Uniwersytet Zielonogórski Wydział Ekonomii i Zarządzania

Tytuł prezentacji:

„Forma rządów, forma państwa, struktura prawna”

Zielona Góra 20.11.2010

Spis treści

1. Spis treści

2. Wstęp

3. Definicja słowa „państwo”.

4. Cechy państwa.

5. Funkcje państwa.

6. Forma państwa:

- def. „forma państwa”

- idee Arystotelesa

- elementy składające się na formę państwa

6. Forma rządów:

- monarchia

- republika

7. Charakter ustroju państwowego:

- forma unitarna

- forma federalna

8. Reżim polityczny

- forma demokratyczna

- forma autorytarna

- forma totalitarna

8. Bibliografia.

Postanowiliśmy zająć się tematem „Forma rządów, forma państwa i struktura prawna”, ponieważ pozwoli on pogłębić się nam w niezbędną wiedze o naszym państwie. W naszej pracy postaramy się przybliżyć państwu informacje, które pomogą nam zrozumieć funkcjonowanie naszego kraju. W niniejszej pracy podjęliśmy próbę całościowego spojrzenia na państwo z myślą wzbogacenia wiedzy teoretycznej ogólnie traktującej poszczególne zagadnienia: pojęcie państwa, formy państwa, formę rządu oraz strukturę prawną państwa.

Nauki społeczne przedstawiają wiele teorii dotyczących genezy pojęcia „państwo”, jest, bowiem oczywiste, że powstało ono i istniało wcześniej, jako termin definiujący jego istotę. Starożytni Grecy określali swoje miasta-państwa, jako „polis”, natomiast Rzymianie początkowo nazywali swoje państwo, jako „civitas” i „res publica”. W Polsce od XIII do XVIII wieku ten termin oznaczał władzę feudałów nad ziemiami i ludźmi je zamieszkującymi. W dziejach narodu polskiego do określenia państwa używano terminów: republika, rzeczpospolita, Regnom, policja oraz korona. Od początku XIX wieku określenie państwo nabrało dzisiejszego znaczenia. Klasyczną definicję państwa stworzył niemiecki prawnik oraz teoretyk państwa i prawa Georg Jellinek, który wskazał ze państwo tworzą trzy elementy: ludność, terytorium i władza publiczna. Składniki te służą do ogólnej charakterystyki państwa i wskazują na ogólne właściwości organiczne. Wystąpienie ludności, terytorium i władzy publicznej dowodzi rozwinięcia wspólnot ludzkich i wykształcenia wspólnoty politycznej bardziej doskonalej w rozwoju cywilizacji ludzkiej.

Państwo wyróżniają charakterystyczne właściwości, które można określić, jako cechy państwa. Są to:

*Suwerenność - niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy

* Powszechność – wszyscy ludzie znajdujący się na terytorium państwa, muszą przestrzegać obowiązującego w nim prawa

* Przymusowość – oznacza, że przynależność do państwa nie zależy od woli obywatela

Cechy te występują i przejawiają się w działaniach państwa. Dostrzeganie tych cech jest ze wszech miar wskazane, gdyż wybijają się ponad inne przejawy działalności państwa.

Każde państwo realizuje dwie funkcje: zewnętrzną i wewnętrzną.

Funkcja wewnętrzna jest to całokształt działalności państwa w celu zapewnienia porządku i bezpieczeństwa wewnątrz państwa. Natomiast funkcja zewnętrzna jest całokształtem działalności państwa, polegającym na utrzymywaniu stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi.

