę gruntu w wartości godziwej.

3. Określ teraźniejszą wartość nakladów inwestycyjnych.

4. Określ teraźniejszą wartość wplywów z tytulu tej inwestycji.

5. Oceń efektywność tej inwestycji.

6. Oceń również teraźniejszą (godziwą) wartość inwestycji, zakladając pesymi­stycznie, że od trzeciego roku nastąpi znacznie wolniejszy wzrost wartości gruntu (jedynie o 3% w skali roku) ze względu na uprzemyslowienie terenu wokól tej działki, na co wskazuje tempo budowy obiektów innych niż mieszkalne.

7. Rozważ także sens wcześniejszej sprzedaży gruntu. Określ wówczas jego war­tość. Przyjmij ewentualne niezbędne dodatkowe zalożenia.

Zadanie 11.3.6. (A.K.)

Zarząd „Karmana" pozyskał jako kooperanta firmę zajmującą się tak zwaną „kompletacją". Zamierza z jej usług skorzystać, przymierza się bo­wiem do reorganizacji procesu produkcyjnego. Firma ta - po rozeznaniu problemu - złożyła ofertę usługi o wartości 100.000,-. Zarząd chce poznać efektywność tej inwestycji. Firma przewiduje, że na skutek wprowadzenia założonych w programie „kompletacji" zmian „Karman" uzyska znaczącą obniżkę kosztów o 50.000,- rocznie. Rozmiary sprzedaży nie ulegną zmia­nie. Jednocześnie - po siedmiu latach - możliwe będzie sprzedanie zbęd­nych już urządzeń o wartości w cenie nabycia 42.000,- i wartości rynkowej 10.000,- w chwili sprzedaży. Urządzenia te amortyzowane są liniowo 6.000,-rocznie. Przedsiębiorstwo płaci podatek dochodowy - 20%.

Polecenia:

1. Sporządź prognozę przychodów i kosztów związanych z kompletacją w kolej­nych latach.

2. Określ teraźniejszą wartość kosztów i przychodów, przyjmując niezbędne za­lożenia.

Zadanie 11.3.7. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „X" rozważa dwa warianty ulokowania na trzy la­ta nadwyżki środków pieniężnych:

a) ulokowanie środków pieniężnych w banku - wiadomo, że roczna stopa procentowa dla wkładów trzyletnich wynosi 20%,

201

b) zainwestowania w spółkę „Y" wdrażającą komputerowe systemy zarzą­dzania - jednostka „Y" gwarantuje podwojenie zainwestowanej kwoty w cią­gu 3 lat.

Polecenie:

1. Pomóż jednostce podjąć właściwą decyzję. • ;

2. Uzasadnij wybór liczbowo.

Zadanie 11.3.8. (M.G.)

Określ wpływy gotówkowe z tytułu zainwestowania wolnych nadwyżek fi­nansowych w kwocie 1.000.000 złotych w banku komercyjnym. Lokata trwać będzie pięć lat przy oprocentowaniu rocznym 16%. Rozważ następu­jące przypadki:

a) kapitalizacja odsetek - roczna,

b) kapitalizacja odsetek - półroczna,

c) kapitalizacja odsetek - kwartalna.

Zadanie 11.3.9. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Piękno" zajmuje się produkcją ekskluzywnych ko­smetyków do twarzy. Jednostka rozważa rozszerzenie działalności poprzez uruchomienie produkcji kremów do ciała oraz szamponów. Zarówno pro­dukcja kremów do ciała, jak i szamponów odbywać się będzie przez 4 lata. Przewidywane przez jednostkę przychody pieniężne z inwestycji przedsta­wia tabela:

Rok	Kremy do ciała	Szampony
1	3.500,-	5.000,-
2	4.000,-	4.500,-
3	4.500,-	4.000,-
4	5.000,-	3.500,-

Polecenie:

Wiedząc, że stopa dyskontowa wynosi 11 %, oblicz, która z inwestycji jest bar­dziej opłacalna, jeśli każda z nich wymaga nakładów inwestycyjnych w wysoko­ści 10.000 zloty ch.

Rozdział

Wykorzystanie informacji

kosztowej w innych wybranych

obszarach decyzyjnych

12.1. Leksykon pojęć

Benchmarking (E.H.)

Współczesnym kierunkiem rozwoju rachunkowości zarządczej jest wspo­maganie zarządzania strategicznego oraz ustawiczne doskonalenie procesów gospodarczych. Benchmarking jest metodą stosowaną przy analizie konku­rencji i w procesie podejmowania decyzji. Obejmuje on proces identyfikacji i zrozumienia najlepszych praktyk i procesów zarządzania w światowych or­ganizacjach. Następnie rozwiązania te przejmowane są w celu wspomagania swojej organizacji w poprawie efektywności działania. Benchmarking kon­centruje się na badaniu najlepszych wykonawców interesujących jednostkę procesów produkcji, w szczególności projektowania i przygotowania produk­cji, zaopatrzenia, sprzedaży, kompetencji pracowników i ich działalności, sprawności organizacji i całego procesu przysparzania wartości. Wyróżnia się kilka rodzajów benchmarkingu: wewnętrzny, konkurencji bezpośredniej, właściwego dla jednostki sektora działalności, tzw. ,J)est in closs".

CAM, CAD, CAE, CIM (A.K.)

Rodzina zautomatyzowanych systemów wspomagających „produkcję ste­rowaną popytem". U podstaw takiej produkcji leży założenie, że jest ona uruchamiana po otrzymaniu przez ostatnie ogniwo technologiczne sygnału

203

o zapotrzebowaniu na produkt. Następnie ogniwo to generuje do ogniwa bezpośrednio poprzedzającego zapotrzebowanie na niezbędne komponenty materiałowe i inne czynniki produkcji w ilości dokładnie odpowiadającej jego potrzebom. Ogniwo poprzedzające postępuje dokładnie tak samo w stosunku do ogniwa bezpośrednio przed nim. Ostatnim ogniwem w tym łańcuchu przepływu informacji o zapotrzebowaniu na czynniki produkcji jest jednostka zaopatrująca przedsiębiorstwo, która zaopatrzenie organizu­je w trybie JIT. Dziedzinowe systemy informatyczne wykorzystywane w opi­sanej powyżej koncepcji sterowania produkcją, takie jak system wytwarza­nia wspomaganego komputerowo (Computer Aided Manufacturing - CAM), wspomagany komputerowo system rozwoju i projektowania (Computer Aided Development - CAD), wspomagany komputerowo system obsługi technicznej (Computer Aided Engineering - CAE) koordynowane również w sposób informatyczny, określane są mianem wytwarzania zintegrowanego komputerowo (Computer Integrated Manufacturing - CIM).

Cena transakcyjna w eksporcie (E.H.)

Jest to cena sprzedaży towarów w walucie zagranicznej na warunkach dostawy • fob port polski lub franco granica polska przeliczona na złote polskie według średniego kursu NBP wynikającego z dokumentów odprawy celnej - SAD.

Cena transakcyjna w imporcie (E.H.)

Jest to dewizowa cena zakupu towarów na warunkach cif port polski lub franco granica polska, przeliczona na złote po obowiązującym kursie walu­ty obcej z dnia zgłoszenia towarów do odprawy celnej.

Cena transferowa (E.H.)

Jest to cena towarów, usług, wartości niematerialnych i innych świadczeń stosowana między jednostkami powiązanymi, różniąca się od cen wynego­cjowanych na wolnym rynku. Może być ustalana na poziomie: cen rynko­wych, kosztów, cen umownych, dualnych.

Cykl życia produktu (A.K.)

Oznacza określenie (i zwykle graficzną prezentację) faz danego produk­tu w całym spodziewanym okresie jego ekonomicznego istnienia. Z regu­ły w cyklu tym wyróżnia się fazę (etap, okres): (1) projektowania produk­tu, (2) wprowadzania produktu na rynek, (3) stabilizacji, (4) schyłku i (5) wycofania produktu z rynku. Ponieważ z każda z tych faz może mieć róż­ną długość (różnie trwać w czasie), z każdą wiążą się inne koszty (i w za­kresie ich charakteru, i wartości), predykcja cyklu życia produktu, rozkła-d w czasie przychodów i kosztów z nim związanych w całym okresie ist­nienia produktu, jest podstawą tak zwanego rachunku kosztów cyklu ży­cia produktu.

204

Dolna granica ceny (M.K.)

Minimalna cena, która pokrywa tylko jednostkowy koszt zmienny. Jest to cena najniższa dla produktu, której obniżenie spowodowałoby zmniejszenie globalnego zysku jednostki gospodarczej. Przy wyznaczaniu dolnych granic cenowych niezbędny jest podział kosztów jednostki na zmienne i stałe. Informacje o dolnych granicach cen są niezbędne przy podejmowaniu decy­zji o: (1) programie produkcji i sprzedaży - produkty, których cena sprze­daży jest niższa od dolnej granicy ceny, winny być eliminowane z planu pro­dukcji, (2) podjęciu produkcji wyrobów albo realizacji dodatkowych zamó­wień po niższych relatywnie cenach niż planowane ceny sprzedaży w wa­runkach wolnych mocy produkcyjnych.

Ekonomiczna wartość dodana (A.K.)

Jest to wskaźnik istotny w ocenie dokonań przedsiębiorstwa, u podstaw której jest dążenie do poznania zdolności do generowania korzyści dla do­starczycieli kapitałów zaangażowanych w działalność tego przedsiębior­stwa. Ekonomiczną wartość dodaną określa różnica pomiędzy zyskiem ope­racyjnym po opodatkowaniu a przeciętnym ważonym kosztem kapitału, po­mnożonym przez wartość aktywów netto. Wskaźnik ten może być liczony: (1) dla przedsiębiorstwa jako całości lub/i (2) dla wydzielonych obszarów jego działania, pod warunkiem (w tym drugim przypadku) ustalenia warto­ści zaangażowanych w tym obszarze kapitałów i ich kosztu.

