NORMA PRAWNA – zaliczana do kategorii pozatekstowej, zrekonstruowana z przepisów prawnych dyrektywa stanowcza, zawierająca zakaz lub nakaz określonego postępowania w danej sytuacji. To prawnik dokonuje procesu przejścia przepisu prawnego w normę prawną, którą może zbudować w oparciu o wiele przepisów.

1. SCHEMAT NORMY

Podmiotowi P w okolicznościach O nakazane/zakazane jest zachowanie Z

1. STRUKTURA TREŚCIOWA NORMY PRAWNEJ

• Adresat – podmiot, do którego kierowana jest dana norma

• Zakres zastosowania – wszystkie okoliczności, w których norma ma zastosowanie

• Zakres normowania – czyny nakazane/zakazane w danych okolicznościach

1. NORMA PRAWNA A MORALNA

NORMA PRAWNA	NORMA MORALNA
PODSTAWA OBOWIĄZYWANIA	Uzasadnienie tetyczne- ustanowiona przez podmiot, posiadający władzę do wyegzekwowania od adresata normy określonego w niej zachowania. Służą mu do tego środki przymusu/autorytet.
SANKCJA	Skupiona- zinstytucjonowana, Wymierzana przez organ
STOPIEŃ FORMALIZACJI/ TWORZENIA NORMY	Sformalizowana, wyprowadzana z przepisów, spełniająca określone warunki formalne
PRZEDMIOT REGULACJI	Prawo wie, jakie konsekwencje grożą za dane postępowanie i jest to poparte zapisami w ustawach
ZWIĄZEK NORMY Z PAŃSTWEM	Zamknięta ,związana z państwem
ADRESAT	Osoby fizyczne, prawne i „ułomne osoby prawne” czyli jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, np.spółki

1. RODZAJE NORM

• Indywidualna- adresat normy jest wskazany imiennie przez nazwę indywidualną (przypisaną tylko jemu), np. Jan Kowalski

• Generalna – adresat jest wskazany poprzez nazwę rodzajową, cechy którą posiada, np. osoba pełnoletnia, przedsiębiorca itp. Adresatów może być wiele

• Konkretna – wyznacza do spełnienia jakiś czyn, który jest niepowtarzalny, może nastąpić tylko raz, np. zapłacenie określonej należności, odebranie określonej rzeczy itp.

• Abstrakcyjna – wyznacza zachowanie określonego rodzaju, które jest powtarzalne, np. rozporządzanie swoim majątkiem. Można ją poznać po tym, że adresat znajduje się w zakresie hipotezy tej normy „strażak, który widzi pożar, musi go ugasić”.

• Programowa – najczęściej spotyka się ją w prawie konstytucyjnym. Zawierają pewien program, cel danego organu, ale z jej treści nie wynika w jaki sposób ma być on zrealizowany. Np. statuty.

• Semiimperatywna – wyznacza pewne ramy postępowania, dając stronom swobodę stosunku prawnego, ale z pewnymi zastrzeżeniami. Pierwszy człon zawiera zazwyczaj jakieś przyzwolenie dla stron, odnoszące się do łączącego ich stosunku prawnego. Drugi człon zawiera pewne zastrzeżenia do tej swobody, warunki kiedy jest ona ograniczona.

• Bezwzględnie wiążąca (ius cogens) – prawodawca nie pozostawia adresatom wyboru co do tego, czy daną normę należy stosować ani tego, czy można ją modyfikować.

• Względnie stosowane (ius dispositivum) – stosowane wtedy, gdy ich adresaci nie uregulują danego stosunku inaczej, niż wynika to z przepisu formułującego tego rodzaju normę.

• Upoważniająca/ zezwalająca – nakłada na określony podmiot podstawy prawne do dokonywania określonych czynności prawnych. Upoważnia go do danego działania, ale nie nakłada na niego przymusu.

W aktach normatywnych : generalne i abstrakcyjne

W aktach stosowania prawa : indywidualne i konkretne

1. KONCEPCJA NORM SPRĘŻONYCH - Składają się na nią dwie normy:

1. Norma sankcjonowana – hipoteza + dyspozycja -> wskazuje adresata oraz warunki w jakich jest mu nakazane/zakazane lub dozwolone zachowanie oraz treść danego zakazu/nakazu/dozwolenia. Adresatem jest adresat pierwotny, np. student, wierzyciel itp.