Forma państwa

Pojęcie forma państwa wiąże się ze sprawowaniem władzy państwowej. Najczęściej stwierdza się, ze na formę państwa składa się całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez grupy społeczne, do których należy władza państwowa. Dzieje pastwa wytworzyły różnorodne formy pastwa. Nie sposób je wszystkie przytoczyć. Siły społeczne rządzące w danym państwie zawsze kształtują taka formę pastwa, jaka uznają, za najlepiej zapewniająca trwałość ich rządzenia. Formą pastwa zainteresowane są rożne grupy ludności ze względu na swoje interesy i zachowanie władzy wobec społeczeństwa. Od dawien dawna trwają poszukiwania doskonalej formy pastwa, formy najlepszej z możliwych. Obecnie wielu sadzi ze doskonałą formą pastwa jest demokracja, gdyż jest to ideał, do którego ludzkość dąży od wieków.

Formy państwa dzielimy ze względu na:

• Formę rządu

- monarchia

- republika

• Relacje między organami władzy państwowej

- system rządów parlamentarnych

- system rządów prezydenckich

- system rządów parlamentarno-prezydenckich

- system rządów parlamentarno-komitetowych

• Strukturę terytorialno- administracyjną

- forma unitarna

- forma federalna

• Reżim polityczny

- forma demokratyczna

- forma autorytarna

- forma totalitarna

1. Ze względu na formę rządów

Określenie „forma rządów” budzi często kojarzenia ze strukturą jednego z organów państwa – organu wykonawczego, czyli rady ministrów. To ogół organów naczelnych państwa i stosunki miedzy nimi. W przeszłości Modne było wyróżnienie dwóch form państwa: monarchia i republika. Podstawą wyróżnienia była struktura naczelnych organów państwowych.

Monarchia jest formą państwa zasadzającą się na skupieniu władzy w rękach monarchy. Monarcha zostaje wniesiony do panowania na zasadzie dziedziczenia lub rzadziej wybieralności na dożywocie. Z władzą monarchy bywa różnie – od absolutnej w przeszłości do monarchii parlamentarnej współcześnie, w której monarcha spełnia raczej funkcje reprezentacyjne.

W zależności od władzy faktycznej i prawnej władzy monarchy rozróżnia się monarchie nieograniczone i ograniczone.

Monarchia nieograniczona występuje wtedy, gdy monarcha skupia w swoich rekach pełnię władzy państwowej. Tego rodzaju monarchie panowały w czasach starożytnych. Przykładem współczesnej tego rodzaju monarchii jest Arabia Saudyjska.

Monarchia jest ograniczona w warunkach, gdy monarcha nie sprawuje pełni władzy, a inne organy państwa przejmują część tej władzy, np. parlament jest niezależny od monarchy, rząd ma swobodę w rządzeniu a sądy są niezawisłe. Monarcha ma funkcje reprezentacyjne. Przykładem współczesnej monarchii ograniczonej jest Szwecja, Belgia oraz Holandia.

Republika- jest formą państwa pojawiającą się w okresie wielkich zrywów rewolucyjnych, do oznaczenia porządku ustrojowego opartego na rządach ogółu obywateli. Upowszechniła się na wielką skalę w Europie i Ameryce oraz na innych kontynentach. Cechą charakterystyczną tej formy państwa jest skupienie władzy najwyższej w rękach organu jednoosobowego lub organu kolegialnego powoływanego na określony czas. Organ ten jest powoływany bądź przez ogol obywateli posiadających prawa wyborcze, bądź tez przez szersze kolegium wyłaniane przez obywateli. Głowa państwa występuje najczęściej pod nazwa prezydenta, nie ma osobistych przywilejów jak monarcha. Ma wyraźnie określony zakres władzy wyrażony w aktach ustrojowo-prawnych. Ta forma państwa stała się modna w okresie kapitalistycznego typu państwa.

Podział państw na monarchie i republiki oddaje bardziej zewnętrzny obraz struktury władzy państwowej niż rzeczywiste przejawy mechanizmu rządzenia.

