1. Źródła i przejawy kryzysu w funkcjonowaniu współczesnej rodziny.

Czynnikami ryzyka występującymi w nieprawidłowym, chronicznym przebiegu kryzysu w rodzinie są przykładowo: bezrobocie, przewlekła choroba jednego z członków, śmierć (nagła, tragiczna), zagrożenia bytu materialnego rodziny, brak mieszkania (mieszkanie kątem), zerowa lub słaba wieź małżeńska rodziców, słabe lub usztywnione relacje międzypokoleniowe, sprzeczność dążeń i potrzeb członków rodziny, konflikty rodzicielskie na tle pełnionych ról i stylu życia, brak wspólnych zadań w rodzinie, zanik tolerancji, niechęć do ustępstw i inne przeżycia o charakterze traumatycznym (np. przemoc fizyczna, maltretowanie seksualne). W ostatnim czasie mamy do czynienia z szerokimi przeżyciami osób i ich rodzin czy grup rodzin, dotkniętych skutkami nieprzewidzialnych katastrof, klęsk żywiołowych, wojen domowych itd. Skutki przeżyć o charakterze traumatycznym w sposób wyraźny odciskają piętno na życiu jednostek i ich najbliższych.

Kryzysy rodzinne rozwijają, się i są rozwiązywane w jakimś okresie, więc rodziny rzadko mają do czynienia z pojedynczym czynnikiem obciążającym. Jeżeli stresy są przewlekłe (np. opieka nad przewlekle chorym) lub są następstwem poważnych stresów (np. śmierć, katastrofa), dochodzi do szczególnego przeciążenia rodziny (finansowego, psychicznego).

Zdolności regeneracyjne rodziny (czyli umiejętność szybkiego powrotu do równowagi każdego z członków rodziny i systemu całości) zależą od fazy cyklu życiowego rodziny, a także od jednoczesnego nagromadzenia wielu trudnych sytuacji i napięć. Stąd też po okresie apatii po rozwodzie, wzajemnego obwiniania, konieczna jest zmiana myślenia i działania na pozytywne. Tym bardziej, że w każdej tkwią źródła odporności rodziny, umiejętności i zasoby poradzenia sobie z kryzysem.

Umiejętności i zasoby rodziny wzmacniają jej ciągłość i stabilność w obliczu rozmaitych zmian i przeciwności. Pozwalają na przeciwstawienie się kryzysom i dają możliwość przystosowania się.

Zasoby i możliwości rodziny są potencjałem, którym rodzina dysponuje w momencie radzenia z sytuacją kryzysową. W rodzinie są trzy potencjalne źródła zasobów: jej pojedynczy członkowie, rodzina jako całość oraz społeczność, w jakiej żyje.

Zasoby mogą być namacalne, jak na przykład pieniądze, lub bardziej abstrakcyjne, jak poczucie własnej wartości czy wsparcie psychiczne lub duchowe.

Zasoby osobiste członków rodziny, które mogą być użyteczne w opanowaniu kryzysu, to: inteligencja, która wzbogaca świadomość i pojmowanie wymagań; wiedza i umiejętności; cechy osobowości, na przykład poczucie humoru; stan zdrowia fizycznego; poczucie kontroli nad własnym życiem; poczucie własnej wartości, empatia. Najbardziej istotne są: poczucie wartości i poczucie kontroli.

Typologia rodzin pozwala określić te szczególne właściwości rodziny, które ułatwiają jej radzenie sobie z sytuacją kryzysową. Można wyróżnić trzy typy rodzin: typ regeneracyjny, sprężysty i rytmiczny.

Typologia rodzin regeneracyjnych- W modelu regeneracyjnym wyróżnić można cztery typy systemów rodzinnych:

1. Rodziny regeneracyjne

2. Rodziny podatne

3 Rodziny bezpieczne

4. Rodziny trwałe

Typologia rodzin sprężystych

1. Rodziny kruche

2. Rodziny związane

3. Rodziny giętkie

4. Rodziny sprężyste

Typologia rodzin rytmicznych

l. Rodziny bezwzorcowe

2. Rodziny rytmiczne

3. Rodziny ustrukturowane

4. Rodziny intencjonalne

2 Rodzina jej rola i wpływ na rozwój i kształtowanie postaw dziecka.

Na początku drogi rozwoju każdego człowieka stoi dom rodzinny. To pierwsze i najważniejsze środowisko rodzinne odgrywa rolę w rozwoju osobowości dziecka i jego postaw, jest prognozą nadziei na dobry los. Wszystkie inne, pozarodzinne środowiska pojawiają się później, ponadto gdy dziecko do nich trafia, ma już ukształtowane zręby osobowości w tym pierwotnym, rodzinnym środowisku, w którym emocje i uczucia stanowią wzmocnienie.

W wielu rodzinach ma miejsce niekorzystna sytuacja opiekuńczo-wychowawcza nieletnich, polegająca na braku systematycznej kontroli nad nimi, tolerowaniu późnych, nieuzasadnionych powrotów do domu, popełnianie drobnych wykroczeń i aktów niesubordynacji, niekonsekwencja w działaniach wychowawczych czy stawianie nadmiernych bądź minimalnych wymagań dzieciom. Nie bez znaczenia pozostaje wzorzec rodziców bądź opiekunów. Nie rzadko oni sami są negatywnym przykładem, przez co nieletni często nabiera nawyków sprzecznych z ogólno przyjętymi normami.

Pogarszająca się sytuacja w oświacie, upadek autorytetu szkoły jako placówki wychowawczej wspomagającej w procesie wychowania młodzieży, brak moralnych autorytetów, brak możliwości w kierunku doskonalenia, brak rozwoju zainteresowań i umiejętności oraz brak motywacji do systematycznej i lepszej nauki, powoduje stawianie pytań o sens całokształtu perspektyw życiowych. W takiej sytuacji nauczyciele i wychowawcy spotykają się z narastającą agresją, frustracją i brakiem szacunku.

Młodzież wkraczająca w trudny okres dojrzewania niejednokrotnie pozostawiona jest sama sobie, gdyż w wielu przypadkach nieletni nie mają z kim porozmawiać na różne tematy. Brak ciepła, miłości i odpowiedzialności rodzicielskiej powoduje, że młodzi ludzie szukają rozwiązań swoich problemów metodą prób i błędów. Wkraczając w świat dorosłych bardzo szybko nabierają wzorców na ogół negatywnych, nie akceptowanych społecznie. Czasami jest za późno, by wyeliminować z zachowania nieletniego nabyte negatywne przyzwyczajenia.

W wychowaniu rodzinnym, zamierzonym i niezamierzonym, następuje również przekazywanie wartości i kształtowanie postaw dziecka wobec życia. Tak więc rodzina poprzez kształtowanie osobowości i systemu wartości dziecka w znacznym stopniu decyduje o jego dążeniach życiowych, preferowanych wzorach sukcesu życiowego.

Według Z. Putkiewicza trudności wychowawcze to wszelkiego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne utrudniające prawidłowe zachowanie się dziecka. Doprowadzaj ą one do zaburzeń niezgodnych z obowiązującymi normami współżycia społecznego i do zaburzeń poprawnych układów w stosunkach społecznych. Można je podzielić na dwie kategorie: indywidualne - związane z zaburzeniami powstałymi we wczesnej ontogenezie i ogólnym rozwojem jednostki i środowiskowe - związane z funkcjonowaniem rodziny i szkoły.

Trudności wychowania zawsze mają konkretną przyczynę, o czym powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele. Rodzina jest podstawową komórką społeczeństwa i na niej spoczywa obowiązek wychowania dziecka. Gdyby rodzice więcej czasu poświęcali swoim pociechom, a nie obarczali odpowiedzialnością za trud wychowania szkołę -nie byłoby tylu niepożądanych zachowań dzieci.

Budowanie własnej tożsamości przez dziecko w tym okresie jest bardzo trudne. Młodzi ludzie przez cały czas stają przed koniecznością dokonywania różnych wyborów, podejmowania określonych decyzji, których sens nie zawsze jest dla nich jasny i oczywisty. Dlatego też miotają nimi sprzeczne uczucia, emocje i myśli. Szukają własnego miejsca w rodzinie, w szkole i w społeczeństwie oraz własnego systemu wartości.

W kontaktach z rodzicami dzieci marzą o akceptacji w wielu sprawach, docenianiu ich osiągnięć, zaufaniu im, tolerancji dla ich zainteresowań. W rodzinie dziecko szuka oparcia i motywacji do działań, pragnie być kochane i chce być partnerem w rozmowach. Nie chce być przedmiotem, lecz podmiotem. Prawidłowe funkcjonowanie rodziny może zapobiec w dużym stopniu trudnościom wychowawczym.

Często zagubiona w świecie dorosłych, zakompleksiona i zamknięta w sobie. Młodzi ludzie generalnie mają bardzo duże problemy z komunikacją, porozumiewaniem się zarówno z rówieśnikami, jak i z rodzicami oraz nauczycielami. Trudności te wynikają z faktu, że prawie nikt tak naprawdę z nimi nie rozmawia i nie potrafi ich wysłuchać, pomóc w rozwiązaniu problemów.

Rodzina i szkoła nie mogą funkcjonować niezależnie od siebie w procesie wychowania. Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy z konieczności współpracy ze szkołą. Bardzo często się zdarza, że dom i szkoła nie znają się wzajemnie, nie rozumieją potrzeby i konieczności zbliżenia się do siebie. Skutki wzajemnej izolacji tych dwóch środowisk prowadzą do zaniedbań wychowawczych, z reguły dla dziecka szkodliwych. Rodzina i szkoła mogłyby uniknąć wielu trudnych sytuacji, gdyby było między nimi współdziałanie nastawione na poznanie zachowań dziecka w obydwu środowiskach. Gdy rodzina i nauczyciele znają warunki jego życia, problemy kolegów - wówczas oddziaływanie wychowawcze jest łatwiejsze.

W wyniku wieloletnich spostrzeżeń i przemyśleń oraz na podstawie doświadczeń rodzinnych i pedagogicznych sformułowano następujące wnioski i sugestie pomocne w zapobieganiu trudnościom wychowawczym: Rodzice - realizują swoje powinności macierzyńskie i ojcowskie przez:

• stworzenie dobrej i ciepłej atmosfery rodzinnej,

• okazywanie pozytywnych uczuć; dziecko musi być kochane przez rodziców,

• stosowanie właściwych metod wychowawczych,

• ocenianie osiągnięć dziecka i pozytywne motywowanie do dalszej pracy,

• interesowanie się nauką dziecka i utrzymywanie kontaktu ze szkołą,

• stworzenie odpowiednich warunków do nauki i wypoczynku,

• poznanie środowiska rówieśniczego, w którym przebywa dziecko nie tylko na terenie szkoły, ale także poza nią,

• rozmawianie z dzieckiem na interesujące tematy; pomoc w rozwiązy¬waniu napotykanych trudności,

• partnerstwo w rozmowach,

• tolerancję dla zainteresowań dziecka.

