1. Założenia i główne tezy klasycznych paradygmatów psychologicznych: introspekcjonizmu, psychoanalizy i behawioryzmu

BEHAWIORYZM- przekonanie, że podstawę rzeczywistości stanowi obiektywny materialne świat fizycznych doznań. Nie ma potrzeby poszukiwania przyczyn w danej osobie, wystarczy odnaleźć zależności między specyficznymi reakcjami, a warunkami w otoczeniu. Behawioryzm określany jest jako psychologia S-R, ponieważ jednostką stosowaną w badaniach jest związek między bodźcem, a reakcją . Jaki bodziec taka reakcja.

Burrhus Frederic Skinner- przyczyn ludzkiego zachowania nie należy szukać w osobowości człowieka, lecz w środowisku zewnętrznym. Mówi o tym, w jaki sposób skutki podjętych działań wpływają na zachowania przyszłe. Proces modyfikacji przebiega tu według schematu: bodziec - reakcja - konsekwencje - reakcje w przyszłości. Według Skinnera, zachowanie przynoszące nagrodę będzie prawdopodobnie powtarzane, co w teorii Skinnera nazywane jest wzmocnieniem pozytywnym. Z kolei, prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania pociągającego za sobą karę będzie mniejsze, co nazywane jest wzmocnieniem negatywnym. Mechanizm wzmocnienia stanowi według Skinnera istotę nauczania.

John Watson- jeden z ojców behawiorystów, uważał, że można plastycznie kształtować dzieci. Uważał, że zachowanie przybiera postać S - R. Swoje przekonanie potwierdził słynnym eksperymentem na jedenastomiesięcznym , które było umieszczone w szpitalu. Eksperyment Watsona polegała na uczeniu Alberta lęku przed szczurem poprzez warunkowanie klasyczne. Gdy w polu widzenia dziecka pojawiał się szczur, Watson uderzał w gong, wywołując straszny hałas, który jest bodźcem bezwarunkowym dla reakcji lękowej u dziecka. Albert zaczął szybko bać się szczura. Nastąpiła także generalizacja tego lęku na inne przedmioty podobne do szczura (maskotki, brody itp.)

PSYCHOANALIZA- koncepcje teoretyczne, mające na celu wyjaśnienie struktury, funkcjonowania i rozwoju osobowości człowieka, także zjawisk społecznych i kulturowych.

Zygmunt Freud- uważał, że umysł ma strukturę warstwową:

-superego (hamuje Id)

-Ego (zasada rzeczywistości)

-Id (natychmiastowe zaspokojenie potrzeb i popędów)

Obszary świadomości:

-świadomość

-przedświadomość (kiedyś było w umyśle, ale teraz nie)

-nieświadomość (coś się dzieje, ale nie mamy na to wpływu)

Psychoanaliza - Metoda terapii zaburzeń psychicznych oparta na założeniach teorii psychoanalizy zakłada, że podstawową przyczyną powstania objawów nerwicowych jest nieświadome wspomnienie, z którym wiążą się silne emocje, powstałe w sytuacji traumatycznej. Świadome „ja” nie pozwala na zaakceptowanie tego wspomnienia i odpowiednie odreagowanie emocji z nim związanych. W efekcie tego stanu rzeczy emocje te muszą szukać innej drogi ujścia. Tą drogą okazują się być objawy neurotyczne. Zatem celem psychoanalizy jako metody terapeutycznej jest przywrócenie do świadomości tych wspomnień. Terapię prowadzi się poprzez analizę takich tworów psychiki jak czynności pomyłkowe, marzenia senne, objawy nerwicowe, fobie, swobodne bezsensowne skojarzenia, natręctwa myślowe. Wszystkie te twory łączy to, że są elementem psychicznym, jednakże obcym świadomości, czyli związane są z nieświadomością.

INTROSPEKCJONIZM- technika zbierania danych. Przedmiotem badań introspekcjonizmu jest psychika indywidualna. Według niej to, co psychiczne jest tym, co świadome i subiektywne. Stanom psychicznym przysługują specyficzne własności, inne niż własności przypisywane rzeczom fizykalnym. Nie mają wymiaru przyczynowo-skutkowego ani przestrzennego, jedynie wymiar czasowy.

Wilhelm Wundt- prowadził proste eksperymenty, starał się badać świadomość, jego eksperymenty były skrajnie subiektywne (ludzie nie odpowiadają jak się czują, a jak im się wydaje).

Introspekcjonizm - psychologia introspekcyjna to technika zbierania danych, rozwijana przez XIX–wiecznych psychologów, m.in. Wundta, kładąca nacisk na bezpośrednie i subiektywne badanie świadomości - introspekcję. Badania nad percepcją prowadzone były z punktu widzenia nauk przyrodniczych. Wynikało to z tendencji myśli XIX-wiecznej do przekształcania dziedzin filozofii zajmujących się człowiekiem w nauki empiryczne. Psychologia miała być podstawową dyscypliną humanistyczną tego przekształcenia. W introspekcjonizmie psychika była rozumiana jako świadomość indywidualna - przedmiot jej badań stanowiła psychika dowolnej jednostki ludzkiej - utożsamiana ze świadomością.

2. Podział układu nerwowego

3. Działanie układu autonomicznego

UKŁAD SYMPATYCZNY (współczulny, pobudzający)

- wydzielanie małej ilości gęstej śliny

- szybsza praca serca

- rozszerzenie źrenic

- stroszenie włosów

- wydzielanie potu na dłoniach

- pobudzenie nadnerczy do produkcji adrenaliny (hormonu walki)

- podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi

- wydzielanie łez

UKŁAD PARASYMPATYCZNY (przywspółczulny, hamujący)

- zwężanie źrenicy

- wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny

- zwalnia pracę serca

- zwężanie oskrzeli

- spadek ciśnienia tętniczego krwi,

- wzrost wydzielania insuliny

Autonomiczny układ nerwowy - odbiera i reaguje na bodzce , które dochodzą do niego z wnętrza organizmu.Unerwia on wszystkie narządy wewnętrzne organizmu.Jego funkcjonowanie nie podlega woli( czyli np. wydzielanie soku żołądkowego, ruchy perystaltyczne jelit).Układ autonomiczny kieruje czynnościami narządów wewnętrznych a zwłaszcza funkcją układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, pokarmowego i przemiany materii. Dzieli sie na dwie części;Układ współczulny i układ przywspółczulny.Układy te działają względem siebie antagonistycznie(na przykład podczas gdy układ współczólny odpowiada za rozszerzenie zrenic, to układ przywspółczulny powoduje ich zwężanie.Najważniejsze czynności tego układu to:

-rozszerzanie lub zwężanie źrenicy;

- pobudzanie ślinianek do wydzielania śliny lub ich hamowanie;

- przyśpieszanie lub hamowanie czynności serca;

- rozkurczanie lub zwężanie oskrzeli;

- zwężanie naczyń krwionośnych powodujące wzrost ciśnienia tętniczego krwi/ rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi;

- pobudzenie gruczołów nadnerczowych do wydzielania;

- nasilenie skurczów przewodu pokarmowego;

- rozszerzanie/ kurczenie pęcherza moczowego.

4. Struktura mózgu

Jak wiesz, twój mózg dzieli się na dwie z pozoru symetryczne półkule. Tak naprawdę, to one wcale nie są idealnie symetryczne. Fakt, że jesteś prawo- lub leworęczny, świadczy o asymetrii centralnego układu nerwowego. Niektóre funkcje są przypisane do odpowiedniej półkuli, np. za ruch prawej strony ciała odpowiada półkula lewa.

