Rachunkowość zarządcza
Rachunkowość zarządcza
➲
Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów TOM
II, praca zbiorowa pod redakcją Gertrudy Krystyny
Świderskiej, Difin, Warszawa, 2002, cena 60,-
➲
Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza.
Pojęcia – problemy – zadania
➲
Praca zbiorowa pod redakcją Anny Karmańskiej,
Difin, Warszawa, 2002, cena 40,-
➲
Rachunkowość zarządcza,
,
, Helena Poetschke, PWE,
Warszawa 2001, cena 52,-
➲
Rachunkowość zarządcza i controlling, Mieczysław
Dobija, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa1997
➲
Rachunek kosztów, Colin Drury, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa1998
➲
Rachunkowość w przedsiębiorstwie służy
przede wszystkim trzem głównym potrzebom:
➲
konieczności rejestrowania (ewidencji)
wszystkich operacji gospodarczych (funkcja
informacyjna);
➲
wykorzystaniu danych do analizy, oceny i
kontroli podmiotu (funkcje analityczna i
kontrolna);
➲
zarządzaniu przedsiębiorstwem (funkcja
decyzyjna – zarządcza).
●
Rachunkowość finansowa
●
Nie jest bezpośrednio wprzęgnięta w proces
zarządzania przedsiębiorstwem.
Głównym jej celem gromadzenie i przetwarzanie
informacji o działalności przedsiębiorstwa w celu
sporządzenia sprawozdania finansowego, w tym:
●
bilansu
●
rachunku zysków i strat
●
sprawozdania z przepływów pieniężnych.
●
Rachunkowość finansowa
●
Dostarcza informacji o zaistniałych
zdarzeniach, procesach i wynikach działalności
w przedsiębiorstwie zarówno odbiorcom
wewnętrznym (kierownictwu, zarządowi
przedsiębiorstwa) jak też odbiorcom
zewnętrznym, tj. bankom, kontrahentom,
instytucjom państwowym i samorządowym itp.
➲
Rachunkowość zarządcza
➲
Jest to system gromadzenia, agregacji,
klasyfikacji, analizy i prezentowania
informacji finansowych i niefinansowych,
wspomagających kierownictwo
przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i
kontroli ich realizacji.
➲
Treścią rachunkowości zarządczej są:
●
informacje
●
zarządzanie.
●
I
nformacje mają służyć zarządzaniu,
dlatego muszą być użyteczne, tj. ważne i
istotne z punktu widzenia określonej
decyzji. Informacja ma tu swoją wartość
na miarę prawidłowości lub
nieprawidłowości w procesie zarządzania
podmiotem gospodarczym. Dlatego
ważny jest szybki dostęp do informacji.
●
Pozyskanie informacji kosztuje, stąd zadaniem
rachunkowości zarządczej jest taki proces
gromadzenia i przetwarzania potrzebnych,
ważnych i istotnych informacji, który
dostarczałby je we właściwym czas
ie.
➲
Zarządzanie - w klasycznej teorii organizacji
zarządzanie interpretowane jest jako zbiór
funkcji kierowniczych, do których należą:
➲
●
planowanie - określanie sekwencji przyszłych
działań oraz środków do ich zrealizowania;
●
organizowanie - grupowanie zasobów
materialnych i ludzkich oraz ustalanie relacji
między nimi;
●
koordynacja - działania, zmierzające do
zapewnienia współdziałania różnych komórek
i osób w organizacji w celu synchronizacji
różnorodnych czynności, procesów, celów
cząstkowych, dla realizacji celu nadrzędnego;
●
motywowanie - wywieranie wpływu na
zachowanie uczestników organizacji poprzez
zbiór różnorodnych bodźców (systemów
motywacyjnych);
●
kontrola - sprawdzanie zgodności rzeczywiście
realizowanych działań i ich wyników z
przyjętymi (zaplanowanymi założeniami).
➲
➲
Wypełnianie tych funkcji w ramach procesu
zarządzania związane jest z
podejmowaniem decyzji.