2. Norma sankcjonująca – ma charakter pomocniczy i stosuje się ją, gdy adresat naruszy normę sankcjonowaną. Wskazuje podmiot, który posiada kompetencje do wymierzenia sankcji oraz podaje komu i za co ma być ta sankcja wymierzona. W tym przypadku mamy już do czynienia z adresatem wtórnym, np. podmiot kompetentny do wymierzenia sankcji.

Np. Studentom zabrania się palenia papierosów na terenie uczelni pod rygorem wydalenia ze szkoły.

1. Norma sankcjonowana: Studentom zakazane jest palenie papierosów na terenie uczelni.

2. Norma sankcjonująca: Władzom uczelni nakazane jest skreślenie z listy uczniów studenta, który palił papierosy na terenie uczelni.

NORMY-REGUŁY – nakładają obowiązek jakiegoś zachowania się, który adresat może przestrzegać albo nie, działając na zasadzie „wszystko albo nic”. Są uhierarchizowane, w przypadku kolizji stosuje się reguły kolizyjne.

NORMY-ZASADY- zasada zawiera odwołanie się do wartości. Brak jakiejkolwiek hierarchizacji, ich katalog jest otwarty. Znajdujemy je zawsze we wstępach do aktów normatywnych lub jako przepisy ogólne.

1. NORMA PRAWNA A PRZEPIS PRAWNY

Norma prawna ma charakter pozatekstowy, jest konstruowana z treści przepisów prawnych a jej proces formułowania dokonuje się za pośrednictwem prawnika na drodze interpretacji przepisów prawnych.

Przepis prawny zaliczany jest do kategorii tekstowej, przybiera formę zdań zawartych w aktach normatywnych. Społeczeństwo ma dostęp do prawa jako przepisów prawnych.

HIPOTEZA NORMY – część normy określająca adresata i okoliczności w jakich wyznacza mu się obowiązek określonego postępowania

DYSPOZYCJA NORMY- część normy wyznaczająca nakaz określonego postępowania

PRZEPISY

1. ODSYŁAJĄCE

1. Wewnątrz systemowo- odsyłają do przepisów tego samego aktu albo przepisów innego aktu w obrębie systemu prawa. Ma to doprowadzić do zapobiegania powtarzaniu tego, co już raz zostało spisane, ponieważ dzięki temu przepisy będą krótsze i bardziej przejrzyste. Odesłanie jest wskazówką, w jakim przepisie możemy znaleźć wzory poszukiwanego przez nas zachowania.

„do stowarzyszeń gmin stosuje się odpowiednie przepisy Prawa o Stowarzyszeniach”.

1. Poza systemowo - ostatnie nakazują wziąć pod uwagę, przy rekonstrukcji dyrektywy zachowania, jakieś reguły pozaprawne/zwyczaje (np. zasady współżycia społecznego).

1. BLANKIETOWE – przepisy puste nieustanawiające żadnej reguły. Wskazują organ, który w przyszłości ma taką regułę ustalić. Zawierają odesłania do przepisów, których nie ustanowiono. „Minister właściwy do spraw (…) określi w drodze rozporządzenia sprawy A, B, C”

   • FIKCJA PRAWNA – rodzaj przepisu odsyłającego, zakładający że w rzeczywistości nieistniejący fakt istnieje i wywołuje określone przez prawo skutki prawne.

Przykłady : spadkobierca odrzucając spadek jest traktowany jakby nie dożył śmierci spadkodawcy.

Szczególny przykład fikcji : powszechna znajomość prawa, zakładająca że każdy je zna

1. KLAUZULE GENERALNE - zawierają odesłania do jakiegoś innego systemu ocen lub innego systemu norm ( zazwyczaj uzasadnionych aksjologicznie). Tzn że zawierają one odwołania pozasystemowe, nie działają w ramach systemu prawnego. Dają podmiotowi stosującemu prawo swobodę i elastyczność.

