Procesy transformacji w Polsce ;Transformacja gospodarcza

1. Transformacja gospodarcza

Proces reformujący mający na celu odejście od gospodarki centralnie planowanej i odbudowę modelu gospodarki rynkowej. W Poolsce główne i najważniejsze zadania postawione przed transformacją gospodarczą to: likwidacja instytucji i mechanizmów realnego socjalizmu i rozwiązań hybrydowych występujących w jego końcowej fazie, tworzenie instytucji umożliwiających działanie regulacji rynkowej, dokonanie przekształceń własnościowych dla powstanie silnego sektora prywatnego i odejścia od systemu kolektywistycznego.

Transformacja obejmuje następujące elementy:

-makroekonomiczna liberalizacja

-makroekonomiczna stabilizacja

-przebudowa instytucjonalna

1. Terapia szokowa

Był to przygotowany przez MFW i władze Polski program stabilizacji gospodarki. Nazwę tę zawdzięcza posunięciom jaki poczynił Leszek Balcerowicz, motywując to w ten sposób: „Ludzie szybciej zmieniają swoje postawy, jeśli zderzą się ze zmianami, które uważają za nieodwracalne:– podoba mi się, czy nie - muszę się dostosować. Gdyby reforma pełzała, ludzie machnęliby ręką: co się będę zmieniał, jakoś przeżyję”.
Teza jest prawdziwa: bardziej humanitarnie jest obciąć kotu ogon od razu, niż plasterkami
Założenia owej terapii pozwolę przytoczyć sobie na podstawie mojego referatu z makroekonomii, gdyż tajniki takowe zgłębiliśmy razem z Rafałem.
Głównymi celami byłą walka z inflacją, ograniczenie ssania w gospodarce i występowania inflacji popytowej, ograniczenie nadmiernego wzrostu wynagrodzeń rodzących ową inflację, zwiększenia dochodów budżetu dzięki zniesieniu niektórych ulg podatkowych, ograniczono wydawanie preferencyjnych kredytów. Całość zawiera się w punktach podanych poniżej.
10 ustaw, które polską gospodarkę przestawiły z głowy na nogi :

• Ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych
  Likwidowała gwarancję istnienia wszystkich przedsiębiorstw państwowych niezależnie od ich efektywności (w PRL przedsiębiorstwa, które nie przynosiły zysku, były finansowane z budżetu) oraz wprowadzała przepisy o postępowaniu upadłościowym przedsiębiorstw nieefektywnych.

• Ustawa o prawie bankowym i Narodowym Banku Polskim
  Zakazywała nieograniczonego finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny kredytem nieoprocentowanym. NBP miał prawo kupować papiery dłużne skarbu państwa, lecz tylko do poziomu 2 proc. wydatków budżetu. Odtąd deficyt budżetowy państwa wolno jest finansować tylko kredytami, a nie emisją pieniędzy.

• Ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych
  Znosiła preferencje kredytowe dla przedsiębiorstw państwowych i wiązała stopę oprocentowania kredytów ze stopą inflacji. W latach 80. coraz wyższa inflacja dawała przedsiębiorstwom złudzenie osiągania zysków. Nisko oprocentowane kredyty stanowiły dla nich stały zastrzyk gotówki. W PRL przedsiębiorstwa, mimo posiadanych zasobów finansowych, stale miały problemy z kupnem maszyn czy komponentów do produkcji - ciągle ich brakowało. Od 1 stycznia 1990 r. NBP ustalał stopy procentowe powyżej wskaźnika inflacji. Firmy po raz pierwszy miały odczuć, co oznacza "twarde ograniczenie budżetowe", czyli brak pieniędzy na sfinansowanie działalności.

• Ustawa o podatku od wzrostu wynagrodzeń (tzw. popiwek)
  Przedsiębiorstwa, które przekraczały dopuszczalny wzrost płac ustalany poniżej wskaźnika inflacji, musiały za każdą złotówkę przekroczenia płacić 2 zł, a jeśli przekroczenie było większe niż 3 proc., nawet 5 zł podatku.

• Ustawa o nowych zasadach opodatkowania
  Wprowadzała jednolity, 40-procentowy podatek we wszystkich sektorach gospodarki oraz podnosiła niektóre stawki podatkowe, urealniając je o inflację.

• Ustawa o działalności gospodarczej prowadzonej przez inwestorów zagranicznych
  Zobowiązywała przedsiębiorstwa zagraniczne do odsprzedawania dewiz państwu po ustalonym przez bank centralny kursie, zapowiadała możliwość wywozu zysków za granicę i zwalniała przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym od płacenia popiwku.

• Ustawa o prawie dewizowym
  Wprowadzała jednolity dla wszystkich podmiotów i wszystkich rodzajów transakcji kurs walutowy. Wymienialność złotego była ograniczona do operacji wewnątrz kraju. Przedsiębiorstwa eksportujące były zobowiązane do odsprzedawania bankom zarobionych dewiz, banki zaś do odsprzedawania nadwyżek (ponad pewien limit) do NBP. Polacy nie mogli bez zezwolenia NBP trzymać dewiz na kontach w zagranicznych bankach; zlikwidowano też sprzedaż za dewizy (w sklepach Peweksu i Baltony).

• Ustawa o prawie celnym
  Wprowadzała jednakowe dla wszystkich podmiotów gospodarczych zasady clenia towarów importowanych.

• Ustawa o zatrudnieniu
  Unieważniała ustawę o osobach uchylających się od obowiązku pracy oraz zmieniała zasady funkcjonowania biur pośrednictwa pracy.

• Ustawa o szczególnych warunkach zwalniania pracowników
  Stwarzała nowe przepisy chroniące ludzi zwalnianych z pracy (zwłaszcza w drodze zwolnień grupowych), zapewniała odprawę finansową przy zwolnieniu i wprowadzała okresowe zasiłki dla bezrobotnych.

Transformacja szokowa

Transformacja szokowa oznacza, iż w bardzo krótkim czasie wprowadza się zasadnicze zmiany systemowe we wszelkich płaszczyznach życia społeczno-gospodarczego, jak i politycznego danego kraju. W Polsce była transformacja najbardziej szokowa ze wszystkich krajów.

Zalety transformacji szokowej to:

+       stwarza ona szansę na uruchomienie znacznej skutecznej pomocy zewnętrznej (z zagranicy); chodzi tu o wsparcie z wielkich instytucji międzynarodowych jak MFW, czy BŚ, a poza tym można liczyć na pomoc ekspercką;

+       istnieją warunki do pozyskania pomocy ze strony rządów innych państw, głównie ważna w procesie stabilizacji kursu walutowego (zagranica uruchomiła duże środki dla utrzymania kursu złotego);

+       szansa przyciągnięcia w krótkim czasie znacznego kapitału zagranicznego w postaci inwestycji bezpośrednich;

+       wewnętrzne wsparcie społeczne i zgoda społeczna na wyrzeczenia w okresie transformacji: im krócej trwa transformacja tym większa szansa, że poparcie społeczne będzie silnie wspierać przebudowę;

+       tylko w szokowej terapii istnieje szansa na radykalne ograniczenie / podcięcie wpływów starych grup interesów, które są zainteresowane w spieraniu starego systemu;

+       stwarza ona możliwość skrócenia do minimum okresu przejściowego, międzysystemowego; ma to kolosalne znaczenie, gdyż utrzymywanie się okresu międzysystemowego powoduje wyłonienie się grup nacisku, zainteresowanych w utrzymaniu chaosu i bałaganu – niektóre grupy dobrze się mają, gdy istnieje pełno luk prawnych, szara strefa – jest to bardzo niekorzystne dla gospodarki i dla samego procesu transformacji;

+       daję szansę do wyłonienia się w miarę szybko grup, które są zainteresowane w spieraniu nowego systemu;

+       niewątpliwe koszty gospodarcze (obniżenie dynamiki rozwojowej) przy transformacji szokowej można „odrobić” – można odbudować gospodarkę w oparciu o nowe zasady systemowe; w okresie międzysystemowym gospodarka rozwija się poza oficjalnym nurtem – traci na tym budżet i państwo.

Wady terapii szokowej:

-         bardzo wysoki koszt początkowy transformacji przejawia się w tym, iż gwałtowne urynkowienie gospodarki w sposób brutalny i szybki eliminuje nieefektywnych, a to powoduje obniżenie dynamiki produkcji: oczywiście jeżeli jest to produkcja przestarzała, bez perspektyw, to można to przeboleć – gorzej jeśli padają firmy, które w dłuższym okresie mogłyby się utrzymać – są to znaczne szkody; oczywiście bardzo trudno jest oszacować, które straty muszą zaistnieć, a którym można by zapobiec przy interwencji państwa;

-         istnieją bardzo wysokie koszty społeczne: gwałtownie rośnie bezrobocie, co pociąga za sobą gwałtowne obniżenie poziomu życia; to sprzyja wzrostowi niezadowolenia społecznego (wyścig w czasie jest tu bardzo istotny: należy przeprowadzić transformację zanim utraci się poparcie społeczne).

1. Transformacja gradualna(niestety z jakiegoś felietonu w internecie bo nie znalazłem- ale jest myślę w porządku)
   Wprowadza się ją stopniowo. W dużym stopniu stanowi odwrócenie wad i zalet transformacji szokowej. Zalety:

+       Ma bardzo niski początkowy koszt ekonomiczny i społeczny; początkowo relatywnie mały koszt, gdyż załamanie gospodarcze i obniżenie produkcji jest nieporównalnie mniejsze, a więc mniejsze bezrobocie: w początkowym okresie przyrost bezrobocia jest kontrolowany; mniejsze jest również ograniczenie dochodów społeczeństwa, mniejsza jest utrata poparcia (wszystko w krótkim okresie).

Wady:

-         nie jest ona w stanie zmobilizować na taką skalę jak szokowa zewnętrznego wsparcia; inne rządy zastanawiają się, czy będą oni mieli dość siły, aby przeprowadzić do końca tę transformację;

-         transformacja gradualna ma kluczową wadę przejawiającą się w dłuższym okresie: coraz szybszy spadek poparcia społecznego: początkowe duże wsparcie dla transformacji wiąże się z utopijnymi oczekiwaniami społeczeństw: społeczeństwa, które przywykły do państwa opiekuńczego liczą na zachowanie jego opiekuńczej roli a przy tym, liczą, że zacznie rozwijać się gospodarka: jednym słowem liczą na życie w standardach zachodnich przy zachowaniu opiekuńczej roli państwa; władze również głosiły populistyczne programy – podkreśla się uniwersalne wartości i rzuca się ogólne hasła (np. program „Solidarności” z początków lat 80-tych); oczywiste jest, że w miarę przemian kolejne grupy społeczne są zawiedzione: transformacja stwarza możliwość jednym, ale eliminuje ją drugim (tych drugich jest większość); czy istnieje szansa na dokończenie transformacji przed spadkiem poparcia społecznego? – spadek poparcia jest najczęściej szybszy niż same przemiany; w wielu krajach nie zdążono z dokończeniem tej transformacji przed spadkiem poparcia;

-         utrzymywanie się starych grup lobbingu systemowego; istnieje bardzo silny opór z ich strony: elementy starego systemu istnieją i wiele ludzi jest zagrożonych utratą systemu;

-         ważną wadą jest to, iż transformacja gradualna nie wyzwala dostatecznych bodźców by wzmocnić grupy lobbujące nowy system; ograniczają się one do grup inteligenckich (widać to w Rosji – kanapowe reformatorskie partie);

-         transformacja gradualna jest czynnikiem, który umacnia okres przejściowy; jest to raj dla gospodarki drugiego obiegu: mafii gospodarczej, szarej strefy; grupy te stają się silniejsze niż grupy lobbujące stary system (nie mówiąc już nic, o lobbujących system nowy); to może rozłożyć transformację na lata, doprowadzić do buntu społecznego; ta grupa lobbingowa ma duży wpływ na politykę (mafia jest na górze);

-         pokryzysowa odbudowa gospodarki – gospodarka odbudowuje się na zasadach systemu przejściowego.

Transformacja mieszana
Gradualność nie powinna mieć miejsca w przemianach społecznych i politycznych. Gradualne przemiany mogą stanowić to wszystko, co nie wpływa na masę krytyczną transformacji (np. 4 reformy, które są teraz w Polsce).

Efekty końcowe transformacji
Z punktu widzenia efektów końcowych uruchamianych procesów transformacyjnych mogą się one zakończyć na dwa sposoby: restauracją lub instauracją. Restauracja oznacza, że procesy transformacyjne po zatoczeniu koła prowadzą do utrwalenia się zmodyfikowanej wersji starego systemu (niepowodzenie transformacji – nie osiągnięcie masy krytycznej). Rozróżniamy restaurację twardą lub miękką. Restauracja twarda oznacza, że te modyfikacje są niewielkie. Pozostają stare ekipy polityczne i kluczowe elementy starego systemu gospodarczego (Białoruś – powstało tam wiele ustaw dopuszczających prywatyzację, ale nie ruszony jest system państwowy, zarządzanie przedsiębiorstwami odbywa się w starym komunistycznym stylu; Łukaszenko ucieka przed kryzysem, a nie zapobiega mu). Restauracja miękka oznacza, że system jest dalece bardziej zmodyfikowany, ale przed osiągnięciem masy krytycznej. Zakres zastosowań rynkowych jest tu szerszy (byłe kraje ZSRR oprócz krajów bałtyckich).

Instauracja to wprowadzenie nowego systemu, osiągnięcie masy krytycznej – przeważają mechanizmy nowego systemu i nie ma zagrożenia dla ich umocnienia się.

Terapia szokowa daje największe szanse na instaurację nowego systemu. Terapia gradualna premiuje rozwiązania prowadzące do restauracji.

1. Elementy transformacji gospodarczej

Wymienione przy zagadnieniu nr 1. Transformacja gospodarcza.

1. Makroekonomiczna stabilizacja / Polityka stabilizacyjna

Reformy mające na celu ustabilizowanie podstawowych parametrów mechanizmów rynkowych(ceny, stopy %, kurs walutowy) oraz zrównoważenie budżetu państwa i bilansu płatniczego. Główne elementy stabilizacji:
-ograniczenie wydatków państwa (likwidacja dotacji i subwencji)

-ograniczenie deficytu budżetowego

-restrykcyjna polityka pieniężna i kredytowa- podniesienie stóp %

-wprowadzenie instrumentów kontroli dochodów indywidualnych w celu zablokowania szybkiego wzrostu płac(popiwek).

-otwarcie gospodarki na handel zagraniczny i inwestycje zagraniczne

-wprowadzenie wymienialności pieniądza

1. Makroekonomiczna liberalizacja / Polityka liberalizacyjna

Działania polegające na odstąpieniu państwa od roli centralnego decydenta w gospodarce. Główne elementy :

-uwolnienie cen

-liberalizacja handlu

-usuwanie prawnych i biurokratycznych ograniczeń w prowadzeniu działalności gospodarczej

-znoszenie ograniczeń w handlu zagranicznym (likwidacja protekcyjnej polityki handlowej, zniesienie obowiązkowych koncesji na eksport i import, zniesienie ograniczeń ilościowych w imporcie i eksporcie, redukcja stawek celnych, wprowadzenie wymienialności waluty krajowej na rachunkach bieżących).

1. Przebudowa instytucjonalna / Polityka instytucjonalna

Reformy mające na celu budowę podstawowych instytucji gospodarki rynkowej. Główne elementy:

-prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych

-demonopolizacja gospodarki

-budowa niezależnego Banku Centralnego

-odbudowa rynków finansowych

-reforma sektora finansów publicznych

--reforma systemu podatkowego (PIT, CIT, VAT, akcyza)

-reforma systemu zabezpiecznia społecznego

-utworzenie samorządu terytorialnego.

1. Główne źródła makroekonomicznej niestabilności

1. Pozostałości gospodarki centralnie planowanej:

• Administracyjne ustalanie cen

• Ceny odbiegające od ceny równowagi-zbyt niskie

• Subwencjonowane produkcja i konsumpcja

• Zaniżony poziom cen prowadził do ciągłych niedoborów

• Ujemna realna stopa % ustalona poniżej poziomu inflacji- prowadziła do wzrostu popytu na inwestycje i faktycznego subwencjonowania inwestycji

• Subwencjonowanie produkcji- prowadziło do deficytu budżetowego i braku motywacji do efektywnego działania i postępu technologicznego

• Sektorowe różnicowanie pomocy- przerost przemysłu ciężkiego, niedorozwój przemysłu lekkiego i usług.

• Niejednolity kurs wymiany walut- różne ceny dewiz dla poszczególnych przedsiębiorstw i różnice cen oficjalnych i czarnorynkowych.

• Różnice w cenach oficjalnych

• Socjalistyczne państwo dobrobytu

1. Hiperinflacja

2. Pierwsze skutki reform gospodarczych- zbytnia liberalizacja

Sytuacja makroekonomiczna i sytuacja gospodarcza kraju przed transformersem:

• Stopa inflacji wynosiła w 1989 roku ponad 340%, nabierając cech hiperinflacji - średnia stopa inflacji dla pięciu ostatnich miesięcy 1989 roku wynosiła około 1000%!

• niedobory na rynku (kolejki, kartki, talony, przydziały)

• wymuszona substytucja, marnotrawstwo środków produkcji oraz tzw. produkcja niechciana.

• Złoty polski był niewymienialny na obce waluty oraz w dużym stopniu na towary

• Kurs oficjalny był kilkakrotnie niższy od czarnorynkowego.

• Transakcji coraz częściej dokonywano w dewizach.

• Realna stopa procentowa była ujemna, usztywniano stawki płac, ceny produktów i marże.

• Budżet państwa wykazywał wysoki deficyt.

• Niski był także ogólny poziom życia społeczeństwa.

• Gospodarka w Polsce była nierynkowa i zdominowana przez sektor państwowy,

• Dominowała własność państwowa (ogromne przedsiębiorstwa przemysłowe, transportowe i budowlane, państwowy system bankowy i większość usług)

• Państwo dotowało i regulowało sferę produkcji i konsumpcji.

• Producenci nie kierowali się realnym popytem, tylko odgórnymi nakazami.

• Powszechne były przerosty zatrudnienia w przedsiębiorstwach państwowych.

• Cały system był nastawiony na produkcję antyimportową, istniał powszechny protekcjonizm państwowy - stawki celne i inne ograniczenia praktycznie uniemożliwiały sprowadzanie na większą skalę towarów z zagranicy.

• duża dysproporcjonalność.

• Przeważał w niej przemysł ciężki - pod względem produkcji (wytwarzał on 2/3 całej produkcji przemysłowej), jak też koncentracji środków trwałych i zasobów siły roboczej.

• Duży udział w majątku trwałym posiadało rolnictwo.

• Sektor usług pozostawał niedorozwinięty.

• Udział usług w strukturze ŚT wynosił w 1989 roku jedynie 4%, zaś w krajach OECD wskaźnik ten był 6x większy!

• Preferowano inwestycje rozwojowe kosztem inwestycji modernizacyjnych -duże zacofanie techniczne i wysoki stopień dekapitalizacji majątku trwałego.

• Silny nacisk nie na wzrost jakościowy, lecz ilościowy.

• Eksport (szczególnie wyrobów przemysłu maszynowego, tekstylnego, elektronicznego i farmaceutycznego) oraz import (głównie ropy naftowej i gazu ziemnego) cechowały się ogromną zależnością od rynku radzieckiego.

• Zadłużenie zagraniczne

Było olbrzymim obciążeniem dla polskiej gospodarki. Narastało ono zwłaszcza w latach siedemdziesiątych
1 mld dolarów w roku 1971,
8 mld w roku 1975,
25 mld dolarów w roku 1980

Pod koniec 1989 roku nasz dług wynosił już 41 mld USD. Głównymi wierzycielami Polski były rządy zachodnie, reprezentowane przez Klub Paryski oraz zachodnie banki komercyjne, zrzeszone w Klubie Londyńskim.

1. Efekty transformacji gospodarczej

• Ujemne skutki planu Balcerowicza

• W 1990 r. zatrudnienie w sektorze uspołecznionym spadło o ~ 6% (1,1mln)

• Bezrobocie wzrosło w ciągu roku z zera do około 1,1mln, a stopa bezrobocia wynosiła 6% na koniec 1990 r.

• W 1989-1993 bezrobocie sięgnęło 3 mln osób, pogłębiła się pauperyzacja ogromnej większości społeczeństwa (40%ludzi żyło w 1993 r. poniżej minimum socjalnego), zmniejszenie się realnych płac, rent i emerytur o ok.30% i o 50% dochodów rolników (PGR) - spadek dochodów realnych ludności.

• eksport do krajów zachodnich wzrósł o około 40% natomiast import rósł wolniej. To spowodowało powstanie nadwyżki w obrocie dolarowym.