Badania z elektroencefalografem wykazały, że gdy człowiek się wypowiada, liczy w pamięci, pisze, myśli logicznie albo uważnie słucha, bardziej aktywna jest lewa półkula. Prawa natomiast wykorzystywana jest przy czynnościach, które wymagają wyobraźni i wizualizacji, gdy pojawiają się kolory, muzyka, rytm. Zatem lewa półkula zajmuje się liczbami, zdaniami, abstrakcją, racjonalizacją, logiką, werbalizacją i szczegółem. Z kolei prawa odpowiada za twórczość, formy, kolory i rytm, metafory, analogie, wyobraźnię i ogół. Gdy słyszysz piosenkę, prawą półkulę interesują: rytm, rymy, melodia, a lewą – sens zdań, składnia, znaczenie przekazu (no, chyba że to przebój muzyki pop – wtedy lewa ma wolne). Jeśli interesuje cię ten temat, poszukaj informacji o wynikach prac z pacjentami po operacji przecięcia spoidła wielkiego łączącego obie półkule (tzw. rozszczepienie mózgu).

PRAWA PÓŁKULA- lewa strona, pamięć przestrzenna (przestrzenno analityczna). Dominuje w sferze umysłowej. Znajdują się w niej ośrodki odpowiedzialne za wyobraźnię, metaforyczność, emocjonalność, uduchowienie, muzykalność, uzdolnienia plastyczne, seks i sny. Kontroluje lewą stronę naszego ciała

LEWA PÓŁKULA- prawa strona, werbalno holistyczna. Określana jest jako logiczna, zajmuje się mową, pisanie, emocje pozytywne, analizą i logiką. Ma również charakter sekwencyjny, matematyczny i dosłowny. Kontroluje prawą część ciała

PŁAT CZOŁOWY- kontrola zachowania, podejmowanie decyzji, pisanie, kojarzenie oraz analiza i kontrola stanów emocjonalnych

PŁAT SKRONIOWY- słuch, węch

PŁAT POTYLICZNY- wzrok, analiza koloru, ruch, kształt, głębia, skojarzenia wzrokowe, ocena, decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki jest jego priorytet

PŁAT CIEMIENIOWY- odczuwanie, czucie powierzchniowe skórne (dotyk, ból, temperatura itp.), orientacja przestrzenna, celowe ruchy, integracja ruchu i wzroku w jedno wrażenie, rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych

KORA MÓZGOWA- Zakręty kory mózgowej ograniczone są przez zagłębienia tzw. bruzdy i szczeliny półkuli podzielona na płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Podzielona na korę ruchową (płat ciemieniowy), czuciową (głównie w płacie potylicznym, ciemieniowym i skroniowym), oraz kojarzeniową (głównie w płacie czołowym); siedlisko intelektu, pamięci, mowy, emocji, odbieranie i interpretacja wszystkich wrażeń z wnętrza i zewnętrza organizmu (wzrok, słuch, ból, dotyk, węch smak, ucisk, ciepło zimno itd.); kontrola ruchów mięśni szkieletowych

PIEŃ MÓZGU- w jego skład wchodzą : rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie, międzymózgowie. - ośrodek oddychania

- ośrodek regulujący pracę serca

- ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze

- ośrodek regulujący temp. organizmu

- ośrodek regulujący metabolizm

- ośrodki integracji bodźców słuchowych i czuciowych

- przysadka będąca ważnym gruczołem dokrewnym

- ośrodki odruchowe wzroku i słuchu

- twór siatkowaty pnia mózgu, odpowiedzialny za stan przytomności

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY- łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem, jest miejscem skrzyżowania wielu dróg nerwowych - czuciowych i ruchowych, łączących różne części mózgowia oraz mózgowie z rdzeniem kręgowym

ŚRÓDMÓZGOWIE- górna część pnia mózgu. Zawiera ośrodki kojarzeniowe dla wzroku oraz ośrodki odruchowe dla wzroku i słuchu, wszystkie podporządkowane wyższym piętrom mózgowia; bierze udział w koordynacji narządów wewnętrznych jako część układu przywspółczulnego; bierze udział w koordynacji ruchów mięśni szkieletowych

MIĘDZYMÓZGOWIE- w jego skład wchodzą : wzgórze, podwzgórze, nerwowa część przysadki mózgowej, szyszynka

MÓŻDŻEK- Położony nad rdzeniem przedłużonym, zbudowany z dwóch półkul pokrytych korą z substancji szarej i połączonych tzw. robakiem; druga co do wielkości część mózgowia. Kontrola równowagi ciała, koordynacja ruchowa, utrzymywanie stałego napięcia mięśniowego

5. Budowa i działanie neuronu

Neuron jest komórką nerwową, która nie różni się znacząco od innych komórek i tkanek. Wyróżnia się przede wszystkim wielkością otaczających ciało wypustek w postaci rozkrzewionych gałązek, tzw. dendrytów.

Podstawową funkcją neuronów jest przenoszenie i przetwarzanie informacji w postaci impulsów nerwowych, będących krótkotrwałymi, gwałtownymi zmianami potencjału błony komórkowej neuronu.

Impulsy nerwowe w warunkach naturalnych są przewodzone tylko w jednym kierunku (ortodromowo): od początkowego segmentu aksonu do synaps znajdujących się na jego zakończeniach.

JĄDRO - jest to centrum obliczeniowe neuronu, gdzie zachodzą procesy kluczowe dla jego funkcjonowania

DENDRYT - są to wejścia neuronu, którymi do jego wnętrza trafiają sygnały poddane późniejszej obróbce

SYNAPSA - jest zakończeniem wejść (dendrytów) i stanowi tzw. furtkę wejściową neuronu. W synapsach sygnał wejściowy może być wzmacniany lub osłabiany czyli ulega już wstępnej modyfikacji WZGÓREK AKSONU - poprzez niego sygnał wyjściowy opuszcza neuron, można go nazwać furtką wyjściową neuronu

AKSON - jest wyjściem neuronu. Poprzez niego sygnał wyjściowy wędruje dalej do innych neuronów. W tym punkcie wyjście neuronu rozgałęzia się łącząc się z wejściami (dendrytami) innych neuronów

Funkcją jest przewodzenie impulsów nerwowych.

1.Ciało neuronu (perykarion) - część cytoplazmy neuronu zawierająca jądro komórkowe z jąderkiem, liczne mitochondria, aparaty Golgiego, siateczką śródplazmatyczną, a także twory specyficzne dla neuronów: a)ciałka Nissla (tygroidy) - zawierające gęsto upakowane rybosomy (intensywna synteza białek) oraz b) neurofibryle - włókienka białkowe o funkcji podporowej

2.Dendryty - liczne, krótkie, silnie rozgałęzione wypustki protoplazmatyczne, przewodzące impulsy od obwodu (od receptorów lub zakończeń innych neuronów) do innych neuronów

3. Akson(włókno osiowe, neuryt) - przeważnie pojedyncza, długa, słabo rozgałęziona wypustka protoplazmatyczna przewodząca impulsy od ciała neuronu do efektora lub do innych neuronów

4. Osłonka mielinowa(rdzenna) - wielowarstwowa pochewka otaczająca bezpośrednio neuryty nerwów obwodowych, utworzona przez silnie spłaszczone, bezjądrowe wypustki komórek Schwanna (lemocytów), owinięte wielokrotnie wokół aksonu

5.Przewężenie Ranviera - krótki odcinek aksonu pozbawiony osłonki mielinowej (tzn. przerwa między sąsiadującymi ze sobą komórkami Schwanna występująca na powierzchni aksonu) w odstępach ok. 0,15-1mm

6.Zakończenie neuronu - liczne rozgałęzienia aksonu, za pomocą których dany neuron łączy się z inną komórką nerwową lub komórką efektorową (np. mięśniową lub gruczołową); miejsca styku tych komórek to synapsy.