   • I-ego stopnia -> odwołują do zindywidualizowanych ocen podmiotu stosującego prawo

   • II-stopnia -> odwołują się do zasad współżycia społecznego i zasad dobrego obyczaju

 „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”

1. OGÓLNE LEX GENERALIS regulują szeroki zakres spraw, adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania.

2. SZCZEGÓŁÓWE LEX SPECIALIS regulują sprawy w sposób bardziej szczegółowy, doprecyzowany

3. BEZWZGLĘDNIE WIĄŻĄCE IUS COGENS ustanawiają drogą nakazów/zakazów jeden rodzaj zachowania i nie dopuszczają żadnego odmiennego. Nie mogą być przez strony zmieniane i ich stosowanie jest niezależne od woli adresatów. Są charakterystyczne dla prawa publicznego.

NP. TERMINY PRZEDAWNIENIA NIE MOGĄ BYĆ SKARACANE ANI PRZEDŁUŻANE PRZEZ CZYNNOŚĆ PRAWNĄ

1. WZGLĘDNIE WIĄŻĄCE IUS DISPOSITIVUM ustanawiają dany wzorzec zachowania do wykorzystania dla adresatów i obowiązują wtedy, gdy strony nie znajdą dobrego dla siebie stosunku prawnego/rozwiązania i nie dojdą do konsensusu. Pierwszeństwo ma oświadczenie woli stron, dopiero gdy takiego nie będzie, stosuje się przepisy ius dispositivum. Przepisy te są charakterystyczne dla prawa prywatnego.

2. SEMIDYSPOZYTYWNE przepisy jednostronne, bezwzględnie wiążące, zapewniające minimum uprawnień, np. uprawnienia pracownika zawarte w umowie o pracę. Dają możliwość ukształtowania stosunku prawnego tylko w określony sposób, np. na korzyść strony słabszej.

ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB WYZNACZANIA ZACHOWANIA

1. NAKAZUJĄCE nakazują coś czynić; nakaz wyraża się najczęściej za pomocą takich wyrażeń jak: „musi”, „jest obowiązany”, „wyda”, „określi”, „ma obowiązek”, „powinien”.

2. ZAKAZUJĄCE - zakazują coś czynić; zakaz wyraża się w takich formach słownych, jak: „nie może”, „nie wolno”, „jest zabronione”, „jest zakazane”.

3. DOZWALAJĄCE formułuje się z użyciem słów: „może”, „ma prawo”, „może żądać”, „przysługuje roszczenie”, „ma wolność”.

   • Na dokonywanie prostych czynności psychofizycznych – „Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających z jego drzewa gałęzi lub owoców”;

   • Na dokonywanie czynności konwencjonalnych - „Rada Ministrów na wniosek Prezesa RM, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra”.

1. BEZPOŚREDNIO WYZNACZAJĄCE ZACHOWANIE ADRESATA – określają jakie zachowanie jest obowiązkowe (zakazane/nakazane) i wskazują jak adresat ma się zachować w sposób umożliwiający rozstrzygnięcie zgodności albo niezgodności zachowania z danym przepisem. Dokładnie wskazują adresata.

   1. Bezpośrednio wyznaczające działania – „zarząd spółki niezwłocznie po ustaleniu statutu składa wniosek o wpisanie spółki do rejestru handlowego”

   2. Bezpośrednio wyznaczające zaniechania – „kto człowiekowi znajdującemu się w stanie zagrożenia życie, nie udzielił pomocy, choć mógł ją udzielić, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

   3. Bezpośrednio wyznaczające działania i zaniechania – „ kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5”.

„Pełnoletnim jest ten, kto ukończył 18 lat” - z bezpośrednio wyznaczających zachowanie adresata można wyprowadzić normę prawną.

1. POŚREDNIO WYZNACZAJĄCE ZACHOWANIE ADRESATA - nie zawierają wprost odpowiedzi na pytanie, kto jest adresatem obowiązku, oraz jaka jest treść obowiązku (ewentualnie uprawnienia); jednakże pośrednio wpływają na tego rodzaju ustalenia. Z nich nie można wyprowadzić normy prawnej.