• Zahamowano inflację na znacznie wyższym poziomie cen niż zakładano

• inflacji nie udało się całkowicie stłumić - wzrost cen 3-4% miesięcznie (42-60% rocznie) W 1992 r. wyniosła 43%, a w 1993 r. 35,7%.

• Rozszerzenie sfery ubóstwa w społeczeństwie nawet do blisko 40%

• Spadek zaufania i poparcia społecznego dla procesów prywatyzacyjnych

  • czynniki zewnętrzne wpływające na nasilanie się recesji

• Załamanie się eksportu do ZSRR. Był to czynnik o kolosalnym znaczeniu dla polskiej gospodarki przed 1989 rokiem w ogromnym stopniu uzależnionej od wymiany handlowej ze Związkiem Radzieckim. Ogółem negatywny wpływ tego załamania, jak się ocenia, kosztował nas 3.5 - 5% PKB

• Aneksja Kuwejtu przez Irak i wojna w Zatoce Perskiej. ONZ potępiła Irak -zapowiedziano twarde sankcje gospodarcze. Polska miała rozbudowane stosunki gospodarcze z Irakiem - obroty towarowe oraz kontrakty inwestycyjne (w energetyce, budowie szlaków komunikacyjnych). Straty spowodowane zerwaniem kontraktów ocenia się na około 2 miliardy dolarów; do tego należy doliczyć pół miliarda dolarów długu, którego Irak nie oddał Polsce w postaci dostaw ropy - co spowodowało, że tę ropę Polska musiała kupować gdzie indziej, już po dużo wyższej cenie.

• Proces jednoczenia się Niemiec. Gdy NRD weszła do systemu gospodarczego RFN i jednocześnie EWG, nasze powiązania z jej obszarem zmieniły się zdecydowanie na niekorzyść Polski. NRD ustaliła zawyżony kurs rubla transferowego, co przyniosło Polsce spore straty. W NRD zamykano np. kopalnie soli potasowych i zakłady chemiczne, z którymi współpracowały polskie przedsiębiorstwa.

• Sytuacja polityczna w Polsce - Coraz częściej krytykowano rząd co nie sprzyjało reformom.

• Sukces Planu Balcerowicza

• Uruchomienie i rozwój mechanizmów rynkowych. Ceny ustalały się na poziomie równowagi podaży i popytu, zniknął problem niedoborów, po wprowadzeniu wolnego rynku towarów konsumpcyjnych doszło do likwidacji kolejek.

• Zahamowanie inflacji,

• Zdeminiwana złotówka zaczęła spełniać wszystkie funkcje pieniądza

• Umocnienie złotego, wprowadzenie jego wymienialności wewnętrznej, a potem także zewnętrznej, ustabilizowanie kursu dolara

• Likwidacja deficytu budżetowego - w roku 1990 udało się nawet osiągnąć niewielką nadwyżkę budżetową.

• Otwarcie gospodarki na świat. Dodatnie saldo wymiany handlowej z zagranicą oraz napływ zagranicznych inwestycji.

• Rozpoczęcie procesów prywatyzacyjnych i demonopolizacyjnych w gospodarce.

• Powstanie rynku kapitałowego.

• Pozytywne zmiany w strukturze gospodarki - zarówno pod względem działowo -gałęziowym, własnościowym jak i organizacyjnym.

• Od roku 1992 w polskiej gospodarce nastąpił okres stałego wzrostu gospodarczego. W roku 1993 PKB wzrósł o 3.8%, a w 1994 o 5.2%.

• Zarzuty wobec planu Balcerowicza

• Zbyt duży zakres liberalizacji handlu zagranicznego, do której polska gospodarka nie była przygotowana. Wpływała ona bardzo negatywnie na krajową produkcję przemysłową i rolniczą.

• Zbyt wysoka skala dewaluacji połączoną z za długim utrzymywaniem zaniżonego kursu dolara.

• Wysokie, hamujące rozwój inwestycji obciążenia podatkowe przedsiębiorstw państwowych - zbyt duży podatek majątkowy w formie 40% dywidendy od funduszu założycielskiego.

• Zerwanie przez państwo z polityką protekcjonizmu i jednolite traktowanie wszystkich podmiotów gospodarczych a także brak preferencji - np. w formie korzystnie oprocentowanych kredytów - dla niektórych, najwrażliwszych gałęzi gospodarki. Niektóre branże przemysłu ciężkiego (przemysł wydobywczy, stoczniowy i hutniczy), budownictwo oraz rolnictwo najboleśniej odczuły wprowadzenie mechanizmów rynkowych i otwarcie gospodarki na świat.

1. Konsensus waszyngtoński (L)

Pakiet rozwiązań gospodarczych prowadzący w założeniu do osiągnięcia makroekonomicznej stabilizacji i urynkowienia. Opracował go John Williamson. Konsensus W. opiera się o założenie minimalistycznego państwa i był zalecany przez Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy krajom postkomunistycznym przechodzącym transformację. W latach 90-tych XX zdominował teorię i politykę rozwoju gospodarczego. Jego zalecenia to przywrócenia dyscypliny fiskalnej, znoszenie państwowych subsydiów, forsowanie w wydatkach budżetowych edukacji i opieki zdrowotnej, urynkowienie stóp procentowych, deregulację działalności gospodarczej, prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, liberalizację handlu zagranicznego i przepływów kapitałowych, ochronę i zabezpieczenie praw własności.

Kryzysy finansowe i walutowe z drugiej połowy lat 90-tych pokazały, że założenia te nie były do końca poprawne. Deregulacja, liberalizacja i prywatyzacja okazały się niewystarczające do zapewnienia rozwoju u prosperity. Za istotne mankamenty uważano brak w wytycznych względu na funkcjonowanie w gospodarce rynkowej skutecznej polityki konkurencyjnej i przede wszystkim sprawnego systemu prawno instytucjonalnego. Pominięto także wzgląd na sprawne funkcjonowanie instytucji finansowych przesdądzających o fluktuacjach i wzroście gospodarczym. Nie doceniono wagi doskonałości informacji, która na młodych rynkach doprowadzała do niedoskonałości rynku i niezrozumiałych posunięć podmiotów gospodarczych.
Po całym tym wiadrze z pomyjami wylanymi na konsensus waszyngtoński, BC i MFW wprowadziły pewne dodatkowe wytyczne i rekomendacji dotyczące, poza wytycznymi przedstawionymi w konsensusie wszyngotńskim, także uwagi na integrację w skali globalnej o wymóg reform prowadzących do sprawnego rządzenia i funkcjonowania systemu instytucjonalnego.
Dla całego pakietu reform, wraz z nowymi zaleceniami pojawiły się głosy krytyki mówiące o konieczności analizowania i budowania programu transformacji dla różnych krajów osobno, ze względu na ich różną specyfikę. Nie zmienia to jednak faktu, że rządzenie i system instytucjonalny ma duże znaczenie w tym procesie.
Opcją przeciwstawna do konsensusu waszyngtońskiego jest wizja transformacji ewolucyjno-instytucjonalna. Przyznaje ona państwu większy wpływ i wgląd na proces transformacji i budowaniu późniejszych faz państwowości i gospodarki. Priorytet daje państwu i systemowi instytucji w powolnym budowaniu mechanizmów rynkowych, a nie tak jak konsensus waszyngtoński, grze rynkowej. Ponadto zaplecze instytucjonalne powinno przyczyniać się do : powstania dobrego systemu prawnego, partnerstwa w biznesie, dbałości o poparcie dla reform, a także budowę społeczeństwa obywatelskiego(kapitału społecznego).

1. Popiwek (L)

Jest to nazwa potoczna podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Przybierał on różne formy i różne nazwy od początku lat osiemdziesiątych kiedy był odpisem na rzecz „Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej”. Następnie zastąpił go „popiwek” od 1991 roku jako podatek od wzrostu wynagrodzeń, a po jego zniesieniu w 1994 roku wprowadzono tzw. neopopiwek.
W czasie transformacji gospodarczej początku lat dziewięćdziesiątych PPWW był jednym z elementów walki z hiperinflacją. Podatek ten obciążał te przedsiębiorstwa, które przekraczały ustalony w przepisach dopuszczalny poziom wzrostu płac. Wiele przedsiębiorstw miało problemy finansowe z powodu płacenia popiwku(trzeba przyznać że na własne życzenie).
Każda większa podwyżka funduszu płac, ponad określone normy, obciążona była na początku 1990 roku:

• za przekroczenie wyznaczonego limitu o 0,1%-3% – "popiwkiem" równym 200% wypłaconej ponad limit kwoty;

• za przekroczenie limitu o ponad 3% – 500% tej kwoty.

Jako że "popiwek" nie obciążał bezpośrednio kieszeni zatrudnionych, a zatrudniające ich firmy, był skutecznym – ale i wywołującym negatywny wydźwięk oraz największe protesty – narzędziem antyinflacyjnym. Z drugiej strony narzędzie to działało automatycznie i bez uwzględnienia niuansów różniących poszczególne firmy. W szczególności nie odróżniało ono zwiększenia funduszu płac wynikającego z udzielenia podwyżek wynagrodzeń od na przykład zwiększenia tego funduszu wynikającego z wzrostu zatrudnienia, choćby przedsiębiorstwo właśnie podpisało wielki kontrakt wymagający istotnego naboru nowych pracowników. Wadą tego podatku było też niedostosowanie go do sezonowości dochodów w niektórych branżach, np. w rolnictwie.

1. Przedsiębiorstwo państwowe (L)

Podmiot gospodarczy będący własnością państwa, podlegający określonym sposobom korzystania z tej własności. Sektory, w których funkcjonują przedsiębiorstwa państwowe, zależą od koncepcji utrzymywania wpływów na gospodarkę realizowanych za pomocą ich własności. Przedsiębiorstwa państwowe w wielu krajach są uznawane za efektywny instrument osiągania założonego zakresu celów (efektywność alokacyjna, zatrudnienie, rozwój sektorów, regionów kraju itp.). W krajach europejskich sektor przedsiębiorstw państwowych utrzymywany jest w granicach 10% (wyższy udział tego sektora zanotowano w latach 90 XX wieku w bloku państw wschodnich – Grecji, Francji, Włoszech, Portugalii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Danii i RFN)

W Polsce przedsiębiorstwa państwowe działają na podstawie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych z roku 1981. Państwo wykonuje swoje uprawnienia właścicielskie przez organy państwowe (założycielskie). Mogą one podejmować decyzje dotyczące działalności przedsiębiorstwa państwowego w granicach przewidzianych prawem. Natomiast organy przedsiębiorstwa państwowego podejmują samodzielnie decyzje dotyczące organizowania działalności przedsiębiorstwa w granicach przewidzianych prawnie i w celu wykonania zadań przedsiębiorstwa.

Takie przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się przedsiębiorcom mającym osobowość prawną. Organami przedsiębiorstwa państwowego są: ogólne zebranie pracowników, rada pracownicza i dyrektor przedsiębiorstwa.

Do początku lat 90 przedsiębiorstw państwowych było w Polsce ok. 8,5 tys., a w wyniku prywatyzacji pod koniec 2004r. było ich mniej niż 500.

1. Mienie skarbu państwa (L)

To własność i inne prawo należące do państwa. Mienie jest określone przez jego desygnaty(własność i inne prawa majątkowe) i w odróżnieniu od majątku odnosi się wyłącznie do aktywów(praw podmiotowych), a nie do pasywów(obowiązków). Pojęcie mienia ma charakter zbiorczy i nie jest tożsame z majątkiem, gdyż ten stanowi określoną masę składającą się nie tylko z majątkowych aktywów, ale i z pasywów, w skład mienia wchodzą natomiast tylko prawa majątkowe, nie mieszczą się zaś w nim prawa niemajątkowe, zarówno w stosunku do dóbr materialnych, jak i niematerialnych. Mienie państwa stanowi część mienia publicznego, które służy interesowi publicznemu. Do państwa jako właściciela należą podmioty niezbędne do wykonywania funkcji ustrojowych(ochrona , bezpieczeństwo, administracja). Państwo jest także właścicielem mienia udostępnianego obywatelom i ich organizacjom w celu wspierania ich różnorodnej działalności gospodarczej i niegospodarczej (dobra kultury, dokumentacje, dobra naturalne, drogi). Ponadto Skarb Państwa jest właścicielem kapitału, który w zamian za prawa udziałowe wniesiono do podmiotów gospodarczych i jednostek prowadzących działalność naukową, edukacyjną, kulturalną czy w zakrsie ochrony zdrowia. SP dysponuje ponadto składnikami mienia oczekującymi na zagospodarowanie przez sektor prywatny(np. zasoby nieruchomości rolnych, rzeczy i prawa pozostałe po likwidacji państwowych jednostek organizacyjnych). Mieniem państwowym dysponują i zarządzają jednostki organizacyjne stanowiące składnik struktury organizacyjnej Skarbu Państwa. Należą do nich jednostki niemające osobowości prawnej, które w stosunkach cywilnoprawnych i procesach wewnętrznych występują jako tzw. stotio fisci. Kierownicy tych jednostek zarządzają powierzonym im majątkiem i reprezentują SP w stosunkach cywilnoprawnych wobec innych podmiotów. Należy odróżnić od nich państwowe osoby prawne (np. państwowe przedsiębiorstwa), które mają osobowość prawną i w obrocie cywilnoprawnym występują jako samodzielne jednostki organizacyjne.

1. Prywatyzacja

Jest to proces przekształceń własnościowych podejmowanych z przyczyn ekonomicznych, społecznych lub politycznych, które poprzez zbywanie praw własności mienia publicznego na rzecz osób fizycznych lub prawnych, zwiększają udział sektora prywatnego w gospodarce. Majątek ten może być przejmowany przez inwestorów prywatnych w całości lub w pewnej części.

W węższym znaczeniu- jak wyżej- przejmowanie praw własności i poszerzenie sektora prywatnego oraz zwiększenie jego wpływu na gospodarkę.

W szerszym znaczeniu- ograniczenie roli państwa w procesach społeczno-gospodarczych.

W krajach gdzie sektor publiczny jest bardzo obszerny jest elementem pożądanym dla stworzenia mechanizmów wolnego rynku i ograniczenia wpływu państwa na gospodarkę. W gospodarkach z dominującym sektorem prywatnym , dotyczy oczywiście tylko firm państwowych, i ma równie ważne znaczenie ,ale znacznie mniej pilne niż tam gdzie dominuje własność państwowa. Na dynamikę zmian w kraju wpływa wola ekip rządzących , społeczne przyzwolenie na prywatyzację ,sytuacja ekonomiczna kraju, forma prawna przedsiębiorstw prywatyzowanych oraz ich sytuacja ekonomiczna.

Prywatyzację regulowały, i nadal regulują, trzy ustawy:

-U. z 1990 o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (u. o p.p.p. ; zastąpiona U. z 1996 roku)
-U. z 1993 o NFI i ich prywatyzacji (pryw. masowa)
-U. z 1996 o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (u. o k.p.p.p.)

Z wykładu : prawo własności składa się z trzech elementów występujących naraz : prawo do posiadania, prawo do korzystania i czerpania korzyści oraz prawo do dysponowania. Jeżeli te trzy warunki nie są spełnione nie możemy mówić o prawie własności.

Prywatyzacja jest poprzedzana masą różnych czynności przygotowawczych przedsiębiorstwo do sprzedaży. W Polsce prywatyzacją zajmuje się obecnie Ministerstwo Finansów. Wcześniej robiło to Ministerstwo Przekształceń Własnościowych. Prywatyzację mogą także przeprowadzać firmy doradcze lub specjalne komitety rządowe.
Prywatyzowane przedsiębiorstwo musi zostać sprawdzone pod kątem działalności i stanu finansowego, musi zostać zmieniony status prawny tego podmiotu, a także restrukturyzacją finansowa, majątkowa i zatrudnienia. Wszystko po to by podmiot był korzystny dla potencjalnego inwestora. Dobrze również ,gdy dobrze on prosperuje.

W pierwszej kolejności prywatyzowane są zazwyczaj przedsiębiorstwa produkujące dobra i usługi komercyjne w konkurencyjnych sektorach gospodarczych. Następnie dopiero prywatyzuje się przedsiębiorstwa infrastrukturalne(telekomunikacja, energetyka, wodociągi, kanalizacja, transport), które obejmowane są specjalnym programami strategicznymi ze strony rządu.

W krajach nierozwiniętych najczęściej stosuje się z publicznej emisji akcji oraz prywatyzacji bezpośredniej. Natomiast tam gdzie istnieje stabilny rynek kapitałowy stosuje się przeważnie tylko publiczną emisję akcji.

Główne metody prywatyzacji : publiczna sprzedaż akcji, inne tryby sprzedaży przedsiębiorstwa (pakiet lub część akcji dla jednego lub kilku inwestorów w drodze przetargu), sprzedaż składników majątku, podział przedsiębiorstwa, częściowa sprzedaż akcji z zachowaniem pakietu kontrolnego, wykup przedsiębiorstwa przez pracowników lub zarząd.

1. Denacjonalizacja

Jest to proces polegający na unarodowieniu znacjonalizowanego przez państwo majątku. Od Reprywatyzacji różni się tym ,ze reprywatyzacja jest dokonywana jako proces zwracania majątku jego pierwotnym właścielom lub ich prawnym następcom w sposób nieodpłatny. Denacjonalizacja polega ogólnie na „zbyciu” przez państwo własnego mienia np. w drodze prywatyzacji.

Jest pojęciem o szerszym znaczeniu niż reprywatyzacja.

1. Prywatyzacja oddolna

Jest ona procesem dziejącym się od dołu Polega na zwiększaniu się sektora prywatnego w gospodarce , ale nie w wyniku sprzedaży majątku państwa, lecz w wyniku rozwoju sektora prywatnego i ZAKŁADANIA nowych firm. W ten sposób, zakładając nową firmę, przyczyniamy się do wzrostu procentowego udziału kapitału prywatnego w gospodarce.

Z leksykonu : proces rozwoju sektora prywatnego, nie będący wynikiem denacjonalizacji, ale tworzenia nowych przedsiębiorstw przez prywatnych inwestorów. Wywarła ona istotny wpływ na rozwój sektora prywatnego w Polsce, ponieważ wiązała się z zakładaniem nowych przedsiębiorstw prywatnych, zarówno polskich, jak i z udziałem kapitału zagranicznego.

1. Prywatyzacja odgórna

Prywatyzacja odgórna jest procesem powiększania udziału sektora prywatnego w gospodarce poprzez sprzedaż majątku państwowego zainteresowanym inwestorom.

Z leksykonu : denacjonalizacja majątku państwowego przeprowadzana w trybie indywidualnym lub powszechnym (masowym) przez uprawnione organy państwowe. Metoda przeprowadzania prywatyzacji odgórnej w trybie indywidualnym jest regulowana przez ustawę o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Natomiast metodę powszechną reguluje ustawa o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych. Prywatyzacja odgórna może przebiegać w formie pośredniej lub bezpośredniej.

1. Prywatyzacja indywidualna

Jest to jedna z dwóch form prywatyzacji odgórnej. Reguluje ją U. z 1996 roku o k.p.p.p. . Może ona przyjmować tryb pośredni lub bezpośredni. Tryb pośredni jest poprzedzony komercjalizacją (ta forma nie zawsze musi się skończyć sprywatyzowaniem!!!). Pewności nie mam, ale jej nazwa zdaje się być wynikająca z charakteru przywatyzacji przedsiębiorstw, ponieważ obejmuje ona pojedyncze przedsiębiorstwa, dla których proces przygotowawczy jest inszy niż dla inszych przedsiębiorstw co czynie je indywidualnymi i wyjątkowymi. Przeciwieństwem jest prywatyzacja masowa gdzie za jednym ruchem „czarowniczej różdżki” prywatyzuje się kilka przedsiębiorstw.

1. Cele prywatyzacji

W zależności od sytuacji prywatyzacji może mieć różne cele. Wymieniany cel podstawowy to zmiany jakościowe w życiu gospodarczym i społecznym. Dla krajów byłego bloku wschodniego , prywatyzacja to przede wszystkim osiągniecie:

• Ujednolicenia struktur własności w gospodarce

• Odciążenia budżetu państwa w wymiarze finansowym i administracyjnym

• Uruchomienia przepływu kapitału od inwestorów prywatnych do przedsiębiorstw (giełda oraz inne sposoby inwestowania)

• Poprawy ekonomicznej efektywności przedsiębiorstw zarządzanych wcześniej przez państwo

• Uzyskania większych dochodów budżetowych (poprzez sprzedaż oraz większą efektywność ekonomiczną przedsiębiorstw)

• Osiągniecia zakładanych celów politycznych np. uzyskania poparcia społecznego dla procesu przekształceń własnościowych i gospodarczych przez sprzedaż akcji oraz wprowadzenie własności pracowniczej)

• Uwłaszczenia grup pracowniczych i obywatelskich

• Dostosowania prawa do warunków europejskich

• Dokapitalizowania przez większe pakiety inwestycyjne spółek skarbu państwa

• Pozyskania środków na roszczenia reprywatyzacyjne

• Realizacji zadań pozaprawnych wynikających z nacisku różnych grup interesów (prywatyzacja nieformalna)

1. Częściowa sprzedaż akcji z zachowaniem kontroli państwa nad przedsiębiorstwem

To metoda prywatyzacji prowadząca do powstania spółki z dualnym kapitałem. Kapitałem państwowo-prywatnym. Jest stosowana w sytuacji gdy państwo nie chce się wyzbyć prawa własności do danego przedsiębiorstwa , lecz zasilić je kapitałem na rozwój, inwestycje, etc. Oferuje wtedy na sprzedaż tylko część akcji i pozostawia sobie pozostały pakiet. W przypadku Polski np. prywatyzacja GPW w 2010 roku.

