Wykład 10

Poznawcze konstruowanie przyszłości

• Osobowość a procesy kontroli

• podmiotowa kontrola - poczucie sprawstwa

• konsekwencje utraty poczucia kontroli

• Cele i palny działania

DWIE TRADYCJE W BADANIACH NAD PODMIOTOWA KONTROLĄ

• Badania nad tzw. kontrola spostrzeganą, a wiec przekonaniami o kontroli

• Badania nad sposobami sprawowania kontroli

CZY CZŁOWIEK MA POTRZEBĘ KONTROLI ?

• Pragnienie bycia „ przyczyną zdarzeń”

⇓

motywacja specyficzna dla człowieka

(De Charms, 1968; Deci i Ryan, 2000)

• Przekonanie o kontroli i rzeczywista możliwość wywierania wpływu na bieg zdarzeń

⇓

istotny element poczucia własnej wartości

⇓

symboliczna kontrola „nad tym , co tak naprawde nie podlega naszej kontroli”

CO DOWODZI, ŻE LUDZIE DĄŻA DO SPRAWOWANIA KONTROLI ?

• Reaktancja psychologiczna

• Iluzja kontroli

• Egotyzm atrybucyjny

• Nierealistyczne planowanie

• Myślenie kontrfaktyczne

CZY POTRZEBA BYCIA PRZYCZYNA ZDARZEŃ JEST POWSZECHNA I NIEZALEZNA OD OKOLICZNOŚCI ?

• Potrzeba kontroli jest w pewnym sensie zmienna zróżnicowania indywidualnego (Burger, 1992; Mądrzycki,1996; Kuhl, 1995)

• W pewnych warunkach ludzie są skłonni do „delegowania” kontroli, czyli zrzekania się swoich mozliwości kontroli na rzecz innych (Miller, 1980; Doliński, 1998)

• Dążenie do wywierania wpływu i sprawowania kontroli załamuje się w depresji.

CO DECYDUJE O POCZUCIU KONTROLI?

• Poczucie wolności= poczucie autodeterminacji

• Kontrola behawioralna - kompetencje

• Kontrola poznawcza - wiedza

CO ZMIENIA SIĘ W FUNKCJONOWANIU CZŁOWIEKA , KIEDY PRZYJMUJE ON POSTAWĘ SPRAWCY?

• Pozytywne zmiany w procesie działania

• Kreatywność

• Satysfakcja i zadowolenie

• Lepsze radzenie sobie z życiowymi wyzwaniami

DLACZEGO OPTYMIZM JEST KORZYSTNY DLA ZDROWIA PSYCHICZNEGO I FIZYCZNEGO?

• Optymizm - pesymizm wg Carvera i Scheiera - uogólnione oczekiwania dotyczące przyszłości

W JAKICH OKOLICZNOŚCIACH TARCIMY POCZUCIE WYWIERANIA WPŁYWU NA BIEG ZDARZEŃ

1. Nagłe, nieoczekiwane i traumatyczne zdarzenia.

2. Długotrwałe, niemodyfikowalne sytuacje.

PROCESY ADAPTACJI DO NAGŁYCH I TRAUMATYCZNYCH ZDARZEŃ

1. Model Klingera

• Faza mobilizacji

• Faza agresji

• Faza depresji

2. Model Schontza

• Faza oddalenia od rzeczywistości

• Naprzemiennie występujące:

- faza spotkania z tragedią

• faza wycofywania się

3. Model Taylor

• Zrozumienie swojej sytuacji

• Odzyskiwanie poczucia wpływu

• Umacnianie się w poczuciu własnej wartości

KONSEKWENCJE WPŁYWANIA NA OBIEKTYWNIE NIEMODYFIKOWALNE SYTUACJE

• Zjawisko wyuczonej bezradności u ludzi

• Model atrybucyjny Abramson, Teasdale, Seligman

• Koncepcja egotystyczna Frankela i Snydera

• Informacyjny model bezradności Kofty i Sędka

CELE I PLANY DZIAŁANIA - POZNAWCZE KONSTRUOWANIE PRZYSZŁOŚCI

Poznawcze konstruowanie przyszłości - wyznaczanie celów, budowanie planów - kontrola nad biegiem zdarzeń

Działanie (aktywność intencjonalna) - kontrola i rozwój osobowości

Cele - motywacja poznawcza

ORGANIZACJA SYSTEMU CELÓW

• System hierarchicznie zorganizowany

• Cele ogólne (abstrakcyjne) - dystalne - system Ja

• Cele konkretne - proksymalne (konkretyzacja celów dystalnych i aktualny kontekst)

• Integracja celów : kongruencja i koherencja (horyzontalna i wertkalna)

W JAKI SPOSÓB CELE WPŁYWAJA NA DZIAŁANIE

Model Carvera i Scheiera

• Redukcja rozbieżności (unikanie zbieżnosci)

• Operacja kontroli zachowania

• Porównanie ze standardem

• Korekcja błędu

• Emocje jako reakcja na tempo usuwania rozbieżności

• Rola autokoncentracji

Realizacja celów a emocje

Koncepcje celowe współczesnej psychologii osobowoŚci

PLANY ŻYCIOWE WG MĄDRZYCKIEGO

Plan życiowy to pewna całość obejmująca stworzony przez jednostkę lub dowolnie przyjęty cel główny wraz z celami pomocniczymi, czy instrumentalnymi oraz ogólnymi zasadami ich operacjonalizacji.

(Mądrzycki, 2002)

WYZNACZNIKI PLANÓW ŻYCIOWYCH

• Przyszłościowa perspektywa czasowa

• Zdolność do odraczania gratyfikacji

• Motywacja wewnętrzna