Formuła cenowa (M.K.)

Algorytm obliczenia wysokości ceny.

Formuła cenowa typu „koszt plus" (M.K.)

Formuła, według której cena ustalona jest w oparcia o całkowity koszt jed­nostkowy lub znaczący jego składnik (np. jednostkowy koszt bezpośredni). Cenę tworzy się przez dodanie do całkowitego (pełnego) kosztu jednostko­wego produktu określonej z góry kwoty zysku (marży). Wyróżnia się kilka odmian formuły cenowej typu „koszt plus": (1) koszty całkowite plus mar­ża, (2) techniczny koszt wytworzenia plus marża, (3) koszt zmienny plus marża, (4) koszt plus zysk od kapitału.

ISO (A.K.)

Wprowadzone po raz pierwszy przez Międzynarodową Organizację Nor­malizacji w 1987 roku i znane jako rodzina ISO 9000 standardy uznawane przez przedsiębiorstwa za narzędzia kompleksowego zarządzania jakością. Zawierają one rygorystyczne wymagania i zalecenia w zakresie określonych zasad budowania systemu zarządzania jakością. ISO obejmuje 17 różnych norm. ISO 9001 standaryzuje wszystkie dziedziny działalności od projekto­wania poprzez produkcję do dystrybucji, sprzedaży i serwisu. ISO 9002

205

koncentruje się na produkcji, dystrybucji, sprzedaży i serwisie, a nie obej­muje projektowania i konstrukcji wyrobów. Z kolei ISO 9003 odnosi się wy­łącznie do jakościowej kontroli przedsprzedażnej. Inne normy mają charak­ter wytycznych do budowy systemów jakości. Ostania norma ISO 9001: 2000 proponuje inną niż dotychczasowe filozofię zarządzania jakością, tj. zarzą­dzanie procesowe. Wszystkie czynności, które są istotne dla zagwarantowa­nia, że określony w wymaganiach poziom jakości został osiągnięty, są doku­mentowane przez zapisy (procedury, formularze, załączniki). Są one prze­chowywane w warunkach nadzorowanych i muszą być okazywane podczas wewnętrznych i zewnętrznych audytów jakości. Działania zgodne ze stan­dardami ISO 9000 i certyfikowane przez niezależną instytucję audytorską są ważnym elementem marketingowej strategii przedsiębiorstwa.

JIT (A.K.)

Koncepcja związana z logistyką (1) zaopatrzenia, (2) produkcji, mająca celu eliminację kosztów utrzymania zapasów (np. składowania, ubezpiecze­nia, podatków od nieruchomości, utraconych korzyści z powodu zamraża­nia zasobów) poprzez sprowadzenie ich poziomu do absolutnego minimum, często nawet zerowego. Realizacja (1) zaopatrzenia w trybie just-in-time (do­kładnie na czas) następuje zwykle w drodze zawarcia długoterminowych kontraktów z kilkoma dostawcami zlokalizowanymi możliwie jak najbliżej danego przedsiębiorstwa i zdolnymi do dostarczania mu - w miarę potrzeb wynikających z działalności produkcyjnej, handlowej lub innej - zapasów w żądanej wielkości i o niezbędnych parametrach jakościowych. Następują­ce w małych ilościach, lecz ze znaczną częstotliwością dostawy „na czas" mogą spowodować redukcję kosztów utrzymania zapasów od 5% do 20%. Koncepcja JIT w odniesieniu do (2) produkcji oznacza podejmowanie ope­racji produkcyjnych w rozmiarach odpowiadających zgłaszanemu przez klientów popytowi. Innymi słowy dopóki przedsiębiorstwo nie odbierze sy­gnału o potrzebie produkcji, nie uruchamia jej. Koncepcja JIT coraz czę­ściej rozumiana jest jeszcze szerzej i oznacza organizację wszelkich działań w taki sposób, aby występowały dokładnie w momencie, w którym są po­trzebne. Stosowanie takiego podejścia oznacza eliminowanie wszystkich czynności i terminów niepodnoszących wartości produktu.

Kaizen (A.K.)

Termin japoński oznaczający ciągłe doskonalenie, stopniowe ulepszanie czynności, rzeczy, procesów, relacji, prowadzące do wypracowywania coraz to wyższych standardów jakościowych tychże czynności, rzeczy, procesów, relacji. Z pojęciem kaizen wiąże się w praktyce kalkulacja kosztów, która oznacza stałe doskonalenie w zakresie redukcji kosztów ponoszonych w fa­zie wytwarzania danego produktu. Kalkulacja kaizen może prowadzić do (1)

206

redukcji kosztów wytwarzania już istniejących produktów poprzez znajdo­wanie sposobów podnoszenia efektywności działań służących ich wytwarza­niu, ponieważ koncentruje się ona na tych momentach w działaniach, w których tkwią potencjalne możliwości redukcji kosztów. Kalkulacja ta może również przynieść wymierne efekty, gdy (2) koszt wytwarzania pro­duktu określony jako docelowy jest niższy od kosztu, po jakim może to wy­twarzanie w przedsiębiorstwie następować. Kaizen przejawia się w podejmo­waniu inicjatywy, kreatywności, innowacyjności, a także w zarządzaniu zmianami.

Kompleksowe zarządzanie jakością (A.K.)

Koncepcja zarządzania przedsiębiorstwem ukierunkowana na powodowa­nie takich zachowań jego pracowników (uczestników organizacji), które zo­rientowane będą wyłącznie na wysoką jakość wykonywanych czynności, dzia­łań, procesów. Przesłanką tej koncepcji jest dążenie do osiągania sukcesu i przewagi rynkowej w długim okresie dzięki pełnemu usatysfakcjonowaniu klientów przedsiębiorstwa i innych grup interesu związanego z jego funkcjo­nowaniem. W rachunkowości zarządczej znajduje wyraz w gromadzeniu sto­sownych informacji, a następnie w tworzeniu niefinansowych raportów o zmiennych kluczowych dla konkurowania jakością, takich jak: jakość, so­lidność, satysfakcja klienta, czas wprowadzania nowego produktu. Termin „kompleksowe zarządzanie jakością" stosowany jest w celu opisu procesu nie­ustannego doskonalenia jakości, w który są zaangażowane wszystkie komór­ki, procesy, działania i funkcje organizacji gospodarczej. Koncepcja ta wyro­sła z wcześniejszego koncentrowania się na statystycznym monitorowaniu procesu produkcyjnego i współcześnie rozumiana jest jako zorientowane na klienta, dążenie do ciągłego doskonalenia dostarczanych produktów.

Koszty jakości (A.K.)

Obejmują nakłady ponoszone w związku z osiąganiem i dotrzymywaniem ustalonego standardu jakości. Koszty te obejmują także nakłady wynikają­ce z niesatysfakcjonującego poziomu jakości produktu lub usługi. Mogą one wynikać na przykład z działań dostosowawczych jakości do zindywidu­alizowanych potrzeb klienta. Powodowane będą również wewnętrzną niższą jakością procesów (działań) gospodarczych.

MRP (A.K.)

Material Reguirement Planning jest systemem planowania zaopatrzenia materiałowego wspieranym technologią komputerową. Służy utrzymywa­niu takiego poziomu zapasów, który zabezpiecza potrzeby zaopatrzeniowe w trybie „na żądanie". U podstaw sformalizowanej procedury określania za­potrzebowania na materiały jest plan (harmonogram) produkcji wyrobów

207

i wynikające z niego, określone przez normy technologiczne zapotrzebowa­nie na komponenty materiałowe w rozmiarach niezbędnych do tej produk­cji. Planowanie w systemie MPR uwzględnia - obok planu produkcji wyro­bów w podziale na ich rodzaje, ilość i okres - także czas niezbędny do pozy­skania określonego zapasu.

MRPII(A.K.) Manufacturing Resource Planning jest systemem planowania wszystkich za­sobów ekonomicznych determinujących proces wytwarzania. System ten wykorzystuje ideę MRP w odniesieniu nie tylko do materiałów, ale także do technicznych środków produkcji, logistyki, rozmiarów produkcji, marke­tingu i zasobów finansowych. Pozwala on miedzy innymi na: ograniczanie braków materiałowych, eliminowanie niskiej jakości, polepszenie obsługi klientów oraz podwyższenie produktywności w przedsiębiorstwie.

Punkt krytyczny ceny (M.K.)

Jest rozmiarem sprzedaży przy zastosowaniu nowej ceny, który zapewni taki sam zysk, jak przy sprzedaży bez podnoszenia ceny. Określa on taki rozmiar sprzedaży, przy którym zastosowanie zmienionej ceny zagwarantu­je osiągany poprzednio zysk. Jest wykorzystywany przy ocenie elastyczności popytu na produkt.

Rachunek kosztów cyklu życia produktu (A.K.) Określenie to jest używane dla opisu systemu analizy kosztów, w którym następuje przyporządkowanie zarówno kosztów, jak i przychodów określo­nemu produktowi od chwili powstania koncepcji produktu do momentu wycofania go ze sprzedaży. Zarządzanie kosztami oparte na rachunku kosz­tów cyklu życia produktu wiąże się z podjęciem działań na etapie rozwoju produktu w celu zapewnienia najniższego ogólnego kosztu na przestrzeni całego życia ekonomicznego danego produktu. W kontekście tego rachun­ku koszt postrzegany jest trójczłonowo: (1) koszty niepowtarzalne (związa­ne z planowaniem, projektowaniem i testowaniem projektu produktu), (2) koszty produkcji, (3) koszty logistyczne (związane z reklamą, dystrybucją, gwarancjami itp.). Rachunek kosztów cyklu życia produktu rozpatrywać można w płaszczyźnie prospektywnej (ex ante) lub w płaszczyźnie retro­spektywnej (ex post). Rachunek kosztów cyklu życia produktu umożliwia zarządzanie kosztami, zanim zostaną one poniesione. Biorąc pod uwagę szczególnie koszty związane z fazą projektowania i rozwoju produktu, wy­kazując, że wydatki związane z analizą przyszłych kosztów już w fazie pro­jektowania produktu rzutują na przyszłe koszty w pozostałych fazach życia produktu, rachunek kosztów cyklu życia produktu pozwala minimalizować koszty całego cyklu jego życia.