➲
Decyzja jest zawsze wyborem jednego z
możliwych w danej sytuacji wariantów
działania. Wobec konieczności dokonywania
wyborów stawiają ludzi sytuacje decyzyjne,
czyli takie, które charakteryzuje istnienie
wielości (przynajmniej dwóch) możliwych
sposobów działania oraz przymus wybrania
jednego z nich.
●
P
odstawowe decyzje „zarządcze” wiążą się z:
●
ustalaniem długofalowych celów
strategicznych i sposobów ich realizacji, czyli
strategii;
●
planowaniem, czyli określaniem sekwencji
przyszłych działań oraz środków niezbędnych
do ich zrealizowania;
●
ustalaniem zakresu, przedmiotu i metod
kontroli, czyli sprawdzania zgodności
rzeczywiście realizowanych działań i ich
wyników z przyjętymi założeniami;
●
decydowaniem o przebiegu procesów
produkcyjnych;
●
organizowaniem, czyli grupowaniem zasobów
materialnych i ludzkich oraz ustalaniem relacji
między nimi;
●
kierowaniem zachowaniami ludzkimi, czyli
powodowaniem pożądanych zachowań innych osób,
zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji;
●
kształtowaniem potencjału społecznego organizacji,
czyli wyborem kierunków i sposobów świadomego
tworzenia ilościowych i jakościowych charakterystyk
grupy społecznej, złożonej z osób zatrudnionych w
organizacji i współpracujących z nią;
●
specyficznymi decyzjami, które wymusza
umiędzynarodowienie i globalizacja procesów
zarządzania.
●
Głównym celem rachunkowości zarządczej jest
wspomaganie procesu podejmowania decyzji w
przedsiębiorstwie
➲
Problemy decyzyjne rozwiązywane
➲
w ramach rachunkowości zarządczej
●
Utrzymywanie płynności finansowej w
przedsiębiorstwie, tj sterowanie zasobem i
strumieniami (wpływem i wypływem) środków
finansowych.
➲
●
Sterowanie obiegiem środków obrotowych
(zarządzanie kapitalem obrotowym) w szerokim
kontekście powiązań z dostawcami i odbiorcami.
●
Sterowanie ekonomiką środków trwałych
począwszy od decyzji zakupu lub wytworzenia,
poprzez decyzje w sferze eksploatacji,
konserwacji, naprawy i odnowy aż sprzedaży lub
likwidacji.
●
Sterowanie kosztami - wybór i organizacja
właścowego rachunku kosztów stosownie do
prowadzonej dzialalności. Mieszczą się tu także
zagadnienia dotyczące sposobów pomiaru i
rozliczania kosztów, modyfikujących przebieg
procesów wytwórczych.
●
Kalkulacja kosztów jednostkowych i decyzje
cenowe - analizy typu koszty - rozmiary
produkcji - zyski, umożliwiające podstawy do
kalulacji cen jednostkowych.
●
Polityka produkcji i sprzedaży - obejmuje
doskonalenie działań wprowadzających nowe
produkty do produkcji i sprzedaży na rynki
krajowe i zagraniczne (analizy chłonności rynku,
starzenia się wyrobów itp.)
➲
Koszty jako element procesu decyzyjnego
➲
Koszty stanowią zawsze punkt wyjścia myślenia
ekonomicznego dlatego, że każde działanie
podmiotów jest związane z ponoszeniem
kosztów. Nie ma działań bez kosztów.
➲
Koszty należą do podstawowych kryteriów
wyboru decyzji.
➲
Ranga kosztów jako elementu decyzyjnego
wynika stąd, że wprawdzie nie można uniknąć
ponoszenia kosztów w związku z podejmowaną
działalnością, lecz można i należy je
minimalizować.
●
Zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania
minimalizacja kosztów może być realizowana poprzez:
●
osiąganie założonego celu przy jak najmniejszych
kosztach,
●
maksymalizację efektu przy założonych do
poniesienia kosztach.