1. Komercjalizacja

Polega na zmianie formy prawnej przedsiębiorstwa Skarbu Państwa, czyli na przekształceniu go w spółkę akcyjną lub spółkę z o.o.(w pierwszym kroku prywatyzacji zwana jednoosobową spółką Skarbu Państwa, jsSP). Spółka wchodzi we wszystkie dotychczasowe sprawy prawne, których uczestnikiem było przedsiębiorstwo państwowe. W wyniku komercjalizacji nie ulega zmianie forma własności lecz forma prawna przedsiębiorstwa. Podstawą jego działania staje się Kodeks Spółek Handlowych ,a przestaje być ustawa o p.p.p. . Komercjalizacja przedsiębiorstwa jest zadana ze względu na usprawnienie obrotu gospodarczego poprzez ujednolicenie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa (K.S.H), możliwość bardziej elastycznej organizacji działalności przedsiębiorstwa oraz bardziej operatywne posługiwanie się kapitałem.

Ustawa z 1990 roku definiowała komercjalizację jako etap przejściowy w procesie pełnej prywatyzacji. Ustawa z 1996 roku zniosła ten przepis i dopuszcza komercjalizowanie przedsiębiorstwa w celu prywatyzacyjnym lub i nieprywatyzacyjnym. Pozwala to na przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w S.A. lub Sp. z O.O. w celu innym niż prywatyzacja. W Polsce regułą jest raczej komercjalizacja prywatyzacyjna, której dokonuje Minister Skarbu Państwa. Komercjalizację nieprywatyzacyjną przeprowadza również Minister SP, ale po uprzednich uzgodnieniach z Radą Ministrów; inicjatywę składa tutaj organ założycielski, dyrektor przedsiębiorstwa lub rada pracownicza. Cel inny niż prywatyzacyjny komercjalizacji nie został ściśle określony w ustawie z 1996 roQ.
Komercjalizacja prywatyzacyjna jest pierwszym korkiem prywatyzacji pośredniej. Na tym etapie przedsiębiorstwo powinno przejść restrukturyzację pozwalającą na sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa na konkurencyjnym wolnym rynku. Po zakończeniu komercjalizacji w miejsce organów przedsiębiorstwa wchodzą organy spółki(zarząd, walne zgromadzenie, rada nadzorcza).
Komercjalizacja pozbawia praw udziału w zarządzaniu spółką reprezentację załóg pracowniczych(likwidacja rady pracowniczej i ogólnego zebrania pracowników). Pozbawia się zatem szczególnych uprawnień wywodzących się z „własności społecznej”. W przedsiębiorstwach, gdzie średnioroczne zatrudnienie wynosi ponad 500 osób, pracownicy mogą jednak wybrać jednego członka zarządu.

Komercjalizacja jest przewidziana ustawowo do przeprowadzenia w przedsiębiorstwach o dobrej kondycji i perspektywach, dla zagwarantowania racjonalnego zbycia się majątku Skarbu Państwa. Nie można komercjalizować przedsiębiorstw w złym stanie gospodarczym(postawionych do likwidacji lub w stan upadłości), a także poddanych restrukturyzacji ekonomicznej lub zarządczej. W takim wypadku kolejny etap sprzedaży akcji przedsiębiorstwa ma sens.

1. Komercjalizacja z konwersją wierzytelności

W przedsiębiorstwach znajdujących się w złej kondycji finansowej można przeprowadzić komercjalizację z konwersją wierzytelności. Polega ona na przekształceniu przedsiębiorstwa w spółkę z O.O. z udziałem Skarbu Państwa i wierzycieli, którzy za swoje wierzytelności nabywają udziały w tej spółce. Celem takiego zabiegu jest restrukturyzacja ekonomiczno-finansowa, organizacyjna, techniczna i społeczna spółki. Decyzje o takiej komercjalizacji podejmuje Minister Skarbu Państwa w sytuacji, gdy spełniony jest jeden z dwóch podstawowych warunków:

- suma zobowiązań, zaciągniętych kredytów i pożyczek powiększona o należne wierzycielom odsetki za zwłokę w zapłacie tych wierzytelności stanowi nie więcej niż 60% wartości księgowej aktywów.

-suma zobowiązań krótkoterminowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek przeterminowanych powiększona o należne wierzycielom odsetki za zwłokę w zapłacie wierzytelności stanowi więcej niż 50% przychodów pomniejszonych o przychody ze sprzedaży środków trwałych.

1. Prywatyzacja pośrednia

Polega na zbyciu akcji lub udziałów Spółki Skarbu Państwa powstałej w wyniku komercjalizacji. W imieniu SP akcje spółki zbywa Minister SP lub Agencja Prywatyzacji korzystając z jednego z czterech trybów: oferta publiczna, przetarg publiczny, rokowania na podstawie publicznego zaproszenia, przyjęcie oferty złożonej przez podmiot ogłaszający wezwanie. Istnieją także mieszane tryby, gdzie część akcji sprzedaje się w ofercie publicznej, a część w formie publicznego zaproszenia do rokowań.
Jest uznawana za dobrą formę prywatyzowania ze względu na uzyskanie dość sporej stopy zwrotu dla inwestora oraz pokaźnych wpływów do budżetu państwa. Obecnie pojawiają się różne trudności z prywatyzowaniem w tej formie ze względu na coraz gorsze wyniki i kondycję przedsiębiorstw, a także brak zainteresowania inwestorów i organów państwowych, czy wycofywania się inwestorów na różnych etapach przygotowawczych projektu.

Pozyskiwany kapitał SP może przeznaczać na finansowanie funduszy celowych, np. Funduszu Nauki i Technologii Polskiej, Funduszu Reprywatyzacji, Funduszu Skarbu Państwa, czy Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców.

1. Formy prywatyzacji pośredniej

Komercjalizacja
Powstanie spółki Skarbu Państwa
Zbywanie akcji/udziałów spółki SP :
Nieodpłatne: 15% nieodpłatnie dla pracowników 10% przeznaczone na zasilenie systemu ubezpieczeń społecznych

1. Oferta publiczna

Polega na zaoferowaniu do sprzedaży całości lub części akcji przedsiębiorstwa, zwykle dużego i w dobrej kondycji finansowej, i prowadzi do powstania przedsiębiorstwa prywatnego lub państwowo-prywatnego. Jest to korzystna forma ze względu na rozpowszechnienie własności wśród społeczeństwa. Sprzedaż akcji może zostać ograniczona do konkretnej grupy np. obywateli danego państwa.
Akcje spółek SP oferowane są na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Dopuszczenie spółki na giełdę poprzedza spełnienie wielu kryteriów i warunków wyznaczonych w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi oraz w zarządzeniach Komisji Papierów Wartościowych. Dotyczą one wielkości spółki, jej wartości, wyników finansowych i możliwości rozwoju. Komplet potrzebnych dokumentów jest przygotowywany przez niezależną firmę i publikowany w postaci prospektu emisyjnego.
Ten tryb prywatyzacji pozwala także na różnicowanie inwestorów- oferowania do kupienia różnej ilości akcji i po różnej cenie inwestorom indywidualnym oraz instytucjonalnym(banki, OFE, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, etc.), a pozostałe walory przeznaczyć na sprzedaż inwestorowi strategicznemu.

1. Przetarg publiczny

Jest to zaproszenie do składania ofert na zakup pakietu akcji lub udziałów spółek SP. Informacji o przetargu udziela się w formie ogłoszenia, w którym SP określa minimalną liczbę akcji, jaką musi objąć inwestor, minimalną cenę oraz minimalne przyrzeczone nakłady i zobowiązania socjalne. Przetarg może się odbyć w formie ustnej (licytacja cenowe) lub w formie ofert pisemnych (analizuje się oferty inwestorów pod kątem ceny oraz innych oferowanych zobowiązań).

1. Rokowania na podstawie publicznego zaproszenia

Jest to tryb pozwalający na sukcesywne dochodzenie do ugody pomiędzy stronami. Charakter publiczny odnosi się faktycznie tylko do zaproszenia do rokowań. Jest ono ogłaszana w formie ogłoszenia w ministra SP w prasie ogólnopolskiej. Przebieg rokowań jest tajny. Metoda takowa jest stosowana w przypadku dużych i średnich firm, których pakiety kontrolne powinny być przekazane kwalifikowanemu inwestorowi strategicznemu. Taki tryb objął prywatyzację polskich zakładów oponiarskich, browarów, zakładów chemii gospodarczej, przedsiębiorstw farmaceutycznych, cukierniczych, elektromaszynowych.

1. Przyjęcie oferty złożonej przez podmiot zgłaszający wezwanie

Polega na sprzedaży akcji spółek należących do SP w spółkach publicznych z pominięciem publicznego trybu ogłaszania sprzedaży. Minister SP może zbyć takie akcje w odpowiedzi na wezwanie akcjonariuszy spółki publicznej uprawnionych lub zobowiązanych do wezwania:

• - do zapisania się na sprzedaż akcji spółki publicznej przez wszystkich pozostałych akcjonariuszy

• - do zapisania się, w przeciągu 90 dni, na sprzedaż w obrocie wtórnym akcji dopuszczonych do publicznego obrotu, które zapewnią co najmniej 10% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu.

• - do zapisania się na sprzedaż akcji spółki publicznej na rzecz akcjonariusza, który stał się posiadaczem akcji spółki, w liczbie zapewniającej łącznie ponad 50% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu.

1. Odpłatne i nieodpłatne zbywanie akcji przez Skarb Państwa

Jak w punkcie 24. Skarb Państwa może odpłatnie sprzedać do 75% akcji spółki Skarbu Państwa. 15% akcji przeznacza do nieodpłatnego przekazania na rzecz pracowników i innych uprawnionych podmiotów. 10 % przeznacza na zasilenia systemu ubezpieczeń społecznych.

Prawo nieodpłatnego uzyskania akcji spółki SP przysługuje tylko pracownikom tej spółki, rolnikom oraz rybakom współpracujących ze spółką SP. Reguluje to ustawa o k.p.p.p. z 1996 roku.
Skarb Państwa nie musi sprzedawać od razu 75% akcji. Może sprzedać tylko ich część, którą uzna za odpowiednią, a pozostałe przeznaczyć na zabezpieczenie realizacji innych istotnych celów społecznych i gospodarczych.

1. Sprzedaż spółki w trybie ratalnym

Wprowadzono taki tryb dla przyspieszenia procesu prywatyzacji pośredniej. Obecnie dopuszcza się sprzedaż ratalną spółki w przypadku kiedy nabywcą jest obywatel polski (lub spółka obywateli polskich) nabywający co najmniej 30% akcji.

1. Prywatyzacja bezpośrednia

Jest to forma prywatyzacji przeprowadzana w stosunku do małych średnich bez uprzednich zmian formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa. Jej uczestnikami mogą być osoby fizyczne i prawne, a przeprowadzają ja organy założycielski przedsiębiorstwa za zgodą ministra Skarbu Państwa. Przedsiębiorstwa muszą spełnić łącznie trzy warunki:

-wielkość zatrudnienia nie przekracza 500 osób

- wartość sprzedaży w roku poprzedzającym prywatyzację nie przekracza równowartości 6 mln euro

- wartość funduszy własnych nie przekracza równowartości 2 mln euro.

Przygotowanie do prywatyzacji jest procesem zdecentralizowanym. Najpierw z inicjatywą wychodzą organy założycielskie(wojewodowie lub odpowiednie ministrowie), natomiast minister Skarbu Państwa podejmuje działania kontrolne i nadzoruje przebieg prywatyzacji bezpośredniej. Wydaje także ostateczną zgodę na jej przeprowadzenie.

Organy założycielskie podejmują inicjatywę prywatyzacji bezpośredniej, przygotowują przedsiębiorstwo do sprzedaży , wyłaniają inwestorów, ustalają warunki transakcji. Tak uzgodnione koleje rzeczy wymagają później przyklepania zgody ministra Skarby Państwa. Sfinalizowanie procesu kończy się podpisaniem odpowiednich umów ze Skarbem Państwa i inwestorami.

Prywatyzacja bezpośrednia byłą najczęściej stosowaną formą przekształceń własnościowych w Polsce. Do końca 2002 roku zgodę na przeprowadzenie takiej prywatyzacji otrzymało 2116 podmiotów: 486 w formie sprzedaży, 219 przez wniesienie sportu do spółki, a blisko 1350 w formie oddania do odpłatnego użytkowania.

1. Formy prywatyzacji bezpośredniej

Przewidziane są trzy najgłówniejsze tryby prywatyzacji bezpośredniej:

-sprzedaż przedsiębiorstwa

-wniesienie przedsiębiorstwa do spółki

-leasing pracowniczy

1. Sprzedaż przedsiębiorstwa

Następuje w formie przetargu publicznego lub rokowań na podstawie publicznego zaproszenia. Może być stosowana w przypadku wszystkich przedsiębiorstw, ale zalecana jest szczególnie dla słabszych ekonomicznie firm, wymagających nakładów inwestycyjnych i restrukturyzacji.
Można dokonać zakupu na raty. Pierwsza rata musi wynieść nie mniej niż 20% wartości przedsiębiorstwa, natomiast kolejne części spłacane są w oprocentowanych ratach do 5 lat od zakupu.

1. Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki

Przebiega w formie rokowań i polega na wniesieniu przez Skarb Państwa aportu do spółki w postaci przedsiębiorstwa w zamian za objęcie odpowiedniej liczby udziałów czy akcji. Jest to forma skomplikowana, ale odpowiednia dla przedsiębiorstw wymagających bardzo dużych nakładów inwestycyjnych. Ponadto pozwala ona znaleźć wiarygodnego inwestora strategicznego. Do spółki mogą przystąpić także pracownicy, wierzyciele czy inne podmioty.

1. Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce (leasing pracowniczy),

Polega na oddaniu do odpłatnego używania przedsiębiorstwa spółce kapitałowej krajowych osób fizycznych z udziałem pracowników przedsiębiorstwa państwowego. Można oddać przedsiębiorstwo do odpłatnego użytkowanie spółce tylko pod warunkiem przystąpienia ponad połowy załogi.
Akcjonariuszami mogą być tylko osoby fizyczne zamieszkałe w kraju. Kapitał akcyjny musi zostać opłacony z góry w kwocie odpowiadającej 20% funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa.
Ze względu na niezapewnienie często dostatecznego nakładu środków inwestycyjnych, wymogiem jest przejęcie co najmniej 20% kapitału założycielskiego spółki przez osoby niezatrudnione i niezwiązane ze spółka- inwestorzy zewnętrzni. Prawo nie przewiduje ograniczeń udziału inwestora w kapitale spółki i może on posiadać nawet pakiet większościowy.

Spółki ubiegające się o przedsiębiorstwo powinny spełnić kilka dodatkowych warunków takich jak np. przedstawienie opracowanego planu efektywnej działalności oraz wywiązywania się ze zobowiązań, szczególnie na rzecz Skarbu Państwa(raty kapitałowe , opłaty dodatkowe określone w rozporządzeniu Rady Ministrów. Wysokości opłat są uzależnione od wartości przedsiębiorstwa, czasu na jaki podpisano umowę oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotu).
Umowę na użytkowanie odpłatne przedsiębiorstwa można zawrzeć na okres do 15lat.

1. Prywatyzacja likwidacyjna(i likwidacja przedsiębiorstwa oraz postępowanie upadłościowe).

Przedsiębiorstwo w złej kondycji ekonomicznej, z kłopotami finansowymi oraz brakiem perspektyw rokujących poprawę jego działalności poddawane zostają procesowi likwidacji lub prywatyzacji likwidacyjnej.

W stan likwidacji stawiane są podmioty: prowadzące działalność ze stratą przez ostatnie pół roku; podmioty którym sąd prawomocnym wyrokiem zakazał prowadzenia działalności w wybranych dziedzinach, a które nie zastosowało się do wyroku sądu; w przypadku których zarząd komisaryczny wystąpił z wnioskiem o likwidację; lub gdy łącznie ponad połowę aktywów stanowią przedsiębiorstwa stanowią udziały lub inne tytuły uczestnictwa w spółkach lub obligacje//oddano do użytkowania innym osobom na podstawie umów prawa cywilnego.

Likwidacja jest podejmowana przez organ założycielski, o ile minister Skarbu Państwa nie zgłosi sprzeciwu w ciągu dwóch tygodni czasu. Likwidacja polega na wyprzedaniu majątku przedsiębiorstwa w części , całości lub innych formach, sprzedaży zbędnego mienia i uzdrowienia pozostałej części lub oddania w dzierżawę.
Prywatyzacja likwidacyjna jest ubocznym skutkiem likwidacji przedsiębiorstwa. Ponieważ majątek przedsiębiorstwa trafia w prywatne ręce kupujących. Prywatyzacja w tym wypadku nie jest celem samym w sobie. Prywatyzacja likwidacyjna jest formą pośrednią między prywatyzacją ,a postępowaniem upadłościowym. Różnica polega na tym ,że prowadząc postępowanie upadłościowe, wyprzedaż majątku jest spożytkowana na zaspokojenie roszczeń wierzycieli.

1. Prywatyzacja masowa

Inaczej prywatyzacja powszechna. Polega na przekształceniach własnościowych, których celem jest szybkie przeprowadzenie prywatyzacji i upowszechnienie prywatnej własności w społeczeństwie. Polega na udostępnieniu obywatelom odpłatnego lub nieodpłatnego nabycia praw udziałowych do części mienia państwowego.

Podobnie jak w innych krajach przechodzących transformacje, tak w Polsce wykorzystywano ten mechanizm ze względu na szybkość jego działania i duże upowszechnienie prywatyzacji.

Wykorzystano tutaj Program NFI.

1. Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (L)

Patrz- NFI!!

1. NFI (L)

Instrument prywatyzacji powszechnej (masowej), którego celem było szybkie przeprowadzenie prywatyzacji i upowszechnienie własności prywatnej w społeczeństwie. Polegała ona na udostępnieniu obywatelom nieodpłatnego nabycia praw udziałowych do części mienia państwowego. Zagadnienie powszechnej prywatyzacji reguluje ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji, która przewiduje emisje bonów prywatyzacyjnych i wykorzystanie akcji skarbu państwa komercjalizowanych przedsiębiorstw państwowych na zasilenie systemu ubezpieczeń społecznych oraz w ustawie o NFI i ich prywatyzacji.

Program NFI stworzono w 1993 roku. Objął swoim zasięgiem majątek o wartości księgowej około 3,5 mld złotych. Przesłanki jego wykorzystania to przede wszystkim przyspieszenie prywatyzacji, oszczędność kosztów przygotowań przekształceń własnościowych, restrukturyzacja prywatyzowanych przedsiębiorstw i poprawę ich zdolności konkurencyjnej, zapewnienia spółką parterowym dostęp do pożyczek zagranicznych, emisji obligacji, uzyskania środków pomocy z UE, BŚ, i MFW oraz uzyskanie społecznej akceptacji dla prywatyzacji.

Pierwszy etap to powołanie 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w 1995 roku. Były one powołane w formie spółek akcyjnych, których jedynym założycielem był Skarb Państwa. Działają one na podstawie nadanych im statutów, a reprezentowane są przez walne zgromadzenie, radę nadzorczą i zarząd. Przedmiotem ich działalności funduszy jest nabywanie papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa, zakup lub obejmowanie udziałów podmiotów zarejestrowanych i działających w Polsce, udzielanie pożyczek spółką i innym podmiotom oraz zaciąganie kredytów i pożyczek.
Do NFI trafiło 512 spółek, a ich akcje podzielono w następujący sposób: 60% do NFI (z 33% należącymi do wiodącego NFI), 27% otrzymało kolejnych 14 NFI, 25% zachował Skarb Państwa, a 15% przekazano pracownikom.
W sierpniu 1995 roku realizowano kolejny etap programu, czyli dystrybucję Powszechnych świadectw udziałowych. Ich dystrybucja zakończyła się w 1997 roku, gdy zaczęto wymieniać PŚU na akcjie NFI. Na jedno PŚU przypadało 15 akcji NFI.