208

Rachunek kosztów docelowych (A.K.)

To koncepcja zarządzania kosztami w fazie poprzedzającej ich ponosze­nie. Polega ona: (1) na określeniu wartości dla klienta wynikającej z anali­zowanego produktu i wyrażeniu jej w postaci możliwej do uzyskania ceny sprzedaży, (2) odjęciu od niej docelowej marży, (3) ustaleniu kosztu docelo­wego, którego wartość stanowi ściśle przestrzegany standard, jeżeli już pod­jęta zostanie decyzja o produkowaniu wyrobu lub świadczeniu usługi. Określenie kosztu docelowego wymaga często zaangażowania grupy pra­cowników przedsiębiorstwa, fachowców w zakresie technologii i projekto­wania produktów, finansowania działalności gospodarczej, zaopatrzenia. Ich zadaniem jest zweryfikowanie jeszcze w fazie estymowania realności do­trzymania kosztu docelowego w warunkach wewnętrznych i zewnętrznych, w których przedsiębiorstwo będzie realizować produkcję lub świadczenie usług na skalę komercyjną. Rachunek ten stanowi strategiczne narzędzie zarządzania kosztami. Mobilizuje do głębszego poznania procesów i działań zachodzących w przedsiębiorstwie. Dyscyplinuje przepływ informacji i in­tegruje różne obszary działania przedsiębiorstwa.

Rachunkowość zarządcza (A.K.)

Zawsze ma wymiar prospektywnych analiz, nawet jeśli wykorzystują one dane retrospektywne. Jest integralną częścią zarządzania przedsiębior­stwem. Współdziałanie w zarządzaniu ekspertów z zakresu rachunkowości zarządczej wspomaga bowiem na przykład: wytyczanie kierunków działania organizacji, formułowanie strategii, analizę projektów i ich ocenę, alokację zasobów i budżetowanie. Wyraża się poprzez proces zapewniający pomiar i prezentację informacji nie tylko finansowych, stanowiących dla menedże­rów istotną bazę do podejmowania decyzji gospodarczych służących reali­zacji misji i celów operacyjnych przedsiębiorstwa.

Strategiczna rachunkowość zarządcza (A.K.)

Wyrosła z potrzeb raportowania informacji odnoszących się do rynków, na których organizacja gospodarcza prowadzi swoją działalność, oraz danych charakteryzujących (finansowo lub w inny sposób) firmy dla niej konkuren­cyjne. Rachunkowość zarządcza, poszukując rozwiązań odpowiadających no­wemu zapotrzebowaniu informacyjnemu - głównie za sprawą japońskich do­świadczeń i koncepcji, zmienia się i wzbogaca o orientację zewnętrzną, dzię­ki której możliwe jest kreowanie informacji naświetlających pozycję przed­siębiorstwa na rynku i cechy jego konkurencyjności. Strategiczna rachunko­wość zarządcza powinna wskazywać przyczyny rynkowego status quo, zagroże­nia, potencjalne możliwości oraz - poprzez różne finansowe analizy, inne wielkości i charakterystyki - ułatwiać formułowanie, rozwijanie i implemen­towanie konkurencyjnych strategii. Aby to ostatnie było możliwe, strategicz-

209

na rachunkowość zarządcza powinna na bieżąco między innymi: (1) dostar­czać informacji umożliwiających monitorowanie strategii już wdrożonych, (2) koncentrować się na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji na przykład o aktualnej fazie w cyklu życia produktów przedsiębiorstwa i o ich strukturze asortymentowej, (3) przedstawiać te informacje na tle konkurencyjnych firm, (4) wspomagać system wczesnego ostrzegania w przedsiębiorstwie.

Transakcja transferowa (transakcja wewnętrzna) (M.K.)

Transakcja, która występuje pomiędzy wydzielonymi organizacyjnie ko­mórkami jednostki gospodarczej generującymi zysk lub pomiędzy jednost­kami powiązanymi.

Ustawiczne doskonalenie (A.K.)

Oznacza podejście do zarządzania kosztami j jakością, według którego przedsiębiorstwo nie może poprzestawać na dotychczasowych dokonaniach. \ W konkurencyjnym świecie konieczne jest przede wszystkim jednoczesnej ukierunkowanie działalności na osiąganie maksymalnej satysfakcji klienta i wysokiej rentowności zarówno w krótkim, jak i w długim okresie. Dyspo­nując określonymi zasobami rzeczowymi, finansowymi, ludzkimi i innymi, przedsiębiorstwo może je wykorzystywać na wiele sposobów, w wyniku któ­rych niekoniecznie osiągać się będzie jednakowo zadowalający efekt. Dąże­nie do optymalnego wykorzystania zasobów, podporządkowane powyższym nadrzędnym celom, staje się we współczesnym otoczeniu gospodarczym za­daniem pierwszoplanowym i jest podstawą ustawicznego doskonalenia, któ­rego sens bardzo dobrze oddaje angielskie określenie permanent improve-ment. W tym celu przedsiębiorstwo może stosować całą gamę narzędzi wy­pracowanych przez różnorodne dyscypliny naukowe i weryfikowanych w praktyce. Od zrozumienia obszaru, w którym dane narzędzie może być zastosowane, od poznania jego metodyki i od prawidłowego wdrożenia w praktyce, zależy sukces jego użycia. Nie bez znaczenia jest tutaj także umiejętność poruszania się w terminologii odnoszącej się do całej gamy na­rzędzi i dostrzegania wzajemnych powiązań.

Zbilansowana karta dokonań (E.H.)

Inaczej zrównoważona karta dokonań, jest współczesną metodą zarządza­nia kosztami. Zawiera powiązanie finansowych aspektów firmy z punktem widzenia jej klientów, innowacyjnością oraz wewnętrznym potencjałem wy­twórczym. Karty czy raczej miary dokonań określane są jako zbilansowane, gdy zmierzają do: (1) bilansowania krótkookresowych celów z długotermi­nową wartością ekonomiczną, (2) równoważenia miar zewnętrznych doty­czących potrzeb klientów właścicieli z wewnętrznymi wskaźnikami związa­nymi z procesami wewnętrznymi oraz innowacjami.

210

12.2. Pytania i problemy

12.2

.1. Jak rozumieć koncepcję Just in Time QIT)? Kiedy ona ma zastoso­wanie? Jaki jest jej związek z koncepcją tak zwanej „odchudzonej" organizacji?

.2. Jakie jest znaczenie kontrolowanych przez komputery systemy wspomagające „odchudzanie" organizacji?

3. Co oznaczają takie określenia jak: Mateńal Reguirements Planning (MRP) i Manufactuńng Resource Planning (MRP II)?

.4. Omów związek automatyzacji (wdrażania między innymi syste­mów typu GAM i GAD, tj. komputerowymi systemami „ciągnie­nia produkcji przez popyt") z odwróceniem proporcji pomiędzy kosztami bezpośrednimi i pośrednimi. Przedstaw koncepcje ra­chunkowości zarządczej, które starają się ten problem rozwiązać.

.5. Przeprowadź analizę porównawczą kosztów występujących w tra­dycyjnym zarządzaniu wytwarzaniem i w systemie JIT.

.6. Jak rozumiesz kompleksowe zarządzanie jakością? Czy oznacza ono zawsze wprowadzanie standardów ISO 9000?

.7. Omów sposób pomiaru korzyści płynących z zarządzania jakością.

.8. Wymień przykłady tak zwanych kosztów jakości. Omów klasyfika­cje tych kosztów: koszty dostosowania jakości versus koszty niedo­stosowania jakości.

.9. Oceń walory informacyjne raportu z kosztów jakości.

.10. Jak rozumiesz rachunkowość odpowiedzialności i wynikające z niej systemy pomiaru dokonań?

.11. Przedstaw walory informacyjne rachunku kosztów cyklu życia produktów.

.12. Jak oceniasz zasadność okresowej weryfikacji systemu motywa­cyjnego w przedsiębiorstwie? Czy ważna jest strategia nagra­dzania?

.13. Omów zakres strategicznych zadań objętych zrównoważoną kartą dokonań.

.14. Jak rozumieć sprzężenie zwrotne w różnych systemach zarządzania?

211

12.2.15. Przedstaw zalety spłaszczania struktur zarządczych, tzw. decen­tralizacji uprawnień i odpowiedzialności.

12.2.16. Jakie są przestanki mówienia o koszcie kontrolowanym i niekon­trolowanym w procesie zarządzania?

12.2.17. Omów znaczenie miar niefinansowych w pomiarze dokonań przedsiębiorstwa.

12.2.18. Jak rozumiesz zysk rezydualny? Czy oznacza on to samo co eko­nomiczna wartość dodana?

12.2.19. Czy są różnice pomiędzy zasadami pomiaru dokonań w horyzon­cie operacyjnym i w horyzoncie strategicznym? Z czego one wyni­kają?

12.2.20. Jak rozumiesz kaizen i rachunek kosztów docelowych? Jakie są re­lacje tych pojęć w stosunku do rachunku kosztów standardowych?