   • Wyznaczające struktury organizacyjne: „ Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej”

   • Kształtujące kompetencje – „Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego”

2. DOSTOSOWUJĄCE – normują sposób powołania po raz pierwszy organów ukształtowanych nowym prawem i sposób dostosowywania się do nowych przepisów ( jak adresaci powinni zachować się wobec nowych unormowań). Mogą wyznaczyć termin zakończenia dostosowania organów lub instytucji prawnych

3. DEFINICJE LEGALNE- przepis, w którym prawodawca jasno określa znaczenie danej definicji, eliminując tym samym jej wieloznaczeniowość i zapobiegając powstawaniu niejasności związanych z jej interpretacją. Np. „Rozkazem jest polecenie określonego działania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem”.

METAPRZEPISY

1. PRZEJŚCIOWE – dotyczą innych przepisów, regulują zakres stosowania nowych przepisów wobec dotychczasowego prawa.

   • O charakterze kolizyjnym - rozstrzygają według jakich przepisów – starych, czy nowych – zakończyć postępowanie w sprawach będących w toku, w czasie, gdy dokonano zmiany przepisów. Jakie przepisy dawne, czy nowe stosować do uprawnień, które powstały w czasie obowiązywania dawnych przepisów.

   • O charakterze ad hoc – regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo, przez niedługi, określony z góry czas, np. w czasie stanu wyjątkowego.

2. KOŃCOWE:

   • Derogacyjne (uchylające) – określają, który z dotychczasowych obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów, wchodzących w skład tych aktów, zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.

     • Uchylające wyraźnie – uchylają obowiązywanie konkretnych przepisów lub całych aktów normatywnych.

     • Uchylające doraźnie (derogacja milcząca) – uchylają wszystkie przepisy będące w opozycji do nowej ustawy, bez konkretnego ich wymieniania.

   • Kolizyjne – rozstrzygają o obowiązywaniu jednego z dwóch przepisów ( grup przepisów ), w sytuacji gdy regulują ten sam typ zachowań. Np. w międzynarodowym prawie prywatnym.

   • Wprowadzające – zwierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego.

DOMNIEMANIA

uprawdopodobnienie pewnych faktów, których nie ma pewności, czy są prawdziwe, jednak wiele przemawia za tym, by je za takie uznać.

1. FAKTYCZNE- na podstawie potocznego doświadczenia lub wiedzy empirycznej, sąd może uznać za istniejące fakty, mające istotne znaczenie dla rozstrzyganej sprawy , jeżeli wniosek taki może wyprowadzić z innych ustalonych faktów

2. Prawne – domniemania ustanowione przez prawo, które wskazuje okoliczności, w jakich należy domniemać , że istnieją określone stany czy zależności.

   • Prawne formalne – nakazują przyjmować, że ma lub miał miejsce pewien stan faktyczny, dopóki nie zostanie wykazane, że miał miejsce stan przeciwny. Np. domniemanie, że dziecko urodziło się żywe

   • Prawne materialnie – na podstawie pewnego przepisu prawnego, należy uznać pewien poszukiwany fakt, za ustalony, jeżeli został odpowiednio ustalony inny fakt. Domniemania prawe materialnie odnajdziemy we wszystkich sprawach związanych z ojcostwem. Np. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, jeżeli urodziło się w trakcie trwania związku małżeńskiego.

OCENA CHARAKTERYZUJĄCA - wyrażenie zawarte w akcie prawodawczym, które wyjaśnia cele wydania aktu, jego motywy i miejsce w systemie prawnym. Służą do ułatwienia właściwego zrozumienia aktu. Mogą być wyodrębnione w postaci arengi* albo umieszczone we właściwym tekście aktu prawotwórczego

* arenga – motywy wydania aktu

INNE TYPY WYPOWIEDZI

1. DYREKTYWA – wypowiedź typu powinnościowego, która wpływa na nasze zachowanie. Zwroty : „jest nakazane żeby”, „prosi się żeby”, „zaleca się, by”.

   1. Dyrektywa celowościowa – wypowiedź wskazująca nam, co należy czynić, by osiągnąć określony cel. „Jeżeli chcesz osiągnąć S to powinieneś się zachować w sposób Z”

2. WYPOWIEDZI OPATYWNE – wyrażają nasze życzenia aby jakiś stan trwał nadal, lub by powstał w przyszłości. Jest aktem bez adresata, wyraża tylko chęć, by coś się stało ale nie wyznacza, kto ma do tego doprowadzić. Np. „Oby jutro była ładna pogoda”.