A jaka jest we współczesnym świecie rodzina, na której spoczywa główny ciężar wychowania i kształtowania postaw? Przede wszystkim jest dysfunkcyjna. Źródła tej dysfunkcyjności są różnorodne. Należą do nich: bezrobocie, alkoholizm, pracoholizm, rozwody, samotni rodzice wychowujący dzieci, niekiedy rodziny powtórne. Młodzi, niedoświadczeni rodzice często są egocentryczni, obarczają dzieci własnymi frustracjami. Bardzo liberalni rodzice pozostawiają dzieciom zupełną swobodę, inni przeciwnie - wychowują, stosując agresję i przemoc.

3.Układ ról i pozycji społecznych w rodzinie. Więzi społeczne w rodzinie.

Rodzina jest pierwszym naturalnym środowiskiem wychowawczym dziecka, integralnie zaspokajającym jego potrzeby biologiczne i psychospołeczne.

Środowisko rodzinne wprowadza dziecko w świat wartości kulturalnych i społecznych, ukazuje mu różnorodne cele oraz uczy je sposobów, za pomocą których te cele można osiągnąć. Mała liczba osób w środowisku rodzinnym sprawia, że stosunki między jej członkami są nasycone emocjonalnie, tworzy się specyficzna atmosfera życia rodzinnego. Zachowania członków rodziny, szczególnie dzieci, oparte są na naśladownictwie   i przyjmowaniu wzorów od rodziców i rodzeństwa, kształtuje się wieź rodzinna, umacniana miłością rodzicielską.

Środowisko rodzinne spełnia ważne funkcje wychowawcze, z którymi wiążą się następujące zadania:

•troska o prawidłowy rozwój fizyczny dziecka, jego sprawność i zdrowie,

•troska o rozwój intelektualny (umysłowy),

•zaspokajanie potrzeb emocjonalnych (uczuciowych) dziecka, przy równoczesnym wzbogacaniu jego życia uczuciowego, rozwijaniu w nim dyspozycji pozytywnych i przełamywaniu dyspozycji negatywnych

•wdrażanie w kulturę własnego społeczeństwa, grupy społecznej, z którą jest się najściślej związanym, w kulturę ogólnoludzką,

•rozbudzanie zainteresowań i potrzeb kulturowych,

•wpajanie społecznie akceptowanych zasad i norm moralnych (stanowią one trzon moralnej postawy jednostki),

•uspołecznienie dziecka przez kształtowanie postawy otwartej na problemy otaczającego świata, •przygotowanie do samodzielnego życia,

•uczenie organizowania własnego życia zgodnie z potrzebami i warunkami, jakie stwarza rzeczywistość społeczna,

•uodparnianie na napotykane trudności i niepowodzenia, hartowanie charakteru i silnej woli,

•rozbudzanie u dziecka poczucia godności osobistej oraz poczucia godności narodowej,

•rozwijanie dyspozycji do doskonalenia siebie, nie popełnianie tych samych błędów,

•kształtowanie ambicji i aspiracji, na poziomie własnych, potencjalnych możliwości, często niedocenianych i nie wykorzystywanych, bez równoczesnego popadania w kompleksy lub, co jest jeszcze gorsze, samouwielbienie, zarozumiałość, tzw. bufonadę, lekceważenie czy wywyższanie się ponad innych ludzi,

•uczenie umiaru i skromności,

•uczenie tolerancji dla wszelkiej odmienności poglądów

• rozwijanie uczuć patriotycznych, szacunku dla tradycji narodowych,

Zadania wychowawcze współczesnej rodziny są znacznie trudniejsze, niż rodziny tradycyjnej. Rodzina współczesna jako środowisko wychowawcze, choć ulega znacznej ewolucji, nie zawsze jednak nadąża za dokonującymi się zmianami społeczno-ekonomicznymi i ideologicznymi przebiegającymi tak gwałtownie w naszym kraju. Dlatego w niektórych rodzinach można coraz częściej zauważyć trudności i zaburzenia funkcji wychowawczych.

Spośród wielu czynników środowiskowych, pierwszy i podstawowy wpływ na rozwój osobowości dziecka wywiera jego środowisko rodzinne, a przede wszystkim rodzice. Rodzina jest bowiem miejscem, gdzie dziecko doświadcza swych pierwszych kontaktów z otoczeniem, a rodzice są wzorem, z którym dzieci się identyfikują.

Zachowanie dziecka uwarunkowane jest różnymi czynnikami związanymi z temperamentem, osobowością i środowiskiem dorastania. Ogólny układ ról i pozycji dzieci w rodzinie wpływa w pewien sposób na ich stosunek do rodziców, rodzeństwa, na spoistość rodziny i wzajemne odniesienia. Wpływ rodziców na formowanie się ról poszczególnych dzieci jest związany z procesem wychowania, kiedy widzą oni dziecko i oceniają je w określony sposób, interpretują jego charakter i zachowanie.

Wyróżnia trzy najważniejsze typy ról i pozycji dziecka w rodzinie:

1. Rola dziecka odrzuconego.

2. Rola dziecka jedynego.

3. Rola dziecka dorastającego.

Dziecko odrzucone – ma niezaspokajane takie potrzeby jak: przynależności, bezpieczeństwa, akceptacji, życzliwości. Wywołuje to zaburzenia w funkcjonowaniu ważnych potrzeb psychicznych dziecka. Dziecko nie może zbyt długo znosić sytuację frustracji. Formują się u niego mechanizmy wewnętrzne i zachowania, które redukują zagrożenia i przywracają stan względnej równowagi wewnętrznej.

Dziecko jedyne – ma rodziców nadmiernie opiekuńczych. Układem odniesienia są dla dziecka rodzice, dlatego też podciągając się do ich poziomu staje się przedwcześnie dojrzałe i zbyt poważne. Silna zależność od dorosłych oraz luźne i rzadkie kontakty z rówieśnikami mogą opóźniać jego rozwój społeczny. Samoocena jedynaka funkcjonuje w układzie odniesienia osób starszych. Często jest ona ujemna na tle wymagań rodziców i może wywołać poczucie zagrożenia. Dziecko jedyne przejawia silniejsze postawy lękowe niż dzieci z rodzin wielodzietnych, posiadających rodzeństwo.

Dziecko dorastające – okresem kryzysowym dla dziecka jest okres dojrzewania. Młodzi ludzie są w ciągłym konflikcie pomiędzy tym, czego pragną a tym, czego oczekuje od nich społeczeństwo. Młodociany nie jest już dzieckiem, ale i nie jest jeszcze dorosłym. Manifestuje więc swoją dorosłość ubiorem, zachowaniem, paleniem papierosów czy piciem alkoholu. Mądrzy rodzice muszą liczyć się z jego nową rolą społeczną i potrzebami, chcąc uniknąć rozminięcia się z dzieckiem. Wiedzą, że należy zostawić młodzieży pewną swobodę, organizują mu ciekawie wolny czas. Można to jednak osiągnąć wtedy, gdy z dorastającym łączy rodziców więź emocjonalna i wspólny język (Zaborowski).

Typy rodziny, ze względu na układ ról poszczególnych członków rodziny

1.Rodzina typu pozycjonalnego:

•w tzw. pozycjonalnym układzie ról przestrzega się w rodzinie ściśle zasad wypływających ze statusu formalnego jej członków, z pozycji, jaką zajmują (pozycja matki, ojca, babci, dziadka, pozycja dzieci ze względu na kolejność urodzin i płeć). Istnieje wyraźny podział ról. Jest stosunkowo silna hierarchia ról, praw, obowiązków zakresu odpowiedzialności z nią związanej. Rozwój dziecka w tego typu rodzinie jest ograniczony wskutek konieczności dostosowania się do wymagań i reguł roli wynikającej z jego formalnego statusu rodzinnego. System komunikacji w rodzinie tego typu jest „zamknięty”, co wiąże się ze swoistymi cechami kodu ograniczonego, jakim posługują się jej członkowie. Najważniejsze z tych cech to:

a)zależność mowy od kontekstu, czyli ścisłe powiązanie wypowiedzi z konkretną sytuacją i jej specyficznymi składnikami,

b)wyrażanie znaczeń implicite, tj. w sposób zrozumiały przez inne osoby na tle wspólnych przeżyć i doświadczeń.

2.Rodzina, skierowana na osobowość:

•rodzina, w której układ ról uwzględnia osobowość jej członków, nie posiada podziału ról. Pozycja i rola społeczna dziecka nie zostaje przypisana formalnie, lecz nabywa je ono w sposób spontaniczny. Podejmowanie decyzji zależy od indywidualnych cech psychicznych członka rodziny.

WIĘŹ SPOŁECZNA zorganizowany system stosunków, instytucji i ośrodków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju

WIĘŹ RODZINNA jest wypadkową wewnętrznych i zewnętrznych sił istniejących w grupie rodzinnej i działających na jej członków. Siły te wynikają ze związku małżeńskiego ze świadomości związków genetycznych , przeżyć emocjonalnych ,stosunków zależności, współistnienia, postaw wobec uwarunkowań społecznych, kulturowych i gospodarczych, w których żyje dana rodzina z czynników prawnych ,religijnych i obyczajowych.

Dyczewski wyróżnia trzy rodzaje więzi:

1.strukturalno-przedmiotową- stanowi stosunki i kontakty między członkami między pokoleniami i w ramach pokoleń, które powstają ze względu na pełnione przez poszczególne osoby i pokolenia role i zadania. Ich treść koncertuje się wokół wychowania, dzieci, rodziców

2.więź osobową w rodzinie stanowią stosunki ,kontakty miedzy osobami i pokoleniami oparte na sferze poznawczej ,,a przede wszystkim emocjonalno-wolicjonalnej. Ich treścią są myśli,uczucia ,pragnienia ,aspiracje

3.więź kulturową stanowią stosunki miedzy osobami w rodzinie których treścia są postawy zgodności lub niezgodności wobec tych samych wartości, norm , wzorów zachowań

Tyszka wyróżnia 6 rodzajów więzi rodzinnej: ekonomiczną, opiekuńczą,krwi, seksualną, kontrolną, socjalizacyjno-wychowawczą, kulturalną, towarzyska i emocjonalno-ekspresyjną

4. Dziecko w rodzinie funkcjonalnej i dysfunkcyjnej.

Rodzina jest to grupa społeczna, składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi – więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców dzieci względem siebie.

Do głównych funkcji rodziny zalicza się:

1)funkcje prokreacyjne

2)przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie i wychowywanie oraz zapewnienie im odpowiedniego pionu moralnego i startu życiowego

3)prowadzenie gospodarstwa domowego, zaspokającego potrzeby członków rodziny

4)sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi.

W najbardziej popularnej klasyfikacji grup rodzinnych wyróżnia się:

•rodzinę dwupokoleniową zwaną też rodziną nuklearną, składającą się tylko z rodziców dzieci

•rodzinę wielopokoleniową zwaną też rodziną wielką, w której są dziadkowie oraz bliżsi lub dalsi krewni

•rodzinę rozszerzoną, gdzie tworzy ją kilka niewielkich gospodarstw, zespolonych więzią rodzinną i utrzymujących bliskie kontakty ze sobą.

Rodzina jest to środowisko wychowawcze, które ma znaczący wpływ na strukturę osobowości dziecka. Członkowie rodziny oczekują oparcia, bezpieczeństwa, zaspokojenia potrzeb emocjonalnych i dobrego bytu. W momencie, kiedy rodzina nie wywiązuje się ze swoich zadań – nie spełnia dobrze swoich funkcji wobec społeczeństwa i nie zaspokaja potrzeb swych członków pojawia się problem dysfunkcjalności rodziny.