6. Budowa i działanie oka

1. twardówka

2. naczyniówka

3. kanał Schlemma

4. wyrostek rzęskowy

5. rogówka

6. tęczówka

7. źrenica

8. ciecz wodnista

9. komora przednia

10. ciało rzęskowe

11. soczewka

12. ciało szkliste

13. siatkówka

14. nerw wzrokowy

15. więzadełko rzęskowe

Działanie oka:

1. Światło przechodzi przez przednią część twardówki – rogówkę

2. Wpada do oka przez źrenicę regulowaną tęczówką – kolorową częścią oka

3. Przechodzi przez soczewkę, która załamuje promienie świetlne

4. Przechodzi przez ciało szkliste

5. Promienie padają na wewnętrzną warstwę oka – siatkówkę (gdzie powstaje odwrócony obraz), składającą się z fotoreceptorów – czopków (kolor) i pręcików (kształt i ruch). Plamka żółta – największe skupisko czopków Plamka ślepa – tam nie ma fotoreceptorów, od niej wychodzi nerw wzrokowy

Poprzez nerw wzrokowy i dalsze składniki drogi wzrokowej impulsy nerwowe są przekazywane do ośrodków wzrokowych kory mózgowej. Bardzo ważna jest obecność rodopsyny w pręcikach i jej podobnych barwników w czopkach

Elementy ciała rzęskowego, czyli wyrostki rzęskowe, to promieniście ułożone fałdy, które wydzielają ciecz wodnistą (mającą udział w sztywności gałki ocznej), natomiast mięsień rzęskowy umożliwia zmianę krzywizny soczewki, co zmienia jej ogniskową i sprawia, że oko ma zdolność do akomodacji.

Budowa oka- rogówka chroni oko, następnie jest źrenica, później soczewka, która załamuje światło, następnie ciałko szkliste, które ma ruchomy płyn, siatkówka, która zamienia impuls świetlny w receptory nerwowe.

Czopki i pręciki:

Czopki widzą barwnie, widzą dokładniej. Pręciki generują światło, w półmroku widać lepiej.

7. Działanie procesu ewolucji

Trzy wytwory procesu ewolucji:

ADAPTACJE- odziedziczone i podlegające rozwojowi cechy, które pojawiły się w procesie doboru naturalnego, ponieważ pomagały przetrwać albo sprzyjały reprodukcji organizmu, np. pępowina

PRODUKTY UBOCZNE- cechy, które nie rozwiązują problemów adaptacyjnych i nie mają funkcjonalnego charakteru. Pojawiają się one razem z cechami, które mają charakter funkcjonalny, ponieważ przypadkowo są z nimi połączone, np. pępek

ZMIANY PRZYPADKOWE- inaczej szum, przypadkowe efekty powstałe w wyniku takich czynników, jak nieprzewidziane mutacje, nagłe, radykalne zmiany środowiska albo przypadkowe zmiany rozwojowe, np. szczególny kształt czyjegoś pępka

Teoria ewolucji wyjaśnia mechanizm i przebieg procesu ewolucji biologicznej. Według współczesnej teorii ewolucji główne czynniki wpływające na ewolucję to[potrzebne źródło]:

Dziedziczność – organizmy dziedziczą cechy swoich przodków, zgodnie z zasadami genetyki.

Zmienność – proces dziedziczności nie jest absolutnie dokładny i wprowadza przypadkowe zmiany zwane mutacjami. Dodatkowymi źródłami zmienności są rekombinacja i poziomy transfer genów.

Ograniczone zasoby – organizmy muszą konkurować o te same zasoby środowiska

Dostosowanie [ang. fitness] – pewne cechy ułatwiają konkurencję o zasoby, są korzystniejsze w danych warunkach środowiska niż inne cechy.

Różnicowa przeżywalność – osobniki bardziej dostosowane mają większe szanse przeżycia i wydania na świat potomstwa niż osobniki mniej dostosowane.

Wnioskiem wypływającym z tych założeń jest konieczność zmiany częstości występowania genów w populacji – taka, że geny (allele) warunkujące korzystniejsze cechy zwiększą swoje występowanie. Formalnie proces ewolucji jest opisany w sposób dokładny i zupełny równaniem Price'a.

8.

Kobiece strategie doboru stałego partnera.

Organizmy żywe ewoluują, to znaczy jedne formy przekształcają się w inne. Zmiany te mogą (choć nie muszą) prowadzić do wzrostu złożoności form żywych. Ostatecznie, pierwsze formy żywe miały postać (jak dyskutowano w poprzednim rozdziale) jakichś prymitywnych prakomórek, natomiast jeden ze współcześnie żyjących organizmów powstałych na drodze ewolucji z tych prakomórek, człowiek, posiada najbardziej złożony ze wszystkich znanych nam układów we Wszechświecie, a mianowicie ludzki mózg. Oprócz złożoności organizmy żywe wykazują doskonałe dostosowanie do środowiska, w którym żyją. Echolokacja nietoperzy pozwalająca na polowanie w ciemności, opływowy kształt ciała żyjącej w wodzie ryby lub delfina, skomplikowany żołądek przeżuwaczy oraz ich symbioza z drobnoustrojami pozwalająca na trawienie celulozy - to tylko nieliczne z przykładów. Powstaje zasadnicze pytanie jak organizmy żywe, bez żadnego z góry ustalonego planu, mogły ewoluować od form prostszych do bardziej złożonych oraz osiągnąć tak doskonałe dostosowanie do środowisk, w których żyją.

9.

Altruizm (fr. altruisme, od łacińskiego rdzenia alter – inny, drugi) – zachowanie polegające na działaniu na korzyść innych. Według J. Poleszczuka polega ono na dobrowolnym ponoszeniu pewnych kosztów przez jednostkę na rzecz innej jednostki lub grupy, przeciwstawne zachowaniu egoistycznemu[1]. Zachowania altruistyczne mogą występować zarówno wśród ludzi, jak i w obrębie innych gatunków biologicznych. Jest to podstawowe pojęcie socjobiologii[2].

Altruizm krewniaczy i odwzajemniony

Preferencje żywieniowe – rodzaj odżywiania, zależał przede wszystkim od epoki w jakiej człowiek żtł, od stylu żywienia oraz przyzwyczajeń, które wraz z procesem ewolucji uległy zmianie, ze wzglefu na rozpoznawanie nowych możliwości żywieniowych.

Wybór partnera - Adaptacjami jako ewolucyjnymi rozwiązaniami konkretnych problemów, przyczyniających się do sukcesu reprodukcyjnego w doborze płciowym u naczelnych są preferencje kobiet i mężczyzn kierujące właściwym doborem partnera. W toku ewolucji u naczelnych wykształciły się mechanizmy psychiczne, których wymagał dobór partnera. Mechanizmy te umożliwiają wyważenie poszczególnych cech partnera i zestawienie ich w spójny obraz, tak aby ostatecznie wybrać cechy, które są najbardziej korzystne w dalszym procesie reprodukcji. Do najważniejszych z nich należy zdolność do pozyskiwania zasobów.

Ocena atrakcyjności - Preferowane są m. in. dla mężczyzn: symetria ciała (która oznacza brak zaburzeń rozwojowych), proporcja talii do bioder (które wskazują, że kobieta nie jest już w ciąży), oznaki młodości takie jak wiek kobiety; a dla kobiet – wysoki wzrost i silne ciało mężczyzn, zasoby finansowe i wysoki status społeczny.

10. Warunkowanie klasyczne

Warunkowanie klasyczne - forma uczenia się.

Eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy Iwan Pawłow. Stwierdził on, że podanie psu pokarmu do pyska wywołuje u niego wydzielanie śliny. Reakcję tę Pawłow nazwał odruchem lub reakcją bezwarunkową, ponieważ występuje ona bez uczenia się, w sposób niezmienny, utrwalony dziedzicznie; pokarm zaś jest bezwarunkowym bodźcem dla tej reakcji. Dzięki warunkowaniu klasycznemu można uzyskać reakcję wydzielania śliny na dowolny sygnał obojętny, wystarczy tylko regularnie go powtarzać w towarzystwie bodźca bezwarunkowego. Przykład: jeśli bezpośrednio przed podaniem psu pokarmu zadzwoni dzwonek, to po kilku próbach na sam dźwięk dzwonka pies zaczyna wydzielać ślinę. Przed eksperymentem dzwonek nigdy nie wywoływał u psa reakcji ślinienia, a więc nauczył się on, że bodziec, który zawsze pojawia się przed jedzeniem, jest sygnałem karmienia. Tego typu bodziec (sygnał) Pawłow nazwał bodźcem warunkowym, a efekt wywołany przez niego (tu: wydzielanie śliny) — reakcją warunkową lub odruchem warunkowym. Odruch taki wytwarza się dzięki wielokrotnemu kojarzeniu się bodźca (np. dźwięku dzwonka) z podawaniem pokarmu, co Pawłow określił jako wzmocnienie bodźca warunkowego. Warunkowanie jest najskuteczniejsze wtedy gdy czas upływający między bodźcem warunkowym a bezwarunkowym nie jest zbyt duży (do 0,5 s), przy większych odstępach warunkowanie trwa dłużej lub wcale nie zachodzi. Siła warunkowania klasycznego zależy od siły BB i odstępu między BW i BB (im mniejszy odstęp tym szybsza nauka)

BB (mięso)- bodziec bezwarunkowy

RB (ślinienie)- rekcja bezwarunkowa

BW (dzwonek)- bodziec warunkowy

RW (ślinienie)- reakcja warunkowa

BB -> RB

BW -> BB -> RB

BW -> RW

-nabywanie- należy długo powtarzać, aby pies zapamiętał

-wygasanie- kiedy pies nauczy się ślinić na dźwięk dzwonka (ze względu na podawanie w tym samym czasie jedzenia), a nie dostanie jedzenia to z czasem przestanie się ślinić

-spontaniczne odnawianie się

11. Warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie instrumentalne zwane także warunkowaniem sprawczym. Jest to forma uczenia się, która polega na modyfikowaniu frekwencji pojawiania się jakiegoś zachowania poprzez jego nagradzanie lub karanie. Warunkowanie instrumentalne, którego twórcą był Thorndike, polega na tym, że określone zachowania są wzmacniane, czyli nagradzane lub karane. Nagrodą może być w przypadku ludzi np. uznanie społeczne, premia a karą np. nagana; w przypadku zwierząt nagrodą może być pokarm, głaskanie zwierzęcia a karą np. ból wywołany skarceniem zwierzęcia. Zachowania nagradzane utrwalają się i występują częściej, natomiast zachowania karane występują coraz rzadziej, aż w końcu zanikają – czyli nagrody są skuteczniejsze niż kary.

-prawo efektu

-prawo wzmacniania (im dłuższe wzmacnianie tym uczenie silniejsze)

-zasada przynależności (bodźce- dwa zdarzenia są bardziej wyczuwalne niż u innych)

Burrhus Frederic Skinner- przyczyn ludzkiego zachowania nie należy szukać w osobowości człowieka, lecz w środowisku zewnętrznym. Mówi o tym, w jaki sposób skutki podjętych działań wpływają na zachowania przyszłe. Proces modyfikacji przebiega tu według schematu: bodziec - reakcja - konsekwencje - reakcje w przyszłości. Według teorii wzmocnień, odwołującej się do prac Edwarda Thorndike'a i jego Prawa efektu ludzkie zachowania są sterowane przez konsekwencje tych zachowań, a tym samym można je modyfikować. Skinner uważał, że drogą warunkowania instrumentalnego uda się stworzyć idealne społeczeństwo. Według Skinnera, zachowanie przynoszące nagrodę będzie prawdopodobnie powtarzane, co w teorii Skinnera nazywane jest wzmocnieniem pozytywnym. Z kolei, prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania pociągającego za sobą karę będzie mniejsze, co nazywane jest wzmocnieniem negatywnym. Mechanizm wzmocnienia stanowi według Skinnera istotę nauczania.

12. Terapia behawioralna

Terapia behawioralna (TB) ma na celu zarówno przyswajanie nowych zachowań, jak i usuwanie utrwalonych zachowań, które są niekorzystne. Początki TB przypadają na lata dwudzieste XX w. i wiążą się z pracami uczennic twórcy teorii zachow. Johna Broadusa Watsona (1878–1958). Zawsze było oczywiste, że w procesie wychowania zachow. jest przez kogoś modyfikowane (przez nauczyciela, wychowawcę) oraz że występuje w nim obiekt oddziaływań (uczeń, wychowanek). Ten sam proces zachodzi również w TB, gdyż do najważniejszych met. oddziaływania behawioralnego należy modelowanie.

- przeciwarunkowanie (alkoholizm)

- desensytyzacja (fobie)- należy udowodnić np. że pająk nie zrobi nic niebezpiecznego

13. Podział, funkcje i własności pamięci

PAMIĘĆ- zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń, informacji

PAMIĘĆ SENSORYCZNA- specyficzny magazyn, który przez bardzo krótką chwilę przechowuje informacje. Każdy zmysł posiada połączenie między zmysłami, a pamięcią krótkotrwałą.

PAMIĘĆ IKONICZNA- pamięć wzrokowa, połączona ze zmysłem wzroku

PAMIĘĆ ICHOICZNA- pamięć połączona ze zmysłem słuchu, 5s

PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA- przechowywanie informacji, o których teraz myślimy, 3 elementy, 5s

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA- nawet do kilku lat przechowuje informacje, należy podjąć wysiłek

ETAPY PAMIĘCI:

-rejestracja informacji/wrażeń (zapamiętywanie)

-przechowywanie informacji

-odtwarzanie

CECHY PROCESÓW PAMIĘCIOWYCH:

-trwałość- zdolność do długotrwałego przechowywania doświadczenia

-gotowość- zdolność do szybkiego odtwarzania doświadczenia

-wierność - ma duże znaczenie przy uczeniu się jak też podczas stosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Przejawem tej cechy jest dokładne odtwarzanie zapamiętanych treści dokładny

Funkcje pamięci: *magazynuje wiedzę, z której człowiek może korzystać, *przechowuje informacje na pewien czas, dopóki nie zostaną wykorzystane do innych celów.

Własności pamięci - Pamięć człowieka funkcjonuje dzięki skojarzeniom, dlatego ważna jest współpraca obu półkul mózgowych – logicznej lewej i intuicyjnej prawej. Każda informacja w umyśle łączy się z innymi, tworząc ciągi asocjacji.

14. Efekt pierwszeństwa i świeżości

EFEKT ŚWIEŻOŚCI- wyższe prawdopodobieństwo odtwarzania bodźców z końca listy np. słów. Wyjaśniany udziałem pamięci krótkotrwałej w odtwarzaniu materiału. Informacje odebrane niedawno są lepiej pamiętane od tych, które odebrano wcześniej.

EFEKT PIERWSZEŃSTWA- wyższe prawdopodobieństwo odtwarzania bodźców z początku listy np. słow. Wyjaśniany transferem informacji do pamięci długotrwałej. Pierwsza informacja stanowi punkt odniesienia dla kolejnych informacji, jakie do nas docierają. Efekt pierwszeństwa tłumaczy m.in. fakt, że szybko wyrabiamy sobie zdanie o nowo poznanej osobie i późniejsze zachowanie tej osoby interpretujemy w sposób zgodny z naszym pierwszym wrażeniem.

Efekt pierwszeństwa – informacja otrzymana wcześniej wywiera zazwyczaj większy wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia, niż informacja otrzymana później. Pierwsza informacja stanowi punkt odniesienia dla kolejnych informacji, jakie do nas docierają. Efekt pierwszeństwa tłumaczy m.in. fakt, że szybko wyrabiamy sobie zdanie o nowo poznanej osobie i późniejsze zachowanie tej osoby interpretujemy w sposób zgodny z naszym pierwszym wrażeniem.