Do końca 1999 z 512 spółek Skarbu Państwa wniesionych do NFI 26 było notowane na giełdzie ,a 12 na Centralnej Tablicy Ofert.

Podstawowym zadaniem NFI było pomnażanie powierzonego majątku. NFI moały możliwość zawieranie umów z zewnętrnymi firmami zarządzającymi na współpracę. Początkowo 14 z nich zkorzystało z takiej możliwości. Były to zagraniczne i polskie firmy, które miały podjąć działania w celu poprawy ogólnej efektywności majątku funduszy oraz współodpowiadać za zarządzanie majątkiem NFI, pomagać przy restrukturyzacji, prowadzić administrację i dokumentację NFI. Miały ponadto pomagać w aktywnej działalności inwestycyjnej, pomagać w opracowywaniu i wykonywaniu planów działalności finansowej, marketingowej , gospodarczej. Ich wynagrodzenie było uzależnione od wyników NFI.
Po kilku latach sytuacji NFI i 512 spółek była kiepska. Przyczyniły się do tego brak doświadczenia i nietypowa struktura organizacyjna, ingerencja Skarbu Państwa w NFI i podejmowanie często sprzecznych decyzji oraz brakiem korelacji zakładanych zasad działania:miały być jednocześnie pasywnymi funduszami inwestycyjnymi i aktywniymi funduszami inwestycyjnymi.

W trochę za połowę 2002 liczba 512 spółek NFI miała piękne statystyki : 12 spółek w stanie likwidacji, 83 w stanie upadłości, 30 notowano na GPW, 10 było na Centralnej Tablicy Ofert.

1. Powszechne świadectwo udziałowe

Powszechne Świadectwo Udziałowe – papier wartościowy emitowany przez Skarb Państwa, stwierdzający uczestnictwo w Programie Powszechnej Prywatyzacji i dający posiadaczowi prawo do cząstkowej współwłasności 512 spółek wniesionych do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Każdy z ok. 28 mln dorosłych obywateli Polski był uprawniony, za opłatą 20 zł, do odebrania jednego PŚU, dopuszczonego do obrotu na mocy ustawy, bez zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Powszechne Świadectwa Udziałowe po zaistnieniu na rynku wtórnym były papierami zbywalnymi, co do których nie miały zastosowania przepisy nakazujące obrót nimi na rynku regulowanym.
W lipcu 1996 rozpoczęto notowania PŚU na rynku giełdowym. Na pierwszym notowaniu osiągnęły cenę 104 zł, a maksymalna cena jaką osiągnęło kiedykolwiek to 175 zł 1 1997 roku. Na koniec roku 2002 cena 14 akcji NFI wyniosłą 57 złotych.
Od 12 maja 1997 r. rozpoczęła się wymiana świadectw na akcje NFI (jedno świadectwo za jedną akcję każdego z 15 NFI), jednak uprzednio należało dokonać dematerializacji PŚU w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych za pośrednictwem domu maklerskiego.
31 grudnia 1998 r. na mocy decyzji ministra Skarbu Państwa wygasł termin wymiany i Powszechne Świadectwa Udziałowe straciły ważność.

1. Nacjonalizacja

Nacjonalizacja – akt przejęcia przez państwo prywatnego mienia. W rzadkich przypadkach może to być również przejęcie mienia należącego do samorządu. Nie należy mylić nacjonalizacji, która jest stosowana wobec określonej kategorii mienia lub osób, z wywłaszczeniem, które dotyczy konkretnej osoby i konkretnej sprawy.
Przeciwieństwem nacjonalizacji jest prywatyzacja.

1. Reprywatyzacja (L)

Zwrot danym właścicielom upaństwowionego mienia przejętego przez skarb państwa najczęściej w wyniku nacjonalizacji i pozostającego pod zarządem państwa. Jest procesem złożonym i trudnym do przeprowadzenia. Obejmuje zwykle następujące świadczenia majątkowe na rzecz byłych właścicieli: zwrot mienia w naturze jeśli to możliwe, mienie zamienne, bony reprywatyzacyjne (papiery wartościowe, za które można kupić akcje reprywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych).

POLITYKA PIENIĘŻNA

1. DEFINICJA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Polityka pieniężna polega na użyciu podaży pieniądza, jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Odnosi się do działań podejmowanych przez bank centralny, wpływających na uwarunkowania monetarne i finansowe, mających na celu utrzymanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiego zatrudnienia i stabilności cen.

1. FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

Bank centralny jest instytucją za pośrednictwem, której państwo prowadzi politykę pieniężną.

Spełnia 3 funkcje:

1. Instytucja emitująca pieniądz gotówkowy

2. Bank banków ( działa jako bankier dla banków komercyjnych, zapewnia sprawne funkcjonowanie funkcjonowanie całego systemu bankowego).

3. Bank państwa (sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza oraz finansuje deficyt budżetu państwa)

1. RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Jest to główny organ w dziedzinie polityki pieniężnej i strategicznego zarządzania Narodowym Bankiem Polskim. W skład rady poza prezesem Narodowego Banku PL wchodzi dziewięciu członków – specjalistów z zakresu finansów powoływanych na sześcioletnią nieodnawialną kadencję w równej liczbie przesz prezydenta, sejm i senat.

Rada Polityki Pieniężnej

• przygotowuje coroczne założenia polityki pieniężnej i podstawowe zasady ich realizacji, którymi powinien kierować się zarząd NBP.

• Ustala wysoko stop procentowych NBP

• Określa zasady operacji otwartego rynku

• Określa zasady i stopy rezerw obowiązkowych banków komercyjnych

1. STRATEGIE POLITYKI PIENIĘŻNEJ

1. strategia monetarna (kontrola bazy monetarnej)

2. strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (kontrola stóp

procentowych i oczekiwań inflacyjnych)

3. strategia kursowa (kontrola kursu walutowego)

1. MONETARNA (NIEILOŚCIOWA) TEORIA PIENIĄDZA

Monetaryści w swojej teorii twierdzili, że należy dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz niedającego się uniknąć wzrostu cen. Inaczej mówiąc należy POPYT dostosować do PODAŻY.

Twierdzili oni, że podaż pieniądza ( określana przez nich MV) jest główną determinantą wahań poziomu działalności gosp. I że w danym okresie wydatki ogółem lub dochody ogółem powinny być równe przeciętnej masie pieniężnej pomnożonej przez prędkość cyrkulacji pieniądza. To wyraża równanie Fishera.

MV=PT

M – masa pieniężna V – prędkość cyrkulacji pieniądza P- przeciętny poziom cen T- wolumen transakcji

1. RÓWNANIE ILOŚCIOWEJ TEORII PIENIĄDZA

Ilościowa teoria pieniądza – twierdzenie o istnieniu zależności przyczynowo-skutkowej między ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. Jeśli rozmiary handlu są stałe, ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do podaży pieniądza. Zależność tą możemy zapisać za pomocą wzoru:

gdzie

• P – poziom cen,

• M – ilość pieniądza w obiegu,

• T – wolumen transakcji kupna-sprzedaży w danym okresie,

• V – szybkość obiegu pieniądza.

Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:

• transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała)

• liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe)

• cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).

1. AGREGATY PIENIĘŻNE

W praktyce można ilość pieniądza sprowadzić do 2 kategorii.

1. Definicja pieniądza w wąskim rozumieniu.

Do niej zaliczamy agregaty :

M1 – obejmuje GOTÓWKĘ oraz DEPOZYTY PŁATNE NA ŻADANIE

( Do tego agregatu najczęściej odwołują się ekonomiści mówiąc o pieniądzu. Bank centralny spełniając funkcje emisyjne może w sposób bezpośredni regulować ilość pieniądza gotówkowego tzn. zwiększać lub ograniczać emisje).

1. Definicja w szerszym rozumieniu ( szersze agregaty)

M2 – obejmuje M1 oraz depozyty terminowe w bankach komercyjnych

M3- zawiera M2 oraz depozyty terminowe niebankowych instytucji finansowych.

1. BAZA MONETARNA 9. ZASÓB PIĘNIĄDZA WIELKIEJ MOCY

Jest to zasób pieniądza wielkiej mocy – obejmuje gotówkę znajdującą się w obiegu poza bankowym oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych.

10. MNOŻNIK PIENIĘŻNY

Podaż pieniądza powinna być powiązana z bazą monetarną za pośrednictwem mnożnika kreacji pieniądza ( mnożnika kredytowego). Mnożnik ten obejmuje wielkość zmiany ilości pieniądza wykonanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę.

PODAŻ PIENIADZA = WSKAŹNIK KREACJI PIENIĄDZA X BAZA MONETARNA

Mnożnik nie jest wartością stałą. Jego wartość zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych i od preferencji ludności co do form pieniądza. Mnożnik tym WIĘKSZY im niższa jest planowana stopa rezerw gotówkowych banków oraz im niższy jest stosunek gotówki w obiegu do depozytów płatnych na żądanie.

11. TEORIA PREFERENCJI PŁYNNOŚCI

Jest to koncepcja Keynesa, który popyt na pieniądz określił terminem – preferencja płynności, czyli skłonność do utrzymywania aktywów w formie płynnej i w tym sensie jest to popyt na pieniądz. Keynes wyodrębnił 3 motywy trzymania pieniądza: transakcyjny, przezorności i portfelowy. Punktem wyjścia jego koncepcji było założenie, że popyt na pieniądz składa się z popytu na pieniądz w ruchu i spoczynku. Popyt na pieniądz w ruchu obejmuje tzw. popyt transakcyjny i przezorności owy a druga popyt spekulacyjny. Łączny popyt na pieniądz wynika z motywu transakcyjnego i przezornościowego oraz motywu spekulacyjnego co wyraża równanie:

M = (Y * P) + Q(r)

M- łączny popyt na pieniądz

Y – PKB w cenach stałych

P- średni poziom cen

Q – funkcja stopy procentowej

r- rynkowa stopa procentowa

Wzrost dochodu realnego powoduje wzrost popytu na pieniądz a wzrost stopy procentowej spadek tego popytu.

12. POPYT SPEKULACYJNY NA PIENIĄDZ

Jest to popyt na pieniądz w spoczynku, który wynika z oceny realizacji preferencji płynności do oczekiwanego dochodu. Jest on związany z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wiążące się ze spadkiem cen aktywów alternatywnych w stosunku do pieniądza oraz innych ewentualnych okazji do korzystnego lokowania pieniądza, a ma znaczenie w wypadku posługiwania się szerszą miarą pieniądza. Część podmiotów gospodarujących utrzymuje zasób pieniądza w aktywach przynoszących dochód z oprocentowania. Im wyższe jest oprocentowanie tym mniejsza jest preferencja płynności, a większą część w strukturze aktywów finansowych podmiotów gospodarujących stanowią lokaty terminowe i obligacje. Popyt ten zależny jest więc od poziomu stopy procentowej. Jeśli stopa procentowa kształtuje się na wysokim poziomie, popyt na zasób pieniądza spada, z kolei niska stopa procentowa skłania do utrzymywania gotówki i rodzi oczekiwania spadku cen innych aktywów. W takiej sytuacji maleje popyt na obligacje, a wzrasta spekulacyjny popyt na pieniądz.

13. POPYT TRANSAKCYJNY NA PIENIĄDZ

Jest to popyt na pieniądz w ruchu, który obejmuje popyt na zasoby pieniądza angażowane w dokonywanie transakcji oraz rezerwę pieniężną tworzoną przez podmioty gospodarujące.

WIELKOŚĆ UTRZYMYWANEJ REZERWY ZALEŻY OD;

• Wartości zawieranej transakcji i cen (wzrost cen wpływa na zwiększenie zapotrzebowania na pieniądz transakcyjny, nawet jeśli wielkość transakcji pozostaje na niezmienionym poziomie

• Stopnia synchronizacji płatności i wpływów

Miernikiem wartości zawieranych transakcji może być dochód narodowy, który odpowiada wartości netto dóbr i usług wytworzonych w całej gospodarce

M=Q(Y*P)

M- funkcja wielkości produktu narodowego brutto w ujęciu nominalnym (Y*P)

Popyt transakcyjny jest popytem w kategoriach realnych, rośnie wraz ze wzrostem dochodu.

14. OPEROWANIE ZMIANAMI STOPY PROCENTOWEJ

Stopa procentowa oddziałowuje na realne procesy gosp. Podwyższenie stopy powoduje zmniejszenie popytu na kredyt natomiast jej obniżenie wpływa na zwiększenie tego popytu.

- najmniejszy wpływ zmiana stopy % ma na działalność wielkich korporacji, charakteryzujących się wysoką zdolnością do samofinansowania.

- największy wpływ zmiany maja na małe przedsiębiorstwa, opierające swoją działalność na funduszach pochodzących z kredytów.

- pewne inwestycje np. modernizacyjne, niezbędne do sprostania konkurencji na rynku prowadzone są NIEZALEŻNIE od zmian OPROCENTOWANIA KREDYTU.

- rentowność inwestycji musi być oceniana w długim okresie. Przedsiębiorstwo zadłużając się w momencie, kiedy stopa jest stosunkowo wysoka, może się spodziewać OBNIŻKI KOSZTU KREDYTU.

- przedsiębiorstwo może akceptować płacenie WYSOKIEJ STOPY % gdy ma możliwość przerzucenia wzrostu kosztów na cenę, bez ryzyka utraty rynku zbytu.

- oddziaływanie stopy zależy także od STOPY INFLACJI. Inflacja i oczekiwania inflacyjne osłabiają restrykcyjność stopy %.

- na możliwość oddziaływania za pomocą stopy wpływa także MIĘDZYNARODOWY RYNEK FINANSOWY oraz ŁATWOŚĆ PRZEPŁYWU KAPITAŁU MIĘDZY KRAJAMI.

15. STOPA PROCENTOWA

Stopa % – Jest cena płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. Ta cena ogólnie wyrażona w % kapitału pożyczkowego jest skalkulowana w odniesieniu do pewnego okresu, zwykle jest to rok, choć może być również np. miesiąc, kwartał.

16. FUNKCJE STOPY PROCENTOWEJ

a) funkcja wskaźnika-informatora ( jako wskaźnik informuje o intencjach rządu np. o tym, jaką politykę będzie prowadził – ekspansywną czy restrykcyjną).

b) funkcja bodźca ( może wpływać na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych)

c) oddziaływuje na realne procesy gosp. (w zagadnieniu 14)

17. KURS WALUTOWY

Sygnalizuje zmiany w spadku płynnego kursy ( zbyty liberalna Polit.) i nadwyżki eksportowej (zbyt restrykcyjna polit.). Wpływa na poziom cen krajowych, determinowany przez ceny.

18. DEPRECJACJA

Spadek kursu bieżącego waluty w związku z deficytem bilansu płatniczego albo zmniejszeniem się wewnętrznej siły nabywczej pieniądza w wyniku wzrostu ogólnego poziomu cen w kraju.

19. APRECJACJA

Wzrost wartości wymiennej lub wzrost siły nabywczej pieniądza krajowego i towarzyszący mu z reguły wzrost wartości pieniądza w stosunku do walut zagranicznych.

20. DEWALUACJA

Przeprowadzone przez rząd danego kraju jednorazowe obniżenie międzynarodowej wartości waluty krajowej. Stosowanie dewaluacji, jako środka polityki dostosowawczej jest dość powszechne, prowadzi, bowiem do zmniejszenia deficytu budżetowego (droższa waluta obca zniechęca do importu, a zachęca do eksportu). Jednocześnie jednak wywołany zostaje wzrost inflacji i kosztów utrzymania ( wzrost cen surowców importowanych wpływa na wzrost cen wytwarzanych w kraju towarów opartych na sprowadzonych komponentach). Środkiem przeciwdziałającym niekorzystnym skutkom dewaluacji może być polityka obniżania ceł.

21. REWALUACJA

Zmiana kursu waluty krajowej w celu podwyższenia jej kursu w stosunku do walut zagranicznych. Dokonuje się jej w wypadku wystąpienia nadwyżki bilansu płatniczego, aby zmniejszyć eksport i zwiększyć import.

22. INSTRUMENTY KONTROLI PODAŻY PIENIĄDZA

To narzędzia wykorzystywane przez bank centralny do zapewnienia odpowiedniej podaży pieniądza oraz właściwego poziomu stopy procentowej. Należą do nich instrumenty za pomocą, których bank centralny oddziałuje na płynność bankową ( stopa dyskontowa, operacje otwartego rynku, rezerwy obowiązkowe) oraz instrumenty administracyjne związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad działalnością kredytową systemu bankowego i racjonowanie kredytów.

23. RESTRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA

Bank Centralny prowadzi restrykcyjną politykę pieniężną, gdy chce

• Ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej

• Sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe posiadane przez Bank Centralny

• Podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych

Gdy podejmuje takie działania, podaż pieniądza się zmniejsza lub tempo jego wzrostu spada, oznacza to, że bank prowadzi restrykcyjną politykę.

24. Ekspansywna polityka pieniężna

Jeśli bank Centralny chce zwiększyć podaż pieniądza to może:

• Obniżyć stopę dyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnych

• Zakup wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku

• Obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych

Gdy Bank podejmuje takie działania i wzrost podaży pieniądza zostaje przyspieszony, mówimy, że prowadzi ekspansywną politykę.

25. STOPA REZERW OBOWIĄZKOWYCH

Rezerwy obowiązkowe to ta część rezerw całkowitych znajdujących się w dyspozycji banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystywana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek. Wyraża się ja w procentach depozytów płatnych na żądanie w banku. Oznacza to, że rezerwy banku, obejmujące jego depozyty w banku centralnym oraz zasoby gotówki w jego własnym skarbcu, nie mogą spaść poniżej określonego poziomu.

Rezerwy wprowadzono w celu ochrony depozytów i zagwarantowania wypłacalności banku. Dziś funkcję tę spełniają państwowe instytucje ubezpieczeniowe, natomiast rezerwy obowiązkowe stały się narzędziem regulowania rozmiaru kredytu bankowego.

26. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

Są one przykładem aktywnego oddziaływania na wysokość rezerw bankowych, ogólną sumę udzielanych kredytów i ilość pieniądza w obiegu. Operacje otwartego rynku to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych. Transakcje te wywierają bezpośredni wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych, a tym samym na rozmiary dostępnego kredytu oraz na ilość pieniądza w obiegu.

27. STOPA DYSKONTOWA

Posługiwanie się stopą dyskontową długo pozostawało głównym instrumentem oddziaływania władz monetarnych na płynność bankową. Polega ono na określaniu przez bank centralny stopy dyskontowej, czyli stopy procentowej stosowanej przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Podniesienie tej stopy ma na celu zniechęcenie banków komercyjnych do korzystania z pożyczek banku centralnego, a więc i do ograniczania ich ekspansji kredytowej. Obniżenie stopy przeciwnie, umożliwia wzrost popytu banków komercyjnych na pożyczki banku centralnego, a tym samym zwiększenie ich ekspansji kredytowej.

28. KREDYT REDYSKONTOWY

Kredyt udzielany przez NBP bankom komercyjnym w formie przyjmowania dyskonta lub redyskonta weksli od innych banków. Rodzaje weksli przyjmowanych przez NBP określa jego zarząd. Stopy dyskontową i redyskontową określa Rada Polityki Pieniężnej, obwieszcza zaś prezes NBP.

29. STOPA REDYSKONTOWA

Stopa oprocentowania kredytu redyskontowego banku centralnego, według której dokonuje się redyskonta weksli przedstawianych w banku centralnym przez banki komercyjne. Jest ona ustalana na podstawie stosunku wielkości redyskonta do kwoty weksli.

30. KREDYT LOMBARDOWY

Rodzaj kredytu redyskontowego udzielonego przez bank centralny bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych. Wykaz papierów wartościowych, które mogą być przedmiotem lombardu, ustala bank centralny. Stopa oprocentowania kredytu lombardowego – określana na ogół na poziomie wyższym od stopy oprocentowania pozostałych rodzajów kredytów udzielanych przez bank centralny- pełni z reguły funkcje stopy maksymalnej, wyznaczającej końcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym.

31. STOPA LOMBARDOWA

Stopa oprocentowania kredytu lombardowego. Wyznacza maksymalny koszt pozyskania pieniądza przez bank komercyjny w banku centralnym.

32. STOPA DEPOZYTOWA

Oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne na rachunku w banku centralnym. Stopa ta określa najniższe możliwe oprocentowanie takich depozytów i tym samym wyznacza poziom najniższego możliwego oprocentowania na rynku.

33. STOPA REFERENCYJNA

Określa minimalną rentowność czternastodniowych bonów pieniężnych NBP, sprzedawanych w ramach operacji otwartego rynku. Sygnalizuje uczestnikom rynku pieniężnego, jaki jest kierunek polityki banku centralnego.