Rodzina dysfunkcyjna jest to taka rodzina, która nie spełnia swych zadań względem dzieci. Takie rodziny pozostają w opozycji do właściwości rodziny zdrowej. W takiej rodzinie na pierwszym planie zaspakajane są potrzeby rodziców a nie dzieci. Zaburzona jest również więź emocjonalna między członkami rodziny - są osoby ważniejsze, którym pozostali członkowie rodziny muszą się podporządkować. Atmosfera w rodzinie jest pełna napięcia, zasady są narzucane, często bez uzasadnienia, błędy niewybaczalne, ale wspominane. Nie można wyrażać wszystkich swoich uczuć, myśli, pragnień.

wg J. Bradshaw Rodzina dysfunkcjonalna - jest stworzona przez dysfunkcjonalne małżeństwo, takie małżeństwo tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się wzajemnie i żenią się ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie zawsze znajdują inną osobę, która działa na tym samym, albo na większym poziomie dysfunkcji. Tak, więc pierwszą cechą rodziny dysfunkcjonalnej jest to, że jest ona fragmentem wielopokoleniowego procesu. Tkwi ona, a raczej porusza się w swego rodzaju błędnym kole i nie potrafi się z niego wydostać, opierając się włącznie na własnych siłach.

Czynniki powodujące dysfunkcyjność rodziny:

1.Pozbawienie opieki

2.Brak środków materialnych

3.Brak dostatecznej opieki w związku z pracą zawodową rodziców.

4.Zaburzenia funkcjonalne rodziny.

5.Pozbawienie dziecka wzorców osobowych

6.Zaniedbywanie przez rodziców wpajania dziecku podstawowych wartości moralnych

7.Brak wiedzy pedagogicznej i psychologicznej rodziców

8.Koncentrowanie się rodziców przede wszystkim na zapewnienie dziecku materialnego standardu życia

9.Zabieganie rodziców głównie o własne potrzeby

Cechy rodziny dysfunkcyjnej:

*wysoki poziom chronicznego niepokoju,

*zacieranie się granic między rolami,

*ukryte reguły,

*sztywność członków rodziny,

*brak możliwości wyrażania własnych sądów,

*brak respektowania zasad wolności,

*dzieci często przejmują rolę opiekunów rodziców,

*nie rozwiązuje się trudnych sytuacji,

*uczucia są często tłumione,

*potrzeby dzieci nie są respektowane,

*dzieci traktowane są niezgodnie z ich możliwościami rozwojowymi,

*uzależnienia do skrajnych emocji,

*zaburzenia w postaci nałogowych i obsesyjnych zachowań

Sfery zagrożenia rodziny:

1)konflikt ról zawodowo – rodzinnych kobiety – matki,

2)zakłócenia więzi osobistych

3)konflikty wartości indywidualnych i społecznych

4)zwiększone tempo życia i brak wolnego czasu

Na powstawanie dysfunkcyjności rodziny mogą mieć również wadliwe postawy rodziców:

Postawa odtrącająca – dziecko odbierane jest jako ciężar ograniczający swobodę rodziców. Rodzice mają do niego dystans. Stosują surowe kary, nieproporcjonalne do stopnia przewinienia dziecka. Okazują mu wciąż swoje niezadowolenie, krytykują, dokuczają.

Postawa nadmiernie chroniąca – rodzice mają tendencję do utrzymywania z dzieckiem kontaktu stałego i bliskiego. Rodzice z jednej strony na wszystko dziecku pozwalają, z drugiej zaś są w ciągłym lęku o jego zdrowie i bezpieczeństwo. Dziecko pozbawione jest wyświadczania innym jakichkolwiek usług, bywa nadmiernie zależne od swoich rodziców, zarozumiałe i zbyt pewne siebie.

Postawa unikająca – zauważa się obojętność uczuciową rodziców, przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, bywa odczuwane przez nich jako trudne. Kontakt z dzieckiem jest luźny, pozornie dobry i maskowany np. nadmierną swobodą.

Postawa nadmiernie wymagająca – rodzice posiadają wysokie aspiracje w stosunku do dziecka, chcą je ukształtować według idealnego wzorca, nie licząc się z jego możliwościami i zdolnościami.

Postawa niezdecydowana – charakteryzuje się brakiem konsekwencji w postępowaniu z dzieckiem i oddziaływuje na dziecko w zależności od tzw. złych i dobrych dni rodziców. Dziecko spotykając się z taką postawą zatraca orientację, co do obowiązujących zasad i norm postępowania. Czuje się niepewne i zagrożone, czasem może lekceważyć swoich rodziców.

RODZINA FUNKCJONALNA- Akceptacja – przyjmowanie dziecka takim, jakie jest, ufają mu, troszczą się o nie, przejmują się jego sprawami, kochają go i okazują to uczucie. Współdziałanie z dzieckiem – jest to gotowość rodziców do uczestnictwa w życiu dziecka. Dawanie dziecku rozumnej swobody – dziecko w miarę przechodzenia przez nowe fazy rozwoju fizycznie oddala się od rodziców, ale rozbudowuje się więź psychiczna między rodzicami a dzieckiem. Uznanie praw dziecka – rodzice pozwalają mu na odpowiedzialność za swoje zachowanie, kierują dzieckiem poprzez podsuwanie mu sugestii. Dziecko wie, czego oczekują od niego rodzice.

RODZINA DYSFUNKCJONALNA- Brak akceptacji siebie – członkowie takiej rodziny mają często niskie poczucie własnej wartości, poczucie winy. Brak wzajemności – nie wszyscy członkowie wywiązują się ze swoich zadań, obowiązków. Brak otwartej komunikacji – istnieją tematy, które należy pomijać, członkowie rodziny boją się odsłonić swoje słabe strony. Zamknięcie i izolacja od świata zewnętrznego – w rodzinie jest najistotniejszy jakiś problem, który należy ukryć przed otoczeniem.

W momencie, kiedy rodzina nie jest w stanie sama dobrze i samodzielnie radzić sobie w wypełnianiu wszystkich funkcji następuje wówczas wspomaganie rodziny.

Najczęściej interweniuje się w sprawy rodziny, kiedy jest naprawdę źle, rzadziej, gdy pojawiają się pierwsze symptomy. Programy wspomagania rodziny są tradycyjne, oparte na oddziaływaniu poznawczym i działaniowym.

Wspomaganie może być:

•Jednostkowe

•Grupowe

•Zespołowe

Wspomaganie może być jednocześnie:

•Materialne

•Somatyczne

•Psychoemocjonalne

•Kulturowe

Wspomaganie:

•Pośrednie: rodzeństwa, dziadków, wujostwa i dalszych krewnych

•Bezpośrednie (rodzice)

Wspomaganie i interwencje:

•Na terenie szkoły

•Na terenie rodziny

•Na neutralnym gruncie

Wspieranie wypełniania przez rodzinę wszystkich zadań edukacyjnych:

Opiekuńczych – optymalnie stymulując udział dorosłych i starszych dzieci w rozwiązywaniu problemów, problemów, którymi nie radzą sobie młodsze dzieci

Wychowawczych – uspołeczniając

Kształcących – ucząc, dając dobre wzory, motywując do uczenia

Współpraca pedagogów z rodzicami jest jednym z ważnych obszarów wspomagania rodziny, można ją rozpatrywać w trzech aspektach.

Aspekt profilaktyczny i bieżący wynikający z zachowania ciągłości procesu i opieki wychowania, kształcenia dzieci, efektywnego dzielenia zadań w procesie edukacji, zastosowania względnie kontrolowanego wpływu grup rówieśniczych, wsparcia pedagogicznego rodzin.

Aspekt kompensacji nieprawidłowości w edukacji rodzinnej, wynikający z różnych przyczyn.

Aspekt ratowniczy, terapeutyczny, rewalidacyjny, resocjalizacyjny.

Wspomaganie w rodzinie to zadanie bieżące i profilaktyczne, które daje wysoki wskaźnik efektywności, dobrze wpływa na prawidłowy proces rozwoju dziecka. Od osób wspomagających wymaga dobrych kompetencji pedagogicznych, szeroko rozumianego warsztatu, także w wymiarze osobowościowym.

5. Podmiotowość i dialog w wychowaniu rodzinnym.

Podmiotowość oznacza to, że człowiek jest kimś, że ma określoną tożsamość, która go odróżnia od innych, że jego własna działalność zależy w znacznym stopniu od niego samego. To poczucie bycia kimś, posiadanie tożsamości odróżniającej jednostkę od innych. W jej ramach człowiek wierzy, że własna aktywność w znacznym stopniu zależy od niego samego. Aby stać się podmiotem trzeba dokonać świadomych założeń dotyczących samego siebie i wybrać własną drogę rozwoju. Poczucie podmiotowości rozszerza możliwości edukacyjne człowieka i pozwala na rozkwit jego osobowości.

Podmiotowość w wychowaniu sprzyja rozszerzaniu granic możliwości edukacyjnych człowieka oraz pełnemu rozwojowi jego osobowości. Wiedza, którą zdobywa, musi być produktem własnym, wynikiem wysiłku indywidualnego, intencjonalnego. Z wiedzy tej powinna wynikać koncepcja własnego sensownego życia. Każdy człowiek może stać się podmiotem, jednak musi dokonać wielu świadomych założeń, dotyczących samego siebie i ich realizowania, wyboru drogi własnego rozwoju, a nie wegetacji według reguł i prawideł narzuconych z zewnątrz. Rozumienie podmiotowości jest zależne od perspektywy, w jakiej termin ten jest usytuowany. Podmiot w:pedagogice jest wartością autoteliczną, nie instrumentalną; cele zbiorowości służą jednostce - nie na odwrót; poczucie wspólnoty wynika z potrzeb jednostki i nie stanowi narzuconego wyrazu powinności; człowiek jest utożsamiany z jakąś własną, wcześniejszą od kultury i wychowania niezmienną naturą.

Z pojęciem podmiotowości zatem łączą się m.in. takie cechy, jak suwerenność bytowa, świadomość, celowość działania, indywidualna autonomiczność, skłonność do opierania się na własnych przekonaniach i poczuciach moralnych, samodzielność w urzeczywistnianiu wartości, autoteliczność, wolność w łączeniu się ze wspólnotą.

T. Lewowicki twierdzi, że podmiotowość dotyczy kilku płaszczyzn funkcjonowania człowieka. Ma tu na myśli zarówno możliwość kreowania własnego życia, a także posiadanie wpływu na otaczającą nas rzeczywistość, możliwość kształtowania otoczenia materialnego oraz kreatywność w budowaniu stosunków międzyludzkich. Można więc powiedzieć, że podmiotowość ludzka kształtuje się w trzech wzajemnie przenikających się warstwach życia:

w relacjach ze światem materialnym - wówczas podmiot ujawnia się jako opozycja do przedmiotu działań materialnych,

w relacjach społecznych (człowiek - człowiek, jednostka - społeczeństwo) - wówczas podmiotowość realizuje się we współdziałaniu;

w płaszczyźnie subiektywnej - w relacji do samego siebie jako podmiotu.

Lewowicki twierdzi również, że jedynym ze składników osobowości jest świadomość związków z otoczeniem, rozumienie otoczenia i sytuacji w nim powstających oraz umiejętność formułowania zadań, programów własnej działalności, sposobów działania.