Efekt świeżości - polega na silniejszym oddziaływaniu informacji, które nadeszły jako ostatnie (najświeższych), niż tych, które pojawiły się wcześniej. Efekt świeżości kontrastuje z efektem pierwszeństwa - zjawiskiem lepszego zapamiętywania informacji odbieranych na początku.

15. Przyczyny zapominania

Przyczyny zapominania – Najczęściej przyczyną zapominania może być choroba taka jak np. Miażdżyca naczyń mózgowych czy alkoholizm, jednak zapominanie może być również spowodowane nakładaniem się niektórych informacji przez co te odległe informacje odchodzą w niepamięć.

- zanikanie śladu pamięciowego

-interferencja- nowe informacje nadpisują stare

- utrata dostępu-nie tracimy pamięci, lecz tylko dostęp do niej

16. Rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne

ROZUMOWANIE INDUKCYJNE- oparte na obserwacjach, rozumowanie niepewne, np. czy zimą pada śnieg? Czy ćmy lecą do światła?

ROZUMOWANIE DEDUKCYJNE- rozumowanie pewne, określone na zasadach logicznych, np. czy Sokrates jest śmiertelny? (Sokrates jest człowiekiem, wszyscy ludzie są śmiertelni -> Sokrates jest śmiertelny). Zawsze prowadzi do prawdziwych wniosków, ale tylko wtedy gdy mamy prawdziwą przesłankę!

Jeżeli padał deszcz to droga jest mokra

Padał deszcz -> droga jest mokra +

Droga jest mokra -> padał deszcz –

Nie padał deszcz -> droga nie jest mokra –

Droga nie jest mokra -> nie padał deszcz +

17. Heurystyki

HEURYSTYKA REPREZENTATYWNOŚCI- uproszczona metoda wnioskowania polegająca na dokonywaniu klasyfikacji na podstawie częściowego podobieństwa do przypadku typowego, charakterystycznego, reprezentatywnego, który już znamy. Metoda ta jest jedną z heurystyk wydawania sądów

HEURYSTYKA DOSTĘPNOŚCI- uproszczona metoda wnioskowania polegająca na przypisywaniu większego prawdopodobieństwa zdarzeniom, które łatwiej przywołać do świadomości i są bardziej nacechowane emocjonalnie (wybierzemy to, co częściej widujemy). Metoda ta jest jedną z heurystyk wydawania sądów

HEURYSTYKA ZAKOTWICZENIA- uproszczona metoda wnioskowania polegająca na oparciu się na jakiejś informacji, a następnie zmodyfikowaniu jej (dostosowaniu się do niej) w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie lub wydania sądu. Metoda ta jest jedną z heurystyk wydawania sądów

18. Torowanie i bodźce podprogowe

BODŹCE PODPROGOWE- oddziaływanie na mózg informacji bez jego świadomości ich spostrzegania. Dotyczy bodźców wzrokowych lub słuchowych, które trwają zbyt krótko, by mogły zostać świadomie zarejestrowane (w przypadku percepcji wzrokowej oznacza to bodźce trwające krócej niż 0,04 sekundy) albo są zamaskowane innymi bodźcami, które mają wpływać na przetwarzanie innych bodźców.

TOROWANIE- w fizjologii ułatwianie reakcji na bodziec przez uprzednie lub równoczesne podprogowe pobudzenie komórek nerwowych (neuron) przez inne bodźce. Zjawisko polegające na zwiększeniu prawdopodobieństwa wykorzystania określonej kategorii poznawczej w procesach percepcyjnych i myślowych wskutek wielokrotnej ekspozycji bodźca zaliczanego do tej kategorii, bądź bodźca semantycznie lub afektywnie powiązanego z tą kategorią.

19. Fazy snu

W śnie człowieka wyróżnia się sen lekki (faza 1 i 2), sen głęboki (faza 3 i 4) oraz sen REM (faza snu, w której występują szybkie ruchy gałek ocznych). Faza REM występuje co około 90 minut i każda kolejna jest dłuższa. Ostatnia faza REM może trwać nawet 40 minut, a pierwsza – zaledwie 5 minut. Osoba obserwująca śpiącego może zauważyć ruchy gałek ocznych. Fale mózgowe w czasie fazy REM są podobne do fal, które mózg wysyła w ciągu dnia; niektóre obszary mózgu są bardzo aktywne, natomiast spada napięcie mięśniowe. Z tego powodu faza REM jest również nazywana snem paradoksalnym, ponieważ nasz mózg pracuje wówczas tak, jak w ciągu dnia.

faza 1. Osoba obudzona z tego stadium stwierdzi, że wcale nie spała.

Fazę 2 cechuje jeszcze większe obniżenie częstotliwości fal mózgowych. W przebiegu Theta pojawiają się od czasu do czasu tzw. wrzeciona snu, czyli gwałtowne wstawki szybkich fal, 12 do 14 Hertzów, oraz tzw. kompleksy K, czyli spore pojedyncze impulsy fali wolnej, a zaraz po nich wrzeciona. Przypuszczalnie człowiek spostrzega w tym momencie, że jego świadomość zanika i gwałtownie "rozbudza" się na moment. Możliwe, że w ten sposób mózg sprawdza, czy już śpi. W fazie 2 następuje stopniowe wyłączanie świadomości.

W fazie 3 zanikają fale Theta, a zaczynają dominować fale Delta, i tak już pozostaje przez cały okres fazy 4. Obie te fazy zwane są snem wolnofalowym. Oddech staje się regularny i rzadszy, spada ciśnienie tętnicze, ustają ruchy gałek ocznych, napięcie mięśni zanika, spada temperatura ciała. Do krwi uwalniany jest hormon wzrostu, a więc przyspieszone jest również gojenie się ran. Organizm regeneruje się. Sen wolnofalowy dominuje przez pierwszą część nocy i może trwać nawet do godziny. Później stopniowo zmniejsza się jego długość. W tym stanie trudno jest obudzić śpiącego, a jeśli się już uda, będzie on rozkojarzony, senny. Rano z pewnością nie będzie pamiętać, że się go budziło.

Po około 70 minutach pierwszego cyklu snu fale mózgowe zaczynają przyspieszać. Mózg przechodzi kolejno przez stadia od 4 do 1, czyli w odwrotnej kolejności niż przy zasypianiu. Po 90 minutach zaczynają się dziać dziwne rzeczy. Przyspiesza się oddech i bicie serca, a gałki oczne zaczynają się gwałtownie poruszać we wszystkie strony. Rozpoczyna się faza REM.

Faza REM jest specjalnym stadium snu. To właśnie w tym stadium pojawiają się marzenia senne. Śnimy wtedy żywe i kolorowe sny. Umysł jest skierowany na odbieranie świata wewnętrznego, wirtualnego. Bodźce z zewnątrz co prawda dochodzą, lecz są zazwyczaj ignorowane. Jeśli teraz ktoś nas obudzi, na pewno będziemy pamiętali jakiś sen. Szybkie ruchy gałek ocznych biorą się stąd, że w tym czasie oglądamy nimi senną rzeczywistość. Potwierdził to pewien eksperyment, o którym więcej możesz sobie przeczytać tutaj.