34. KREDYT REFINANSOWY

Kredyt złotowy udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym w celu zapewnienia płynności operacji finansowych lub wspierania preferencyjnych kredytów dla wybranych dziedzin gospodarki. Bank może otrzymać taki kredyt również na wniosek zarządu komisarycznego, jeżeli umożliwi to realizacje programu uzdrowienia gospodarki banku. Kredytu takiego udziela się bankom wykazującym zdolność do jego spłaty wraz z odsetkami w ustalonych terminach. Udzielenie kredytu refinansowego następuje na podstawie indywidualnie zawieranej umowy, określającej m.in. jego wysokość, termin spłaty, poziom oprocentowania.

35. BEZPOŚREDNIA KONTROLA KREDYTÓW BANKOWYCH

W okresach gdy inflacja jest relatywnie wysoka i gdy przedsiębiorstwa nie odmawiają płacenia wyższych odsetek od zaciągniętych kredytów, władze monetarne muszą oddziaływać bardziej bezpośrednio na dystrybucję kredytów bankowych, aby opanować wzrost różnych agregatów monetarnych. Służy temu racjonowanie kredytów, polegające na ograniczaniu zasobami administracyjnymi wzrostu podstawowego źródła pieniądza tzn. wzrostu kredytów banków i innych instytucji finansowych.

Racjonowanie ma zarówno zalety jak i wady. Jego wielką zaletą jest to, że umożliwia skuteczną kontrolę podstawowego źródła kreacji pieniądza. Jeśli chodzi o wady to :

• Szkodzi konkurencji między bankami

• Różnicuje przedsiębiorstwa w sytuacji ograniczeń kredytowych, uprzywilejowuje duże przedsiębiorstwa kosztem małych i średnich, utrudnia rozwój nowych przedsiębiorstw

• Szkodzi utrzymaniu równowagi za pomocą stopy procentowej i przeszkadza w ukształtowaniu się jej na poziomie zapewniającym efektywną selekcję inwestycji.

36. SELEKTYWNA POLITYKA KREDYTOWA

Polega na uruchamianiu instrumentów, które dzięki zastosowaniu swoistych procedur( np. racjonowanie kredytów) lub dzięki pośrednictwu sieci wyspecjalizowanych instytucji finansowych modyfikują zachowania instytucji pożyczkowych lub ułatwiają dostęp do kredytu pewnej kategorii pożyczkobiorców.

Klasycznym instrumentem selektywnej polityki są kredyty o preferencyjnej stopie procentowej. Państwo wprowadza w celu zmniejszenia kosztu kredytu – pewne bonifikaty dla wskazanych grup kredytobiorców. Bonifikata ta może przybrać postać bezpośredniej subwencji państwowej dla instytucji dystrybuującej kredyty, może mieć też formę pośrednią, gdy korzyść udzielana pożyczkobiorcy przybiera postać kredytu refinansowego o preferencyjnej stopie.

Selektywna polityka kredytowa musi też uwzględniać pewne warunki:

• Nie może naruszać zasad globalnej polityki pieniężnej.

• Działania selektywne muszą być jasno zdefiniowane w celu zapewnienia dobrej alokacji zasobów.

37. QUANTITATIVE EASING

W teorii ekonomicznej QE tłumaczy się jako „ilościowe rozluźnienie polityki pieniężnej”. W języku potocznym, równie dobrze można nazwać to po prostu „drukowaniem pieniędzy”
Mianem QE określa się politykę monetarną stosowaną przez banki centralne w celu zwiększenia podaży pieniądza. QE stosowane jest zazwyczaj, gdy tradycyjne metody kontroli pieniądza w obiegu przestają działać – z reguły, gdy stopa redyskontowa banku centralnego albo stopa na rynku międzybankowym wynosi zero, bądź znajduje się blisko zera.

38. UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA

Jeden z elementów współpracy w ramach Unii Europejskiej, ustanowiony w 1992 roku Traktatem z Maastricht. Jej głównym przedsięwzięciem jest utworzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel wspólnotowy.

Warunkiem pełnego uczestnictwa w UGiW jest wypełnienie przez państwo członkowskie kryteriów konwergencji. (zagadnienie42)

39. STREFA EURO

Strefa państw, których walutą jest euro. Waluta ta została 1 stycznia 1999 roku wprowadzona w formie transakcji bezgotówkowych a 1 stycznia 2002 roku w formie gotówkowej w następujących krajach członkowskich UE:

Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy.

Późniejsi członkowie;

• GRECJA 2001

• SŁOWENIA 2007

• CYPR I MALTA 2008

• SŁOWACJA 2009

PRAWDOPODOBNIE ESTONIA 2011.

40. EUROPEJSKI SYSTEM WALUTOWY
Porozumienie państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej zawarte w marcu 1979 roku, którego celem było osiągnięcie stabilności wewnętrznej i zewnętrznej gospodarek UE jako niezbędnego warunku przyszłej integracji monetarnej. System opierał się na istnieniu europejskiej jednostki rozliczeniowej ecu tworzący koszyk walut krajów członkowskich Wspólnoty Europejskiej; stosowaniu mechanizmów interwencji na rynku walutowym i kursów wymiany walut: stosowaniu przez państwa członkowskie elastycznych kursów walutowych wobec walut krajów trzecich.

W 1997 roku utworzono w Amsterdamie Europejski System Walutowy 2 – nowy mechanizm stabilizacji kursów między wspólną walutą- euro a walutami, które nie miały wejść do systemu.

41. KRYTERIA Z MAASSTRICHT

Są to wprowadzone przez Traktat o Unii Europejskiej wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinno spełniać państwo aspirujące do pełnego uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej. Są to zatem warunki konieczne do wypełnienia dla państw członkowskich Unii Europejskiej, które dążą do wprowadzenia euro.

• Deficyt budżetowy nie więcej niż 3%PKB

• Dług publiczny 60% PKB

• Inflacja ( bierzemy 3 kraje z UE o najniższej stopie inflacji i liczymy średnią)

• Stopy procentowe ( 3 kraje i średnie długookresowe stopy procentowe. Nie mogą być wyższe niż +2%)

• Waluta musi być stabilna w stosunku do euro + - 15% od tego kursu po którym będziemy wymieniać na euro.

42. KONWERGENCJA EKONOMICZNA

Mechanizm zbliżania podstawowych wskaźników ekonomicznych, zmniejszania różnic gospodarczych i finansowych, uznawany za bardzo istotny element w procesie budowania unii gospodarczej i walutowej. Konwergencje rozumie się jednocześnie, jako równanie państw biedniejszych i bogatszych i jako stały spadek międzysektorowego zróżnicowania występującego między krajami lub regionami.

Polityka antyinflacyjna

1. Luka inflacyjna

Sytuacja, w której suma wydatków na dobra i usługi wytwarzane w kraju jest wyższa od dochodu narodowego (dopływy środków pieniężnych do gospodarki są wyższe od ich odpływów) przy dochodzie narodowym zapewniającym pełne zatrudnienie. Likwidacja luki inflacyjnej może być dokonana przez zwiększenie odpływu środków pieniężnych z gospodarki lub zmniejszenie ich dopływu. Zwolennicy keynesizmu opowiadają się za aktywną polityką regulowania popytu, tzn. za zmniejszeniem popytu globalnego, gdy trzeba zlikwidować lukę inflacyjną.

2. Luka deflacyjna

Sytuacja, w której suma wydatków na dobra i usługi wytwarzane w kraju jest niższa od dochodu narodowego (dopływy środków pieniężnych do gospodarki są niższe od ich odpływów z gospodarki) przy dochodzie narodowym zapewniającym pełne zatrudnienie. Luka deflacyjna może być zlikwidowana przez zwiększenie dopływu środków pieniężnych do obiegu (lub zmniejszenie ich odpływu) - spowoduje to zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego (aż do poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie), co wyeliminuje bezrobocie wynikające z niedostatku popytu. Zwolennicy keynesizmu opowiadają się za aktywną polityką regulowania popytu, tzn. zwiększeniem popytu globalnego (na przykład przez wzrost wydatków państwowych lub obniżenie podatków), gdy trzeba zlikwidować lukę deflacyjną.

3. Inflacja

Przez inflację rozumie się występujący w danym okresie wzrost przeciętnego poziomu cen. Inflacja dotyczy ogólnego wzrostu poziomu cen, a nie ceny pojedynczego towaru lub ich niewielkiej grupy, następującego przy stale rosnącej ilości (podaży) pieniądza w obiegu, co powoduje spadek jego wartości oraz niekontrolowaną redystrybucję (wtórny podział) dochodu i majątku. Zjawisku inflacji towarzyszy na ogół recesja.

Problem inflacji pojawił się, gdy na wielką skalę wprowadzono do obiegu pieniądz papierowy.

Pojęcie wywodzi się od łacińskiego inflare - wzdymać, nadmuchiwać.

4. Stopa inflacji

Procentowy wskaźnik wyznaczający poziom inflacji. Jest to procentowa zmiana ogólnego poziomu cen dóbr i usług w kolejnych okresach.

stopa inflacji = % = % , gdzie P_t – poziom cen w okresie t

5. Zmiana struktury cen

Mamy z nią do czynienia w sytuacji, gdy pewne dobra i usługi na rynku drożeją, a inne tanieją. Zmiana struktury cen jest zjawiskiem normalnym w warunkach właściwie funkcjonującej gospodarki rynkowej. Nie możemy wtedy mówić o inflacji. Inflacją nie jest też jednorazowy ruch cen w górę, wywołany np. wzrostem cen surowców z importu. Po ukształtowaniu się w krótkim czasie nowego poziomu i struktury cen przestają działać przyczyny, które wywołały ten ruch w górę.

6. Stagflacja

Termin utworzony ze zbitki słów „stagnacja” oraz „inflacja”. Oznacza szybki wzrost poziomu cen (inflacji) i bezrobocia w warunkach stagnacji gospodarczej spowodowany często wstrząsem podażowym (np. podniesieniem cen strategicznych surowców, przede wszystkim tzw. nośników energii). Zjawisko nieodpowiadające kształtowi krzywej Philipsa.

Występujące jednocześnie bezrobocie i inflacja wywołują: redystrybucję dochodu narodowego na rzecz warstw lepiej sytuowanych, spadek poziomu oszczędności i inwestycji, zwiększenie się liczby różnych form tezauryzacji (odchodzenie od inwestycji „bankowych”), spadek wydajności pracy, oraz realizowaną metodami interwencjonizmu państwowego politykę zatrudnienia, która ma na celu ograniczanie bezrobocia.

7. Slumpflacja

Zjawisko, które charakteryzuje wzrost ogólnego poziomu cen przy jednoczesnym wzroście bezrobocia i, co ważne, występującej recesji gospodarczej - spadku produktu krajowego brutto (PKB) .

8. Deflacja

Zjawisko odwrotne w stosunku do inflacji. Oznacza spadek ogólnego poziomu cen w wyniku redukcji zasobów pieniądza. Utrzymujący się w długim okresie procentowy spadek cen prowadzi do ograniczenia produkcji, masowych zwolnień, wzrostu bezrobocia, a w rezultacie powoduje bankructwa i dalszy spadek popytu. Zjawisko deflacji może być również spowodowane spadkiem popytu. Obecnie procesy deflacyjne zaobserwować możemy np. w Japonii.

9. Dezinflacja

Zjawisko spowolnienia tempa inflacji. Mamy z nim do czynienia, kiedy ceny wzrastają coraz wolniej (malejąca stopa inflacji). Ceny nadal rosną, następuje tylko zmniejszenie się skali inflacji.

10. Monetarystyczna teoria inflacji

Zdaniem monetarystów, których przedstawicielem był Milton Friedman, inflacja jest spowodowana nadmiarem pieniądza na rynku, co wiąże się z wadliwą polityką pieniężną, gdyż istnieje prosta zależność, między ilością pieniądza (M) a jego transakcyjną prędkością (V_T), czyli tempem, w jakim pieniądz jest wydawany, poziomem cen (P_T) oraz ogólną liczbą transakcji, zarówno w wymiarze rzeczywistym, jak i w skali aktywów finansowych (T), którą wyraża równanie wymiany Irvinga Fishera:

Jeśli liczba zawieranych transakcji zostanie ustalona na zwykłym poziomie, to wzrost podaży pieniądza musi spowodować zmniejszenie prędkości jego obiegu lub wzrost cen. Gdy jednak podaż pieniądza przewyższa potrzeby gospodarki związane z danym poziomem produkcji, uczestnicy rynku chcą zwiększyć swoje wydatki, ale ich potrzeby nie mogą być zaspokojone, nie zmienia się bowiem rzeczywisty poziom produkcji określony przez warunki techniczne. Presja popytu powoduje więc wzrost cen prowadzący do równowagi na rynku pieniężnym. Teza ta pozwala uznać, że przyczyną inflacji są przede wszystkim nadmierne wydatki budżetu, prowadzące do deficytu i długu budżetowego i zbyt tanie kredyty zakłócające równowagę na rynku pieniężnym.

Monetarystyczna teoria inflacji upatruje źródeł inflacji w zbyt dużej ilości pieniądza w obiegu – ponieważ podaż pieniądza jest kontrolowana przez bank centralny, przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa, gdyż nadmierna emisja pieniądza musi doprowadzić do wzrostu cen. Monetaryści koncentrują uwagę na analizie długookresowej, uważają też, że działający swobodnie mechanizm rynkowy jest w stanie w długim okresie samodzielnie rozwiązać problem inflacji.

11. Teoria inflacji popytowej Keynes'a

Podejście do źródeł inflacji, którego domeną badań jest analiza krótkookresowa oraz sposoby oddziaływania państwa na gospodarkę rynkową w celu przywracania jej równowagi. Teoria zakłada, że inflacja występuje tylko wtedy, gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia (możliwości wytwórcze). Elementem tej teorii jest koncepcja luki inflacyjnej – zwiększenie dochodów i wydatków ludności i wydatków rządowych prowadzi do zachwiania równowagi między globalnym popytem a podażą oraz powstania nadwyżki popytu powodującej wzrost ogólnego poziomu cen. Powstała nadwyżka tworzy lukę inflacyjną, która w warunkach swobody kształtowania się cen, wywołuje inflację. Keynesiści duże znaczenie przypisują mechanizmowi przekazu, tj. sposobowi wydatkowania dodatkowych pieniędzy. Nie jest dla nich istotne, czy źródłem finansowania wydatków jest dodruk pieniędzy przez rząd czy też pożyczki. Twierdzą, że wydawanie tych pieniędzy pobudza dodatkową działalność gospodarczą. Dodatkowa ilość pieniądza nie spowoduje wzrostu cen i nie wywoła inflacji, gdy nadwyżka ilości pieniądza zostanie skompensowana odpowiednim wzrostem dobrowolnych oszczędności ludności, nastąpi odpowiedni wzrost podatków zmniejszających poziom dochodu pozostającego do dyspozycji i popytu do poziomu podaży rynkowej, rząd zastosuje administracyjną kontrolę cen i dochodów, tzw. politykę dochodową.

12. Kosztowo-strukturalne podejście do inflacji

Upatruje przyczyn wzrostu cen we wzroście kosztów wytwarzania. Inflacja pchana przez koszty może być wynikiem różnych zjawisk leżących po stronie podaży, np.:

- wystąpieniem tzw. spirali inflacyjnej jako następstwa żądania przez związki zawodowe podwyżek płac wyprzedzających wzrost cen,

- szybszego niż wzrost wydajności prac wzrostu płac roboczych

- zwiększenia stawek podatku obrotowego (podatki pośrednie, np. VAT, są w całości przerzucane na ceny) lub stopy procentowej,

- nadmiernych obciążeń podatkowych, które przez efekt kosztowy powodują wzrost cen,

- pogorszenia się terms of trade (stosunku zmian cen artykułów eksportowanych do zmian cen artykułów importowanych),

- dewaluacji waluty krajowej, co powoduje wzrost kosztów produkcji i cen na skutek podrożenia importowanych surowców i materiałów,

- wzrostu cen surowców, paliw, itp.

- podwyższenia przez przedsiębiorców marży zysku

- wzrost cen towarów importowanych, które nie mogą być zastąpione przez produkcję krajową,

- wzrost oprocentowania kredytów bankowych,

- pojawienie się impulsów wynikających z pozycji monopolistycznej przedsiębiorstw lub pośredniego oddziaływania państwa na ceny,

- wystąpienie sprzeczności celów w polityce gospodarczej, np. wygórowane żądania pewnych grup społecznych, dotyczące podziału dochodu narodowego, mogą być w toku walki o podział tego dochodu zaspokojone przez wzrost cen.

13. Koncepcja inflacji płacowej

Jeden z wariantów kosztowej teorii inflacji. Opiera się na założeniu, że wymuszona przez związki zawodowe podwyżka płac wymaga odpowiedniego pobudzenia popytu globalnego, aby utrzymać dotychczasowy poziom zatrudnienia.

14. Teoria cen administracyjnych

Drugi wariant kosztowej teorii inflacji. Każe szukać przyczyn inflacji w polityce cenowej wielkich korporacji, które realizując politykę planowej długofalowej stopy zysku – podnoszą ceny, aby sfinansować ekspansję inwestycyjną, osiągnąć założony poziom stopy zysku w okresie osłabienia koniunktury (spadku sprzedaży) lub zrównoważyć wzrost kosztów produkcji.

15. Teoria procesu inflacyjnego Galbraith'a

Stanowi połączenia obu koncepcji kosztowej teorii inflacji, tj. koncepcję inflacji płacowej i teorię cen administracyjnych. Galbraith podzielił gospodarkę na dwa sektory, tj. planujący, zdominowany przez wielkie korporacje i silne związki zawodowe, oraz rynkowy, w którym przeważają przedsiębiorstwa drobne, działające w warunkach wolnej konkurencji. Przedmiotem zainteresowań Galbraith'a był sektor planujący, w którym ceny są ustalane w sposób „administracyjny” przez wielkie korporacje na poziomie najlepiej służącym osiąganiu podstawowych celów przedsiębiorstwa, czyli uzyskaniu założonego poziomu zysku i wzrostu firmy. Nie wszystkie elementy kosztów znajdują się jednak pod kontrolą korporacji (np. płace pozostają w kompetencji związków zawodowych), dlatego inflacja jest nieuchronna. W teorii tej podkreśla się, że obie strony kontrolują ceny swoich wytworów (korporacje – ceny sprzedawanych towarów, związki zawodowe – ceny siły roboczej, czyli płace), ale nie kontrolują cen swoich partnerów, zgodne są za to w dążeniu do przerzucania wzrostu kosztów na sektor rynkowy i na konsumentów. Żądane przez związki zawodowe podwyżki płac powodują zwyżkę cen, która może prowadzić do drugiej rundy żądań płacowych. Rosnący za sprawą mechanizmu spirali inflacyjnej ogólny poziom cen jest sprzeczny, szczególnie w długim okresie, z postulatami sprzedaży, gdyż ogranicza popyt.

Według Galbraith'a walka z inflacją za pomocą polityki restrykcji pieniężnych i podatkowych jest nieskuteczna, gdyby bowiem była skuteczna, doprowadziłaby do głębokiego załamania gospodarczego. Proponuje on zastosowanie wobec tego sektora kontroli płac i cen, tj. prowadzenia przez państwo określonej polityki dochodowej. Postulat ten jest właściwy dla całej kosztowej teorii inflacji.

16. Inflacja otwarta (jawna); [kryterium: forma inflacji]

Wyraża się w ogólnym wzroście cen i występuje w krajach o gospodarce rynkowej działającej na prawach konkurencji, w których państwo nie wyznacza pułapów cen (z wyjątkiem określenia cen minimalnych i maksymalnych niektórych produktów zgodnie z realizowanym programem polityki społeczno-gospodarczej) oraz płac, a przede wszystkim nie stosuje administracyjnych ograniczeń wzrostu cen.

17. Inflacja tłumiona (ukryta); [kryterium: forma inflacji]

Charakteryzują ją przymusowe oszczędności wywołane niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu (tzw. luka inflacyjna – występowanie nadwyżki globalnego popytu nad podażą), co następuje wówczas, gdy administracyjna kontrola cen i płac nie dopuszcza do przerodzenia się nierównowagi rynkowej we wzrost cen i płac – poziom cen i kosztów pozostaje względnie stabilny, a nierównowaga gospodarcza objawia się przewagą popytu nad podażą, prowadząc do takich zjawisk, jak kolejki, spekulacja, różne formy rozdzielnictwa i reglamentacji, czarny rynek.

18. Inflacja ciągniona przez popyt; [kryterium: przyczyny wzrostu cen]

Występuje, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji

19. Inflacja pchana przez koszty; [kryterium: przyczyny wzrostu cen]

Wywołana najczęściej nałożeniem ograniczeń na podaż albo podniesieniem cen zasobów.