W. Okoń, podmiot definiuje że jest to jednostka ludzka mająca poczucie własnej odrębności wobec innych osób i otaczającego ją świata, poznająca ten świat i nań oddziałująca, kierująca własnym postępowaniem i odpowiedzialna za własne decyzje oraz za przestrzeganie norm moralnych i prawnych ustalonych przez społeczeństwo.

Korzeniowski uważa, że podmiotowość polega na tym, że działalność jednostki jest inicjowana i rozwijana przez nią według jej własnych osobistych wartości i standardów. Podmiotowość jest szczególnym rodzajem regulacji stosunków człowieka z otoczeniem. Jej istotą jest to, że to właśnie człowiek reguluje stosunki, a nie jest miejscem, w którym przebiegają procesy regulacyjne. Aby jednostka mogła być podmiotem swojej działalności, musi spowodować kontrolę poznawczą nad otoczeniem i sobą, w tym zaś co szczególnie istotne, musi być świadoma swojego osobistego systemu wartością.

S. S.Michałowska popiera twierdzenie, że podmiotowość jest pojęciem, które przejawia się w trzech aspektach:

wewnętrznej organizacji i tożsamości człowieka oraz jego relacji z otoczeniem (wiąże się to z poczuciem własnej wartości, które kształtuje się w rozwoju i pełni istotną funkcję w aktywności: w trakcie realizowania zadań jednostka ćwiczy nowe umiejętności, uzyskuje wsparcie i w rezultacie uczy się samodzielnie określać swój poziom sprawności, przez co nabywa poczucie wewnętrznej kontroli),

zdolności rozpoznania swojej sytuacji oraz jej przekształcenia w zadanie do wykonania (wiąże się to z doświadczeniem wobec relacji z prowadzącym; niskie poczucie własnej wartości może wzbudzić lęk w jednostce, która jako optymalny sposób realizacji swoich zadań wybierze model konfrontacyjny - sabotujący);

zdolności do selekcji i interpretacji napływających bodźców pod kątem postawionego zadania (jest to rezultat nabywania doświadczeń i sprawności intelektualnej; należy do nich umiejętność wyciągania wniosków o charakterze dedukcyjnym i indukcyjnym, czyli uruchamianie atrybucji przyczynowej i przewidywanie możliwych konsekwencji działań.

Na każdym etapie życia podmiotowość człowieka jest inna. Zmieniają się treści, modyfikowane przez kolejno następujące konteksty w poszczególnych stadiach życia. M. Czerpaniak-Walczak twierdzi, że jednostka osiągająca podmiotowość samodzielnie, samorefleksyjnie, świadomie jest ideałem podmiotowości. Charakteryzują ją:

•otwartość, twórczość, innowacyjność w dostrzeganiu i rozwiązywaniu problemów, rezygnacja ze standardów, stereotypów, rytuałów,

•zaczepność wobec świata we wszystkich jego obszarach i wymiarach,

•odwaga w podejmowaniu ryzyka i gotowość do ponoszenia odpowiedzialności,

•operatywność w działaniu samodzielnym i zbiorowym,

•wyobraźnia i zdolność przewidywania (predyktywność),

•poczucie tożsamości indywidualnej i zbiorowej gwarantujące sukces w dążeniu do wolności.

Z. Zaborowski natomiast wyodrębnia:

podmiotowość pragmatyczną polegającą na autodeterminacji własnych działań, co przejawia się w indywidualnym wyborze celów, zadań, samodzielnym określaniu środków, współpracowników, warunków działania,

podmiotowość aksjologiczną polegającą na akceptacji określonych wartości, np. moralnych, społecznych, liczeniu się z nimi w różnego rodzaju sytuacjach i realizowaniu ich mimo przeszkód,

podmiotowość reaktywną, która ujawnia się w sytuacjach nacisku i gróźb otoczenia, psychologii tłumu lub zbiegowiska, gdy jednostka musi stawić czoło innym ludziom, grupom, wyrazić jawnie swoje postawy i akceptowane wartości.

Podsumowując, można powiedzieć, że podmiotowość oznacza możliwość wpływania przez człowieka na to, co dzieje się w świecie zewnętrznym, w nim i z nim samym, w mniej lub bardziej autonomiczny sposób. Człowiek jest więc podmiotem wówczas, gdy może - opierając się na systemie własnych wartości - formułować cel lub kierunek działalności, wybierać lub tworzyć program czynności i sprawować kontrolę poznawczą nad jego realizacją, co oznacza, że rozumie to, co robi, przewiduje kolejne czynności, porównuje dotychczasowy i przewidywany przebieg działania z wyjściowym celem oraz innymi własnymi wartościami, ocenia sposób realizacji celu i zaprzestaje działań lub kontynuuje czynności. Brak któregoś z tych elementów prowadzi do uprzedmiotowienia człowieka.

6.Rola ojca, rodzeństwa i dziadków we współczesnym wychowaniu rodzinnym.

Do podstawowych ról matki w rodzinie zaliczyć można rolę kobiety skierowaną na siebie ,rolę żony skierowaną na męża, partnera, ojca, rolę matki skierowaną na dzieci, rolę pracownika poza domem, skierowaną na zabezpieczenie materialne oraz rolę towarzyską skierowaną na kontakty rodziny ze środowiskiem pozarodzinnym.

To od prawidłowej opieki matki nad dzieckiem zależy to jakim będzie człowiekiem w przyszłości.

Szczególnie ważna jest współpraca matki z ojcem w procesie wychowania w kierunku zapobiegania nadmiernym wymaganiom ,rygoryzmowi, zbytniej samodzielności i braku emocjonalności.

Do podstawowych ról ojca w rodzinie zaliczyć można rolę mężczyzny skierowaną na siebie, rolę męża skierowaną na zonę, partnerkę, żonę ,rolę ojca skierowaną na dzieci, rolę pracownika w domu rodzinnym, skierowaną na warunki domowe i ich organizację, rolę pracownika poza domem skierowaną na zabezpieczenie materialne oraz rolę towarzyską skierowaną na kontakty rodziny ze środowiskiem pozarodzinnym.

Rola ojca w opiece i wychowaniu jest podobnie jak kobiety specyficzna i niezastąpiona. To ona jest bowiem źródłem wzorów męskich, ostoją norm społecznych. Posiada wzory zachowań odmienne od kobiety i dlatego miedzy innymi w procesie rozwoju dziecka oboje sa niezastąpieni. Coraz częściej ojcowie chcą podkreślić swoją rolę w opiece nad dzieckiem często sami ją sprawując . Możliwe są już urlopy tzw. „tacierzyńskie”.

Rola rodzeństwa w opiece i wychowaniu.

Rodzice bardzo często powierzają funkcje opiekuńcze w rodzinie starszym nad dziećmi młodszymi. Ciekawej jak reagują młodsi kiedy stawia się ich w takich sytuacjach w stosunku do starszych. Czują się bardzo ważni, samodzielni, to dobra metoda wychowawcza powierzanie opieki starszym nad młodszymi ma jednak swoje dobre ale i negatywne strony. Źle gdy jest ona ponad możliwości dziecka ,wiąże się z ciężką pracą dziecka.

Rodzeństwo może stanowić ważny element w zaspokajaniu potrzeby przywiązania starszych niemowląt. Metody opieki i wychowania stosowane przez rodzeństwo są surowe ,niekiedy surowsze od rodziców. Najczęściej jednak potwierdza się zależność że jakiej opieki i wychowania dzieci doświadczą od rodziców taką stosują wobec siebie nawzajem.

Wg Hurlock dobrym stosunkom rodzinnym sprzyja:

-przywiązanie do rodzeństwa

-chęć bawienia się z rodzeństwem

-chęć dzielenie się z rodzeństwem

-chęć pomagania rodzeństwu

-uwielbienie dla rodzeństwa

Natomiast nie sprzyjają im:

-niechęć do udzielania pomocy rodzeństwu

-niechęć do dzielenia się z rodzeństwem

-bawienie się z rodzeństwem lub opiekowanie się nim niechętnie tylko pod przymusem

-agresywne ataki na rodzeństwo

-skarżenie na rodzeństwo

-niszczenie rzeczy należących do rodzeństwa

Z wyżej wymienionych wypowiedzi można sformułować tezę :im bardziej skłócone jest rodzeństwo tym większy negatywny może być tego wpływ na stosunki rodzinne czy małżeńskie.

Wyder uważa ze związki pomiędzy rodzeństwem są często najbardziej trwałe spośród wszystkich relacji w naszym życiu. Odznaczają się też wyjątkowością z powodu ogromu wspólnych doświadczeń. Chociaż intensywność kontaktów może być różna, większość ludzi mówi o poczuciu bliskości z siostrami i braćmi, przynamniej pod pewnymi względami. Najsilniejsze są więzi pomiędzy siostrami ,ale wszystkie związki łączące rodzeństwo zapewniają wiele wsparcia emocjonalnego i ciepła ,mimo iż może je cechować pewna rywalizacja.Rola dziadków

Udział dziadków w opiece nad małymi wnukami w ostatnich latach ,czasie przemian gospodarczych, intensyfikacji pracy zarobkowej kobiet wydłużenia faktycznego czasu ich pracy wydaje się wzrastać .Dotyczy to zwłaszcza babć o których często mówi się niezawodna instytucja opiekuńczo-wychowawcza.

M.Tyszkowa opisała następujące role pełnione przez babcię i dziadka w rodzinie.:

-rolę dziadka/babci z pozycji rodzicielskiej którzy traktują rodziców swoich wnuków jakby byli oni nadal dziećmi wymagającymi trwałej pomocy, opieki,kontroli. Przyjmują więc na siebie całkowicie lub w znacznej części obowiązki nad wnukami

-rolę dziadków „od święta” przywiązani do swoich dzieci i wnuków żyją swoim życiem a kontakty z rodzicami swych dzieci traktują odświętnie

-role dziadka jako obciążenie

-pełnienie roli dziadków jako osób wspomagających rodziców realizowaniu ich zadań życiowych .Dziadkowie tacy nie przejmują podstawowych obowiązków rodzicielskich

-dziadkowie „wakacyjni”

Więź z dziadkami może dla wnuków Stanowic kompensację więzi z rodzicami. Doznania miłości od wnuków będzie działaniem profilaktycznym zwłaszcza jeśli jest bogata ,intensywna w pierwszych trzech latach życia. Stanowi wtedy znaczący element kształtowania się osobowości dziecka.

W kontaktach z dziadkami dziecko potrafi lepiej nauczyć się rozumieć starszego człowieka, kształtować pozytywne postawy młodszego pokolenia w stosunku do starszego. Po pewnym czasie gdy wnuki uzyskają samodzielność staja się oparciem dla swoich dziadków niekiedy oddanych bezgranicznie. Z punktu widzenia społeczeństwa jest to działanie profilaktyczne zamiast rozwijać sieć domów spokojnej starości które powinny być likwidowane.

To jaki dziadkowie mają wpływ na stosunki rodzinne wpływa na to jaką spełniają oni rolę w życiu rodzinnym. Wyróżnia się następujące role pełnione przez dziadków: formalne, osoby bawiącej i doglądającej dzieci, zastępców rodziców, skarbiec mądrości rodzinnej ,osób dalekich.