Podczas fazy REM mięśnie szkieletowe są całkowicie sparaliżowane, żeby nasze ciało na łóżku nie odgrywało ruchów wirtualnego ciała ze snu. Nazywa się to paraliżem sennym. Czasami zdarza się, że ktoś się obudzi w tej fazie, ale mięśnie jeszcze przez chwilę są wyłączone. Nie da się wtedy nimi poruszyć. Jednak nie należy się bać tego stanu! Można w tej sytuacji spróbować spokojnie poruszyć jakąś kończyną. Fazy snu powtarzają się cyklicznie w ciągu nocy z bardzo dużą dokładnością. Okres jednego cyklu wynosi 90 minut, po czym następuje faza REM. Pierwsza faza REM trwa około 10 minut. Kolejna jest dłuższa, trwa około 20 minut. Nad ranem sen się spłyca, a fazy 3 i 4 już praktycznie nie występują, dlatego kolejne fazy mogą się przeciągać od 30 nawet do 50 minut.

20. Teoria aktywacji i syntezy

Pamiętamy około 5% snów. Mark Blagrove stwierdza, że zaledwie 14% populacji twierdzi, że śni każdej nocy. 6% twierdzi, że nigdy nie śni. Wraz z wiekiem coraz rzadziej potrafimy sobie przypomnieć, co nam się śniło. Zupełnie jakby pamięć snów ulegała "ścieraniu". Liczne badania nadal nie wyjaśniają niezwykłej ulotności pamięci snów. Brak jednoznacznych podstaw do wytłumaczenia, dlaczego niektórzy ludzi prawie w ogóle nie pamiętają swoich snów, a niektórzy wręcz przeciwnie - odznaczają się bardzo dobrą pamięcią co do treści swoich marzeń sennych.

Teoria aktywacji i syntezy - nowoczesne badania, dotyczące biologicznego podłoża marzeń sennych, prowadzone są z wykorzystaniem encefalografu – przyrządu rejestrującego aktywność bioelektryczną mózgu. Teorie, powstałe na tej podstawie, głoszą, iż źródło marzeń sennych stanowią przypadkowe wyładowania elektryczne w głębi mózgu. Nie pozbawiają one marzeń sennych znaczenia, lecz postulują, że ich źródłem jest przypadkowa stymulacja, a nie wyparte i nieuświadomione pragnienia. Mózg nadaje sens przypadkowym sygnałom, czerpiąc z dawnych doświadczeń oraz aktualnych potrzeb i zainteresowań osoby śniącej.

21. Działanie hipnozy

HIPNOZA– specyficzny stan psychiczny charakteryzujący się zwiększoną podatnością na sugestię. Hipnoza jest wykorzystywana jako metoda znieczulająca lub środek w walce z bólem. Osoba poddana hipnozie może wykazywać cechy hipermnezji, a zatem przypominać sobie szczegóły wydarzeń, których nie byłaby w stanie odtworzyć bez wejścia w stan hipnotyczny. Zjawisko hipermnezji hipnotycznej dowodzi, że pamięć człowieka jest znacznie bogatsza niż zakres wspomnień kontrolowanych przez świadomość. Hipnoza pozwala na wydobycie wspomnień ukrytych w obszarze podświadomości. Możliwość odtworzenia widzianych obrazów i sytuacji w hipnozie znajduje zastosowanie w kryminalistyce, na przykład do ustalenia cyfr i znaków tablic rejestracyjnych pojazdów, szczegółów wyglądu osób i wnętrz.

Dysocjacja- rozdzielenie świadomości

22. Interpretacja ilorazu inteligencji

ALFRED BINET- skonstruował test inteligencji, w którym przypisywany był wiek chronologiczny

Wiek chronologiczny- 13

Wiek umysłowy- 15

Iloraz inteligencji-15 /13 * 100 = 115 (wiek umysłowy/ wiek chronologiczny * 100)

Wartość poniżej 55- głęboki niedorozwój umysłowy

55-70- niedorozwój umysłowy lekkiego stopnia

70-85- rozwój niższy niż przeciętny

85-115- normalnie

teoria czynnika g- mamy jedną inteligencję, a wszystkie osiągnięcia pochodzą od jednego pnia

TEST RAVENA- szybki, bada jedną cechę

TEST WESCHLERA- wyczerpujące, bada wiele wymiarów

Iloraz inteligencji - w skrócie od IQ . Jest to wartość liczbowa testu psychometrycznego, którego celem jest pomiar inteligencji. Przypomnijmy może co to jest inteligencja a więc mimo że jest wiele definicji które określają to słowo to w skrócie inaczej jest to sprawność umysłowa.

23. Struktura inteligencji

INTELIGENCJA PŁYNNA- biologiczna, wrodzona inteligencja (gf)

INTELIGENCJA SKRYSTALIZOWANA- to co nabywamy w toku edukacji (gc)

STRUKTURA INTELIGENCJI GARDENER- matematyczno-logiczna, muzyczna, językowa, przyrodnicza, przestrzenna, ruchowa/ kinestyczna, interpersonalna, intrapersonalna/ intuicyjna

24.

Dziedziczność inteligencji – jest ona dziedziczna szczególnie w przypadku bliźniąt.

25. Teorie typów i cech

TEORIE TYPÓW

TEORIA HIPOKRATESA- nasza osobowość zależy od tego jakie płyny przeważają w organizmie

-krew- sangwinik (optymistyczne podejście do życia, otwartość na relacje)

-flegma- flegmatyk

-czarna żółć- melancholik

-żółć- choleryk (typ pobudliwy, przejawiający tendencje do ciągłego niezadowolenia i agresji)

TEORIA SHELDONA- typ osobowości zależy od typu budowy

-ektomorficzny- jest to osoba wysoka, smukła, o długich kończynach- artysta, introwertyk

-mezomorficzny- jest to osoba silna, umięśniona, postawna- asertywna

-endomorficzny- jest to osoba przysadzista, okrągła- zrelaksowany

MBTI (TEORIA MEYERA- BRIGGSA)

-ekstrawersja/introwersja

-poznanie/intuicja

-myślenie/odczuwanie

-osądzanie/obserwacja

TEORIA CECH

Zakładają one, że osobowość człowieka jest zbiorem cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, myślenia, odczuwania, czy regowania. Pierwsze teorie opierają się na listach przymiotników (np. otwarty, miły), które tworzą lingwistyczny obraz charakteru.

Howard Gardner stworzył model inteligencji, który stał się centralną częścią każdego procesu przyspieszonego uczenia się.

Siedem rodzajów inteligencji Gardnera to pogrupowane zdolności i umiejętności nie do końca wyliczalne. Gardner opisuje je następująco:

1. Intrapersonalna: automotywacja, wysoki poziom wiedzy o samym sobie, silne poczucie wartości.

2.Interpersonalna: łatwy kontakt z innymi ludźmi, umiejętności mediacyjne, dobra komunikatywność.

3.Kinestetyczna: dobre wyczucie czasu, uzdolnienia manualne, duże znaczenie zmysłu dotyku, ruchliwość, dobra organizacja przestrzenna.

4.Lingwistyczna: umiejętność posługiwania się językiem, wzorami i systemami.

5.Matematyczna i logiczna: umiłowanie precyzji oraz myślenia abstrakcyjnego i ustrukturalizowanego.

6.Muzyczna: wrażliwość emocjonalna, poczucie rytmu, zrozumienie złożoności muzyki.

7.Wizualna i przestrzenna: myślenie obrazowe, umiejętne korzystanie z map,diagramów i tabel, wykorzystanie ruchu towarzyszącego procesowi uczenia się.

Typy temperamentów Hipokratesa-Galena -choleryczny –(żółć) porywczy, niewyrozumiały, energiczny, urodzony przywódca, człowiek czynu -sangwiniczny – (krew) wesoły, pogodny, towarzyski, gadatliwy, niezorganizowany, zapominalski -flegmatyczny – (flegma) powolny, zrównoważony, dowcipny, pogodny, obserwator -melancholiczny – (czarna żółć) perfekcjonista, uczuciowy, wrażliwy, wierny przyjaciel, podatny na depresje

Skale w typologii Sheldona;

typ ektomorficzny (ektomorfik) –odpowiada astenikowi; jest to osoba wysoka, smukła, o długich kończynach

typ mezomorficzny (mezomorfik) –odpowiada atletykowi; jest to osoba silna, umięśniona, postawna

typ endomorficzny (endomorfik) –odpowiada pyknikowi; jest to osoba przysadzista, okrągła

Teoria Mayera- Bringgsa

Ekstrawersja (ang. Extraversion) i Introwersja (ang. Introversion) Czy kierujesz swoją energię i uwagę na zewnątrz, czy też wolisz koncentrować się na swoim wewnętrznym świecie pomysłów i doświadczeń?

