Hormony tarczycy kontrolują funkcje organizmu, takie jak:

• tempo metabolizmu

• tętno

• temperatura ciała

• wzrost i rozwój

Mają też wpływ na:

• masę ciała

• sprawność umysłową

• cykl miesiączkowy

• płodność

Do tworzenia hormonów w tarczycy niezbędny jest jod, dostarczany do organizmu głównie z pokarmami

Wole:

Jeśli tarczyca nie otrzymuje wystarczającej ilości jodu, zaburzone zostaje jej wytwarzanie hormonów. Wtedy zaczyna ona zwiększać swoje rozmiary, bo zrekompensować te niedobory. Powiększanie się tarczycy, widoczne nawet z zewnątrz określa się mianem wola. Do jego powstania dochodzi, kiedy zwiększa się liczba i objętość tyreocytów w tarczycy.

• 2-3x częściej u kobiet

• jego powstawaniu sprzyja niedobór jodu w organizmie

• sprzyjają jego powstawaniu też:

• substancje wolotwórcze w pokarmach (węglowodory aromatyczne i alifatyczne, związki siarki, fenole)

• efekty syntezy hormonów T4 i T3 (wrodzone)

• leki

• procesy immunologiczne

Wole fizjologiczne:

Możemy wyróżnić także wole fizjologiczne, które powstają w stanach, kiedy organizm zwiększa swoje zapotrzebowanie na jod, a są to:

• ciąża

• pokwitanie

• menopauza

Wole – objawy kliniczne:

~ wole miąższowe i guzowate – zazwyczaj bez objawów klinicznych

~ w przypadku dużego wola:

• ucisk na narządy sąsiednie

• duszność

• stridor

• zaburzenia połykania

Wole – 3 stopnie:

Stopień 0 – brak wola

Stopień I – wole niewidoczne przy zwykłym ułożeniu głowy, jednak wyczuwalne palpacyjnie; zalicza się tutaj także wszystkie zmiany guzowate (nawet jeśli nie są przyczyną powiększenia tarczycy)

Stopień II – wole widoczne przy normalnym ułożeniu głowy

Wole – diagnostyka:

Podstawą rozpoznania jest wyczucie powiększenia tarczycy w badaniu przedmiotowym.

Do weryfikacji potrzebne są badania dodatkowe:

• USG tarczycy – prawidłowe objętości tarczycy: dla kobiet 18ml, dla mężczyzn 25ml

• ocena czynnościowa tarczycy – oznaczenie stężenia TSH, wolnej trójjodotyroniny (fT3) i wolnej tyroksyny (fT4). W przypadku ciężkiego niedoboru jodu: zmniejszone stężenie fT4, zwiększone TSH i prawidłowe lub zwiększone fT3

• scyntygrafia tarczycy, biopsja cienkoigłowa i zdjęcia klatki piersiowej i szyi celowane na tarczycę – wykonuje się w podejrzeniu procesu zapalnego, złośliwego, ucisku na tchawicę lub guza autonomicznego.

Wole tarczycy – różnicowanie:

• rozrosty nowotworowe (rak oskrzela)

• chłoniak

• zmiany zapalne w obrębie gardła i szyi

Wole – leczenie:

• leczenie farmakologiczne preparatami jodu

• leczenie farmakologiczne preparatami tyroksyny

• łączne leczenie farmakologiczne preparatami tyroksyny lub jodu

• podawanie przez 2 lata jodu w większych ilościach niż dobowe zapotrzebowanie (potem podawanie w ilościach zapotrzebowania dobowego)

• leczenie hormonami tarczycy – w celu zmniejszenia czynnika wzrostowego, czyli TSH

• leczenie chirurgiczne – tylko w przypadkach dużego wola, uciskającego przełyk, tchawicę i inne narządy sąsiednie

• leczenie jodem radioaktywnym – w przypadkach nieoperacyjnych (duże wole u ludzi starszych, nawrót wola zamostkowego po zabiegu strumektomii)

Wole – profilaktyka:

• Prowadzi się profilaktykę jodową.

• W Polsce – jodowanie soli kuchennej (dodawanie 30mg jodku potasu na 1 kg soli).