Nie ulega wątpliwości ze dziadkowie sa niedocenianym bagażem doświadczeń dla dziecka i nie można dzieciom zabraniać ich doświadczania. Ponieważ są one inne od rodzicielskich.

Często największa zażyłość jaka może się zrodzić między krewnymi pochodzącymi spoza najbliższej rodziny charakteryzuje relacje dziadków i babć z wnuczętami. Ta wzajemna bliskość wynika z faktu ze dziadek i babcia nie odpowiadają za utrzymanie dyscypliny i mogą po prost5u Cieszyc się towarzystwem potomstwa. Z perspektywy wnucząt dziadek i babcia to osoby z którymi można się dobrze bawić i do których można się też zwrócić w razie nieporozumień z rodzicami. Pamiętać należy ze opieka dziadków nad wnuczętami nie może być z byt długa i intensywna.

9. Rola rodziny w kształtowaniu sposobów spędzania czasu wolnego.

CZAS WOLNY - czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych: pracy zawodowej, nauki obowiązkowej w szkole i w domu oraz niezbędnych zadań domowych, w którym może on wykonywać czynności według swego upodobania, zgodnie ze swoimi potrzebami psychospołecznymi

Czas wolny dzieci i młodzieży jest kategorią inną niż czas wolny dorosłych. Różni się on przede wszystkim tym, że:

•jest dłuższy,

•charakteryzuje się mniej urozmaiconymi formami i miejscem spędzania go,

•większą kontrolą i opieką ze strony dorosłych,

•większy jest w nim udział odpoczynku biernego,

•w mniejszym stopniu jest to czas, w którym zachowanie dzieci stanowi dziedzinę swobodnego wyboru form i miejsca wykorzystania czasu wolnego.

Czas wolny dzieci i młodzieży jest w zasadzie kategorią inną niż czas wolny ludzi dorosłych. Objęty jest on nadzorem i kontrolą otoczenia dorosłych, szkoły, instytucji młodzieżowych itp. Na wychowanie dzieci, a więc także na wychowanie w kulturze czasu wolnego duży wpływ mają rodzice, szkoła, otoczenie społeczne, grupa rówieśnicza oraz różnorodne instytucje wychowania pośredniego.

Wg J. Izdebskiej czas wolny dziecka jest to okres, który pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków szkolnych, domowych, czynności organizacyjno - porządkowych, związanych z zachowaniem zdrowia i higieny, czas w którym może ono wykonywać czynności według upodobania, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokajaniem potrzeb wynikających z własnych zainteresowań.

Czas wolny dzieci i młodzieży występuje w 3 podstawowych kategoriach :

czas dyspozycyjny np. : czas wolny w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym;

czas na wpół wolny np. : udział w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym;

wczasowanie np. : spędzanie czasu wolnego na koloniach, zimowiskach, w innych placówkach wczasowych

Czas wolny ma wiele funkcji:

•służy on wypoczynkowi odnawiającemu zdolności produkcyjne człowieka,

•służy zdrowiu fizycznemu i psychicznemu człowieka, jego radości życia,

•służy nabywaniu i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych i zwiększaniu zasobu wiedzy ogólnej,

•pozwala na rozwijanie osobowości człowieka i uczestnictwo w życiu społecznym - podczas różnych spotkań towarzyskich, kontaktu z kulturą i sztuką uczy się on współżycia społecznego, kształtuje u siebie nowe uczucia (np. asertywność, empatia), cechy charakteru (np. pracowitość) i odnajduje nowe zainteresowania, a więc rozwija się psychicznie i intelektualnie,

•ma też bardzo duże znaczenie fizjologiczne - pozwala na zregenerowanie sił i usunięcie fizycznego i psychicznego zmęczenia z organizmu; nie można sobie wyobrazić życia bez snu, który jest jednym ze sposobów spędzania wolnego czasu.

Funkcje czasu wolnego ucznia można ująć w różnych aspektach:

w aspekcie socjologicznym zwraca się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole rówieśników, które prowadzi do bardziej wydajnego i wytrwałego działania, niż działanie indywidualne,

- czas wolny spełnia dwie podstawowe funkcje :

1.funkcja odtwarzania sił człowieka pochłanianych w sferze pracy i innych niezbędnych zajęć;

2.funkcja duchowego (kulturalnego , ideowego , estetycznego ) i fizycznego rozwoju człowieka,

w aspekcie psychologicznym w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych wrażeń, odkrywce nowych obszarów, który rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia,

w aspekcie społecznym funkcja polega na aktywizowaniu jednostki, którego celem jest włączenie jej do życia w społeczeństwie, aby w rezultacie wykształcić w niej umiejętność świadomego w nim uczestnictwa, wyboru partnerów, podporządkowania się przepisom i obyczajom.

Poza tym czas wolny dzieci i młodzieży szkolnej to:

wypoczynek (regeneracja sił fizycznych i psychicznych ucznia) - przez wypoczynek rozumiemy fizyczne i psychiczne odprężenie po pracy, które jest niezbędne dla organizmu człowieka; może mieć charakter bierny i czynny (wypoczynek bierny jest mniej skuteczny od wypoczynku czynnego),

rozrywka (f. rekreacyjna) - celem rozrywki jest dostarczenie różnorodnych wrażeń, radości i zadowolenia; funkcja rozrywki polega na kompensowaniu monotonii dnia, obowiązków rodzinnych i szkolnych, nudy, powtarzających się codziennie czynności,

rozwój osobowości (f. rozwojowa), rozwijanie zainteresowań

E. Wnuk-Lipiński wyróżnia funkcje czasu wolnego:

Funkcje edukacyjne traktowane jako te czynności, które zaspakajają potrzeby poznawcze, potrzeby wiedzy i nowych doświadczeń w drodze dobrowolnego, bezinteresownego kształcenia.

Funkcje wychowawcze, polegające na przyswajaniu sobie pewnych norm postępowania, stylu bycia, zachowania itp.

Funkcje integracyjne rozumiane jako umacnianie na gruncie czasu wolnego poczucia więzi pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny czy kręgu rówieśniczego.

Funkcje kontrolne polegające na tworzeniu określonych wartości kulturalnych lub na ich pojmowaniu i przyswajaniu.

Współczesne życie naraża nas na pośpiech, znużenia, zmęczenie, wyczerpanie. Aby temu zapobiec trzeba pomagać sobie dobrze zorganizowanym czasem wolnym. Gdyż zarówno jego brak jak i złe jego wykorzystanie ma zły wpływ na stan naszego zdrowia psychicznego i fizycznego, stosunki międzyludzkie, zadowolenie z siebie.

Podstawowe czynniki warunkujące ilość czasu wolnego i sposób jego spędzania przez dzieci i młodzież to:

•wiek i status młodzieży (ucząca się czy pracująca),

•rodzaj szkoły,

•ilość czasu wolnego posiadanego przez ucznia i możliwość jego właściwego twórczego spożytkowania,

•prawidłowa organizacja zajęć ucznia w szkole i w domu

•istniejąca moda, która jest chętnie przejmowana i naśladowana przez ludzi młodych,

•warunki materialne rodziców (opiekunów)

•posiadanie przez dom rodzinny środków masowego przekazu,

•wykształcenie i kultura życia codziennego rodziców, a w szczególności ich zawód, hobby oraz warunki kulturalne rodziny - im wyższy jest poziom kultury i wykształcenia rodziców, tym bardziej poprawnie kształtują się zarówno warunki spędzania wolnego czasu, jak i jego treść i forma,

•stosowne formy i sposoby spędzania czasu wolnego przez rodziców, starsze rodzeństwo i inne osoby dorosłe w dni powszednie i świąteczne,

•wytworzone u dzieci i dorosłych tradycje oraz nawyki w zakresie kulturalnego aktywnego wypoczynku,

•środowisko lokalne (małe, średnie czy duże miasto), ośrodki rekreacyjne znajdujące się w tym środowisku

•grupa rówieśnicza,

•różnego rodzaju instytucje

W ramach zajęć czasu wolnego rozwija się nawyki wzajemnej pomocy, empatii, uczy się tolerancji, rozwiązywania konfliktów bez agresji, wdraża się do dbałości o zdrowie własne i innych. Krótko mówiąc, dąży się do eliminowania (czy minimalizowania) postaw aspołecznych w kierunku rozwoju - nazywanych - prospołecznymi.

STYLE SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO.

Zachowania w czasie wolnym należą do sfery relatywnie swobodnego wyboru jednostki. Dlatego wychowywać w czasie wolnym to znaczy udzielać młodzieży pomocy w dokonywaniu tych wyborów według najlepszych kryteriów. Formy i sposoby czasu wolnego przez młodzież mają być tak dobrane, by optymalnie rozwijały jednostkę. Nie wystarczy bowiem zagospodarowanie czasu wolnego i wyeliminowanie nudy, trzeba także rozwijać aktywność i twórczą postawę.

Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na różnego rodzaju zajęcia rekreacyjne:

•wypoczynek czynny i bierny,

•rozrywka,

•rozwijanie zainteresowań.

Sposoby spędzania wolnego czasu podzielić można na sześć podstawowych kategorii:

1. Związane z przyjętymi na siebie obowiązkami:

2. Związane z aktywnością podmiotu w dziedzinie:

3. Związane z uczestnictwem w kulturze:

4. Związane z uczestnictwem w życiu społecznym:

5. Związane z realizacją indywidualnych zamiłowań:

6. Zachowania o charakterze patologii społecznej:

Zadania rodziny w kształtowaniu się treści i form czasu wolnego

Głównym terenem kształtowania się osobowości dziecka jest rodzina, chociaż rozwój jednostki odbywa się w całym środowisku społecznym. Rodzina jako pierwsze i jedyne społeczne środowisko, w którym kształtują się początkowe doświadczenia, odgrywa dominującą rolę głównie w pierwszych latach życia dziecka.

Styl, atmosfera życia w rodzinie decydują też o tym, jak dziecko a później młody człowiek wykorzystuje zasób zdobytych doświadczeń, jak kształtują się jego ideały i uczucia. Dzieje się tak, ponieważ dziecko przejmuje w swym postępowaniu główne wzory obserwowane w rodzinie. Pożądany społecznie rozwój dziecka wymaga, więc przede wszystkim pożądanych społecznie wzorów postępowania w jego najbliższym środowisku.

W rodzinie ma również miejsce wprowadzenie młodych pokoleń w normy życia zbiorowego, w elementarne wartości kultury ludzkiej. Rodzina wyznacza kształt osobowości dziecka przez zniesienie mu opieki i pomocy materialnej od pierwszych chwil jego życia aż do momentu usamodzielnienia się. W toku zaspokajania potrzeb materialnych dziecka kształtowane jest jednocześnie poczucie więzi biologicznych i gospodarczych między nim a rodzicami.