12.2.21. Jaka powinna być minimalna cena sprzedaży dla krótkiego okre­su?

12.2.22. Od czego zależy upust cenowy?

12.2.23. Jakie parametry ekonomiczne są istotne przy decyzji remontować czy kupić nowy środek trwały?

12.2.24. Co to jest szansa zysku i jak się ją ustala?

12.2.25. Z jakich względów należy wydzielać koszty ekologiczne?

12.2.26. Według jakich kryteriów mogą być grupowane raporty wchodzą­ce w skład Systemu Informowania Kierownictwa?

12.2.27. Co stanowi kryterium decyzyjne dla decyzji - produkować czy kupować?

12.2.28. Określ relacje między rachunkowością a controllingiem.

12.2.29. Jakie mogą być podstawy kształtowania cen wewnętrznych?

12.2.30. Do jakiego obszaru decyzyjnego zaliczysz zarządzanie należno­ściami?

12.2.31. Co stanowi przesłanki opracowania zakładowego systemu wyna­grodzeń?

12.2.32. Wymień główne problemy decyzyjne rozwiązywane w ramach ra­chunkowości *zarządcze j.

212

12.3. Zadania

Zadanie 12.3.1. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Piękny zakątek kwiatowy", zajmująca się pro­dukcją ekskluzywnych doniczek ogrodowych, wydzieliła w swojej struktu­rze organizacyjnej dwa zakłady:

- Zakład A - przygotowujący wypalone doniczki ogrodowe z gliny,

- Zakład B - zajmujący się zdobieniem i malowaniem doniczek przekaza­nych z zakładu A.

Zakład B ponosi koszty zmienne przerobu półproduktu (tj. doniczek ogrodowych) pochodzących z zakładu A w wysokości 25 zł/szt. Na wolnym rynku zakładowi B oferowany jest zakup:

a) 1300 sztuk doniczek po 85 zł/szt. lub

b) 1700 sztuk doniczek po 75 zł/szt.

W zakładzie A koszt zmienny wytworzenia półproduktu wynosi 10 zł/szt. Zgodnie z ofertami na wolnym rynku zakład A ma możliwość sprzedania:

a) 700 sztuk doniczek po 25 zł/szt. lub

b) 1000 sztuk doniczek po 20 zł/szt.

Polecenia:

1. Objaśnij:

a) jaką cenę powinien ustalić zakład A, aby zoptymalizować własny wynik fi­nansowy?

b) jakie ceny transferowe powinny być ustalone przez zakład A, aby zoptyma­lizować wynik finansowy jednostki gospodarczej jako całości?

2. Odpowiedź na obydwa pytania uzasadnij rachunkowo.

Zadanie 12.3.2. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Modna Ty" posiada w swojej strukturze organiza­cyjnej dwa centra zysku, którymi są: zakład tkacki oraz zakład krawiecki.

Produktem finalnym jednostki są kimona damskie w jednym rozmiarze uniwersalnym. Zakład krawiecki na wytworzenie jednego kimona zużywa l metr bieżący tkaniny wytwarzanej w zakładzie tkackim. Informacje o koszcie wytworzenia w obydwu zakładach oraz ceny rynkowe przedstawia­ją się następująco:

a) w zakładzie tkackim na l m bieżący:

- koszty zmienne - 16 zł,

- koszty stałe - 48 zł,

- cena sprzedaży l metra bieżącego tkaniny możliwa do uzyskania na rynku - 100 zł;

213

b) w zakładzie krawieckim na l sztukę kimona:

- koszty zmienne - 16 zł,

- koszty stałe - 12 zł,

- cena sprzedaży gotowego kimona na rynku - 200 zł.

Polecenia:

1. Ustalić zysk na sprzedaży 5.000 metrów bieżących tkaniny:

- dla zakladu tkackiego,

- dla zakladu krawieckiego,

- dla calej jednostki.

2. Proszę rozważyć trzy przypadki, gdy:

a) cena transferowa wynosi 120% kosztów pelnych,

b) cena transferowa negocjowana wynosi 80 zl,

c) cena transferowa równa jest cenie rynkowej.

Zadanie 12.3.3. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Beauty" zajmuje się wytwarzaniem akcesoriów kosmetycznych. Od dłuższego czasu jednostka zastanawia się nad rozpoczę­ciem produkcji kosmetyczek w bardzo modnym fasonie. Po przeprowadze­niu badań marketingowych okazało się, że kosmetyczki takie są już produ­kowane w wielu zakładach. Jednostka stanęła więc przed dylematem: czy J kosmetyczki faktycznie produkować we własnym zakresie, czy też może ku-^] pować od już istniejących producentów. Przygotowane przez pracowników jednostki „Beauty" dane, dotyczące produkcji 6.000 sztuk kosmetyczek są następujące:

Dane	Wartość
Materiały bezpośrednie	30.000,-
Płace bezpośrednie	10.000,-
Pozostałe koszty zmienne	2.000,-
Koszty stałe	20.000,-
Suma	62.000,-

Jednocześnie wiadomo, że najkorzystniejsza oferta zakupu takich samych kosmetyczek wynosi 45.000 zł za 6.000 sztuk.

Polecenie:

Odpowiedz na pytania:

a) jaką decyzję powinna podjąć jednostka: zakupić czy produkować kosmetycz­ki? Podaj uzasadnienie rachunkowe,

b) jakie pozycje w omawianym przypadku stanowią koszty istotne, a jakie nie­istotne, z punktu widzenia podjęcia decyzji?

214

Zadanie 12.3.4. (M.G.)

Jednostka gospodarcza „Toys" zajmuje się produkcją zabawek gumowych. Od zeszłego roku jednostka rozpoczęła produkcję nowego produktu, tj. pił­ki gumowej z podobizną Shreka. Jednostkowe koszty zmienne wynoszą 3 zł. Koszty stałe szacowane są na 20.000. W bieżącym roku jednostka ma zamiar wyprodukować 30.000 sztuk takich piłek.

Jednostce złożono dwie oferty zakupu piłek:

a) jednostka „X" zakupi całą produkcję piłek po 5 zł za sztukę,

b) jednostka „Y" zakupi 20.000 sztuk piłek po 9 zł za sztukę oraz 2.000 sztuk po 4 zł za sztukę. Nie wiadomo, czy na pozostałe wyprodukowane pił­ki znajdą się chętni.

Polecenie:

Odpowiedz: którą z ofert powinna przyjąć jednostka „Toys"?

Literatura przedmiotu

Wybrane pozycje książkowe 1990—2002

Budżetowanie dzialalności jednostek gospodarczych - teoria i praktyka, Akademia Gór-niczo-Hutnicza w Krakowie. Materiały konferencyjne 26-28 czerwca 2000 r.

Budżetowanie dzialalności jednostek gospodarczych - teoria i praktyka (część II), Wydział Zarządzania Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, 2001

Chadwick L., Rachunkowość zarządcza dla niewtajemniczonych, Agencja Wydawnicza Placet, 2000

Cieślak M., Prognozowanie gospodarcze, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, 1993 Dobija M.., Rachunkowość zarządcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 Drury C., Management and Cost Accountmg, Chapman & Hali, 1992 Drury C., Rachunek kosztów, PWE, Warszawa 1995

Funkcjonowanie controllingu w polskich przedsiębiorstwach, Uniwersytet Szczeciński. Materiały konferencyjne 9-10 października 2000 r.

Gabrusewicz W, Kamela-Sowińska A., Poetschke H., Rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa 2001

Hansen D. R., Mowen M. M., Management Accounting, South-Western College Pu-blishing, 1997

Hill Ch. W, Jones G. R., Strategie Management Theory. Ań Integrated Approach, Ho-ughton & Mifflin, 1995

Horgren Ch. T., Foster G., Datar S. M, Cost Accounting. A managerial emphasis, Pren-tice Hali, 1997

Horngren Ch. T., Foster G., Datar S. M., Cost Accounting. Manageńal Emphasis, wyd. 10, Prentice Hali International, Inc., 2000

Horvath R, Controlling, Yerlag Franz Yahlen, Munchen 1992

Jaruga A., Nowak W, Szychta A., Rachunkowość zarządcza. Koncepcje i zastosowania, wyd. II zmienione, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, 2001

Jaruga A., Sobańska L, Kopczyńska L., Szychta A., Walińska E., Rachunkowość dla menedżerów, RAFIB, Łódź 1992

Jaruga A., Sobańska I., Sochacka R., Metody kalkulacji - koszty, ceny, decyzje, PWE, Warszawa 1994

Kapłan R. S., Cooper R., Zarządzanie kosztami i efektywnością, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2000

Karmańska A., Koszty w przedsiębiorstwie. W rachunkowości finansowej. W rachunko­wości podatkowej. W rachunkowości zarządczej, Infor, Warszawa 1995

217

Karmańska A., Modelowanie rachunkowości zarządczej ubezpieczyciela na podstawie rachunku kosztów dzialań, Monografie i opracowania SGH nr 482, Warszawa 2000

Kiziukiewicz T. (red), Rachunkowość zarządcza, Ekspert - Wydawnictwo i Doradz­two, Wrocław 1999

Komorowski J., Budżetowanie jako metoda zarządzania przedsiębiorstwem, PWN, J Warszwa 1997

Laudon K. C., Laudon J. P., Essential of Management Information Systems, Prentice Hali, Inc., 1995

Leszczyński Z., Wnuk T, Zarządzanie firmą produkcyjną za pomocą rachunkowości za­rządczej i kontr ollingu finansowego, FRRwP, Warszwa 1996

Miller J. A. (współpraca K. Pniewski, M. Polakowski), Zarządzanie kosztami dzialań, Arthur Andersen, Warszwa 2000

Miller J. A., Implementing Actwity-Based Management in Daily Operation, John Wiley & Sons, Inc, 1996

Morrow M., Actwity-Based Management, Woodhead-Faulkner, 1994 Nowak E. (red), Budżetowanie kosztów, ODDK, Gdańsk 1999 Nowak E., Matematyka i statystyka finansowa, FRRwP, Warszawa 1994

Nowak E., Rachunek kosztów, wyd. III zmienione, Ekspert - Wydawnictwo i Do­radztwo, Wrocław 1999

Nowak E., Teorie kosztów w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo Naukowe 1| PWN, Warszawa 1996

Nowoczesne przedsiębiorstwo - strategie dzialania, rozwoju i konkurencji, tom II, VII Sympozjum Naukowe Kolegium Zarządzania i Finansów Szkoły Głównej Handlo­wej, 7-9 czerwca 2000 r.