20. Inflacja monetarna; [kryterium: przyczyny wzrostu cen]

Wiąże się ze wzrostem podaży pieniądza, zwłaszcza jeśli rząd stosuje tzw. dodruk pieniądza w celu spłaty swoich zobowiązań.

21. Inflacja strukturalna; [kryterium: przyczyny wzrostu cen]

Pojawia się, gdy producenci nie mogą sprawnie dostosować struktury produkcji do zmian dokonujących się w strukturze gospodarki.

22. Inflacja inercyjna

Inflacja, która jest oczekiwana i zostaje wbudowana w umowy i porozumienia nieformalne. Zjawisko inercyjności inflacji powoduje, że ma ona tendencję do utrzymywania się przez dłuższy czas.

23. Inflacja oczekiwana; (jako rozwinięcie dla inercyjności, choć definicje są zbieżne)

Przy inflacji oczekiwanej podmioty gospodarcze dostosowują się w pewnym stopniu do niej, a zawierając umowy, uwzględniają wzrost poziomu cen (np. klauzula zmiany stopy procentowej przy umowach kredytowych; elastyczne, oparte na stopie rynkowej oprocentowanie depozytów; indeksacja płac i świadczeń społecznych w zależności od wzrostu cen), co pozwala choć w części zmniejszyć ujemne skutki tego zjawiska. W warunkach inflacji inercyjnej (oczekiwanej), kiedy jednostki gospodarujące przewidują wzrost cen, wiele negatywnych następstw podwyżek można ograniczyć lub wyeliminować, dostosowując do nich wielkości nominalne płac, stóp procentowych, obciążeń podatkowych itd.

Należy podkreślić, że w miarę nasilania się inflacji rośnie amplituda wahań tempa wzrostu cen, co utrudnia formułowanie właściwych oczekiwań i kształtowanie na tej podstawie trafnych decyzji gospodarczych. Nie wszystkie grupy społeczne są w stanie jednakowo zabezpieczyć się przed skutkami inflacji. Przyczynia się to do przesunięć w dochodach i majątku.

24. Inflacja sekularna; (nie było w podręczniku, definicja z google)

Polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych. Występuje w szczególności w krajach wysokorozwiniętych. Według kryterium czynnika czasu wyróżnia się też inflację okresową.

25. Inflacja pełzająca; [kryterium: wysokość stopy inflacji]

EU (wzrost cen liczony miesięcznie): poniżej 1%;

USA (wzrost cen liczony rocznie): 3-5%

Jest to obecnie zjawisko normalne w gospodarce, gdyż na świecie obserwuje się stały proces względnego, postępującego i nieodwracalnego wzrostu okólnego poziomu cen, którego przyczyną są różne czynniki ekonomiczne o charakterze obiektywnym, np. zwiększenie nakładów na badania naukowe, czy wyższe koszty wdrażanych innowacji produkcyjnych. Inflacja pełzająca – w przeciwieństwie do pozostałych rodzajów inflacji – nie powoduje poważniejszych trudności ani negatywnych skutków ekonomicznych, gdyż wiąże się ze stosunkowo wolnym tempem, co nie jest groźne dla stabilności gospodarki, nie zakłóca jej normalnego funkcjonowania.

26. Inflacja krocząca; [kryterium: wysokość stopy inflacji]

EU (miesięcznie): 1-15%

USA (rocznie): 5-10%

Charakteryzuje się powolnym wzrostem cen w skali roku, wywołuje pewne perturbacje gospodarcze i społeczne, ale nie powoduje zniekształcenia relacji cenowych – wzajemny stosunek cen zazwyczaj właściwie odzwierciedla stopień względnej rzadkości dóbr i prawidłowo oddziałuje na decyzje gospodarcze zarówno producentów, jak i nabywców. Konsumenci nie wyzbywają się należności, a realna stopa procentowa (różnica między stopą nominalną a stopą inflacji) jest dodatnia lub bliska zeru, co powoduje równomierny i przewidywalny ruch cen w górę. Inflacja krocząca może być częściowo kontrolowana i wykorzystywana jako narzędzie polityki gospodarczej.

27. Inflacja galopująca; [kryterium: wysokość stopy inflacji]

EU (miesięcznie): 15-50%

USA (rocznie): 10-100%

Należy ją uznać za zjawisko negatywne, jest bowiem sygnałem rażącego naruszenia równowagi gospodarczej i prowadzi do kryzysu ekonomicznego (podobnie jak hiperinflacja). Inflacja galopująca wymyka się spod kontroli państwa, poważnie zniekształca relacje cenowe, a tym samym zakłóca i wypacza normalne funkcjonowanie mechanizmu rynkowego (występują nieprzejrzyste i mylące sygnały rynkowe o tym, co warto produkować w większej, a co w mniejszej ilości oraz dokąd kierować zasoby). Inwestycje są często lokowane przypadkowo, niekoniecznie w dziedzinach, które gwarantują duży zysk. Powoduje to obniżenie efektywności procesów gospodarczych i zwolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Przedsiębiorcy skracają horyzont czasowy swoich decyzji i inwestują w przedsięwzięcia spekulacyjne oraz przynoszące szybki zwrot nakładów, a nie ważne z punktu widzenia długofalowego wzrostu gospodarczego. Realna stopa procentowa jest ujemna, co zniechęca do oszczędzania oraz przeznaczania środków na lokaty pewne, skłania natomiast do inwestycji atrakcyjnych spekulacyjnie oraz zaciągania kredytów.

28. Hiperinflacja; [kryterium: wysokość stopy inflacji]

EU (miesięcznie): powyżej 50%

USA (rocznie): od 100%

Jest dowodem na rozregulowanie gospodarki. Następuje poważne załamanie się koniunktury i destabilizacja sytuacji społeczno-politycznej. Osłabia to wiarygodność finansową krajowych przedsiębiorców u wierzycieli zagranicznych i powoduje wycofanie obcych kapitałów za granicę, co zmniejsza skłonność do inwestowania ze strony rodzinnego kapitału, który lokuje swoje zasoby za granicą bądź w innych, bardziej pewnych formach.

29. Negatywne następstwa procesów inflacyjnych; (rozwinięcie w punkcie 40.)

(1) Skomplikowanie realnego rachunku ekonomicznego (inflacja zaciera rzeczywiste przyczyny wzrostu cen, czyli rzadkość zasobów, koszty produkcji dóbr i usług, kapitałochłonność itp.),

(2) Osłabienie skłonności do oszczędzania i ucieczkę od pieniądza, co nie sprzyja gromadzeniu środków na inwestycje,

(3) Zakłócenie redystrybucji dochodu narodowego (np. ze względu na indeksację, która wynika z przewagi oddziaływania politycznego załóg dużych i nierentownych przedsiębiorstw) oraz zmianę jego beneficjentów (inflacja przynosi korzyści bogatym grupom społeczeństwa z niewielką skłonnością do konsumpcji, gdyż na ogół powoduje najszybszy wzrost cen dóbr i usług podstawowych),

(4) Pojawienie się swoistego „podatku” płaconego państwu i bankom komercyjnym przez najmniej zamożną część społeczeństwa.

30. Podatek inflacyjny

Realne korzyści uzyskiwane przez rząd w warunkach inflacji. Podatek inflacyjny jest częściowym przepływem środków od oszczędzających na rzecz konsumujących, stanowi niejako podatek pośredni (kara za oszczędzanie – płacą go ci, którzy mają gotówkę). Podatku inflacyjnego nie można uniknąć. Zbyt wysoki podatek inflacyjny powoduje, że wszelka aktywność ekonomiczna, jaką byli w stanie osiągnąć zwykli przedsiębiorcy, przestaje być opłacalna, gdyż tempo spadku wartości pieniądza jest szybsze niż przeciętne tempo obrotu zainwestowanymi środkami finansowymi.

31. Premia inflacyjna

Różnica między siłą nabywczą zaciągniętego kredytu w okresie inflacji a jego spłatą w pieniądzach, które mają już mniejszą siłę nabywczą. Banki, broniąc się przed stratami wynikającymi z premii inflacyjnej, mogą stosować kredyt hipoteczny o zmiennym oprocentowaniu.

32. Obliczanie stopy inflacji

stopa inflacji = % = % , gdzie P_t – poziom cen w okresie t

Aby dokonać pomiaru stopy inflacji, należy obliczyć tempo zmiany cen. Inflację mierzy się skalą wzrostu cen, korzystając z indeksów cenowych, zwanych deflatorami, które określają procentowe zmiany poziomu cen dóbr i usług w danym roku (kwartale, miesiącu) w stosunku do poziomu cen z roku bazowego (przyjętego za podstawę odniesienia).

33. CPI (Consumer Price Index – indeks cen dóbr konsumpcyjnych)

Jest powszechnie stosowaną miarą inflacji. Wyraża stosunek kosztów określonych dóbr konsumpcyjnych objętych reprezentatywnym zestawem (koszykiem) w każdym kolejnym roku badania do kosztów tych dóbr w roku bazowym. Bywa określany wskaźnikiem utrzymania – obejmuje dobra nabywane regularnie. Odgrywa dużą rolę w negocjowaniu podwyżek płac lub rewaloryzacji świadczeń emerytalnych, rentowych itp. Nie reprezentuje on jednak jednostkowych kosztów utrzymania, lecz zmiany cen poszczególnych dóbr, które są nabywane w dużych ilościach przez osoby pracujące i dokonujące zakupów. Struktura koszyka powinna odpowiadać strukturze typowej dla społeczeństwa danego kraju.

CPI = %

Uszczegółowieniu badań służą tzw. współczynniki wagowe, gdyż przy obliczaniu wskaźnika inflacji konieczna jest ocena wpływu, jaki na wielkość koszyka mają poszczególne składowe.

CPI = % ; gdzie:

P_i0/P_it - cena dobra i w roku bazowym/badanym

Q_i0/Q_it – waga dobra i w roku bazowym/badanym

W skład koszyka dóbr mogą wchodzić np. żywność, paliwo, odzież, samochody, wyposażenie domów, lekarstwa, czynsze, opał, koszty napraw, opłaty za komunikację miejską, opłaty za usługi komunalne, odsetki od kredytów, podatki.

34. PPI (Producer Price Index – indeks cen dóbr produkcyjnych)

Mierzy ceny ustalone przez producentów na różnych etapach produkcji. Nie ma jednej ogólnie przyjętej metody obliczania tego indeksu, co sprawia, że jest on rzadziej wykorzystywany w badaniach, choć dla wielu ekonomistów wskaźnik cen surowców stanowi jeden z najwcześniejszych sygnałów ostrzegających o nadchodzącej inflacji.

Indeks PPI, czyli stosunek cen niedetalicznych w roku badanym do cen niedetalicznych w roku bazowym, oblicza się m. in. dla surowców, półfabrykatów, produktów rolnych i towarów przemysłowych. Wartość indeksu PPI (zmiany w poziomie cen występujących w handlu hurtowym) ustala się miesięcznie zarówno na poszczególnych etapach przetwarzania (wyroby gotowe, półprodukty, surowce), jak i w grupach towarów gotowych (produkty rolne, towary przemysłowe), w tym osobno dla surowców i półsurowców rolnych oraz produktów żywnościowych.

PPI wyprzedza ruchy indeksu CPI o dwa lub trzy miesiące.

35. Deflator

Inaczej: przelicznik cen PNB, który obejmuje zmiany cen wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług zaliczanych do produktu narodowego brutto, a więc nie tylko artykuły konsumpcyjne (mierzone indeksem CPI), ale także towary inwestycyjne, surowce i produkty rolne (mierzone indeksem PPI). Przelicznik cen PNB definiujemy jako stosunek PNB nominalnego do PNB realnego.

Deflator =

Nominalny PNB jest obliczany w cenach bieżących, dlatego inflacja może zniekształcać wyniki porównań danych z różnych okresów – jeśli ceny rosną, to PNB odzwierciedla inflację, ukazując zakłócony obraz wzrostu produkcji rzeczywistych dóbr i usług. W celach porównawczych do obliczania realnego PNB stosuje się zatem ceny stałe (porównywalne), gdyż uzyskiwanie właściwego obrazu rzeczywistych zmian w gospodarce (wielkość PNB w kolejnych latach) wymaga wyeliminowania wpływu wzrostu cen na jego wolumen, co pozwala ustalić tzw. realny PNB, obliczany:

realny PNB =

36. Deflator cen PNB

Odzwierciedla zmiany cen wszystkich dóbr i usług, które tworzą PNB.

indeks cen =

Deflator cen PNB wyraża koszt nabycia dóbr i usług finalnych uwzględnionych w PNB w danym roku w stosunku do kosztów nabycia tych samych dóbr i usług w roku bazowym. Za pomocą tego wskaźnika ustala się więc wartość realną PNB oraz globalną dynamikę siły nabywczej pieniądza. Produkt narodowy liczony w cenach stałych jest realnym PNB, obliczonym z uwzględnieniem zmian przy zastosowaniu odpowiedniego wskaźnika (deflatora) cen, natomiast nominalny PNB (liczony w cenach bieżących) jest to produkt narodowy obliczony bez uwzględniania skutków zmian cen.

37. Deflator cen PKB

Ze względu na to, iż coraz większa część działalności gospodarczej wielu krajów stanowią transakcje z zagranicą oraz na standardy ONZ, PKB jest lepszą miarą tego, co dzieje się w gospodarce danego kraju.

Celem pomiaru realnego PKB jest wyeliminowanie skutków zmian cen z nominalnego PKB. Stosunek realnego do nominalnego PKB jest więc miarą cen, którą określa się jako deflator cen PKB. Każdy składnik PKB ma swój deflator, np. stosunek konsumpcji nominalnej do realnej równa się deflatorowi konsumpcji, który zastępuje indeks CPI jako miernik kosztów utrzymania. Ponieważ PKB nie obejmuje towarów importowanych, zatem i deflator PKB nie uwzględnia cen takich dóbr. W gospodarkach krajów rozwiniętych poza deflatorami konsumpcji oblicza się również deflatory inwestycji i zakupów rządowych (uwzględniające ceny towarów importowanych), a także deflator eksportu i deflator importu.

38. Krzywa Phillipsa

Ilustruje odwrotnie proporcjonalną zależność między zjawiskiem bezrobocia i inflacją. Zaobserwowano, że przy poziomie bezrobocia równym około 5,5%, stopa zmian płac nominalnych wynosiła zero, a przy poziomie bezrobocia blisko 2,5% wynosiła 2,0%.

Do 1938 r. inflacja i bezrobocie były zjawiskami substytucyjnymi (wzrost bezrobocia ograniczał inflację, a jego spadek ją zwiększał). Po wojnie często zauważa się zjawisko stagflacji oraz slumpflacji.

Według założeń pierwszej wersji teorii Phillipsa wyższej inflacji powinna towarzyszyć niższa stopa bezrobocia, a niższej inflacji – wyższa. Państwo, realizując politykę makroekonomiczną, musi wybrać jedną z tych możliwości. Jeśli rząd chce ograniczyć bezrobocie, powinien zwiększyć wydatki oraz złagodzić restrykcje finansowe, aby ułatwić dostęp do taniego pieniądza i pobudzić skłonność do inwestowania. Z kolei, gdy państwo chce stłumić inflację, zwiększa dyscyplinę wydatków budżetowych, a bank centralny i banki komercyjne prowadzą restrykcyjną politykę pieniężną.

Istnieniu trwałej (długookresowej) zależności między inflacją a bezrobociem zaprzeczyli Milton Friedman i Edmund Phelps. Zwrócili uwagę na zjawisko tzw. iluzji inflacyjnej i wprowadzili pojęcie „naturalnej stopy bezrobocia”. Dowiedli też, że ingerencja państwa na rynku, a przede wszystkim walka z bezrobociem, przenosi inflację na wyższe poziomy. Problem związany z pierwotną interpretacją krzywej Phillipsa polegał na tym, że stopa zmian płac nominalnych jest wyznaczana niezależnie od stopy inflacji. To z kolei powoduje, że pracownicy nie są racjonalni i, podejmując decyzje dotyczące podaży pracy, opierają się na poziomie płac nominalnych, niezależnie od tego, co się dzieje z cenami (tzw. iluzja pieniężna).

Wykres długookresowej zależności między bezrobociem a inflacją ma kształt pionowy. W długim okresie nie istnieje wybór między inflacją a bezrobociem, które kształtuje się wokół naturalnej stopy.

Wnioski z teorii Friedmana: wymienialność między inflacją a bezrobociem może istnieć tylko w krótkim okresie, w długim okresie zjawisko to nie istnieje. Prosta przecina oś x w punkcie określającym naturalną stopę bezrobocia. Stabilny poziom inflacji możliwy jest tylko przy naturalnym poziomie bezrobocia. Wyższe lub niższe lub bezrobocie oznacza spowolnienie lub przyspieszenie inflacji. W długim okresie rządy mogą wybierać tylko między okresowo niższym bezrobociem a coraz szybszym tempem inflacji. Pionowy kształt krzywej długookresowej nie wyklucza możliwości, że przy wystąpieniu „szoków podażowych”, również krótkookresowa krzywa może przyjąć postać pionową lub nawet pozytywnie nachyloną (rośnie inflacja, rośnie bezrobocie).

39. Iluzja pieniężna

„Stopa zmian płac nominalnych jest wyznaczana całkiem niezależnie od stopy inflacji. To powoduje, że pracownicy nie są racjonalni i, podejmując decyzje dotyczące podaży pracy, opierają się na poziomie płac nominalnych, niezależnie od tego, co się dzieje z cenami (tzw. iluzja pieniężna).” - podręcznik

„Mylne przekonanie, że wzrost ceny rynkowej, ustalonej w jednostkach pieniężnych, stanowi wzrost ceny realnej. Iluzja pieniężna oznacza np. nacisk na podwyżki płac bez uwzględnienia powodowanego nimi wzrostu cen, który może utrzymać płace na niezmienionym poziomie.” - portalwiedzy.onet.pl

40. Negatywne skutki inflacji; (wspomniane w punkcie 29)

(1) Komplikuje rachunek ekonomiczny, powodując nieoptymalną alokację zasobów, gdyż ceny (a właściwie relacji między nimi) dostarczają błędnych informacji o względnej rzadkości zasobów, a także kosztów produkcji dóbr i usług. Ceny w okresie inflacji nie zmieniają się w jednakowej proporcji, tracą funkcję informacyjną.

(2) Osłabia skłonność do oszczędzania, powoduje „ucieczkę od pieniądza” i wzmożone zakupy konsumpcyjne, a także wymianę jednych dóbr rzeczowych na inne. Ogranicza możliwości wzrostu gospodarczego, który jest finansowany ze społecznego funduszu oszczędności. Spadek zainteresowania przedsiębiorców długofalowymi inwestycjami.

(3) Prowadzi do dewaluacji waluty krajowej, gdyż efektem zjawisk inflacyjnych jest najczęściej konieczność obniżki jej kursu, co jest niezbędne ze względu na wzrost cen krajowych, w tym także podwyżkę cen towarów przeznaczonych na eksport przy danym kursie walutowym, co powoduje podrożenie tych towarów za granicą oraz trudności z ich zbytem.

(4) Powoduje ucieczkę kapitału za granicę, czego przyczynami są zjawiska inflacyjne, związany z nimi spadek siły nabywczej danej waluty oraz obniżka jej kursu. Przedsiębiorcy, chcąc ratować posiadane środki pieniężne przed inflacją, wymieniają je na waluty obce i wywożą, często nielegalnie, za granicę.

(5) Zmienia redystrybucję dochodów i majątków, co prowadzi do bogacenia się jednych i zubożenia innych podmiotów gospodarczych, a także do przesunięcia zasobów pieniężnych od wszystkich posiadaczy gotówki do państwa i banków komercyjnych.

41. Taksflacja

Zjawisko występujące przy istnieniu progresji podatkowej. Większość systemów podatkowych jest tak skonstruowana, aby pobierać odpowiednio wyższe stawki podatkowe od coraz większych dochodów. Jeśli dochód pieniężny rośnie wraz z inflacją, państwo zabierze większy procent tego dochodu w postaci podatków, nawet jeśli realna siła nabywcza pozostaje bez zmiany – siła nabywcza dochodu spada.

42. Sposoby tłumienia inflacji

Wybór działań zależy od rozpoznanych przyczyn wystąpienia inflacji, od sytuacji gospodarczej, politycznej i społeczno-ekonomicznej oraz przyjętej doktryny ekonomicznej. Można wykorzystywać politykę pieniężną, dochodową, budżetową, płacową lub cenową. Ważnym narzędziem antyinflacyjnym jest również polityka monetarna banku centralnego (określanie wielkości podaży pieniądza), który poza emisją pieniądza ma do dyspozycji inne instrumenty, np. rezerwę obowiązkową, stopę kredytu refinansowego, operacje na otwartym rynku.