W myśli starożytnej najbardziej rozwinięte idee o formie pastwa sformułował Arystoteles. Myśliciel ten dokonał klasyfikacji form państwa według rożnych kryteriów:

A

- monarchia

- arystokracja

- politeja

B

- tyrania

- oligarchia

- demokracja

Podział w obu grupach zależny jest od tego, ile ludzi sprawuje władze najwyższą. A wiec w podanej klasyfikacji: jednostka i większa liczba obywateli. Podział na grupę A i grupę B uzależniony był od kryterium interesu. Arystoteles wyobrażał sobie, iż do grupy A należą formy państw, w których rządy sprawowane są w interesie wszystkich; w grupie B – w interesie rządzących.

Arystoteles stwierdza gdzie indziej, iż podstawowym kryterium podziału jest kryterium rządzącej grupy społecznej, a wiec podział na demokracje i oligarchie, tzn. rządy biednych i rządy bogaczy, podział, od którego wszystkie pozostałe formy są pochodne. W podziale tym Arystoteles uwzględnia tylko wolnych obywateli. Był on zwolennikiem formy mieszanej, którą nazywa politeją. Miała ona łączyć dobre strony różnych form monarchii, arystokracji i demokracji. Ważnym stwierdzeniem Arystotelesa jest to, iż formy ustrojowe zależą od wzajemnego układu stosunków sił takich grup jak arystokracja, oligarchia, lud, że ten układ jest historycznie zmienny.

1. Ze względu na relacje między organami władzy państwowej

Na podstawie relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą można wyodrębnić następujące systemy rządów:

• Parlamentarny – charakteryzuje się przewagą władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Rząd powoływany jest przez głowę państwa, Glowa państwa powołuje premiera i na jego wniosek pozostałych członków rządu. Rząd musi uzyskać zaufanie polityczne parlamentu, przed którym jest politycznie odpowiedzialny, czyli ponosi konsekwencje za skutki prowadzonej polityki. W systemie parlamentarnym uprawnienia Glowy państwa sa bardzo ograniczone. Nie jest ona odpowiedzialna politycznie za swą dzialalnosc, np.

• Prezydenckich – w tym systemie Glowa państwa łączy funkcje prezydenta i rządu. Zostaje ona wybrana w wyborach powszechnych i jest tak jak parlament bezpośrednim reprezentantem narodu. W systemie rządów prezydenckich występuje rozdział władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej. Prezydent natomiast ma całkowita władze wykonawcza: kieruje polityka zagraniczną i jest zwierzchnikiem sil zbrojnych, np. USA

• Parlamentarno-prezydenckich – w systemie tym występują elementy systemu parlamentarnego i prezydenckiego. Istnieje dwuczłonowa władza wykonawcza oraz występuje polityczna odpowiedzialność rządu przed parlamentem. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, np. Francja

• Parlamentarno-komitetowy – najważniejszą zasadą w tym systemie jest zasada jedności władzy, co oznacza, że nie występuje jej trójpodział. Calosc władzy należy do parlamentu – najwyższego organu sprawującego władze w imieniu narodu, np. Szwajcaria.

1. Ze względu na strukturę terytorialno- administracyjną

Rozgraniczenie państwa ze względu na strukturę terytorialno – administracyjna dotyczy podziału terytorialnego, relacji miedzy centralnymi a terenowymi organami państwa, zakresu samorządności organów terenowych oraz stopnia centralizacji i decentralizacji władzy. Na tej podstawie wyróżnia się państwa unitarne i federalne.

Państwo unitarne - forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym, które określają ich ustrój i właściwość.

Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane.

• Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd¹centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.

• Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.

Państwo federalne – państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji, kantonów, landów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.

Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę. Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji. Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest np. w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Hiszpanii i USA). Parlament związkowy jest dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (np. w USA – po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii – po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa – w zależności od liczby ludności (np. w Australii, Kanadzie, Niemczech). Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Do państw federalnych należą między innymi: Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia i Meksyk (na kontynencie amerykańskim), Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia, Rosja (w Europie), Indie, Pakistan i Malezja (w Azji), Nigeria i Etiopia (w Afryce) czy Związek Australijski.