Pluta W, Jajuga T, Inwestycje. Capital budgeting - budżetowanie kapitalowe, FRRwP, Warszawa 1998

Rachunek kosztów, praca zbiorowa pod red. K. Sawickiego, FRRwP, Warszawa 1996

Rachunek kosztów. Przykłady i zadania, wyd. II rozszerzone, Ekspert - Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław 1999

Rachunkowość zarządcza, Praca zbiorowa pod red. G. K. Świderskiej, Poltex, War­szawa 2000

Rachunkowość w controllingu przedsiębiorstwa, praca zbiorowa pod red. E. Nowaka, PWE, Warszawa 1996

Rachunkowość zarządcza - wybrane zagadnienia, testy i zadania, praca zbiorowa pod red. E. Walińskiej i P. Urbanka, FRR w Polsce, Łódź 2000

Sawicki K., Analiza kosztów w przedsiębiorstwie przemysłowym, PWE, Warszawa 1988 Sojak S., Rachunek kosztów, wybrane zagadnienia, Dom Organizatora, Toruń 2000 Sojak S., Rachunkowość zarządcza w warunkach inflacji, wyd. II, TNOiK, Toruń 1997 Tompson A. A., Strickland A. J., Strategie Management. Conspects and Cases, IRWIN, 1992

218

Turyna J., Pułaska-Turyna B., Rachunek kosztów i wyników, Finans-Servis 1996 (wyd. II 1999)

Turyna J., System informacyjny rachunkowości, Wyd. Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997

Yollmuth H. J., Contolling - instrumenty od A do Z, Agencja Wydawnicza Placet, 2000 Yollmuth H. J., Controlling. Planowanie, kontrola, kierowanie, wyd. 3, Agencja Wy­dawnicza Placet, 2000

Wypych M., Finanse przedsiębiorstwa z elementami zarządzania i analizy, Absolwent, 1997

Zaawansowana rachunkowość zarządcza. Problemy, przyklady, zadania, praca zespoło­wa pod red. A. Jarugowej i A. Szychty, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, 1994

Indeks pojęć

Absorpcyjny rachunek kosztów .................. 43

Analiza progu rentowności ...................... 165

Analiza przyczynowa odchyleń ................ 145

Analiza rentowności klientów .................. 129

Analiza rentowności produktów .............. 130

Analiza wartości procesu i działania ........ 130

Arkusz rozliczeniowy kosztów .................... 9

Atrybuty działań ........................................ 130

B

Benchmarking .......................................... 203

Benchmarking procesu .............................. 130

Budżet........................................................ 175

Budżet elastyczny ...................................... 175

Budżet kroczący ........................................ 176

Budżet oddolny ........................................ 176

Budżet odgórny ........................................ 176

Budżet stały .............................................. 176

Budżetowanie ............................................ 176

Budżetowanie „od zera" ............................ 176

Budżetowanie kapitałowe ........................ 176

Budżetowanie kosztów .............................. 177

Budżetowanie oparte na działaniach .. 131, 177 Budżetowanie przyrostowe ...................... 177

CAM, CAD, CAE, C1M .......................... 203

Cena transakcyjna w eksporcie ................ 204

Cena transakcyjna w imporcie .................. 204

Cena transferowa ...................................... 204

Centrum działania .................................... 131

Cykl życia produktu .................................. 204

D

Dolna granica ceny .......................... 165, 205

Dyspozycyjny rachunek kosztów

zmiennych ................................................ 121

Działania jednostkowego poziomu .......... 131

Działania poziomu grupowego ................ 131

Działania poziomu produktowego ............ 132

Działania poziomu utrzymania zdolności gospodarczych .......................................... 132

Działanie .................................................... 131

Działanie dodające wartości dla klienta ........ 131

Działanie niedodające wartości dla klienta .... 131

Dźwignia operacyjna ................................ 165

E

Ekonomiczna wartość dodana .................. 205

Ewidencja kosztów ........................................ 9

Formuła cenowa ........................................ 205

Formuła cenowa typu „koszt plus" .......... 205

Ilościowy próg rentowności ...................... 166

Instrukcja budżetowania ............................ 177

ISO ............................................................ 205

Jednostka kalkulacyjna kosztów ................ 43

JIT.............................................................. 206

K

Kaizen ........................................................ 206

Kalkulacja asortymentowa .......................... 44

Kalkulacja doliczeniowa ............................ 44

Kalkulacja fazowa bezpółfabrykatowa ...... 45

Kalkulacja kosztu częściowego

(oparta na kosztach zmiennych) ................ 121

Kalkulacja kosztu pełnego .......................... 45

Kalkulacja kosztu wytworzenia .................. 46

Kalkulacja normatywna (standardowa) ...... 111

Kalkulacja ofertowa .................................... 46

Kalkulacja operatywna .............................. 111

Kalkulacja planowa .................................. 177

Kalkulacja podziałowa odjemna ................ 46

Kalkulacja podziałowa prosta .................... 46

221

Kalkulacja podziałowa współczynnikowa ........ 47

Kalkulacja procesowa półfabrykatowa ...... 47

Kalkulacja sprawozdawcza ........................ 48

Kalkulacja wstępna .................................... 48

Kalkulacja wynikowa .................................. 48

Kalkulacja zleceniowa ................................ 48

Klucz rozliczeniowy kosztów .................... 49

Klucz rozliczeniowy kosztów pośrednich ....10

Komisja budżetowa .................................. 177

Kompleksowe zarządzanie jakością .......... 207

Koszt............................................................ 10

Koszt jednostkowy ...................................... 49

Koszt krańcowy (marginalny) .................... 25

Koszt normatywny (standardowy) ............ 112

Koszt standardowy .................................... 112

Koszt wytworzenia ...................................... 49

Koszty bezpośrednie .................................. 10

Koszty bieżące ............................................ 25

Koszty całkowite ...................................... 121

Koszty degresywne .................................. 122

Koszty dyskretne ........................................ 25

Koszty historyczne ...................................... 10

Koszty i straty ............................................ 10

Koszty istotne decyzyjnie .......................... 26

Koszty jakości .......................................... 207

Koszty kontrolowalne ........................ 26, 177

Koszty miejsc powstawania ........................ 26

Koszty mieszane .......................................... 26

Koszty nieistotne decyzyjnie ...................... 26

Koszty niekontrolowalne .................... 27, 178

Koszty nieużyteczne .................................... 27

Koszty odtworzeniowe ................................ 27

Koszty okresu .............................................. 11

Koszty płac bezpośrednich .......................... 11

Koszty postulowane .................................. 112

Koszty pośrednie ........................................ 11

Koszty proste .............................................. 11

Koszty przerobu .......................................... 50

Koszty przyrostowe (wydatkowane) .......... 27

Koszty rozliczane w czasie ........................ 12

Koszty sprzedaży ........................................ 11

Koszty stałe ................................................ 27

Koszty stałe bezwzględnie ........................ 122

Koszty stałe nieużyteczne .................. 27, 122

Koszty stałe użyteczne .............................. 122

Koszty utraconych korzyści ........................ 28

Koszty uznaniowe ...................................... 28

Koszty wytwarzania .................................... 12

Koszty względnie stałe .............................. 122

Koszty wzorcowe ...................................... 112

Koszty zapadłe ............................................ 28

Koszty zapadłe (nieodwracalne) .............. 178

Koszty zarządu (ogólnozakładowe) ............ 12

Koszty złożone ............................................ 12

Koszty zmienne .................................. 28, 122

Koszty zmienne degresywnie

(koszty degresywne) .................................. 122

Koszty zmienne progresywnie .................. 123

Koszty zmienne proporcjonalnie .............. 123

Koszty zmienne regresywnie .................... 123

Koszty znaczące (istotne)............................ 28

Księgowa stopa zwrotu ............................ 193

Ł

Łańcuch wartości ...................................... 132

M

Margines bezpieczeństwa .......................... 166 '

Marża bezpieczeństwa .............................. 166

Marża brutto .............................................. 167

Marża brutto I............................................ 153

Marża brutto II .......................................... 153

Marża brutto III ........................................ 153

Marża brutto IV ........................................ 154

Marża na pokrycie .................................... 167

Metoda bezpółfabrykatowa

kalkulacji kosztów ...................................... 50

Metoda kalkulacji ........................................ 50

Metoda księgowa ...................................... 123

Metoda półfabrykatowa kalkulacji kosztów 51

Metoda studiów technologicznych

(metoda inżynieryjna) .............................. 123

Metody statystyczne .................................. 123

Metody wydzielania kosztów

stałych i zmiennych ............................ 28, 154

Metody zdyskontowanych przepływów pieniężnych................................................ 193

Miejsca powstawania kosztów .................... 13

Mnożnik zysku .......................................... 167

Model rachunku kosztów ............................ 13

MRP .......................................................... 207

MRP II ...................................................... 208

222

N

Nakład ........................................................ 13

Narzut kosztów pośrednich ........................ 51

Niewykorzystane zdolności produkcyjne ...... 29

Nominalna stopa dyskontowa,

stopa zwrotu .............................................. 193

Norma zużycia czynników produkcji........ 112

Nośnik kosztów działania ........................ 132

Nośniki kosztów .......................................... 29

O

Obiekt kalkulacji ........................................ 51

Obiekt kalkulacyjny kosztów .................... 145

Obiekt kosztów .......................................... 154

Odchylenia bieżące .................................... 112

Odchylenia cenowe materiałów bezpośrednich ............................................ 145