Rodzina jest również środowiskiem decydującym o tym, w jakiej formie dokona się późniejsze wejście człowieka w społeczeństwo. Sposób i formy nowego wejścia w życie społeczne uzależnione są od tego, na ile człowiek jako dziecko poznaje i wartości społeczne, tradycje, obyczaje przyjęte w tym społeczeństwie na ile nauczy się stosować do uznanych społeczeństwie wzorów postępowania i działania

Warunki opiekuńczo wychowawcze w rodzinach kształtują się różnie. Mogą np. obejmować następujące zespoły warunków:

1.warunki psychopedagogiczne,

2.warunki kulturalne

3.warunki demograficzno-strukturalne

4.warunki społeczno-zawodowe

5.warunki materialno-bytowe

Kształtowanie się w rodzinie kultury czasu wolnego pozostaje, zatem w ścisłym związku z jej podkulturą, określoną przez charakter i funkcjonowanie poszczególnych składników środowiska rodzinnego.

Przygotowanie dzieci do racjonalnego wykorzystania czasu zależy od uwarunkowań kultury czasu wolnego rodziny, w których dziecko się wychowuje, a także od różnorodnych przejawów funkcjonowania środowiska szkolnego, lokalnego, od wpływów grupy rówieśniczej.

Obecnie potrzebą społeczną jest wychowawcze wdrażanie dziecka do z rytmizowanego trybu życia, tj. do przemyślnego wyboru zajęć w zaplanowanych ramach czasowych. Słuszny wydaje się pogląd, że rodzina, której wewnętrzną organizację cechuje planowy, regularny tryb życia, kształtuje takie ważne cechy osobowości jak systematyczność, obowiązkowość, wytrwałość, świadomą dyscyplinę wewnętrzną, wyzwala inicjatywy i pomysłowość. Można też przypuszczać, że uregulowany tryb życia stwarza możliwości zaplanowania różnych zajęć w sposób bardziej przemyślany, zgodny z własnymi zainteresowaniami. Odwrotnie, w rodzinie, która prowadzi nienormowany tryb życia, łatwo może dochodzić do kształtowania się cech osobowości ujemnych, przeciwstawnych wyżej wymienionym, a głównie braku systematyczności i wytrwałości.

10. Zjawisko przemocy w życiu rodzinnym.

Przemocą możemy nazwać wszystkie nieprzypadkowe akty naruszające osobistą wolność jednostki, które przyczyniają się do fizycznej albo psychicznej szkody drugiego człowieka i które wykraczają poza społeczne normy wzajemnych kontaktów międzyludzkich.

Przemoc może mieć charakter:

instrumentalny - środek do realizacji określonych celów,

bezinteresowny - poszukiwanie zadowolenia w znęcaniu się nad innymi,

zbiorowy,

indywidualny.

Przemoc w rodzinie jest najczęściej problemem ukrytym. Doświadczają jej nie tylko kobiety, ale także dzieci, osoby starsze, chore, a czasem również mężczyźni.

„Nikt w rodzinie nie zasługuje na przemoc. Jest nieprawdą, że bite dziecko staje się bardziej posłuszne, maltretowana żona nie zdradza, a poniewierany mąż bardziej dba o rodzinę.

Przemoc domowa zachodzi, kiedy członek rodziny, mąż, żona lub partner próbuje zdominować fizycznie lub psychicznie drugiego partnera, dzieci, rodziców, dziadków, teściów, etc., używając przewagi fizycznej, gróźb, szantażu, w celu zranienia moralnie lub fizycznie. Przemoc w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.

Przemoc domową można ją określić jako zachowanie dysfunkcyjne, które praktycznie może zaistnieć w każdej rodzinie lub związku w każdej jej formie. Jednocześnie jest przestępstwem, z czego często nie zdają sobie sprawy osoby pokrzywdzone. Opierając się na wzorach wyniesionych z własnych rodzin oraz na mitach i stereotypach dotyczących tego zjawiska, dopuszczają stosowanie przemocy wobec siebie i dzieci. Stosując ją wobec potomstwa, nie zdają sobie sprawy z jej psychicznych skutków. Jednocześnie przekazują wzory zachowań swoim dzieciom, generując w ten sposób „łańcuszek ofiar”.

Przejawy złego traktowania drugiego człowieka nie mają żadnych granic i dotyczą jednostek w każdym przedziale wiekowym. Przynoszą cierpienie, a ich konsekwencji można doświadczać przez całe życie.

Wyróżnia się następujące kryteria podziału przemocy:

Przemoc fizyczna

Przemoc psychiczna

Przemoc seksualna

Zaniedbywanie dzieci

W tym miejscu należy zaznaczyć, że zróżnicowane formy krzywdzenia występują łącznie. Przemoc fizyczna wiąże się z psychiczną; przemoc seksualna obejmuje dwie powyższe formy złego traktowania

Przemoc domowa miewa różną temperaturę, może być gorąca i chłodna. U podstaw gorącej przemocy znajdujemy furię czyli dynamiczne i naładowane gniewem zjawisko pękania tamy emocjonalnej, uruchamiające agresywne zachowanie. Furia jest wybuchem skumulowanych i niemożliwych do powstrzymania uczuć złości lub wściekłości. Jest to nie tylko groźne, ale również fascynujące i wstydliwe doznanie. Furia najczęściej rozładowuje się w aktach bezpośredniej agresji fizycznej i psychicznej. Towarzyszy jej pragnienie wywołania cierpienia i spowodowania jakichś szkód.

Gorącą przemoc mogą powodować negatywne i intensywne przeżycia związane z frustracją, z zablokowaniem jakichś dążeń, z niespełnianiem pragnień i oczekiwań. Pojawia się agresywna reakcja na stres, która nie zostaje powstrzymana i kieruje się przeciw członkowi rodziny. Istotnym czynnikiem bywa przekonanie sprawcy o niezdolności ofiary do obrony i poczucie własnej bezkarności. Słabość ofiary wynika z przewagi fizycznej sprawcy lub okoliczności, w których sprawca uzyskuje władzę psychiczną. Towarzyszy mu wtedy poczucie, że "może sobie na wiele pozwolić".

Przemoc chłodna wydaje się znacznie spokojniejsza, choć czasem jest to spokój pozorny, skrywający silne emocje, ale skutecznie tłumione i kontrolowane. Polega na realizowaniu przez sprawcę specyficznego scenariusza zapisanego w jego umyśle, a czasem również w obyczajach i środowiskowej kulturze. Człowiek realizujący taki scenariusz przemocy, zmierzając do jakiegoś celu jest gotowy do wtargnięcia na wewnętrzne terytorium psychiczne swego dziecka lub współmałżonka. Znajduje dla tego usprawiedliwienie nawet wtedy, gdy jest świadomy cierpienia, które spowodował. Przemoc taka jest narzędziem oddziaływania zmierzającego nieraz do wzniosłych celów, które uzasadniają bolesne dla bliskiej osoby środki.

Przemoc wobec dziecka to wszelkiego rodzaju uszczerbek na zdrowiu fizycznym bądź psychicznym dziecka przed ukończeniem osiemnastego roku życia, jakiego doznało w sposób nieprzypadkowy od osoby lub instytucji, będący skutkiem działania fizycznego, seksualnego.

Rodzaje i objawy przemocy wobec dzieci

Formy przemocy wobec dziecka: zaniedbanie, przemoc fizyczna, psychiczna, wykorzystanie seksualne, dziecko świadkiem przemocy w domu, nadopiekuńczość. Przejawiają się one w takich samych zachowaniach jak przemoc wobec dorosłych członków rodziny.

Konsekwencje i objawy zaniedbania: zahamowany rozwój intelektualny, emocjonalny, fizyczny, brak ekspresji emocjonalnej, represyjność, bierność, apatia, lękliwość, choroba sieroca, podatność na choroby.

Konsekwencje i objawy przemocy fizycznej: brak reakcji na ból, oczekiwanie kary, obniżenie wrażliwości na cierpienie innych, agresywność, brutalność, obrażenia fizyczne, niechęć do rozebrana się, nadpobudliwość, wycofanie się w świat marzeń.

Konsekwencje i objawy przemocy psychicznej: zaburzenia mowy, snu, moczenie się nocne, depresja, brak pewności siebie, częste kłamstwa.

Ofiara przemocy jest jednym z ogniw trójkąta, najczęściej to osoba dorosła, która ma większą możliwość obrony niż dziecko. Posiada jednak niską samoocenę, bierne mechanizmy radzenia sobie w sytuacji przemocy; często podporządkowana partnerowi, niezdolna do obrony, pogrążona w niepokoju, lęku lub depresji, czasami wyizolowana społecznie, z wyuczoną bezradnością. Trudna w kontakcie, zagubiona, nie zawsze chce lub potrafi skorzystać z pomocy. Budzi współczucie z powodu jej sytuacji, ale również złość ze względu na bezradność, bezwolność i przyzwalanie na przemoc

Przemoc daje sprawcy efekty nagradzające, pozwala na szybkie uzyskiwanie rezultatów, przez co staje się atrakcyjna. Powtarzana powoduje, że sprawca poprzez wywieranie wpływu na rodzinę otrzymuje wzmocnienie. Jeżeli po akcie przemocy nie ma reakcji obronnej ofiary, sprawca uznaje tę sytuację za przyzwolenie na dalszą przemoc.

Ofiara przemocy zazwyczaj nie jest w stanie dostrzec całego kontekstu zdarzenia, stąd jej uwaga koncentruje się na sprawcy. Jeżeli taka sytuacja trwa przez dłuższy czas, relacje oparte na przymusie mają pewną dynamikę. Pojawiają się cykle przemocy.

Czynniki ryzyka przemocy w rodzinie

•Czynniki indywidualne

•Czynniki relacyjne

•Czynniki społeczne

•Czynniki kulturowe

Czynniki kształtujące przemoc

•Czynniki stresujące

Wpływ środowiska (modele kulturowe)

•Doświadczanie przemocy w dzieciństwie

Stres sytuacyjny

•Negatywne relacje w rodzinie.

Czynniki ryzyka przemocy w rodzinie:

•funkcjonowanie rodziny w warunkach długotrwałego stresu społeczno-ekonomicznego, tzw. „stresu życiowego"

•doświadczanie przez rodziców przemocy w dzieciństwie

•zaburzone relacje małżeńskie i rodzinne

•niedojrzałość emocjonalna, młody wiek rodziców

•znacząca lub całkowita zmiana stylu funkcjonowania rodziny

•niewłaściwe interakcje z dzieckiem

•niska akceptacja roli rodzicielskiej oraz niski poziom kompetencji rodzicielskich

•nierealne postrzeganie dziecka i nierealne oczekiwania wobec dziecka i jego umiejętności

•cechy dziecka i historia jego rozwoju

FORMY POMOCY I PRZECIWDZIAŁANIA PREMOCY W RODZINIE

Kto pomaga:

•Policja i Prokuratura

•Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka

•Ośrodki Interwencji Kryzysowej

•Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy „Niebieska Linia”

•Schroniska dla ofiar przemocy

•Ośrodki pomocy społecznej i placówki służby zdrowia

•Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

•Centrum Praw Kobiet

•Komitet Ochrony Praw Dziecka

•Telefony zaufania

•Fundacje, stowarzyszenia, towarzystwa

Również szkoła może odgrywać istotną rolę w udzielaniu pierwszej pomocy przede wszystkim dziecku krzywdzonemu. Taka możliwość powstaje szczególnie wtedy, gdy zatrudniony jest pedagog lub szkolna pielęgniarka. Szkoła jednak w większym zakresie podaje wiedzę o sposobach poszukiwania pomocy i działalności instytucji specjalizujących się niż w niesieniu tego typu pomocy. W tym momencie należy stwierdzić, że w dużym stopniu zależy to od zaangażowania się pedagoga w pracę z uczniami oraz współpracy z wychowawcami.