1. Ze względu na reżim polityczny

Podział form państwa ze względu na reżim polityczny to inaczej mówiąc podział pod względem kryterium ustroju politycznego. Określa on środki i metody sprawowania władzy oraz rodzaj dominującej ideologii. Na tej podstawie wyróżnia się państwa demokratyczne, autorytarne i totalitarne.

Państwo demokratyczne –państwo konstytucyjne, państwo prawa, które realizuje zasady: suwerenność narodu, pluralizmu oraz trójpodziału władz.

Zasady państwa demokratycznego:

1.Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa

2.Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, że w państwie możliwe jest istnienie wielu partii i innych organizacji politycznych, które są niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą rywalizować o poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne będą tworzyć opozycję lub zabiegać o wpływ na politykę państwa.

3.Zasada podziału władz - władza państwowa dzieli się na ustawodawczą (odpowiedzialną za stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą(rozstrzygająca spory na podstawie obowiązujących norm prawnych).

4.Zasada państwa prawa - Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzami, władzą i jednostkami jako podmiotami prawa i między jednostkami. W takim państwie zagwarantowana jest równość obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo. Prawa jednych ograniczone są prawami drugich. Prawem związane jest społeczeństwo i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada większości.

5.Konstytucjonalizm i praworządność - Konstytucjonalizm współcześnie rozumiany jest jako ustrój oparty na konstytucji, a także jako określenie sprawowania władzy zgodnie z ustawą zasadniczą. Jest on również związany z praworządnością, czyli rządzeniem zgodnie z obowiązującym prawem.

6. Zasada przedstawicielstwa (reprezentacji) - władza pośrednia, przedstawiciele są wybierani w cyklicznych, wolnych i tajnych wyborach. Lud nie sprawuje swojej władzy bezpośrednio, a wybiera do jej sprawowania swoich przedstawicieli przed nim odpowiedzialnych.

7.Zasada ograniczonych rządów większości lub Rządy większości z poszanowaniem praw mniejszości - rządy większości z zastrzeżeniem, że żadna mniejszość nie może być represjonowana.

Państwo autorytarne – to państwo, w którym nie ma warunków do działania społeczeństwa obywatelskiego i idei samorządności. Udział obywateli w życiu politycznym podlega stałej kontroli i sprowadza się do pewnych rytualnych zachowań i przyzwyczajeń, nie wynika z wewnętrznych przekonań, nie jest odzwierciedleniem poglądów politycznych czy społecznych. Organizacja państwa opiera się na silnej władzy wykonawczej w rękach jednostki obdarzonej dużym autorytetem i na rozwiniętym aparacie przymusu(wojsko, policja). Organy przedstawicielskie odgrywają w rzeczywistości drugorzędną rolę. Do państw autorytarnych zaliczyć można na przykład Argentynę.

Państwo totalitarne - system rządów dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb wobec przeciwników politycznych, akcji monopolowych i masowej monopartii. Termin został utworzony przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile. Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec- rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem, Korea Północna.

Bibliografia

1. Zieliński Eugeniusz „Nauka o państwie i polityce” Warszawa, 1999

2. Lamentowicz Wojciech „Państwo współczesne” Warszawa 1993

3. Wieczorek Piotr „Wstęp do nauki i państwie” Warszawa 1995

4. Langer Tomasz „Typ i forma państwa socjalistycznego” Poznań 1977

5. Ryszka Franciszek „Nauka o polityce” Warszawa 1984

6. Kowalski, Lamentowicz, Winczorek „Teorie państwa i prawa” Warszawa 1981

7. Chmaj M. , Żmigrodzki M. „Wprowadzenie do teorii polityki” Lublin 1996

8. Szczaniecki Michał „Powszechna historia państwa i prawa” Warszawa 1991

9. Jellinek G. , „Ogólna nauka o państwie” Warszawa 1924

10. Arystoteles „Polityka” Warszawa 1964

---