Odchylenia ilościowe materiałów bezpośrednich ............................................ 146

Odchylenia inwentaryzacyjne .................. 112

Odchylenia stawki wynagrodzeń .............. 146

Odchylenia z tytułu zmiany norm ............ 113

Odchylenie wydajności (ilościowe) .......... 146

Odchylenie wydajności

dla kosztów pośrednich ............................ 146

Odchylenie wydatkowania (budżetowe) kosztów pośrednich .................................. 146

Okres zwrotu ............................................ 194

Ośrodek (centrum) odpowiedzialności .... 178

Ośrodek odpowiedzialności ........................ 29

Płace bezpośrednie ...................................... 51

Podmiot rachunku kosztów ........................ 29

Podmiotowy układ kosztów ........................ 29

Podział kosztów według rodzajów .............. 13

Pomiar kosztów (wycena) .......................... 29

Pośrednie stałe koszty wytwarzania ............ 13

Pośrednie zmienne koszty wytwarzania ........ 14

Preliminarz (budżet) kosztów pośrednich ........ 146

Preliminarz kosztów .................................. 146

Proces ........................................................ 133

Produkcja jednostkowa .............................. 51

Produkcja łączna (sprzężona) ...................... 51

Produkcja małoseryjna ................................ 52

Produkcja masowa ...................................... 52

Produkcja niezakończona ............................ 52

Produkcja pomocnicza ................................ 52

Produkcja potokowa (przepływowa) .......... 52

Produkcja prosta .......................................... 52

Produkcja seryjna ........................................ 53

Produkcja średnioseryjna ............................ 53

Produkcja uboczna ...................................... 53

Produkcja wielkoseryjna ............................ 53

Produkcja złożona (wielofazowa) .............. 53

Produkty łączne .......................................... 53

Przedmiot kalkulacji .................................... 53

Przedmiotowy układ kosztów .................... 54

Przedział istotny ........................................ 167

Przedział normalny .................................... 167

Przepływy pieniężne netto ........................ 194

Przychody .................................................... 14

Przychody istotne decyzyjnie (znaczące) ...... 30

Przychody znaczące .................................... 30

Punkt krytyczny ceny ................................ 208

R

Rachunek kosztów ...................................... 54

Rachunek kosztów bezpośrednich

i pośrednich ................................................ 54

Rachunek kosztów cyklu życia produktu ........ 208

Rachunek kosztów docelowych ................ 209

Rachunek kosztów działań ........................ 133

Rachunek kosztów kanałów dystrybucji.... 133

Rachunek kosztów klienta ........................ 133

Rachunek kosztów postulowanych (normatywnych, standardowych) .............. 113

Rachunek kosztów procesów .................... 134

Rachunek kosztów produktów .................. 134

Rachunek kosztów rzeczywistych .............. 54

Rachunek kosztów zmiennych .................. 124

Rachunkowość finansowa .................. 14, 178

Rachunkowość odpowiedzialności .... 30, 178

Rachunkowość zarządcza .................. 30, 209

Reinżynieria procesów i działań .............. 134

Rodzaje kosztów ........................................ 14

Rozliczeniowy rachunek kosztów

zmiennych.................................................. 124

Rozdzielnik kosztów .................................. 15

Rozliczanie kosztów działalności pomocniczej ................................................ 54

Rozliczanie kosztów metodą bezpośrednią .... 55

223

Rozliczanie kosztów metodą

kolejnych przybliżeń .................................. 55

Rozliczanie kosztów metodą kosztów plano­wanych bądź obowiązujących cen zbytu .... 55

Rozliczanie kosztów metodą rzeczywistego kosztu wytworzenia .................................... 56

Rozliczanie kosztów metodą rzeczywistego,

a częściowo umownego kosztu wytworzenia ....56

Rozliczanie kosztów pośrednich produkcji ...... 57

Rozliczeniowy rachunek kosztów zmiennych .. 124

Standard kosztów ...................................... 113

Standardowy (normatywny) koszt wytworzenia produktu .............................. 113

Stopa dyskontowa .................................... 194

Stopa marginesu bezpieczeństwa .............. 167

Stopa marży bezpieczeństwa .................... 167

Stopa marży na pokrycie .......................... 167

Stopień (wskaźnik) dźwigni operacyjnej .... 167

Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej .......................................... 15,31

Strategiczna rachunkowość zarządcza ...... 209

Straty i zyski ................................................ 15

System rachunku kosztów budżetowanych ..31 System rachunku kosztów działań .............. 31

System rachunku kosztów normalnych ...... 32

System rachunku kosztów pełnych (absorpcyjny) ................................................32

System rachunku kosztów

standardowych .................................... 32, 113

System rachunku kosztów zmiennych .... 32,154

System rachunku kosztów zmiennych standardowych ............................................ 32

System wielopłaszczyznowy rachunku kosztów i przychodów .............................. 155

System wielopoziomowego rachunku kosztów i przychodów .............................. 155

System wielosegmentowy rachunku

kosztów i przychodów .............................. 155

System wielostopniowego rachunku

kosztów i przychodów ...................... 154, 155

Transakcja transferowa

(transakcja wewnętrzna)............................ 210

u

Układ kalkulacyjny kosztów ...................... 15

Układ rodzajowy kosztów .......................... 15

Ustawiczne doskonalenie .......................... 210

W

Wariant dyspozycyjny rachunku kosztów postulowanych .......................................... 114

Wariant rozliczeniowy rachunku kosztów postulowanych .......................................... 114

Wartościowy próg rentowności ................ 168

Wartość pieniądza w czasie ...................... 194

Wartość przyszła ...................................... 194

Wartość teraźniejsza .................................. 194

Wartość teraźniejsza netto ........................ 194

Wewnętrzna stopa zwrotu ........................ 194

Wielkość działania .................................... 134

Wielostopniowy rachunek kosztów zmiennych ................................................ 124

Wskaźniki marży brutto ............................ 168

Współczynnik elastyczności (zmienności) kosztów ...................................................... 124