Wiele instrumentów oddziałuje głównie na popyt globalny, część na podaż globalną, a pozostałe na popyt i podaż jednocześnie. Skuteczne zwalczanie inflacji zależy od właściwego skorelowania elementów polityki pieniężnej, fiskalnej, płacowej, cenowej oraz kursowej, co powinno zapewnić ochronę przed importem inflacji.

Zwalczanie inflacji wywołuje jednak określone skutki uboczne, m. in. wyższe bezrobocie, niepełne wykorzystanie dostępnych możliwości wzrostu PKB i inne negatywne konsekwencje ekonomiczne.

43. Antyinflacyjna polityka administracyjna

Polega na odgórnym ustalaniu wzrostu cen i prowadzi zwykle do hamowania dynamiki wynagrodzeń. Jej skuteczność przejawia się tylko w krótkim okresie, gdyż po zniesieniu ograniczeń w kształtowaniu płac i cen (np. w wyniku protestów społecznych) może nastąpić powrót lub nawet spotęgowanie zjawisk inflacyjnych. Poza tym skuteczna kontrola płac i cen wymaga rozbudowania systemu nadzoru i ponoszenia związanych z tym dodatkowych kosztów.

44. Antyinflacyjna polityka dochodowa

Jest próbą bezpośredniego oddziaływania przez państwo na dochody, płace i ceny, które w systemie gospodarki liberalnej powinny być elementem gry rynkowej. Ograniczanie inflacji za pomocą polityki dochodowej obejmuje:

- ustalanie norm wzrostu dochodu oraz stosowanie zachęt skłaniających przedsiębiorstwa do kształtowania płac i cen poniżej normy, nakładanie sankcji na firmy przekraczające normę płac, a także prowadzenie bezpośredniej kontroli dochodów (zamrożenie płac i cen na krótki okres),

- wpływanie na dochody, płace i ceny za pośrednictwem podatków (gdy cena rynkowa nie uwzględnia efektów zewnętrznych, wówczas powiększa się ją o podatek, np. o cenę benzyny czy innych nośników energii),

- ingerowanie w procesy rynkowe przez ustalanie cen określonych produktów (np. w celu ustabilizowania dochodów rolniczych), a także zwiększanie lub ograniczanie spożycia niektórych dóbr i usług.

Działania podejmowane w ramach polityki dochodowej:

- zwalnianie tempa wzrostu kosztów produkcji (płac, odsetek od kredytów i cen),

- ograniczanie wzrostu płac (taki charakter miał tzw. popiwek, czyli podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń),

- nadzór nad cenami

- kontrola poziomu płac

45. Antyinflacyjna polityka indeksacyjna

Polega na automatycznym wiązaniu wzrostu dochodów w sektorze państwowym i prywatnym ze wzrostem wskaźnika inflacji i wysokości świadczeń społecznych, a obejmuje:

- indeksację płac – czyli dostosowanie poziomu wynagrodzeń do wzrostu cen i kosztów utrzymania. Podstawą indeksacji jest indeks wzrostu cen artykułów i usług, co pozwala automatycznie dopasować wysokość nominalnych zobowiązań do skutków inflacji, a tym samym skorelować początkowe ustalenia płacowe ze zmienionymi warunkami spowodowanymi przez nagłe pojawienie się inflacji w okresie obowiązywania umowy,

- indeksację pożyczek – która oznacza, że podlegająca zwrotowi kwota zwiększa się odpowiednio do wzrostu cen, dzięki czemu pożyczkodawcy przestają tracić w związku z pojawieniem się nieoczekiwanej inflacji, a pożyczkobiorcy nie odnoszą już z tego tytułu korzyści.

Żadna forma indeksacji nie usuwa jednak wszystkich kosztów wysokiej inflacji, gdyż – podobnie jak większość działań antyinflacyjnych – nie jest rozwiązaniem doskonałym, a niekiedy zwiększa nawet prawdopodobieństwo nasilenia się inflacji.

46. Antyinflacyjna polityka pieniężna

Polityka pieniężna opiera się na założeniach ilościowej teorii pieniądza, której przyjęcie postulują obecnie monetaryści, widząc w restrykcyjnej polityce monetarnej banku centralnego jedno z głównych narzędzi walki z inflacją. Zgodnie z jej założeniami bank centralny:

- musi prowadzić rygorystyczną polityką w zakresie emisji pieniądza, dostosowaną do wzrostu podaży dóbr i usług na rynku i uwzględniającą tempo obiegu pieniądza,

- powinien być niezależny od rządu,

- nie może pokrywać deficytu budżetowego emisją dodatkowych pieniędzy (tzw. pusty pieniądz),

- odpowiada za utrzymanie stałych zasobów pieniądza, a także za kontrolę jego podaży i utrzymanie stałego kursu walutowego,

- reguluje dopływ pieniądza do gospodarki przez obowiązkowe rezerwy finansowe, jakie muszą tworzyć wszystkie instytucje finansowe w kraju,

- ustanawia stopę procentową od kredytu refinansowanego, wywierając wpływ na oprocentowanie kredytów udzielanych przez banki komercyjne.

Restrykcyjna polityka pieniężna może spowodować obniżenie poziomu produkcji oraz zmniejszenie liczby miejsc pracy.

47. Antyinflacyjna polityka budżetowa

Odgrywa dużą rolę w zapobieganiu inflacji, m. in. przeciwdziałając powstawaniu deficytu budżetowego (rząd nie może podejmować zobowiązań naruszających przyjęty poziom deficytu budżetowego, co wymaga ograniczenia wydatków państwa na cele socjalne i publiczne). Wymóg przestrzegania dyscypliny płacenia podatków przez wszystkie podmioty gospodarcze i ludność ma zapewnić budżetowi odpowiednio wysokie dochody. Podobnie, jak polityka pieniężna, restrykcyjna polityka budżetowa może wywołać obniżenie poziomu produkcji i zmniejszenie liczby miejsc pracy w okresie przechodzenia do niższej inflacji.

48. Antyinflacyjna polityka płacowa

Wymaga od związków zawodowych rezygnacji z nadmiernych żądań dotyczących wzrostu płac, a także ograniczenia automatycznej waloryzacji wynagrodzeń.

49. Antyinflacyjna polityka cenowa

Narzędzie oddziaływania na politykę cenową przedsiębiorstw, które ma przeciwdziałać stosowaniu przez nie praktyk monopolistycznych i zawyżaniu cen, a w długim okresie zmierza do stworzenia konkurencyjnej struktury gospodarczej. W tym celu mogą być podejmowane następujące działania:

- pobudzanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

- ustalanie tych samych reguł prowadzenia działalności dla wszystkich podmiotów gospodarczych,

- tworzenie warunków do uczciwej konkurencji przedsiębiorstw (działania strukturalne, walka z ograniczeniami konkurencji oraz mobilności czynników produkcji),

- wzmacnianie pozycji nabywców, którzy mogą się skutecznie przeciwstawiać podwyżkom cen,

- tworzenie odpowiednich ram prawnych przeciwdziałających praktykom monopolistycznym (w tym także powołanie urzędu antymonopolowego).

50.

Nie ma takich zagadnień ani na liście, ani w podręczniku ale prowadzący pytał o to na zajęciach:

- inflacja strukturalna - inflacja strukturalna jest to inflacja, która wynika ze zmian w strukturze popytu oraz podaży. Pod wpływem zmian zachodzących w strukturze popytu oraz podaży jedne gałęzie będą bowiem doznawać wzrostu popytu na swoje wyroby, podczas gdy w przypadku innych popyt ten będzie spadał. Jeżeli ceny i płace w gałęziach zmniejszających swoją produkcję będą nieelastyczne w kierunku owej obniżki, natomiast ceny i płace w gałęziach zwiększających produkcję będą rosły, to ogólny poziom zarówno cen jak i płac w gospodarce będzie wzrastał. Omawiane zjawisko będzie przybierać na sile, gdy podaż będzie mało elastyczna i nie będzie wstanie dostosować się natychmiast do zachodzących zmian. [z internetu]

- inflacja presji podatkowej – przedsiębiorcy podwyższają ceny, by „nadrobić” narzucony na nich podatek. Jednorazowy impuls inflacyjny.

- inflacja importowana - to rodzaj inflacji, której przyczyny znajdują się poza granicami kraju. Wzrost cen produktów importowanych powoduje wzrost cen produktów krajowych.

Inflacja importowana jest to zjawisko przenoszenia wzrostu cen z jednego kraju do innych przy braku ograniczeń administracyjnych w kształtowaniu się kursów walutowych. Wzrost cen surowców i innych ważnych składników importowanych potrzebnych do produkcji powoduje zwiększenie kosztów produkcji krajowej i na ogół podniesienie cen produktów finalnych. Wzrost cen krajowych wywoła (przy niezmienionym kursie walutowym) wzrost cen dóbr eksportowanych na rynkach zagranicznych, co może spowodować trudności ze zbytem. Przy problemach z zachowaniem równowagi bilansu płatniczego może to doprowadzić do obniżki kursu waluty krajowej w celu utrzymania opłacalności eksportu i poprawy konkurencyjności na rynkach zagranicznych. Obniżka kursu waluty krajowej powoduje z kolei podrożenie towarów importowanych, a więc dalszy wzrost kosztów produkcji. W efekcie może wystąpić spirala: wzrost kursu waluty obcej – wzrost cen towarów importowanych – wzrost kosztów i cen produktów krajowych. [z internetu]

- inflacja pchana przez zyski – wywołana dążeniem przedsiębiorców do osiągania większych zysków, kiedy to podwyższają ceny.

- inflacja konsumencka – wzrost cen towarów konsumpcyjnych – większy popyt generowany przez gospodarstwa domowe powoduje wzrost cen.

- inflacja inwestycyjna – na skutek zwiększenia się liczby i wielkości inwestycji (np. fundusze unijne -> wzrost inwestycji -> wzrost cen produktów inwestycyjnych).

Polityka budżetowa (B. Winiarski, Polityka Gospodarcza.)

• Definicja polityki budżetowej = polityka fiskalna; jest wyodrębniona na podstawie specyficznych środków, którymi się posługuje. Zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem.

[L] Ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków. Obejmuje politykę podatkową, p wydatków rządowych, p deficytu budżetowego i długu publicznego. Należą do niej wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych, podejmowane w celu uzyskania kontroli i wywarcia wpływu na ogólny poziom efektywności gospodarczej.

• Funkcje polityki budżetowej

F. alokacyjna – gromadzenie i dokonywanie wydatków przez państwo; kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny i publiczny . W ramach sektora publicznego proces alokacji następuje przez bezpośrednie określenie wielkości środków przeznaczonych na konkretne zadania, co w konsekwencji przesądza o zakresie i formie wytwarzania poszczególnych rodzajów usług publicznych. W sektorze prywatnym proces alokacji budżetowej dokonuje się pośrednio przez korygowanie cen dóbr, usług i czynników produkcji za pomocą dotacji (subsydiów) i podatków.

F. redystrybucyjna – polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Państwo przez politykę redukowania (podatki) i uzupełniania (pieniężne transfery socjalne) dochodów indywidualnych może wpływać na kształtowanie dochodów w społeczeństwie. Redystrybucja odbywa się: 1) za pomocą systemu podatków i pieniężnych transferów socjalnych , obejmujących różne świadczenia społeczne. 2) bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie pewnych potrzeb poprzez wykonywanie określonych usług społecznych (np. oświata) przez sektor publiczny 3) oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. wydatki na szkolenie zawodowe), kształtowanie warunków rynkowego podziału dochodów.

F. stabilizacyjna – polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekon. celów gosp.: wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego (ograniczenie bezrobocia), stabilności ogólnego poziomu cen, wysokiego i zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu płatniczego.

Oddziaływanie państwa na gospodarkę za pomocą dochodów i wydatków publicznych

Funkcje p.b	Dochody publiczne	Wydatki publiczne
Alokacyjna	-pożyczki publiczne (ograniczają pożyczki prywatne) -polityka podatkowa: cła protekcyjne, instrumenty podatkowe promujące i hamujące rozwój określonych przedsięwzięć (np. ulgi, zwolnienia z podatku VAT)	-wydatki inwestycyjne -wydatki na działalność służb, które przyczyniają się do poprawy funkcjonowania infrastruktury ekonomicznej i społecznej.
Redystrybucyjna	-podatek bezpośredni od dochodów osobistych	-pieniężne transfery socjalne (np. zasiłki dla bezrobotnych) -bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie określonych usług społecznych -kształtowanie wyjściowych warunków rynkowego podziału dochodów (np. wydatki na szkolenie)
Stabilizacyjna	-operacje pożyczkowe wywołujące efekt: 1)deflacyjny gdy pożyczka publiczna absorbuje nadmiar siły nabywczej ludności 2)inflacyjny gdy finansują wydatki publiczne -operacje podatkowe: „automatyczne stabilizatory”, zmiana stawek podatkowych, ulgi i zwolnienia	-wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym -świadczenia socjalne -wydatki na roboty publiczne -wydatki zbrojeniowe

• Dochody budżetowe państwa (L) - Dochodami budżetu państwa są środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych. Wyjątek: wpływy z prywatyzacji majątku skarbu państwa. Dochodami b.p. są: podatki i opłaty, cła, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych, dywidendy, wpłaty z zysku NBP, nadwyżki dochodów własnych jednostek budżetowych, dochody z najmu i dzierżawy mienia Skarbu Państwa, odsetki od środków na rachunkach bankowych, lokatach, udzielonych pożyczek, grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, spadki, darowizny.

* Dochody bezzwrotne i dochody zwrotne. Do dochodów bezzwrotnych , za które nie uzyskujemy żadnego bezpośredniego świadczenia zwrotnego ze strony państwa, zaliczamy przede wszystkim wpływy z podatków, ceł i opłat. Z kolei do dochodów zwrotnych zaliczymy pożyczki krajowe i zagraniczne, gdzie skarb państwa jest zobowiązany do spłaty długu wobec kredytobiorcy.

* Dochody podatkowe i dochody niepodatkowe. Dochody podatkowe można podzielić na dochody z podatków pośrednich i bezpośrednich takie jak np. podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier, podatek dochodowy od osób fizycznych czy podatek dochodowy od osób prawnych. Z kolei dochody niepodatkowe, do których zalicza się opłaty, wpływy z ceł, dywidendę, wpłaty z zysku NBP, grzywny, mandaty i inne kary pieniężne.

• Podatek – 1) dokonywanie przez władzę publiczną przymusowe pobranie, którego podstawowym celem jest pokrycie obciążeń publicznych, repartycja zaś uwzględnia zdolności podatkowe obywateli. 2) wg Ordynacji podatkowej: jest publicznoprawnym, nieodpłatnym, przymusowym oraz bezzwrotnym świadczeniem pieniężnym na rzecz skarbu państwa lub gminy.

System podatkowy – zespół podatków pobieranych w danym państwie.

Podatek może być: stały (ryczałt), liniowy (w stałej proporcji do dochodu), degresywny lub progresywny.

• Funkcje podatku (L)

1) fiskalna – są one głównym źródłem wpływów do budżetu państwa i istotnym elementem składowym budżetów lokalnych. Nie mogą być na zbyt wysokim poziomie → krzywa Laffera. Podatki nie tylko zasilają budżet, ale za ich pośrednictwem można aktywnie wpływać na działalność i zachowania podmiotów gospodarczych i ludności.

2) regulacyjna = alokacyjna, redystrybucyjna – kształtowanie wielkości dochodów i majątku, jakie pozostają w dyspozycji podatników. Podatki są instrumentem przesuwania dochodów między różnymi grupami społecznymi – redystrybucja dochodów.

3) stymulacyjna=bodźcowa – wykorzystanie instrumentów podatkowych do pobudzania wzrostu gospodarczego, wywierania wpływu na warunki działania jednostek oraz kierunki i tempo ich rozwoju ekonomicznego. Zwolnienia podatkowe, ulgi, podwyższenia stawki podatku różnicują obciążenia podatników i mają nakłonić bądź zniechęcić do określonych działań. Można także oddziaływać na strukturę konsumpcji – np. akcyza na alkohol.

• Klasyczna (liberalna) teoria neutralności podatkowej (L) – zakłada, że pokrycie wydatków publicznych jest jedynym celem podatku, który nie powinien mieć żadnego wpływu na gospodarkę (z punktu widzenia społecznego i ekonomicznego powinien być neutralny). Jedyna rola podatku to zasilenie Skarbu Państwa - funkcja czysto finansowa. Obecnie doktryna ta nie jest podtrzymywana, gdyż prawie ¼ dochodu narodowego to podatki, co wywołuje poważne skutki ekonomiczne: zmniejszenie siły nabywczej ludności, wyższe ceny konsumpcji po opodatkowaniu → wpływ na poziom konsumpcji.

• Nowoczesna teoria neutralności podatkowej (L) – podatek powinien być neutralny w stosunku do środków produkcji. Dopuszcza się oddziaływanie ekonomiczne podatku, jednak pod warunkiem unikania sytuacji, gdy powodowałaby on zmiany wewnątrz aparatu gospodarczego, faworyzując pewne typy obiegu gospodarczego, ze szkodą dla innych. O rozwoju form produkcji powinno decydować jedynie kryterium ich wydajności.

• Kataster (L) – urzędowy spis gruntów i budynków, który służy do oznaczenia nieruchomości przy zakładaniu i prowadzeniu ksiąg wieczystych, wodnych, górniczych i innych używanych przy ustalaniu wymiaru podatków. Od przygotowania i założeniu katastru dla każdej nieruchomości zależy wprowadzanie podatku katastralnego, który ma zastąpić dotychczasowy podatek od nieruchomości. Jego podstawą nie będzie jak dotąd, powierzchnia gruntów czy budynków, ale wartość rynkowa nieruchomości zróżnicowana wg kryteriów rynkowych.

• CIT (L) = podatek dochodowy od osób prawnych – powszechny, bezpośredni podatek o charak. globalnym płacony przez osoby prawne, spółki kapitałowe w organizacji, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (z wyjątkiem spółek cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych, kom.-akcyjnych) oraz podatkowe grupy kapitałowe. Stanowi on trzecie z najważniejszych źródeł dochodów budżetowych. Przedmiotem opodatkowania jest roczny dochód tych jednostek, niezależnie od źródła i rodzaju, będący różnicą między przychodami pieniężnymi a kosztami ich uzyskania ustalonymi na podstawie ewidencji księgowej, pomniejszony o darowizny na przewidziane ustawą cele. Stawka – 19%. Jest to podatek liniowy, płacony zaliczkowo w ratach miesięcznych, a rozliczanym po zakończeniu roku podatkowego. Zwolnione z jego odprowadzania są Skarb Państwa, NBP i jego jednostki budżetowe.

• VAT (L) – podatek od towarów i usług naliczany od wartości dodanej (przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji lub tworzenia usługi). VAT podlega: odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terenie kraju, eksport i import towarów, nabycie i dostawa towarów wewnątrz UE. Podatek ten płacą osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, osoby fizyczne prowadzące w swoim imieniu i na własny rachunek działalność w zakresie sprzedaży dóbr i usług. VAT jest nakładany na każdym etapie produkcji – stanowi formę podatku obrotowego, a polega na pobieraniu podatku od dodatkowego wkładu do wartości dobra lub usługi. W przeciwieństwie do podatku od sprzedaży, VAT płacą wszystkie strony w procesie produkcyjnym. Istota podatku VAT polega na równomiernym rozłożeniu obciążenia podatkowego na producentów i konsumentów. Jest to podatek wielofazowy, pozbawiony cechy kumulacji (podatnik płaci tylko różnicę między naliczonym a zapłaconym już podatkiem w poprzednich fazach obrotu). Charakter liniowy – w Polsce od 2011 roku 23%. VAT zwiększa możliwość oddziaływania ekonomicznego państwa, ale nie powoduje jej nadmiernego wzrostu. Jest odporny na inflację (wyższa cena=wyższy podatek), zapewnia płynne i szybkie zasilenie SP, utrudnia oszustwa podatkowe, nie zakłóca konkurencji, jest podatkiem sprawiedliwym, pozwala uniknąć podwójnego opodatkowania. Wada: duża złożoność, wymagająca wysokich kwalifikacji podatników i urzędników.

• Akcyza (L) – podatek pośredni nakładany selektywnie na towary konsumpcyjne, najczęściej wyroby alkoholowe, wyroby tytoniowe, paliwa płynne i różne artykuły luksusowe (np. samochody, broń). Jest uzupełnieniem p. VAT. Określany proporcjonalnie do wartości towaru, a jego kwota podwyższa cenę płaconą przez nabywcę. Stawka – 9,5% do 25% (wyższe dla importerów), ustala je minister finansów. Opłacana przez producenta lub handlującego przy wprowadzaniu towaru do obrotu. Towary z akcyzą są oznakowe banderolą.