Poznanie (ang. Sensing) i Intuicja (ang. iNtuition) Czy wolisz gromadzić informacje rzeczywiste i namacalne, mówiące o tym co naprawdę jest, czy też preferujesz koncentrację na całościowym obrazie i powiązaniach między faktami?

Myślenie (ang. Thinking) i Odczuwanie (ang. Feeling) Czy przy podejmowaniu decyzji kierujesz się głównie logiką i sprawiedliwością, czy też wolisz bardziej subiektywny proces biorący pod uwagę harmonię i system wartości osób zaangażowanych?

Osądzanie (ang. Judging) i Obserwacja (ang. Perceiving) Czy radzisz sobie z życiem w sposób zaplanowany, preferując "osąd" - to znaczy podjęcie decyzji, czy też preferujesz elastyczny styl życia związany z ciągłym otwarciem na nowe informacje?

Teoria Eysencka

Ekstrawersja jest cechą określającą energię, pozytywną emocjonalność oraz nastawienie na interakcje społeczne. Jest definiowana za pomocą następujących przymiotników: towarzyski, żywy, aktywny, asertywny, śmiały, poszukujący doznań, beztroski, dominujący, wybuchowy.

Neurotyczność odnosi się do negatywnej emocjonalności i jest definiowana przez następujące przymiotniki: lękliwy, depresyjny, z poczuciem winy, o niskiej samoocenie, spięty, irracjonalny, płochliwy, markotny, emocjonalny.

Psychotyczność która opisywały przymiotniki takie jak: agresywny, chłodny, egocentryczny, bezosobowy, aspołeczny, brak empatii, gruboskórny, impulsywny, twórczy.

26. Wymiary teorii Eysencka

Biologiczna teoria temperamentu PEN Hansa Eysencka zalicza się do czynnikowych teorii osobowości. Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych.

Osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer: sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej (konstytucja ciała). Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób przystosowania do otoczenia. Temperament to sposób wyrażania emocji, jest częścią składową charakteru, czyli systemu świadomych dążeń w zachowaniu.

Struktura osobowości składa się z trzech niezależnych czynników:

EKSTRAWERSJA- osoba, która lubi przebywać z innymi, stymulacje

NEUROTYCZNOŚĆ- niestabilność emocjonalna

PSYCHOTYZM- mało empatii, brak ugodowości, tylko swoje potrzeby

Pięcioczynnikowy model osobowości (w skrócie PMO) autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae zwany też „wielką piątką” (ang. Big Five) obejmuje następujące czynniki osobowości:

*neurotyczność (vs stałość emocjonalna) – odzwierciedlającą przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne niezrównoważenie; skłonność do przeżywania negatywnych emocji (strachu, zmieszania, gniewu, poczucia winy) oraz podatność na stres psychologiczny

*ekstrawersję (vs introwersja) – która odnosi się do jakości i ilości interakcji społecznych oraz poziomu aktywności, energii, a także zdolności do doświadczania pozytywnych emocji

*otwartość na doświadczenie – wskazującą na tendencję do pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję na nowość i ciekawość poznawczą

*ugodowość (vs antagonizm) – opisującą nastawienie do innych ludzi (pozytywne versus negatywne) przejawiające się w altruizmie versus antagonizmie

*sumienność (vs nieukierunkowanie) – która oddaje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel

27. Wymiary "wielkiej piątki"

NEUROTYCZNOŚĆ (vs stałość emocjonalna) – stabilność emocjonalna versus emocjonalne niezrównoważenie, skłonność do przeżywania negatywnych emocji

EKSTRAWERSJA (vs introwersja) – która odnosi się do jakości i ilości interakcji społecznych oraz poziomu aktywności, energii, a także zdolności do doświadczania pozytywnych emocji

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE – wskazującą na tendencję do pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję na nowość i ciekawość poznawczą

UGODOWOŚĆ (vs antagonizm) – opisującą nastawienie do innych ludzi (pozytywne versus negatywne)

SUMIENNOŚĆ (vs nieukierunkowanie) – która oddaje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel

28. Umiejscowienie kontroli

Teoria poczucia umiejscowienia kontroli stworzona została w latach 60. XX przez Juliana Rottera, jako jedna z teorii społecznego uczenia się. Przykład: ludzie przekonani są, że ich los jest zapisany zanim jeszcze się urodzili, a życiem kieruje przeznaczenie. Inni zaś uważają, że ich długość życia zależy od tego np. jak się odżywiają, czy dbają o swoje zdrowie itd. Rotter zauważył, że ludzie mają odmienne sposoby interpretowania zdarzeń. Teoria umiejscowienia poczucia kontroli dotyczy subiektywnie odczuwanego ulokowania sprawstwa zdarzeń. Twierdzi, że ludzie uczą się w ciągu życia wierzyć, że ich losem kierują oni sami, bądź też że kierują nim czynniki od nich samych niezależne.

Poczucie umiejscowienia kontroli - teoria w psychologii osobowości odnosząca się do stopnia, w jakim człowiek wierzy, że może kontrolować zdarzenia, które mu się przytrafiają.

29. Liczba Dunbara

Liczba Dunbara- jest sugerowane poznawczych ograniczeń co do liczby osób, z którymi można utrzymać stabilne relacje społeczne. Dunbar za pomocą średniej wielkości ludzkiego mózgu i ekstrapolację wyników naczelnych, zaproponował, że ludzie mogą tylko wygodnie utrzymać 150 stabilnych relacji.

150- liczba osób, z którymi jesteśmy w stanie utrzymywać relacje, kontakt

4 -> 6 (4 osoby, 6 możliwych relacji), 6 -> 15, 8 -> 24

Wielkość płata czołowego wpływa na ilość relacji

30. Indywidualizm i kolektywizm

KOLEKTYWIZM- pogląd akcentujący rolę wspólnot, grup i zbiorowości, stawia dobra zbiorowości nad interesami i potrzebami indywidualnymi

INDYWIDUALIZM- zasada filozofii politycznej i etyki, zgodnie z którą jednostka ludzka uznawana jest za najwyższe dobro, poczucie niezależności i odrębności osobistej oraz dążenie do zachowania własnych poglądów

31. Stereotypy

STEREOTYPY- często fałszywe, prowadzą do mylnych założeń. Czasem formułujemy stereotyp na podstawie niereprezentatywnej lub sztucznej próbki. Mogą mieć niepożądany wpływ na ludzi, których dotyczą. Niedopuszczalne jest formułowanie sądów o jednostkach na podstawie własności grupy do której należą

KATEGORYZACJA- proces poznawczy polegający na tym, że jeśli jednostka znając zestaw cech danej kategorii osób lub członków grupy społecznej, zauważy przynajmniej jedną z tych cech u członka tej grupy, wówczas automatycznie przypisuje mu wszystkie inne cechy pochodzące z zestawu danej kategorii społecznej.

32. Wpływ społeczny

WPŁYW INFORMACYJNY- sądzimy coś dlatego, ponieważ inni tak sądzą

WPŁYW NORMATYWNY- robimy coś dlatego, bo inni to robą lub przekonują nas abyśmy coś robili

Wpływ społeczny - to proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć człowieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie.