Współczynnik kalkulacyjny ........................ 57

Wydatek ...................................................... 15

Wydział pomocniczy .................................. 58

Wydział produkcyjny .................................. 58

Wynagrodzenia bezpośrednie ...................... 58

Zakres rachunku kosztów ............................15

Zarządzanie kosztami ..................................32

Zarządzanie kosztami działań ....................135

Zasada kosztu historycznego ........................16

Zbilansowana karta dokonań ......................210

Zlecenie produkcyjne ..................................58

Zrównoważona karta dokonań ..................135

224

Przyszła wartość l PLN na koniec n-tego okresu: FVIF_{i, n} = (l + i)ⁿ

1%	2%	3%	4%	5%	6%	7%	8%	9%	10%	11%	12%	13%	14%	15% 16% 17% 18% 19% 20%
1 1,0100	1,0200	1,0300	1,0400	1,0500	1,0600	1,0700	1,0800	1,0900	1,1000	1,1100	1,1200	1,1300	1,1400	1,1500 1,1600 1,1700 1,1800 1,1900 1,2000
2 1,0201	1,0404	1,0609	1,0816	1,1025	1,1236	1,1449	1,1664	1,1881	1,2100	1,2321	1,2544	1,2769	1,2996	13225 13456 13689 13924 1,4161 1,4400
3 1,0303	1,0612	1,0927	1,1249	1,1576	1,1910	1,2250	1,2597	1,2950	13310	13676	1,4049	1,4429	1,4815	13209 13609 1,6016 lx>430 1,6852 1,7280
4 1,0406	1,0824	1,1255	1,1699	1,2155	1,2625	13108	13605	1,4116	1,4641	1,5181	1,5735	1,6305	1/5890	1,7490 13106 13739 1,9388 2,0053 2,0736
5 1,0510	1,1041	1,1593	1,2167	1,2763	1,3382	1,4026	1,4693	1,5386	1,6105	1/5851	1,7623	13424	1,9254	2,0114 2,1003 2,1924 2,2878 23864 2,4883
6 1/J615	1,1262	1,1941	1,2653	13401	1,4185	1,5007	1,5869	1,6771	1,7716	13704	1,9738	2,0820	2,1950	23131 2/1364 23652 2/5996 23398 2,9860
7 1,0721	1,1487	1,2299	1,3159	1,4071	1,5036	1,6058	1,7138	1,8280	1,9487	2,0762	2,2107	23526	23023	2,6600 23262 3,0012 3,1855 33793 33832
8 1,0829	1,1717	1,2668	13686	1/4775"	1,5938	1,7182	1,8509	1,9926	2,1436	23045	2/1760	2,6584	23526	3,0590 3,2784 33115 3,7589 4,0214 4,2998
9 1,0937	1,1951	13048	1,4233	13513	1,6895	13385	1,9990	2,1719	23579	2,5580	2,7731	3,0040	3,2519	33179 3,8030 4,1084 4,4355 4,7854 5,1598
10 1,1046	1,2190	13439	1,4802	1/5289	1,7908	1,9672	2,1589	23674	2,5937	23394	3,1058	33946	3,7072	4,0456 4,4114 43068 5,2338 5/5947 6,1917
11 1,1157	1,2434	13842	13395	1,7103	1,8983	2,1049	23316	2,5804	2,8531	3,1518	3,4785	3,8359	4,2262	4,6524 5,1173 5,6240 6,1759 6,7767 7,4301
12 1,1268	1,2682	1,4258	1,6010	1,7959	2,0122	2,2522	2,5182	23127	3,1384	3,4985	33960	43345	43179	53503 5,9360 63801 7,2876 8/3642 8,9161 ^:
13 1,1381	1,2936	1,4685	1,6651	13856	2,1329	2,4098	2,7196	3,0658	3,4523	33833	43635	4,8980	5,4924	6,1528 63858 7,6987 83994 93964 10,6993
14 1,1495	13195	13126	1,7317	1,9799	2,2609	2,5785	2,9372	33417	3,7975	43104	43871	5^348	6,2613	7,0757 7,9875 9,0075 10,1472 11,4198 123392
15 1,1610	13459	13580	1,8009	2,0789	23966	2,7590	3,1722	3,6425	4,1772	4,7846	5,4736	6,2543	7,1379	8,1371 9,2655 103387 11,9737 133895 14,4070
16 1,1726	13728	1/5047	1,8730	2,1829	2,5404	2,9522	3,4259	3,9703	4,5950	53109	6,1304	7,0673	8,1372	93576 10,7480 123303 14,1290 16,1715 18,4884:
17 1,1843	1,4002	1,6528	1,9479	2,2920	2,6928	3,1588	3,7000	43276	5,0545	5,8951	63660	7,9861	9,2765	10,7613 12,4677 14,4265 16,6722 19,2441 22,1861
18 1,1961	1,4282	1,7024	2,0258	2,4066	2,8543	33799	3,9960	4,7171	5,5599	6,5436	7/5900	9,0243	10^752	123755 14,4625 16,8790 19/5733 22,9005 26,6233;;
19 1,2081	1,4568	1,7535	2,1068	2,5270	3,0256	3,6165	43157	5,1417	6,1159	7,2633	8,6128	10,197	12,056	14,232 16,777 19,748 23,214 27,252 31,948
20 1,2202	1/859	13061	2,191 Is	2,6533	3,2071	33697	4,6610	5,6044	6,7275	8,0623	9x5463	11,523	13,743	16367 19,461 23,106 27393 32,429 38338:^!
21 1,2324	13157	1,8603	2,2788	2,7860	33996	4,1406	5,0338	6,1088	7,4002	8,9492	10304	13,021	15,668	18,822 22374 27,034 32324 38391 46,005
22 1,2447	13460	1,9161	2,3699	2,9253	3/5035	4,4304	5,4365	6/5586	8,1403	9,9336	12,100	14,714	17361	21/545 26,186 31/529 38,142 45,923 55,206;
23 1,2572	13769	1,9736	2,4647	3,0715	3,8197	4,7405	5,8715	7,2579	8,9543	11,026	13,552	16,627	20362	24,891 30,376 37,006 45,008 54,649 66,247
24 1,2697	1/5084	2,0328	2,5633	3,2251	4,0489	5,0724	63412	7,9111	93497	12,239	15,179	18,788	23,212	28,625 35,236 43,297 53,109 65/332 79,497:;
25 1,2824	1,6406	2,0938	2,6658	3,3864	4,2919	5,4274	63485	8,6231	10335	13,585	17,000	21,231	26,462	32,919 40,874 50,658 62,669 77388 95396
26 1,2953	1/5734	2,1566	2,7725	33557	4,5494	53074	73964	93992	11,918	15,080	19,040	23,991	30,167	37357 47,414 59,270 73,949 92392 114,4S":
27 13082	1,7069	2,2213	2,8834	3,7335	4,8223	6,2139	7,9881	10,245	13,110	16,739	21325	27,109	34390	43335 55,000 69345 87,260 10939 13737
28 13213	1,7410	2,2879	2,9987	3,9201	5,1117	6,6488	8,6271	11,167	14,421	18,580	23384	30,633	39204	50,066 63300 81,134 102,97 130,41 16434
29 13345	1,7758	23566	3,1187	4,1161	5,4184	7,1143	93173	12,172	15363	20,624	26,750	34,616	44,693	57375 74,009 94,927 12130 155,19 19731
30 13478	13114	2,4273	3,2434	43219	5,7435	7/5123	10,063	13,268	17,449	22392	29,960	39,116	50,950	66,212 85350 111,06 143,37 184/58 23738;
40 1,4889	2,2080	3,2620	4,8010	7,0400	10,286	14,974	21,725	31,409	45,259	65,001	93,051	132,78	18838	267,86 378,72 53337 75038 1051,7 1469,8
50 1/5446	2,6916	43839s	7,1067	11,4674	18,420	29,457	46,902	74358	11739	184,56	289,00	450,74	700,23	1083,7 1670,7 2560,2 3927,4 5988,9 9100,4?
60 13167	3,2810	53916	103196	18,6792	32,988	57,946	101,26	176,03	304,48	524,06	897,60	1530,1	2595,9	4384,0 7370,2 12335 20555 34105 56348

Teraźniejsza wartość l PLN na koniec n-tego okresu: PVIF_{i, n} =1/(1 + i)ⁿ

1%

1 0,9901

2 0,9803

3 0,9706

4 0,9610

5 0,9515

6 0,9420

7 0,9327

8 0,9235

9 0,9143

10 0,9053

11 0,8963

12 0,8874

13 0,8787

14 03700

15 03613

16 0,8528

17 0,8444

18 0,8360

19 0,8277

20 03195

21 0,8114

22 0,8034

23 0,7954

24 0,7876

25 0,7798

26 0,7720

27 0,7644

28 0,7568

29 0,7493

30 0,7419

40 0,6717

50 0,6080

60 0,5504

2%

0,9804

0,9612

0,9423

0,9238

0,9057

0,8706 0,8535 0,8368 03203 0,8043 0,7885 0,7730 0,7579 0,7430 0,7284 0,7142 0,7002 0,6864 0,6730 0,6598 0,6468 0,6342 0,6217 0,6095 0,5976 0,5859 0,5744 0,5631 0,5521 0,4529 0,3715 03X8