3. AKTY NORMATYWNE- dokumenty zawierające normy, niepisane tekstem ciągłym, lecz podzielone na odcinki. Najmniejszą cząstką katu normatywnego jest przepis prawny.

SANKCJA I JEJ RODZAJE

1. EGZEKUCYJNA – przymuszenie adresata do wykonania ciążącego na nim zobowiązania, np. eksmisja z lokalu. Może również polegać na unicestwieniu tego, co adresat nabył wbrew zakazowi, np. zburzenie budynku, wybudowanego bez zezwolenia.

2. NIEWAŻNOŚCI (często w prawie cywilnym)

   1. Nieważność bezwzględna - następuje ona z mocy samego prawa, odwołuje się do czynności której skutki prawne muszą zostać unicestwione, np. poprzez przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy. Ma miejsce w przypadkach :

      • Czynność prawną wykonała osoba, która nie mogła jej dokonać

      • Czynność prawną wykonano bez zgody organów władzy państwowej

      • Czynność prawna została wykonana bez zachowania odpowiednich procedur, np. przeniesienie własności nieruchomości bez aktu notarialnego.

   2. Nieważność względna – ma miejsce gdy dana osoba wystąpi z wnioskiem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności. Czynność prawna jest nie ważna dopiero od momentu od wydania odpowiedniego orzeczenia przez uprawniony organ.

3. KARNA/represyjna- grozi za dokonanie czynów zabronionych (prawo karne). Jej funkcje to :

   • Resocjalizacja przestępcy

   • Odstraszenie od kolejnego popełnienia przestępstwa

   • Przestroga dla innych potencjalnych przestępców

   • Izolacja przestępcy od reszty społeczeństwa

NIEZGODNOŚCI MIĘDZY NORMAMI

1. SPRZECZNOŚĆ LOGICZNA NORM – występuje wtedy, gdy jedna z norma nakazuje/ zakazuje adresatowi zachowanie, które w innej normie jest mu zakazane/nakazane. Sprawia to, że w rezultacie adresat przestrzegając jednej normy, łamie drugą.

2. PRZECIWIEŃSTWO LOGICZNE NORM- występuje wtedy, gdy dwie lub więcej norm nakazuje adresatowi dwa lub więcej zachowań, które są fizycznie niemożliwe do zrealizowania jednocześnie. niemożliwe jest spełnienie obydwu norm jednocześnie, ale możliwe jest powstrzymanie się od działania (i niespełnienie żadnej z norm) np. jutro o 17.00 bądź w Rzymie i jutro o 17.00 bądź w Krakowie.

3. NIEZGODNOŚĆ PRAKSEOLOGICZNA- dwie normy nakazują adresatowi dwa sposoby postępowania, których jednoczesne zrealizowanie jest praktycznie niemożliwe, ponieważ realizacja jednej normy stworzy sytuację, która wyklucza przyczynowo realizację drugiej normy. np. otwórz drzwi, jeśli są zamknięte i zamknij drzwi, jeśli są otwarte. 

   • Niezgodność prakseologiczna dwustronna – jedna norma nakazuje osiągnąć stan rzeczy S, druga zlikwidować stan rzeczy S.

   • Niezgodność prakseologiczna jednostronna – możliwe uniknięcie niezgodności pod warunkiem wykonania czynności nakazanych przez dwie normy we właściwej kolejności.

4. KOLIZJE O CHARAKTERZE AKSJOLOGICZNYM - Prawodawca wbrew postulatowi racjonalności nie jest konsekwentny w swoich preferencjach. W Normie 1 preferuje wartość X przed Y, w Normie 2 wartość Y przed X.

Kolizje można zlikwidować poprzez uchylenie jednej z norm, wykładnię (interpretację) lub zastosowanie reguł kolizyjnych.