●
Zasada racjonalnego gospodarowania (oprócz
minimalizacji kosztów) zakłada także konieczność
kształtowania odpowiedniej relacji kosztów do
przychodów:
●
przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów
●
dynamika przychodów jest silniejsza od dynamiki
kosztów.
●
Jeżeli przychody ze sprzedaży są wyższe od
kosztów przedsiębiorstwo osiąga zysk.
➲
Z = P - K
➲
gdzie:
➲
Z - zysk
➲
P - przychody
➲
K - koszty
➲
Ponieważ dążeniem każdego
przedsiębiorstwa jest nie tylko osiąganie zysku
w ogóle, ale stałe jego powiększanie,
poszukuje ono takich sposobów kształtowania
relacji przychodów i kosztów, aby zysk
wykazywał stałą tendencję wzrostu.
●
Cechą szczególną kosztów jest ich pierwotność
względem przychodów, co oznacza że:
●
aby podjąć jakąkolwiek działalność gospodarczą,
przedsiębiorstwo musi najpierw ponieść koszty,
●
potem konieczne jest sprzedanie
wyprodukowanego wyrobu, towaru lub usługi w
celu zrealizowania przychodu,
●
osiągnięcie zysku wymaga, aby łączne
przychody były wyższe od poniesionych kosztów.
Fakt pierwotnego charakteru kosztów względem
przychodów podnosi rangę kosztów jako
elementu decyzyjnego.
Ważnym atrybutem kosztów jest ich zwrotny
charakter. Zwrot kosztów jest warunkiem
koniecznym podjęcia określonych działań przez
przedsiębiorstwo.
Aby mógł nastąpić zwrot kosztów muszą być
spełnione co najmniej dwa warunki:
-
przedsiębiorstwo
musi
sprzedać
wyprodukowane wyroby,
- przychody ze sprzedaży muszą przewyższać
poniesione koszty
●
Podczas gdy koszty powstają wewnątrz
przedsiębiorstwa, przychody determinowane są
przez rynek.
➲
Ponieważ rozwój przedsiębiorstwa rozstrzyga
się na styku kosztów i przychodów,
przedsiębiorstwo skupia swą uwagę na tym
elemencie kształtującym zysk, na który ma
bezpośrednio większy wpływ.
➲
Podkreśla to rolę kosztów w procesie
podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.
●
W procesie decyzyjnym koszty występują w
podwójnej roli:
●
są samoistnym problemem decyzyjnym lub
umożliwiają sformułowanie określonego
problemu decyzyjnego,
●
są istotnym elementem wspomagającym
określone wybory w przedsiębiorstwie.
➲
Koszty są obiektywną kategorią ekonomiczną
ściśle związaną z działalnością gospodarczą.
➲
Stanowią pieniężny wyraz nakładów
ponoszonych w związku z działalnością
gospodarczą. Obejmują swym zakresem
zarówno nakłady pracy żywej (wynagrodzenia
za pracę wraz narzutami) jak i nakłady pracy
uprzedmiotowionej (zużycie materiałów,
surowców, maszyn, budynków).
➲
Istota kosztów jest zdeterminowana ich
zakresem oraz sposobem ujęcia. Mogą być
rozpatrywane:
●
w ujęciu makroekonomicznym
●
w ujęciu mikroekonomicznym
●
Najszerszą kategorią kosztów są
społeczne koszty produkcji.
●
Wyrażają sumę nakładów pracy żywej i
uprzedmiotowionej, jaką poniosło
społeczeństwo na wytworzenie dóbr i
usług w danym czasie. Ich wielkość równa
jest wartości społecznego produktu
globalnego wytworzonego w danym
okresie.
●
K
sp
= c + v + m
➲
gdzie:
➲
K
sp
- społeczne koszty produkcji
➲
c - wartość zużytych środków produkcji
➲
v - wartość nakładów związanych z pracą
ludzką, wyrażona w
wynagrodzeniach
pracowników
➲
m - wartość produktu dodatkowego.
➲
Koszty produkcji są także kategorią
makroekonomiczną. Obejmują one wartość
zużytych środków produkcji oraz
wynagrodzenia pracowników biorących
udział w procesie produkcji.