Zdarza się, że dziecko w szkole jest postrzegane jako agresywne a wychowawca nie zadaje sobie trudu sprawdzenia, z jakich przyczyn tak się dzieje oraz jaka jest faktyczna sytuacja wychowawczo-opiekuńcza dziecka.

Ogromną rolę odgrywają również naturalne i nieprofesjonalne systemy pomocy kryzysowej. Należą do nich rodzina, przyjaciele i znajomi. Jeżeli udzielają wsparcia i pomocy osobie pokrzywdzonej w wyniku przemocy domowej, pełnią jednocześnie funkcję terapeutyczną. Taka pomoc jest niezwykle ważna, ponieważ opiera się na środowisku, które ofiara przemocy zna, co daje jej poczucie bezpieczeństwa. Wsparciu towarzyszy wzmocnienie pozytywne w postaci potwierdzenia wartości ofiary, uświadomienie jej aktywów, jakie posiada (wyuczony zawód, pracowitość itp.)

11. Sytuacja dziecka w rodzinie dotkniętej problemem alkoholowym.

Rodziny patologiczne stanowią margines każdego społeczeństwa. Zaliczamy do nich rodziny, których członkowie pozostają w stałej kolizji z prawem i moralnością. Spotykamy w niej zjawiska patologiczne takie jak: nagminne kradzieże, rabunki, rozboje, gry hazardowe, przemyt, prostytucja i stręczycielstwo, włóczęgostwo, uchylanie się od uczciwej pracy, alkoholizm itp. W wyniku tego rodzaju praktyk następuje trwały rozkład współżycia wewnątrz rodziny, zerwanie więzi rodzicielskiej i małżeńskiej. Rodzina patologiczna jest w trwałym konflikcie z działalnością wychowawczą szkoły. Brak jest u niej z reguły stałych podstaw ekonomicznych. Prawie wszystkie elementy działalności wychowawczej rodziny odbiegają znacznie od poziomu tych, które reprezentuje rodzina normalna. Są to najczęściej rodziny o skumulowanych czynnikach patogennych.

Alkoholizm jest zjawiskiem, które zasięg i stopień szkodliwości społecznej ma bardzo duży. Od bardzo dawna nadużywanie alkoholu jest problemem, mającym wpływ na zaburzenia funkcjonowania rodziny i pogarsza jej sytuację ekonomiczną. Powoduje samozniszczenie osób uzależnionych i jest często przyczyną dezintegracji i rozpadu rodziny.

Rodzina z problemem alkoholowym jest to taka rodzina, w której choćby jedno z rodziców nadużywa alkoholu, jest uzależnione. Najczęściej jest to ojciec, aczkolwiek nie jest to norma gdyż ostatnio coraz częściej zdarzają się pijące mamy. Oczywiście w każdej rodzinie są konflikty i problemy, jednak problem w rodzinie alkoholowej jest szczególny, posiada swoją specyfikę. Bardzo charakterystyczne dla tej rodziny jest :

Odwrócenie ról- jest to wynik uwikłania żony w problem alkoholowy męża. Żona wykonuje większość obowiązków męża, w związku, z czym jest ciągle przemęczona i przeciążona nadmiarem problemów, życiem w ciągłym stresie. Matka przejmuje odpowiedzialność za życie rodziny, ciągle robi coś „za niego”, dlatego też może część obowiązków przerzucać na dzieci, szczególnie na te starsze, co prowadzi do sytuacji nadmiernej odpowiedzialności odbierającej prawo do dzieciństwa.

Zaburzone poczucie własnej wartości – są to trudności z akceptowaniem siebie i realistycznym spojrzeniu na własne problemy. Pijący ojciec chcąc usprawiedliwić swoje zachowanie obwinia dziecko za swoje zachowanie ( mówi dziecku, że źle się uczy i przynosi mu wstyd), przez co wywołuje u dziecka poczucie winy, leku i krzywdy.

Świat pozorów – system zaprzeczeń, gdzie rodzina ukrywa istniejący problem alkoholowy w swoim domu, próbując utrzymać struktury życia rodzinnego w niezmienionej postaci. Domownicy boją się, co będzie, gdy alkoholik przyjdzie pijany, ale o tym nie rozmawiają, lub też kłamią mówiąc, że tata źle się czuje.

Dzieci alkoholików to bardzo bolesny i wstydliwy temat. Rozmiary alkoholizmu w Polsce sprawiają, że problem ten jest jednym z bardzo gorących zagadnień wychowawczych. Jednak o dzieciach alkoholików mówi się najczęściej przy dyskusjach o ich rodzicach a nie jako o głównym i palącym problemie. Problem dzieci alkoholików wymaga zmiany mentalności społecznej i konkretnych działań, które uwzględniałyby ich problemy.

Dziecko w rodzinie alkoholowej

Dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholowych żyją z poczuciem zagrożenia, cierpią i uczą się szczególnych sposobów postępowania, które utrudniają im życie. Są często ofiarami przemocy psychicznej i fizycznej, a nieraz ofiarami nadużyć seksualnych. Wiele dzieci stara się utrzymać w tajemnicy picie rodziców, wstydzą się, mają poczucie, że są gorsze, ale starają się chronić dobre imię rodziny, boją się i maja zaburzenia emocjonalne związane z lękiem. Ukrywają i tłumią swoje uczucia, czują się osamotnione, próbują za wszelką cenę poradzić sobie ze swoją rozpaczą i bezradnością, częściej zapadają na różne choroby, bo ich odporność jest wyczerpana przez nieustanny stres, wcześnie uczą się, że nie mogą polegać na swoim rodzicu i przestają ufać innym ludziom, otaczający świat wydaje im się wrogi i obcy.

Niektóre dzieci biorą na siebie nadmierną odpowiedzialność za problemy rodzinne i przejmują obowiązki dorosłych, bardzo się starają naprawić swoje błędy i zaniedbania, starają się zadowolić innych, nie umieją się bawić. Niektóre zaś starają się też przystosować za wszelką cenę do nienormalnego i zagrażającego środowiska rodzinnego, wchłaniając w siebie destrukcję i chaos. Inne natomiast źle się zachowują i pragną w ten sposób zwrócić uwagę na siebie, mają złe oceny, piją alkohol i zażywają narkotyki, popełniają drobne wykroczenia. Dziecko alkoholika ma doświadczenia, których nie ma możliwości sprostować. Tych doświadczeń samo nie rozumie, nie potrafi umieścić ich w określonym porządku i nadać im wyraźne znaczenie.

Trudności rozwojowe dzieci z rodzin, w których rodzice nadużywają alkoholu mogą również przejawiać się w środowisku szkolnym. Deficyty rozwojowe, powstające pod wpływem nieprawidłowego funkcjonowania rodziny alkoholowej, mogą mieć swoje odzwierciedlenie w osiąganiu przez dzieci niższych wyników w nauce. Brak wyraźnych granic i norm postępowania, który ma miejsce w rodzinie alkoholowej może utrudniać dzieciom przestrzeganie norm i zasad obowiązujących w szkole i powodować otrzymanie niższych ocen z zachowania. Trudne doświadczenia powstające w relacjach z pozostałymi członkami rodziny alkoholowej mogą wpływać na kształtowanie u dzieci negatywnych postaw w stosunku do szkoły i rówieśników.

Rodziny, w których występują problemy związane z alkoholem wykazują mniejsze zainteresowanie sprawami swoich dzieci. Naukę w szkole traktują marginesowo, co nie sprzyja właściwej do niej motywacji. Uczniowie z tych rodzin są mało pilni i niestaranni w wykonywaniu zadań i poleceń, nie dbają o własne książki, zeszyty, w pracy są mniej wytrwali i samodzielni, mało uważni, mało ambitni i nieodpowiedzialni. Często mają trudności z zapamiętaniem tego, co mają zadane do domu, a do szkoły przychodzą brudni, głodni i niewyspani. Wobec tego są mało aktywni, a nawet często zasypiają. Ponieważ pozbawieni są szans na pozytywne osiągnięcia szkolne, mają poczucie „odbiegania” od poziomu swojej grupy, tracą chęć do nauki. Mają skłonność do izolacji, która uwidacznia się brakiem współdziałania z rówieśnikami w nauce, pracy społecznej i zabawie. Dzieci te są bardziej zahamowane, niezadowolone z życia, unikają wystąpień publicznych. Niektóre dzieci mają znaczne opóźnienia w nauce szkolnej, nie interesują się nauką i zdobyciem zawodu. Uciekają z domu, wagarują, piją alkohol, zażywają niekiedy środki odurzające.

Warunki domowe w bardzo wielu przypadkach są czynnikiem niemal decydującym o sytuacji szkolnej.

Najbardziej niekorzystna sytuacja wychowawcza zachodzi wówczas, gdy obydwoje z rodziców nadużywają alkoholu, wtedy bowiem dziecko nie ma oparcia w nikim. Tacy rodzice mogą doprowadzić do deprawacji uczuciowej dziecka, zaburzeń neurotycznych i obniżenia jego zdolności intelektualnych.

Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym uczą się trzech zasad:

Nie oczekuj - gdy coś zaboli nie zawsze mama pożałuje, czasami zbije, tylko niektóre obietnice są spełniane , ale też nie wiadomo kiedy i dlaczego. Dzieci mają wiele niezaspokojonych potrzeb, funkcjonują równocześnie w dwóch światach: rzeczywistym i fantazji. W realnym życiu dzieci te przybierają różne role, które pozwalają im przetrwać, w świecie fantazji spełniają się marzenia, realizują potrzeby, ten świat daje złudne poczucie uporządkowania.

Nie mów – należy zachować milczenie na temat tego, czego dziecko doświadcza w rodzinie. Dorośli oczekują od dziecka, aby ukrywało swoje przeżycia zarówno na zewnątrz rodziny, jak i zewnątrz ( bo mówienie nasila kryzys). Dzieci uczą się, że nie można o nic prosić w domu, ale również poza nim, np. o pomoc. Następuje alienacja rodziny ze środowiska.

Nie odczuwaj – dziecko nie powinno zagłębiać się w swoje uczucia. Dzieci bywają przerażone, boją się o życie swoje i swoich bliskich, przeżywają też bunt i nienawiść, zdarza się, że stany, które przeżywają przerastają ich możliwości asymilowania tych uczuć. Często wytwarza się patologiczna zależność, w której jedyną chwilą bliskości z ojcem czy matką jest właśnie wymierzanie kary, gdy cała uwaga jest skoncentrowana na dziecku.

Takie dzieci często są przekonane, że stanowią przyczynę picia matki czy ojca, i aby odnaleźć się w rzeczywistości rodzinnej podejmują pewne działania kreujące model funkcjonowania – rolę, jaką będą pełnić w swojej rodzinie.

Bohater rodzinny – to zazwyczaj najstarsze dziecko w rodzinie, tzw. „dziecko rodzic” zwane tak ze względu na fakt, że przyjmuje postawę opiekuńczą wobec osoby pijącej. To dziecko, które jest silne, oddane, nadzwyczaj dzielne i twarde. Poświęca się dla innych, pomaga mamie, opiekuje się rodzeństwem, dba o dom. Wszystko to robi kosztem siebie.