• Kobietom w ciąży i w okresie laktacji zaleca się przyjmowanie preparatów jodu w postaci tabletek.

Wole – rokowanie:

• Zachowawcze metody leczenia wola są skuteczne, szczególnie u osób młodych.

• Leczenie radykalne (chirurgiczne lub jodem radioaktywnym) związane jest z licznymi powikłaniami.

Nadczynność tarczycy

Jest zespołem objawów klinicznych oraz danych laboratoryjnych charakteryzującym się m.in.

• uczuciem gorąca,

• drżeniem rąk,

• kołataniem serca,

• chudnięciem,

• nadmierna potliwością,

• miastenią,

• bezsennością.

• W badaniach laboratoryjnych nadczynność tarczycy charakteryzuje się zwiększonym stężeniem wolnych hormonów tarczycy i zwykle obniżonym lub całkowicie zahamowanym wydzielaniem TSH

Nadczynność tarczycy – przyczyny:

• Choroba Gravesa-Basedowa;

• Wole jednoguzkowe (choroba Gsetscha) lub wieloguzkowe (choroba Plummera) nadczynne;

• Wstępna faza podostrego zapalenia tarczycy;

• Faza nadczynności tarczycy w przebiegu zapalenia tarczycy typu Hashimoto;

• Tyreotoksykoza w wyniku stosowania nadmiernych dawek hormonów tarczycy;

• Nadczynność tarczycy we wczesnych okresach ciąży

Przyczyny rzadsze:

• Wole jajnikowe;

• Zaśniad groniasty;

• Rak tarczycy;

• Guzy przysadki mózgowej wydzielającej tyreotropinę (w tym przypadku poziom TSH jest podwyższony);

Nadczynność tarczycy – objawy:

Skóra:

• uczucie stałego gorąca;

• skóra ciepła, wilgotna, często przekrwiona;  

• tkanka podskórna przy dłuższej nadczynności jest ścieńczała;

• chorym wypadają włosy;

• paznokcie są łamliwe;

• hiperpigmentacja;

• bielactwo – przy autoimmunologicznym podłożu nadczynności tarczycy;

Układ krążenia: 

• Zespół tarczycowo – sercowy;

• Nadkomorowe zaburzenia rytmu – często migotanie przedsionków;

• Niewydolność serca;

• Niewydolność wieńcowa;

• Nadciśnienie tętnicze;

Szmer skurczowy nad sercem jest wyrazem klinicznym krążenia hiperkinetycznego.

Układ pokarmowy: 

• Wzmożone łaknienie;

• Wzmożone pragnienie;

• Zwiększona liczba oddawanych stolców;

• Biegunki.

Układ nerwowy i narząd ruchu 

• Zaburzenia neuropsychiatryczne;

• Drażliwość;

• Niepokój;

• Nerwowość;

• Zaburzenia emocjonalne;

• Zaburzenia snu;

• Drobnofaliste drżenia rąk;

• Wzmożenie odruchów ścięgnistych;

• Osłabienie siły mięśniowej;

• Zmniejszenie masy mięśniowej.

Metabolizm: 

• Zaburzenie metabolizmu węglowodanów;

• Obniżenie poziomu lipidów we krwi;

• Zwiększony obrót kostny:

• Osteoporoza;

• Hiperkalcemia;

• Zaburzenia miesiączkowania – rzadko

Nadczynność tarczycy – leczenie:

• leczenie wspomagające

• edukacja chorego – należy uprzedzić chorego o ubocznych skutkach stosowanych leków, a zwłaszcza polecić mu odstawienie leków w razie pojawienia się wysypki i bólu gardła.

• leczenie swoiste

• leczenie farmakologiczne:

  • karbimazol (dawka początkowa 40 – 60 mg/dz.)

  • propyltiouracyl (dawka początkowa 200 – 600 mg/dz.)

  • propranolol (dawka początkowa 20 –160 mg/dz.) 

• leczenie chirurgiczne – w przypadku dużego wola i niepowodzeń leczenia zachowawczego (nawroty).

• leczenie jodem radioaktywnym ¹³¹I - wskazania różne: zazwyczaj przy nawrotach. Niektórzy stosują leczenie tylko u kobiet > 40 r.ż

Niedoczynność tarczycy:

Jest zespołem klinicznym spowodowanym niedoborem hormonów tarczycy. Dotyczy wszystkich narządów i układów.