Przejawy wpływu społecznego

Trzy przypadki wpływu społecznego:

• Naśladownictwo- kopiowanie cudzych zachowań we własnym działaniu

• Konformizm- uleganie rzeczywistemu, czy tylko wyobrażonemu naciskowi ze strony innym ludzi stanowiących większość w danej sytuacji.

• Posłuszeństwo wobec autorytetu- podporządkowywanie się poleceniom bądź sugestiom ludzi mających władzę czy autorytet

33. Rodzaje i cechy paradygmatów badawczych w psychologii rozwojowej

Podział psychologii rozwojowej:

-psychologia rozwoju dziecka

-psychologia rozwoju po adolescencji

Cele psychologii rozwojowej:

-opis

• badania normatywne

-wyjaśnianie

-optymalizacja i wspomaganie

Metody badań:

-badania longitudinalne- jedna grupa badana, u której sprawdzamy jak się rozwijają

-badania poprzeczne- wiele grup badanych naraz

-strategia porównań sekwencyjnych- połączenie dwóch badań, w krótszym czasie

RODZAJE ZMIAN ROZWOJOWYCH

Zmiany rozwojowe:

-ilościowe o np. wtedy, gdy coraz bardziej wzrasta dana cech (np. masa ciała, poszerzenie słownika, pamięć)

-jakościowe o f-cja przekształca się zasadniczo np. przejście od gaworzenia do gruchania, od pamięci mimowolnej do dowolnej

Zmiany rozwojowe:

-zmiany wielkości

O odpowiednik zmian ilościowych

-zmiany proporcji

O zmiana wzajemnych stosunków części w obrębie całości, (np. proporcja ciała, proporcje między 3 formami działalności: zabawa, nauka, praca)

-zanikanie dawnych właściwości

O np. wypadanie zębów mlecznych, zanikanie raczkowania jako formy przemieszczania, zanikają niektóre odruchy bezwarunkowe, zanikanie gaworzenia

-nabywanie nowych właściwości

Zmiany rozwojowe (podział pod wzg. Powszechności):

-zmiany uniwersalne

O takie, które występują powszechnie na całym świecie i w całej historii, są uwarunkowane dojrzewaniem biologicznym i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi

-zmiany wspólne

O są wynikiem pewnych charakterystycznych doświadczeń grupy ludzi o podobnych doświadczeniach żyjących w tym samym czasie i miejscu

O kohorta- grupa osób żyjąca w tym samym czasie i miejscu

-zmiany indywidualne

O wywołane czynnikami, które działają tylko na indywidualna jednostkę

CZYNNIKI ROZWOJU

Dlaczego człowiek się rozwija, co powoduje zmiany- teoria 4 czynników:

1. genetyczne uwarunkowania rozwoju

2. środowiskowe (ekologiczne) uwarunkowania rozwoju

3. nauczanie i wychowanie –wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)

4. aktywność własna - wyznaczniki rozwoju (czynniki przyczynowe)

34. Okresy krytyczne w rozwoju płodowymi i teratogenny

TRATOGENY- czynnik pochodzący ze środowiska zewnętrznego, działający na organizm w okresie jego rozwoju wewnątrzłonowego, wywołujący u niego odchylenia, tj. wady wrodzone

-biologiczne:

• infekcje wirusowe i bakteryjne

• zaburzenia metaboliczne-fizyczne

• promieniowanie jonizujące-chemiczne

• niektóre leki

• niektóre witaminy w dużych dawkach, np. witamina A

• związki chemiczne występujące w środowisku

STADIA KRYTYCZNE- czas kiedy dziecko może posiąść jakąś umiejętność, gdy ten czas minie to ta nauka jest niemożliwa

Teratogenem nazywamy czynnik znajdujący się w środowisku zewnętrznym, który wywołuje wadę wrodzoną lub zwiększa częstotliwość jej występowania w populacji.

Teratogeny są przyczyną 7 – 10 % wad wrodzonych. Ich działanie zależy od wielu czynników. Najważniejsze cztery czynniki to:

1) okres, w którym działa teratogen; 2) dawka; 3) genotyp matki; 4) genotyp zarodka.

Stadium rozwoju zarodka ma znaczący wpływ na działanie teratogenów. Największe prawdopodobieństwo wywołania wady wrodzonej przez teratogen przypada na 18 – 60 dzień rozwoju zarodka ludzkiego, a szczyt wrażliwości na dzień 30. Odporność na działanie teratogenu zwiększa się wraz z rozwojem wewnątrzzarodkowym płodu.

Wady wywołane teratogenem działającym na komórki płciowe nazywa się gametopatiami. Wady powstałe między 1 a 15 dniem, nazywa się blastopatiami, między 16 a 60 dniem – embriopatiami, a po tym okresie fetopatiami.

35. Chomskiego teoria rozwoju języka

Chomsky dowodził, że fundamentalny system gramatyczny umożliwiający uczenie się języka jest wrodzoną cechą ludzi i specyfiką naszego gatunku. Ta wrodzona wiedza językowa określana jest terminem gramatyki uniwersalnej. Chomsky opisuje różnice pomiędzy językami ludzkimi w kategoriach "ustawienia parametrów w mózgu". Na przykład, jeden z tych parametrów-przełączników ustanawia czy podmiot domyślny jest dozwolony w danym języku ("tak" w hiszpańskim, "nie" w angielskim). Nauka języka przez dziecko miałaby wtedy polegać na uczeniu się specyficznych cząstek leksykalnych i na ustawieniu parametrów-przełączników na podstawie tylko kilku przykładów podanych dziecku. Teoria ta tłumaczy dlaczego dzieci potrafią nauczyć się języka pomimo empirycznie-obserwowanej ubogości bodźców. Na uniwersalność wrodzonej części systemu językowego wykazuje również obserwacja, że nieznane są przypadki by dziecko pochodzące od rodziców mówiących jednym językiem, poprawnie wyeksponowane, miało jakiekolwiek przeszkody w nauce któregokolwiek innego języka ludzkiego, nawet w przypadku największych językowych "odległości”.

Teoria rozwoju języka - Chomsky przyjął, że teoria języka naturalnego powinna być teorią dedukcyjną, wystarczająco ogólną, aby obejmowała wszystkie możliwe języki etniczne. Taka teoria jest, zdaniem Chomsky’ego, uniwersalną gramatyką, wrodzonym mechanizmem odpowiadającym za nabycie dowolnego języka.

36. Teoria rozwoju Piageta

• 1 faza – [0 do 2 roku życia] sensoryczno - motoryczna – dzieci uczą się przez zmysły, ich świat jest doświadczeniem fizycznym.

• 2 faza – [2 do 7 roku życia] PRZEDOPERACYJNA – dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię

• 3 faza – [7-11 lat] FAZA OPERACJI KONKRETNEJ – stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki przyczynowo skutkowe

• 4 faza – [ od 12 roku życia] FAZA OPERACJI FORMALNYCH – dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie pozwala ona przekroczyć granicę czasu i przestrzeni

Piaget uważał, że moment przechodzenia z jednej fazy na drugą jest indywidualny.

Koncepcja rozwoju intelektualnego (Jeana Piageta) – opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych.

Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych – jest zrównoważeniem procesów asymilacji i akomodacji. Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych (odruchy bezwarunkowe) i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka.

37.

Wzmacnianie więzi- jest to proces, po przez który ludzie zawiązują kontakty emocjonalne zarówno w otoczeniu znajomych jak i rodziny. Sposoby budowania więzi Relacje, w jakich pozostają wobec siebie członkowie rodziny, wpływają w znacznym stopniu na ich życie. W zależności od tego, czy więź rodzinna jest spójna, czy nie, dana rodzina może właściwie się rozwijać lub przeżywać kryzys. Dlatego też warto sobie przypomnieć sposoby tworzenia i umacniania więzi, rodzinnej zarówno w odniesieniu do najbliższych krewnych, jak i osób w dalszym stopniu spokrewnionych...