➲
K
p
= c + v
➲
Stanowią część społecznych kosztów
produkcji, pomniejszoną o wartość
produktu dodatkowego
➲
Koszty własne są to koszty ponoszone
przez przedsiębiorstwo. Stanowią
wyrażone w pieniądzu nakłady pracy
żywej i uprzedmiotowionej ponoszone
w związku z normalną działalnością
podmiotu gospodarczego w pewnym
okresie. Obejmują także wydatki
stanowiące część produktu
dodatkowego, które można nazwać
kosztami transferowymi. Są zatem
kategorią mikroekonomiczną.
➲
K
wł
= c + v + m
1
➲
gdzie:
➲
K
wł
- koszty własne
➲
c - zużyte rzeczowe środki produkcji
➲
v - zużyta siła robocza
➲
m
1
- koszty transferowe
➲
Do kosztów transferowych zalicza się
odsetki bankowe, ubezpieczenia
społeczne, niektóre podatki (tzw.
kosztowe) oraz inne nakłady, mające
postać finansową. Ponoszenie kosztów
transferowych jest antycypacją
powstającego w przedsiębiorstwie
produktu dodatkowego. Pozostałą
część tego produktu przejmuje
państwo w postaci podatku
dochodowego (m
2
)
➲
Relacje pomiędzy m
1
i m
2
do m, czyli
do całkowitego produktu dodatkowego
występującego w kategorii kosztów
społecznych, są zmienne. Uzależnione
są od systemu ekonomiczno-
finansowego państwa, polityki
gospodarczej, systemu podatkowego
itp
●
Koszty własne a kategorie pokrewne
➲
Koszty własne są często objaśniane za
pomocą takich pojęć, jak:
●
nakład
●
wydatek
●
strata
●
Przez nakład rozumie się wyrażone w
jednostkach naturalnych celowe zużycie
środków rzeczowych oraz wykorzystanie
pracy żywej. Wyrażone w różnych
jednostkach naturalnych nakłady nie
podlegają agregacji. Jeżeli zostaną wyrażone
w pieniądzu, powstaje kategoria kosztu.
●
Wydatki interpretowane są jako każde
zmniejszenie stanu środków pieniężnych,
bez względu na cel ich poniesienia. Nie
każdy wydatek jest kosztem, natomiast
każdy koszt pociąga za sobą wydatek.
●
Relacje pomiędzy wydatkiem a kosztem mogą
być następujące:
●
koszty własne przedsiębiorstwa są związane z
ponoszonymi wydatkami, choć nie wszystkie
wydatki mają charakter kosztów,
●
powstawanie kosztów własnych może być
niezależne w czasie od dokonywania wydatków,
●
wydatki nie są związane ze zużyciem czynników
produkcji,
●
wycena poszczególnych kosztów opiera się z
reguły na dokonywanych wydatkach
●
Strata – pojęcie odnoszone do
bezekwiwalentnego zmniejszania zasobów
składników materialnych lub niematerialnych
w przedsiębiorstwie. Straty nie przynoszą
efektów, nie są związane z celowym
osiąganiem efektów.
➲
Koszty a efektywność przedsiębiorstwa
➲
Efektywność funkcjonowania
przedsiębiorstwa mierzona jest:
●
przez porównywanie efektów i nakładów,
●
przez porównywanie osiągniętych
przychodów i poniesionych kosztów.
●
W szczególności efektywność można ocenić:
●
za pomocą wielkości bezwzględnych, np.
przez porównanie kwoty przychodów i kwoty
kosztów,
●
za pomocą odpowiednich wskaźników,
będących relacją kosztów do przychodów
(lub odwrotnie)
●
Efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa
scala w sobie dwa obszary działań:
●
w sferze rynku (przychody),
●
wewnątrz przedsiębiorstwa (koszty).
➲
Koszty odgrywają zatem ważną rolę w ocenie
efektywności funkcjonowania
przedsiębiorstwa. Są bowiem płaszczyzną
odniesienia uzyskanych przychodów.