 

Najbardziej typowe objawy:

• Spowolnienie funkcji psychicznych i motorycznych;

• Senność;

• Suchość skóry;

• Obrzęki tkanki podskórnej;

• Nadmierna masa ciała.

Niedoczynność tarczycy występująca u dzieci prowadzi do trwałego upośledzenia ich psychicznego i fizycznego rozwoju

Przyczyny niedoczynności tarczycy:

pierwotna – wynikająca ze zniszczenia lub uszkodzenia gruczołu tarczowego;

• w wyniku zapalenia Hashimoto, rzadziej innych zapaleń tarczycy;

• niedoboru jodu;

• w wyniku uszkodzenia tarczycy po leczeniu;

• radykalnej operacji;

• napromieniowania zewnętrznego;

• leczenia farmakologicznego ( głównie tyreostatykami, solami litu, interferonem-alfa, środkami zawierającymi farmakologiczne dawki jodu);

• genetycznie uwarunkowanych zaburzeń syntezy hormonów tarczycy i tyreoglobuliny;

• obwodowej niewrażliwości na hormony tarczycy;

• zniszczenia tarczycy poprzez uogólniony proces spichrzeniowy lub nowotworowy;

wtórna – wynikająca z uszkodzenia podwzgórza (rzadziej) lub przysadki mózgowej (najczęściej). Często występuje po operacjach neurochirurgicznych

wrodzona - jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ brak hormonów tarczycy w okresie noworodkowym i niemowlęcym prowadzi do trwałego upośledzenia rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, może doprowadzić do zaburzeń wzrostu oraz głębokiego niedorozwoju umysłowego

Niedoczynność tarczycy – objawy:

skóra:

• skóra sucha,

• łuszcząca się,

• o zmniejszonej elastyczności;

• chłodna;

• o żółtawym kolorze;

• maskowaty wygląd z powodu obrzęków szczególnie na twarzy;

• owłosienie przerzedzone.

układ krążenia:

• zmniejszona tolerancja wysiłku;

• niewydolność serca;

• objawy choroby wieńcowej;

• nadciśnienie tętnicze, szczególnie rozkurczowe.

układ pokarmowy:

• zaparcia;

• dolegliwości związane z często występującą kamicą żółciową

układ nerwowy: 

• pogorszenie sprawności intelektualnej i zdolności koncentrowania uwagi;

• senność;

• hipopatia;

• apatia;

• psychozy;

• depresje;

• objawy polineuropatii;

• najczęstszym objawem mononeuropatii jest zespół cieśni nadgarstka.

metabolizm, układ rozrodczy, gruczoły dokrewne:

• niedokrwistość;

• współistnienie innych schorzeń autoimmunologicznych;

• zaburzenia miesiączkowania;

• cykle an owulacyjne prowadzące do bezpłodności

Niedoczynność tarczycy – leczenie:

• doustne podawanie preparatu hormonów tarczycy.

• leczenie swoiste

• leczenie farmakologiczne tyroksyna 100-200 μ/dz

Nowotwory tarczycy:

• rak brodawkowaty tarczycy pojawia się u ludzi w ok.. 40. r.ż., natomiast tak pęcherzykowy u ludzi powyżej 40. r.ż.

• częściej u kobiet

• rak brodawkowaty występuje częściej w obszarach ze zwiększoną podażą jodu, rak pęcherzykowy na obszarach ze zmniejszoną jego podażą

• czynnikiem rozwoju raka brodawkowego jest zewnętrzne napromienianie szyi i głowy, natomiast raka pęcherzykowego – niedobór jodu

Nowotwory tarczycy – objawy:

• pojedynczy guzek w jednym z płatów tarczycy lub w cieśnie

• guzek najczęściej zauważa się przy przeglądaniu w lustrze lub przy myciu

• agresywny rozwój raka może powodować wzrost gruczołu tarczowego z towarzyszącymi zmianami głosu i trudnościami w przełykaniu

Nowotwory tarczycy – leczenie:

• zabieg chirurgiczny

• leczenie jodem radioaktywnym

• radioterapia