Wyrzutek – kozioł ofiarny – to dziecko, które nie zgadzając się na sytuację rodzinną i mając poczucie winy za osobę pijącą, wybiera bunt przeciwko tej sytuacji. Poszukuje aprobaty i wsparcia w grupach rówieśniczych nastawionych antyspołecznie. Oschły i ostry wobec bliskich, odcięty od miękkich uczuć. Destrukcyjne zachowania stają się satysfakcją , gdy może się odegrać na dorosłych, jest to karanie za niezaspokojone potrzeby miłości , akceptacji czy poczucia bezpieczeństwa.

Maskotka – błazen – jest to zazwyczaj najmłodsze dziecko w rodzinie, które potrafi rozładować napięcia rodzinne przez właściwie wypowiedziany dowcip. Dziecko uczy się być zawsze w dobrym nastroju niezależnie od przeżywanych uczuć( smutku, cierpienia, lęku), uśmiecha się, gdy jest przerażone i zabawia, gdy cierpi. Zatraca przy tym rozeznanie między granicą serio a żartem.

Zagubione dziecko – dziecko we mgle – to ktoś koga właściwie nie ma, dziecko wycofane z życia rodzinnego, izoluje się, unika konfrontacji. Wycofuje siew świat swoich fantazji, marzeń. Dzieci te przyjmują postawę bierną, uczą się reagować ucieczką na wszelkie trudne, zagrażające sytuacje życiowe. Prowadzi to do poczucia osamotnienia i niepowodzeń życiowych. W tej grupie jest duże prawdopodobieństwo sięgnięcia po alkohol lub inne używki. Często jest to najmłodsze dziecko w rodzinie.

Ułatwiacz – wspomagający – to dziecko najbliższe wzoru współuzależnienia, towarzyszy piciu poprzez przeżywanie wzlotów i upadków alkoholika, docieka przyczyn jego picia. Jego głównym zadaniem jest chronić alkoholika przed przykrymi skutkami picia, przez co nieświadomie sprzyja rozwojowi choroby. Takie dziecko chowa kluczyki od samochodu, wylewa alkohol do zlewu, pilnuje go na przyjęciu. Dziecko przeżywa wstyd, zamęt, złość i cierpienie, a równocześnie kocha i troszczy się o rodzica.

Aby zapobiec destruktywnemu wpływowi alkoholizmu rodziców na dzieci należy zwalczać przyczyny – alkoholizm, a także i skutki – niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży. W tym temacie pomocną może się okazać szkoła, która obok rodziny stanowi najbliższe środowisko dziecka. Powinno się zbadać i poznać dziecko i jego środowisko aby w miarę możliwości można mu było pomóc. Dzieci takie mogłyby więcej czasu spędzać w świetlicach, półinternatach szkolnych lub też uczestniczyć w różnych kółkach zainteresowań, drużynach sportowych lub harcerskich, gdzie dziecko mogłoby odnaleźć swoją wartość. Obowiązkiem szkoły jest udzielenie takim dzieciom pomocy materialnej, finansowaniu obiadów, lecz w taki sposób, aby nie kojarzyło się to z jałmużną, powinny też uczestniczyć w zajęciach wyrównawczych, reedukacyjnych, korzystać z pomocy koleżeńskiej. Trzeba je objąć troskliwą opieką medyczną, psychologiczną, która miałaby na celu:

-Zawyżyć u nich poczucie własnej wartości,

-Nauczyć pracy nad sobą,

-Utrwalić obowiązujące normy społeczne i moralne

Jest to bardzo ważne, gdyż dzieci te mają tendencje do popadania w taki sam nałóg jak ich rodzice, niejednokrotnie piją alkohol już w wieku młodocianym. Najczęściej wymienia się trzy główne przyczyny występowania alkoholizmu u potomstwa osób nadużywających alkoholu:

-Niedostatek miłości rodzicielskiej,

-Zły przykład nadużywania alkoholu,

-Obniżona odporność na alkohol, obciążenie dziedziczne

W walce o ratunek dzieci z rodzin alkoholików konieczna jest opieka ze strony władz, szkoły, poradni wychowawczych. Przez działalność opiekuńczo- - wychowawczą i materialną należy poprawić warunki życiowe i starać się kompensować urazy psychiczne. Trzeba jednak pamiętać, że najlepszym lekarstwem jest właściwa atmosfera w rodzinie, dlatego dostarczajmy im dobrych przykładów do naśladowania. Nie pijmy, nie częstujmy alkoholem dzieci przy okazji świąt i innych uroczystości. Pokażmy, że można się dobrze bawić również bez alkoholu. Dziecko wychowane we właściwej atmosferze miłości, troski, kulturze picia będzie to kultywowało w swojej rodzinie

12. Powiatowe centra pomocy rodzinie, poradnie rodzinne, poradnie psychologiczno - pedagogiczne jako instytucje wspomagające rodzinę.

1. Ośrodek Pomocy Społecznej

Jednostka organizacyjna pomocy społecznej w gminie, wykonująca zadania w zakresie pomocy społecznej (własne oraz zlecone z zakresu administracji rządowej)

Zadania:

- przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych

- opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne

- przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych

- opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem;

- praca socjalna;

- organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych w miejscu zamieszkania

- prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych;

- tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną;

2. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

Jednostka organizacyjna pomocy społecznej w powiecie, wykonująca zadania z zakresu pomocy społecznej (własne oraz zlecone z zakresu administracji rządowej).

Zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie w miastach na prawach powiatu realizują miejskie ośrodki pomocy społecznej/miejskie ośrodki pomocy rodzinie.

Zadania:

- prowadzenie specjalistycznego poradnictwa

- organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci oraz wypłacanie wynagrodzenia z tytułu pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka albo świadczonej opieki i wychowania niespokrewnionym z dzieckiem zawodowym rodzinom zastępczym

- pokrywanie kosztów utrzymania dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i w rodzinach zastępczych, również na terenie innego powiatu

- realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia

- przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze

- udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach

- szkolenie i doskonalenie zawodowe kadr pomocy społecznej z terenu powiatu

3. Placówki opiekuńczo-wychowawcze

a) świetlice środowiskowe, terapeutyczne, socjoterapeutyczne

Placówki opiekuńczo-wychowawcze wsparcia dziennego. Działania świetlic najczęściej ukierunkowane są na dzieci i młodzież wywodzące się z rodzin patologicznych lub mających trudną sytuację materialną.

Zadania:

- łagodzenie niedostatku wychowawczego w rodzinie;

- udzielanie wsparcia i pomoc rodzinie w wychowaniu;

- eliminowanie zaburzeń zachowania;

- wyrównywanie zaległości w nauce;

- korygowanie dysfunkcji rozwojowych;

- kształtowanie prawidłowych nawyków i umiejętności;

- promocja zdrowego stylu życia wśród uczniów i ich rodziców;

- stymulowanie rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów;

- przeciwdziałanie zagrożeniom niedostosowania społecznego.

- wsparcie psychologiczne i materialne podopiecznych oraz ich rodzin

b) dom dziecka

Całodobowa placówka opiekuńczo-wychowawcza (publiczna bądź niepubliczna) typu socjalizacyjnego. Do domów dziecka kierowane są dzieci i młodzież, których potrzeby stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym.

Zadania:

- zapewnienie dziecku opieki całodobowej i wychowanie oraz zaspokajanie jego niezbędnych potrzeb

- zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dla dzieci niepełnosprawnych - rehabilitacja i zajęcia specjalistyczne

- kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych

- działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach opieki zastępczej

- praca z rodziną dziecka

- odpowiednie formy opieki w środowisku, grupy usamodzielniające oraz kontakt z rodzinami zaprzyjaźnionymi

c) ośrodek adopcyjno-opiekuńczy

Placówka (publiczna bądź niepubliczna), która zajmuje się przeprowadzaniem procesu adopcji dzieci; przygotowuje i weryfikuje kandydatów na rodziców adopcyjnych, pośredniczy w kontaktach pomiędzy kandydatami na rodziców przysposabiających a przeznaczonymi do adopcji.

4. Poradnie psychologiczno – pedagogiczne (państwowe i prywatne)

Zadania:

- wspomaganie w rozwoju dzieci i młodzieży, efektywności uczenia się, nabywania oraz rozwijania umiejętności rozwiązywania konfliktów i problemów i umiejętność z zakresu komunikacji społecznej,

- profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży,

-u pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży z grup ryzyka,

- wspomaganie wychowawczej funkcji rodziny,

- pomoc rodzicom oraz nauczycielom w diagnozowaniu i rozwijaniu możliwości oraz mocnych stron uczniów,

- wspomaganie rozwoju dziecka w wieku od urodzenia do 7 r. życia, udzielanie pomocy młodzieży w rozwiązaniu problemów okresu dojrzewania,

- udzielanie pomocy dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej lub z dysfunkcjami rozwojowymi oraz ich rodzicom

5. Kurator sądowy

Funkcjonariusz publiczny, pełniący swoje obowiązki w jednym zespole kuratorskiej służby sądowej, realizujący określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo – resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Kuratorzy sądowi wykonują swoje zadania zarówno w środowisku osób których dotyczy postępowanie czyli podopiecznych, w miejscu ich zamieszkania, jak i na terenie zakładów zamkniętych i placówek ich pobytu, w szczególności na terenie zakładów karnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz leczniczo-rehabilitacyjnych.

6. Dom Samotnej Matki

Instytucję tą organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując z organizacjami społecznymi. Osoby korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współudziału w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Placówka ta pomaga samotnym kobietom w ciąży i z małymi dziećmi. Kobiety te często pozbawione są wsparcia ze strony najbliższej rodziny, niejednokrotnie pozbawione dachu nad głową i środków do życia. W tej trudnej sytuacji mogą one uzyskać pomoc zgłaszając się do Miejskich lub Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej, które skierują taką osobę do najbliższej placówki opiekującej się samotnymi matkami. Placówka taka gwarantuje czasowe zakwaterowanie oraz utrzymanie, a opiekunowie społeczni pomogą znaleźć pracę, mieszkanie i miejsce w żłobku lub przedszkolu dla dziecka. Zapewnią jej również opiekę medyczną i psychologiczno – pedagogiczną.

7. Ośrodki Wsparcia, Domy Pomocy Społecznej, Środowiskowe Domy Samopomocy

(dzienne i całodobowe, publiczne i niepubliczne)

Dzielą się na:

a) dla osób doświadczających przemocy w rodzinie

Podejmuje działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, m. in.:

- poradnictwo medyczne, psychologiczne, prawne i socjalne;

- wsparcie

- ochrona przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną

- zapewnienie, na żądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku

b) dla osób uzależnionych

Zapewnia:

- poradnictwo rodzinne

- długoterminową terapię indywidualną i grupową

- pracę z dziećmi niedostosowanymi społecznie

- diagnozowanie i opiniowanie poszczególnych przypadków

- diagnostykę psychologiczną dot. zespołów uzależnień alkoholowych i narkotycznych

- psychoterapię indywidualną

- porady prawne

c) dla osób przewlekle psychicznie chorych

d) dla osób niepełnosprawnych

e) dla osób starszych

f) dla osób przewlekle somatycznie chorych