SYSTEM PRAWA

SYSTEM PRAWA to uporządkowany zbiór złożony z norm generalnych i abstrakcyjnych, obowiązujących w danym państwie i w danych czasie. Uporządkowanie:

1. Systematyzacja pozioma – prawo jest podzielone pod względem treściowym na działy, obejmujące te same zagadnienia i aspekty. Np. prawo konstytucyjne reguluje ustrój polityczny, prawo karne odpowiedzialność za popełnione przestępstwa. Podział na gałęzie prawa.

Gałąź prawa jest to zbior norm prawnych ktore reguluja ten sam typ stosunkow spolecznych. Podstawowe gałęzie:

• Prawo konstytucyjne

• Prawo karne

• Prawo cywilne

• Prawo administracyjne

1. Systematyzacja pionowa –  uporządkowanie norm w taki sposób, że tworzą system hierarchiczny. Trzy kryteria wyższości jednej normy nad inną:

• mówimy, że norma jest hierarchicznie wyższa, wtedy, gdy jest podstawą obowiązywania innej normy prawnej

• gdy norma ta reguluje sprawy donioślejsze, zwłaszcza z perspektywy ustroju państwa

• gdy norma ta jest rezultatem działań prawotwórczych organu hierarchicznie wyższego

• ZUPEŁNOŚĆ SYSTEMU PRAWA - Zupełność oznacza, że prawodawca przewidział unormowanie dla każdej sytuacji wymagającej rozstrzygnięcia na gruncie prawa. Zupełność systemu w sferze stosowania prawa oznacza, że dla każdego zagadnienia prawnego podmiot stosujący prawo musi znaleźć normę. Zupełność systemu prawa w sferze wykładni oznacza, że dla każdego stanu faktycznego rozpatrywanego na gruncie przepisów prawa, przepisy te przewidują pozytywne lub negatywne skutki prawne. System zupełny, to system pozbawiony luk prawnych.

RODZAJE LUK PRAWNYCH

1. aksjologiczna (pozorna) - ktoś uważa, że dany akt normatywny (np. ustawa) powinna regulować określony zakres spraw ze względu na jakieś wartości, a ustawodawca tego nie czyni (luka jest pozorna, ponieważ gdyby ustawodawca chciał uregulować daną kwestię, dawno by to uczynił)

• Extra legem- postulat dotyczy uchwalenia określonych norm

• Contra legem - postulat dotyczy uchylenia określonych norm ponieważ luka polega na ich obowiązywaniu.

2. Luka konstrukcyjna (rzeczywista) – czyli brak zupełności istniejącej regulacji prawnej. W jej ramach wyróżniamy:

• Swoista luka w prawie- czyli brak normy, która powinna zostać ustanowiona zgodnie z inną normą obowiązującą. Proces legislacyjny został rozpoczęty, ale go nie zakończono.

• Luka techniczna - proces legislacyjny został ukończony, ale regulacja danej kwestii jest nadal niekompletna, np. wydano przepisy, które tworzą jakąś instytucję bez określenia jej kompetencji lub trybu powoływania.

W przypadku stwierdzenia luki w obowiązującym prawie, najczęściej rozstrzygnięcia następują na podstawie analogii, o ile nie usunie ich sam prawodawca.

• Analogia legis- występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego nieuregulowanego normą bezpośrednią stosuje się normy prawne, odnoszące się bezpośrednio do innego stanu. Istotne jest przy tym podobieństwo obu tych stanów faktycznych. Z podobieństwa obydwu stanów wnioskuje się o podobieństwie skutków prawnych. Tę analogię stosuje się na gruncie danego aktu prawnego.

• Analogia iuris ( analogia z prawa) - argumentacja odwołująca się do założenia o konsekwencji ocen prawodawcy. Od analogii legis odróżnia ją to, że podstawą analogii nie jest żaden konkretny przepis ale zasada legitymizowana uzasadnieniem aksjologicznym. Jej schemat:

Jeżeli w ustanowionych normach N1, N2 ... Nn ustawodawca preferuje wartość X przed wartością Y, co znajduje wyraz w akceptowanej zasadzie prawa albo jego części, to należy przyjąć, że obowiązuje norma Nn+1 niewyrażona w tekście prawnym, która również preferuje wartość X przed wartością Y.

W prawie karnym obowiązuje zakaz stosowania analogii. Ma ona jednak istotne znaczenie w prawie cywilnym i administracyjnym.