3%

0,9709

0,9426

0,9151

0,8885

0,8626

0,8375

0,8131

0,7894

0,7664

0,7441

0,7224

0,7014

0,6810

0,6611

0,6419

0,6232

0,6050

0,5874

0,5703

0,5537

0,5375

0,5219

0,5067

0,4919

0,4776

0,4637

0,4502

0,4371

0,4243

0,4120

0,3066

0^281

0,1697

4%

0,9615

0,9246

0,8890

03548

03219

0,7903

0,7599

0,7307

0,7026

0,6756

0,6496

0,6246

0,6006

0,5775

0,5553

0,5339

0,5134

0,4936

0,4746

0,4564

0,4388

0,4220

0,4057

0,3901

03751

0,3607

0,3468

03335

03207

03083

02083

0,1407

0,0951

5%

0,9524

0,9070

0,8638

03227

0,7835

0,7462

0,7107

0,6768

0,6446

0,6139

0,5847

0,5568

0,5303

0,5051

0,4810

0,4581

0,4363

0,4155

0,3957

03769

03589

0^418

03256

03101

0,2953

0,2812

02678

0,2551

0,2429

02314

0,1420

0,0872

0,0535

6%

0,9434

0,8900

0,8396

0,7921

0,7473

0,7050

0,6651

0,6274

0,5919

0,5584

0,5268

0,4970

0,4688

0,4423

0,4173

03936

03714

03503

0,3305

03118

0,2942

02775

0,2618

02470

02330

02198

0,2074

0,1956

0,1846

0,1741

0,0972

0,0543

0,0303

7%

0,9346

0,8734

0,8163

0,7629

0,7130

0,6663

0,6227

0,5820

0,5439

0,5083

0,4751

0,4440

0,4150

03878

03624

03387

03166

02959

02765

02584

02415

02257

02109

0,1971

0,1842

0,1722

0,1609

0,1504

0,1406

0,1314

0,0668

0,0339

0,0173

0,9259

0,8573

0,7938

0,7350

0,6806

0,6302

0,5835

0,5403

0,5002

0/1632

0,4289

03971

03677

03405

0,3152

02919

0,2703

0,2502

0,2317

02145

0,1987

0,1839

0,1703

0,1577

0,1460

0,1352

0,1252

0,1159

0,1073

0,0994

0,0460

0,0213

0,0099

9%

0,9174

03417

0,7722

0,7084

0,6499

0,5963

0,5470

0,5019

0,4604

0,4224

03875

03555

03262

02992

0,2745

0,2519

0,2311

02120

0,1945

0,1784

0,1637

0,1502

0,1378

0,1264

0,1160

0,1064

0,0976

0,0895

0,0822

0,0754

0,0318

0,0134

0,0057

10%

0,9091

03264

0,7513

0,6830

0,6209

0,5645

0,5132

0,4665

0,4241

03855

03505

03186

0,2897

02633

0,2394

02176

0,1978

0,1799

0,1635

0,1486

0,1351

0,1228

0,1117

0,1015

0,0923

0,0839

0,0763

0,0693

0,0630

0,0573

0,0221

0,0085

0,0033

11%

0,9009

0,8116

0,7312

0X687

0,5935

0,5346

0,4817

0,4339

03909

03522

03173

02858

0,2575

0,2320

0,2090

0,1883

0,1696

0,1528

0,1377

0,1240

0,1117

0,1007

0,0907

0,0817

0,0736

0,0663

0,0597

0,0538

0,0485

0,0437

0,0154

0,0054

0,0019

12%

0,8929

0,7972

0,7118

0,6355

0,5674

0,5066

0,4523

0,4039

03606

03220

0,2875

02567

0,2292

02046

0,1827

0,1631

0,1456

0,1300

0,1161

0,1037

0,0926

0,0826

0,0738

0,0659

0,0588

0,0525

0,0469

0,0419

0,0374

0,0334

0,0107

0,0035

0,0011

13%

03850

0,7831

0,6931

0,6133

0,5428

0,4803

0,4251

03762

03329

02946

0,2607

02307

0,2042

0,1807

0,1599

0,1415

0,1252

0,1108

0,0981

0,0868

0,0768

0^)680

0,0601

0,0532

0,0471

0,0417

0,0369

0,0326

0,0289

0,0256

0,0075

0,0022

0,0007

14%

03772

0,7695

0,6750

0,5921

0,5194

0,4556

03996

03506

03075

02697

02366

02076

0,1821

0,1597

0,1401

0,1229

0,1078

0,0946

0,0829

0,0728

0,0638

0,0560

0,0491

0,0431

0,0378

0,0331

0,0291

0,0255

0,0224

0,0196

0,0053

0,0014

0,0004

15%

0,8696

0,7561

0,6575

0,5718

0,4972

0,4323

0,3759

03269

0,2843

0,2472

0,2149

0,1869

0,1625

0,1413

0,1229

0,1069

0,0929

0,0703

0,0611

0,0531

0,0462

0,0402

0,0349

0,0304

0,0264

0,0230

0,0200

0,0174

0,0151

0,0037

0,0009

0,0002

1(9%

03621

0,7432

0,6407

0,5523

0,4761

0,4104

03538

03050

0,2630

02267

0,1954

0,1685

0,1452

0,1252

0,1079

0,0930

0,0802

0,0691

0,0596

0,0514

0,0443

0,0382

0,0329

0,0284

0,0245

0,0211

0,0182

0,0157

0,0135

0,0116

0,0026

0,0006

0,0001

17%

0,8547

0,7305

0,6244

0,5337

0,4561

03332

02848

0,2434

0,2080

0,1778

0,1520

0,1299

0,1110

0,0949

0,0811

0,0693

0,0592

0,0506

0,0433

0,0370

0,0316

0,0270

0,0231

0,0197

0,0169

0,0144

0,0123

0,0105

0,0090

0,0019

0,0004

0,0001

18%

03475

0,7182

0,6086

0,5158

0,4371

03704

0,3139

02660

0,2255

0,1911

0,1619

0,1372

0,1163

0,0985

0,0835

0,0708

0,0600

0,0508

0,0431

0,0365

0,0309

0,0262

0,0222

0,0188

0,0160

0,0135

0,0115

0,0097

0,0082

0,0070

0,0013

0,0003

0,0000

19%

0,8403

0,7062

0,5934

0,4987

0,4190

03521

02959

0,2487

0,2090

0,1756

0,1476

0,1240

0,1042

0,0876

0,0736

0,0618

0,0520

0,0437

0,0367

0,0308

0,0259

0,0218

0,0183

0,0154

0,0129

0,0109

0,0091

0,0077

0,0064

0,0054

0,0010

0,0002

0,0000

20%

03333

0,6944

0,5787

0,4823

0,4019

03349

0,2791

0,2326

0,1938

0,1615

0,1346

0,1122

0,0935

0,0779

0,0649

0,0541

0,0451

0,0376

0,0313

0,0261

0,0217

0,0181

0,0151

0,0126

0,0105

0,0087

0,0073

0,0061

0,0051

0,0042

0,0007

0,0001

0,0000

Przyszła wartość cyklicznego l PLN dla n-tego okresu: FVIF_{iy n} = Z (l + i)ⁿ

: 1% 2% 3%	4%	5%	tn/ OTO	7%	8%	9%	10%	11%	12%	13%	14%	15%	1(9%	17%	18%	19% 20%
1 1,0000 1,0000 1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0000	1,0030	1,0000 1,0000
t? 2,0100 2/1200 2,0300	2,0400	2,0500	2,0600	2,0700	2,0800	2,0900	2,1000	2,1100	2,1200	2,1300	2,1400	2,1500	2,1600	2,1700	2,1800	2,1900 22000:
3 3,0301 3,0604 3,0909	3,1216	3,1525	3,1836	3,2149	3,2464	32781	33100	33421	33744	3,4069	3,4396	3,4725	3,5056	3,5389	3,5724	3,6061 3,6400
4 40504 4,1216 4,1836	42465	43101	43746	4,4399	4,5061	4,5731	4,6410	4,7097	4,7793	43498	4,9211	4,9934	5,0665	5,1405	52154	52913 53080:
5 5,1010 52040 53091	5,4163	5,5256	5,6371	5,7507	5,8666	5,9847	6,1051	6,2278	6,3528	6,4803	6,6101	6,7424	63771	7,0144	7,1542	7,2966 7,4416
6 6,1520 63081 6,4684	6/6330	6,8019	6,9753	7,1533	73359	7,5233	7,7156	7,9129	8,1152	83227	8,5355	8,7537	8,9775	9,2068	9,4420	9,6830 9,9299 ^:
7 72135 7,4343 7,6625	73983	8,1420	83938	8,6540	8,9228	92004	9,4872	9,7833	10,039	10,404	10,730	11,067	11,414	11,772	12,142	12,523 12,916
18 8,2857 8,5830 83923	9,2142	9,5491	9,8975	10259	10,636	11,028	11,435	11359	12,299	12,757	13233	13,727	14240	14,773	15327	15,902 16,499
9 9,3685 9,7546 10,159	10,583	11,027	11,491	11,978	12,488	13,021	13,579	14,164	14,776	15,416	16,085	16,786	17,519	18,285	19,086	19,923 20,799
10 10,462 10,950 11,464	12,006	12,578	13,181	13316	14,487	15,193	15,937	16,722	17,549	18,420	19337	20304	21321	22393	23,521	24,709 25,959
11 11,567 12,169 12,808	13,486	14,207	14,972	15,784	16,645	17,560	18,531	19,561	20,655	21,814	23,045	24349	25,733	27,200	28,755	30,404 32,150
12 12,683 13,412 14,192	15,026	15,917	16370	17388	18,977	20,141	21384	22,713	24,133	25,650	27271	29,002	30350	32324	34,931	37,180 39,581;
13 13,809 14,680 15,618	16,627	17,713	18382	20,141	21,495	22,953	24,523	26,212	28,029	29,985	32,089	34352	36,786	39,404	42219	45,244 48,497
14 14,947 15,974 17,086	18292	19,599	21,015	22,550	24,215	26,019	27,975	30,095	32393	34383	37,581	40,505	43,672	47,103	50318	54341 59,196
15 16,097 17293 18,599	20,024	21,579	23,276	25,129	27,152	29361	31,772	34,405	37,280	40,417	43,842	47,580	51,660	56,110	60,965	66,261 72,035
16 17258 18,639 20,157	21325	23,657	25,673	27388	30324	33,003	35,950	39,190	42,753	46,672	50,980	55,717	60,925	66,649	72,939	79350 87,442:
17 18,430 20,012 21,762	23,698	25,840	28,213	30340	33,750	36,974	40,545	44,501	48,884	53,739	59,118	65,075	71,673	78,979	87,068	96,022 105,93
18 19,615 21,412 23/414	25,645	28,132	30,906	33,999	37,450	41301	45,599	50396	55,750	61,725	68394	75336	84,141	93,406	103,74	11527 128,12
19 20311 22341 25,117	27,671	30,539	33,760	37379	41,446	46,018	51,159	56,939	63,440	70,749	78,969	88212	98,603	110,28	123,41	138,17 154,74
20 22,019 24297 26,870	29,778	33,066	36,786	40,995	45,762	51,160	57,275	64203	72,052	80,947	91,025	102,44	11538	130,03	140,63	165,42 186,69
21 23,239 25,783 28,676	31,969	35,719	39,993	44365	50,423	56,765	64,002	72,265	81,699	92,470	104,77	118,81	134,84	153,14	174,02	197,85 225,03
22 24,472 27299 30,537	34,248	38,505	43392	49,006	55,457	62373	71,403	81,214	92,503	105,49	120,44	137,63	157,41	180,17	20634	236,44 271/53
23 25,716 28345 32,453	36,618	41,430	46,996	53,436	60,893	69,532	79,543	91,148	104,60	120,20	13830	159,28	183,60	211,80	244,49	28236 32624
24 26,973 30,422 34,426	39,083	44,502	50,816	58,177	66,765	76,790	88,497	102,17	118,16	13633	158,66	84,17	213,98	24831	289,49	337,01 392,48
25 28,243 32,030 36,459	41,646	47,727	54,865	63249	73,106	84,701	98347	114,41	13333	155,62	18137	212,79	249,21	292,10	342,60	402,04 471,98
26 29,526 33,671 38,553	44312	51,113	59,156	68/676	79,954	93324	109,18	128,00	15033	17635	20833	245,71	290,09	342,76	40527	479,43 56738
27 30,821 35344 40,710	47,084	54,669	63,706	74,484	87351	102,72	121,10	143,08	16937	200,84	238,50	283,57	337,50	402,03	479,22	571,52 68135
28 32,129 37,051 42,931	49,968	58,403	08,528	80,698	95339	112,97	13421	159,82	190,70	227,95	27239	327,10	392,50	47138	566,48	681,11 81922
29 33,450 38,792 45,219	52,966	62323	73,640	87347	103,97	124,14	148,63	178,40	214,58	258,58	312,09	377,17	45630	552,51	669,45	811,52 984,07
30 34,785 40,568 47,575	56,085	66,439	79,058	94,461	11328	13631	164,49	199,02	24133	293,20	356,79	434,75	53031	647,44	790,95	966,71 1 181,9
40 48386 60,402 75,401	95,026	120,80	154,76	199,64	259,06	33738	442,59	581,83	767,09	1 013,7	1342,0	1 779,1	23603	3134,5	41632	5529,8 7343,9
50 64,463 84,579 112,80	152,67	20935	29034	406,53	573,77	815,08	1 163,9	16683	2400,0	3459,5	49945	7217,7	10436	15090	21813	31515 45497
60 81,670 114,05 163,05	237,99	353,58	533,13	813,52	1253,2	1944,8	30343	4755,1	7471,6	11762	18535	29220	46058	72555	x	x x