• Banderola (L) – prostokątna papierowa opaska naklejana na towarach produkcji krajowej i importowanych, będąca świadectwem zapłacenia akcyzy. Wymiary banderoli i wzory nadruku zależą od rodzaju towaru i wysokości opłacanego podatku, a gatunek papieru i stosowana technika drukarska mają uniemożliwić jej sfałszowanie.

• Podatek majątkowy (L) = p. od nieruchomości – jego stawka jest uzależniona od sposobu użytkowania majątku. Opodatkowaniu podlegają budynki lub ich części, budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz gruntu nieobjęte podatkiem rolnym i leśnym. Podatnikami są osoby fizyczne, o. prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, będące właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości, obiektów budowlanych, użytkownikami wieczystymi oraz posiadaczami nieruchomości stanowiących własność SP lub gminy. Podstawą opodatkowania może być: powierzchnia użytkowa (budynki), wartość (budowle), powierzchnia (grunty). Wysokość ustala rada gminy (ustawa określa stawki maksymalne).

• Podatek obrotowy (L) – podatek pośredni, płacony przez przedsiębiorców wytwarzających towary lub świadczących usługi. Jego ciężar ostateczny ponosi nabywca. Podstawą opodatkowania jest przychód ze sprzedaży dóbr i usług (obrót). Liniowy, zazwyczaj jednakowy dla wszystkich dziedzin działalności gospodarczej. W Polsce został zastąpiony VAT i akcyzą.

• Podatek importowy (L) – charak. nadzwyczajny, był przejawem protekcjonistycznej polityki finansowej (dodatkowe obciążenie towarów importowanych w celu ochrony rynku krajowego przez konkurencja zagraniczną). Podstawę opodatkowania stanowiła wartość celna towaru powiększona o cło. Stawka 5%. Zniesiony w 1997 w wyniku negocjacji o przystąpienie do UE.

• Przedmiot podatku (L) = przedmiot opodatkowania – 1) zjawisko, od zaistnienia którego uzależniono powstanie obowiązku podatkowego (np. przychód, dochód, majątek, wydatek). 2) tytuł prawny do naliczania przez organy podatkowe różnych podatków i zobowiązywania podmiotów opodatkowania do ich uiszczania.

• Rodzaje stawek podatkowych

* Kwotowa- to ilość jednostek pieniężnych, jaką należy zapłacić od danej podstawy opodatkowania;
* procentowa - wyraża ona relacje pomiędzy wysokością podatku a wielkością podstawy opodatkowania.

Stawki te przybierają formę:
- Stała: jedna i ta sama stawka znajduje zastosowanie do określenia wysokości podatku, niezależnie od tego jaka jest wielkość podstawy opodatkowania.
- Stawki proporcjonalne (liniowe) - mają one stały stosunek do podstawy opodatkowania; przy zachowaniu tego samego stosunku między podstawą a stawką, kwota podatku zmienia się wraz ze zmianami podstawy; rośnie wraz ze wzrostem podstawy i maleje wraz ze zmniejszeniem się podstawy; najczęściej stawki te znajdują zastosowanie przy opodatkowaniu konsumpcji (dochód wydatkowany) oraz w podatkach typu przychodowego.

- Stawki progresywne: stawka podatku rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania;

1* progresja przyspieszona-tempo wzrostu stawki jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania;
2* progresja liniowa - stawka podatkowa w stosunku do zwiększającej się podstawy opodatkowania pozostaje stała;

3* progresja opóźniona - stawka podatkowa w stosunku do zwiększającej się podstawy opodatkowania zmniejsza się.
- Stawki regresywne, polegają na tym, że stawka podatku zmniejsza się wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.
- Stawki degresywne, w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa; jest to odwrócona progresja, którą rozpatruje się „z dołu do góry” a degresję „z góry na dół”;

• Przeciętna stopa podatku (L) -

• Podatek progresywny (L) – podatek, który odbiera ludziom zamożnym większy procent dochodów niż ludziom uboższym, gdyż stawka podatku rośnie wraz z ze wzrostem podstawy opodatkowania (osoby z wyższymi dochodami płacą jako podatek większy % swoich dochodów). Przedstawiony w formie przedziałów – im wyższy przedział wartości, tym wyższa stawka podatkowa.

• Podatek proporcjonalny (L) = liniowy – występuje w sytuacji, gdy wszyscy podatnicy płacą taki sam % od swoich dochodów (wydatków lub majątku) w postaci podatku. P.l. top. dochodowy o ustalonej, jednakowej stawce % niezależnie od wysokości dochodu.

• Podatek zryczałtowany (L) – stały podatek, który daje taką samą wielkość wpływów podatkowych przy każdym poziomie dochodu narodowego.

• Podatek regresywny (L) – podatek,

którego podstawa maleje przy rosnącej podstawie opodatkowania. Przeciwieństwo p. progresywnego. Ludzie o wyższych dochodach odprowadzają jako podatki mniejszy procent swoich dochodów niż ludzie o niższych dochodach. Ponadto każdy płaci taką samą sumę podatku np. akcyzy, jednak suma ta ma różny udział w dochodach u bogatych i biedniejszych.

• Podatek degresywny (L) – podatek, którego przeciętna stopa podatkowa spada w miarę wzrostu dochodu

• Ulga podatkowa (L) – przysługująca na podstawie obow. przepisów podatkowych możliwość obniżenia podstawy opodatkowania, a tym samym wysokości podatku. Ulga jest związana z ponoszeniem przez podatnika udokumentowanych wydatków na wskazane przez ustawę cele (np. inwestycja, darowizna). Ulga może mieć charak. przedmiotowy (gdy w sposób powszechny dotyczy wszystkich podatników płacących określony podatek) lub podmiotowy (na indywidualny wniosek podatnika na podstawie obow. przepisów)

• Klasyczna reguła budżetowa -

• Koncepcja świadomego wykorzystywania dochodów i wydatków budżetowych

• Keynesizm (z onet WIEM i wiki, w książce jest tylko o deficycie a tu chodzi chyba o całą doktrynę) - Keynesizm, system poglądów ekonomicznych, zaliczany do kierunku subiektywistycznego, którego twórcą był J.M. Keynes, a kontynuatorami - m.in. R.F. Kahn, R.F. Harrod, J. V. Robinson, E.D. Domar, N. Kaldor i J.E. Meade.

Kluczowym punktem tej szkoły jest odrzucenie tezy klasycznej ekonomii, że nie regulowany wolny rynek dąży zawsze do równowagi popytu i podaży oraz, że przy polityce szybkich zmian podstawowych stóp procentowych, podążających za naturalnym popytem na pieniądz jest możliwe uzyskanie niemal pełnego zatrudnienia. Zdaniem Keynesa między polityką stóp procentowych a wielkością bezrobocia nie występuje żadna silna zależność, co jest zawarte w jego słynnej sentencji "money does not matter" (w wolnym tłumaczeniu: ilość pieniądza na rynku nie ma znaczenia).

Zdaniem Keynesa poziom produkcji i zatrudnienie wynika z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.

Zdaniem Keynesa aby wyjść z tego błędnego koła należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.

Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu zjawisko "keynesowskiego rozmnożenia". Zjawisko to polega na tym, że pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.

Krytycy keynesizmu wytknęli mu szereg niedostatków i błędów. Do głównych zaliczyć należy pominięcie analizy monopolu, przyjęcie krótkiego horyzontu czasowego analizy, pominięcie zagadnienia rzeczowej struktury inwestycji, skoncentrowanie się tylko na popytowej stronie inwestycji, a nieuwzględnianie strony podażowej.

• Ekonomia podaży (L) – polityka gosp USA w czasie prezydentury Regana (1981-89) i Busha (`89-`93). Jej twórcy – Robert Mundell, Arthur Laffer, Jude Wanniski - uważali, że przyczyną kryzysu lat 70 była interwencja państwa prowadzona wg teorii Keynesa. Dowodzili, że keynesizm sprzyjał zmniejszeniu się oszczędności w gospodarce, tymczasem oszczędności jako źródło inwestycji decydują o wzroście gospodarczym. Jednostka powinna przewidzieć ryzyko życiowe i gromadzić fundusze na zabezpieczenie się w razie zmiany sytuacji ekon. , a nie liczyć na pomoc państwa. Uważali, że źródłem bezrobocia w USA było ustalenie płac minimalnych na zbyt wysokim poziomie, przez co wzrastały koszty prod. i obniżała się rentowność. Zniechęcało to pracodawców do utrzymywania poziomu zatrudnienia. Działania interwencyjne nie zdołają przezwyciężyć kryzysu, a jedynie zakłócają mechanizm rynkowy. Przez oddziaływanie w sferze mikroekonomicznej można osiągnąć cele makroekonomiczne: wzrost PKB, spadek bezrobocia i obniżenie poziomu inflacji.

Ekonomia podaży uznaje, że produkcja albo podaż jest kluczem do dobrobytu, zaś konsumpcja czy popyt jest jedynie jej efektem. Skupienie uwagi na produkcji doprowadziło zwolenników ekonomii podaży do analizy czynników, które zachęcają lub zniechęcają ludzi do aktywności gospodarczej. Im ludzie są lepiej wynagradzani za pracę, tym bardziej produktywnie (choć niekoniecznie więcej) będą pracować. Im mniej ludzie są za pracę nagradzani lub im bardziej są nagradzani za niepracę, tym ich aktywność ekonomiczna będzie mniejsza. Czynnikiem, który w skali całej gospodarki wpływa na wysokość efektywnego wynagrodzenia za pracę jest opodatkowanie. Stąd najbardziej znanym postulatem ekonomii podaży była obniżka krańcowych stóp opodatkowania. Podażowcy argumentowali, że obniżka uwolni wzrost gospodarczy, a dzięki poszerzeniu bazy podatkowej dochody budżetu po jakimś czasie mogą wzrosnąć. Ważną rolę w argumentacji zwolenników ekonomii podaży odgrywała koncepcja krzywej Laffera. Zagrożeniem zbyt ekspansywnej polityki fiskalnej, przed którym przestrzegali zwolennicy podejścia podażowego, był efekt wypierania.

Zwolennicy ekonomii podaży ponad krótkookresowe wahania koniunktury przedkładali długookresowy wzrost gospodarczy. Odrzucili też zarzut, że obniżka podatków, powiększając dochody rozporządzalne ludności, wywoła inflację, argumentując, że redukcja w równym stopniu obejmie dochody osób fizycznych i korporacji, zatem wzrost popytu konsumentów zostanie zrównoważony przez wzrost produkcji i poziom cen się nie zmieni. Jeśli redukcja podatków zostanie uznana za zjawisko trwałe, to zwiększy się potencjał produkcyjny gospodarki. Zwolennicy ekonomii podaży zalecali również deregulację jako sposób na zmniejszenie barier dla działalności gospodarczej.

• Krzywa Laffera (L) – graficzna prezentacja zależności między wielkością dochodów podatkowych władzy publicznej a wysokością stopy %, która ukazuje, że obniżenie podatków zwiększa, a nie uszczupla dochody państwa. Wg tej teorii nadmierne obciążenia podatkowe nie tylko zmniejszają wpływy budżetowe, ale rodzą również negatywne skutki gospodarcze i powodują powstanie „szarej strefy”.K.L. pokazuje, że jest moment w którym wysokość stopy podatkowej daje maks. wpływy do budżetu, utrzymując wysoki stopień przedsiębiorczości. Podwyższenie stopy podatkowej poza ten punkt powoduje spadek wpływów do budżetu ze względu na zmniejszenie się przedsiębiorczości. Koncepcja Laffera zakłada, że obniżenie podatków uwolni środki pieniężne, które ludzie wykorzystają bardziej efektywnie, pobudzając w ten sposób gospodarkę, a nowa aktywność ekonomiczna przyniesie ostatecznie jeszcze więcej wpływów z podatków. Rzeczywisty kształt K.L. jest różny dla różnych krajów i systemów podatkowych.

• Pasywna polityka budżetowa

• – oparta jest na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej, czyli na koncepcji automatycznych stabilizatorów. (c.d. Źródło Wiki, Begg – w Winiarskim jak dla mnie zbyt chaotycznie jest to opisane) Automatyczne stabilizatory to pewne instrumenty, które samoczynnie pobudzają lub hamują wysoką aktywność gospodarczą bez ingerencji państwa. Służą realizacji funkcji stabilizacyjnej dochodów i wydatków publicznych.

Zmniejszają wartość mnożnika i ograniczają siłę reakcji produkcji na wstrząsy popytowe. Automatyczne stabilizatory mają jedną wielką zaletę: działają automatycznie. Zmniejszając podatność gospodarki na wstrząsy, automatyczne stabilizatory ograniczają amplitudę wahań produkcji.

Ważnymi automatycznymi stabilizatorami są:

* Podatek dochodowy – jeśli stawki mają charakter progresywny, to przy spadku produkcji zmniejszają się także wpływy podatkowe. Przekłada się to na zmniejszenie wartości mnożnika i oznacza osłabienie reakcji podaży na wstrząs popytowy. W przypadku ożywienia koniunktury wpływy z podatków są coraz większe, co pozwala przeciwdziałać przegrzaniu gospodarki.

* Zasiłek dla bezrobotnych – przy spadku produkcji następuje zwiększenie wypłat zasiłków, co wpływa na zmniejszenie mnożnika i oznacza osłabienie reakcji podaży na wstrząs popytowy.

* Import – krańcowa skłonność do importu zwiększa się wraz ze wzrostem dochodu społeczeństwa, w związku z tym w okresie dobrej koniunktury większa skłonność do importu oznacza odpływ większej ilości pieniędzy za granicę. W czasie recesji zmniejsza się krańcowa skłonność do importu, co oznacza, że pieniądze, które wcześniej były przeznaczone na zakup dóbr importowanych, teraz pozostaną w kraju i przyczynią się do pobudzenia popytu krajowego.

• Dyskrecjonalna polityka budżetowa = aktywna p.b.; ma miejsce wówczas gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacyjnym oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczenia bezrobocia. Polityka ta wymaga wprowadzania zmian legislacyjnych w programach budżetowych.

Podstawowe posunięcia z zakresu d.p.b:

1) zmiany stawek podatkowych

2) zmiany podziału transferów z budżetu państwa (np. zwiększenie subwencji)

3) zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne.

• Automatyczne stabilizatory – opisane przy Pasywna polityka budżetowa – klik klik :)

• NEW DEAL (L) – polityka reformowania gospodarki wprowadzona w l. 30 XX w USA przez Roosevelta. Założenie: przyczyną kryzysu zbyt niskie ceny w rolnictwie. Program zmian polityki pieniężnej, sektora bankowego, giełdy, polityki przemysłowej i zatrudnienia. Zawieszono systemu waluty złotej – zakaz transakcji w złocie i obowiązek wymiany pieniądza złotego na papierowy. Dewaluacja dolara. Powstało National Recovery Administration – organ wspierający przedsiębiorczość oraz zwalczający bezrobocie (określanie płac minimalnych, cen i produkcji). Wzrosły płace realne, ale producenci w trosce o swoje zyski zawierali porozumienia ograniczające konkurencję. Powszechne stały się porozumienia między pracodawcami i pracownikami. Wprow. płacę minimalna dla pracowników w handlu i 40 h normę czasy pracy, potem podobnie dla innych branż. W rolnictwie ograniczono zasiewy, a rolnicy dostawali dotacje do mniejszych upraw – wzrost cen produktów rolnych i dochodów rolników. Reforma ubezpieczeń społecznych finansowana z podatków. Roboty publiczne na duża skalę. Młode osoby miały możliwość uzyskania stypendiów. New Deal wpłynął na poprawę koniunktury, zlikwidował masowe bezrobocie, odbudował sektor finansowy i bankowy, zwiększyła się siła nabywcza amerykanów, zwiększenie sektora prywatnego.

• Deficyt budżetowy – nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami. Planowany i realny deficyt budżetu państwa nie może przekroczyć 3% w stosunku do PKB mierzonego w cenach rynkowych.

• Efekt wypychania – dot. inwestycji i wydatków prywatnych. Podstawową konsekwencją deficytu budżetowego jest wzrost zapotrzebowania rządu na kredyt. Z kolei wzrost popytu na rynku kapitałowym prowadzi do wzrost stopy %. W tej sytuacji reakcją sektora prywatnego jest odkładanie popytu na inwestycje (w wyniku wzrostu atrakcyjności bankowych lokat kapitałowych) lub spadek popytu konsumpcyjnego. Oznacza to, że dodatkowy popyt, uruchomiony ewentualnie przez rosnące wydatki budżetowe, jest neutralizowany spadkiem aktywności gospodarczej sektora prywatnego.

• Dług publiczny (L) – suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, zaciągniętych.

• Transfery rządowe (L) – wydatki budżetu państwa przeznaczone dla określonych podmiotów. Zwiększają one dochody jednostek, które je otrzymują, dlatego pośrednio wpływają na dochód narodowy. W zależności od funkcji i celu wyodrębniamy: 1) t. do gospodarstw domowych – zastępujące dochód: renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych; uzupełniające dochód: zasiłki rodzinne, opiekuńcze i inne 2) t. dla przedsiębiorstw: subwencje i subsydia 3) t. oficjalne: płatności na rzecz organizacji międzynarodowych, najczęściej w formie składek.

Regulowanie rynku pracy (B. Winiarski, Polityka Gospodarcza.)

• Polityka zatrudnienia – czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i robotników.

• Cele społeczne polityki zatrudnienia – wyznaczane są przez obecne i przyszłe warunki rozwoju społecznego.

• Cele ekonomiczne polityki zatrudnienia – związane są z rozwojem gospodarczym.

• Zasoby siły roboczej (L) – osoby które chcą pracować, ale w danym momencie nie są zarejestrowane, jednak z ekonomicznego punktu widzenia wchodzą w skład siły roboczej. wg MOP ok 30% światowej siły roboczej pozostaje bez pracy lub pracuje w niepełnym wymiarze.

• Ludność w wieku produkcyjnym – suma zatrudnionych, bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo.

• Aktywni zawodowo

• Bierni zawodowo – w tej grupie znajdują się Ci, którzy nie muszą lub nie chcą pracować, a także Ci którzy przeszli na emeryturę lub czasowo porzucili pracę (np. aby wychowywać dzieci).

• Bezrobotny – wg ustaleń MOP to osoba, która pozostaje bez pracy, poszukuje pracy i w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie rynku pracy efektywnie szukała pracy lub w momencie badania oczekuje na podjęcie pracy w ciągu najbliższych 15 dni.

• BAEL (Wiki, w książce tylko hasło)- badanie prowadzone zgodnie z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny badanie aktywności ekonomicznej ludności, polegające na ankietowaniu ogólnopolskiej próby gospodarstw domowych. Badanie zgodne z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy zapewnia porównywalność uzyskanych danych w skali międzynarodowej. Badania dotyczą reprezentacyjnej próby osób w wieku 15 i więcej lat. W trakcie BAEL zostaje ustalona liczba osób aktywnych zawodowo, równa sumie pracujących i bezrobotnych. Zgodnie z metodyka BAEL pracującymi są osoby, które w badanym tygodniu co najmniej przez 1 godzinę wykonywały pracę zarobkową, tzn. prowadziły własną działalność gospodarczą (zatrudniając co najmniej 1 pracownika najemnego), pracowały na własny rachunek, były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego na podstawie stosunku pracy, pomagały bez umownego wynagrodzenia w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej lub uczyły sie zawodu otrzymując wynagrodzenie.

Aby osoba została uznana za bezrobotną wg BAEL, musi spełniać 3 warunki:

* nie pracowała w okresie badanego tygodnia

* Przez 4 tygodnie (wliczając jako ostatni tydzień badany) poszukuje aktywnie pracy

* jest gotowa do podjęcia pracy w badanym lub następnym tygodniu

Do bezrobotnych zalicza się także osoby, które znalazły pracę oraz czekają na jej rozpoczęcie (do 30 dni). Na podstawie BAEL oblicza się także współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia.

• Stopa bezrobocia - wielkość statystyczna opisująca nasilenie zjawiska bezrobocia w danej populacji. Najczęściej definiuje się stopę bezrobocia jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby ludności aktywnej ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji). Tak zdefiniowaną stopę bezrobocia oblicza się różnie, w zależności od przyjętej definicji osoby bezrobotnej.

• Prawo Okuna - opisuje zależność zmian produkcji i zatrudnienia w cyklu koniunkturalnym. Zgodnie z tym prawem poziom produkcji w fazie ekspansji rośnie szybciej, a w fazie recesji spada szybciej niż poziom zatrudnienia.

Prawo Okuna - na każde 2% spadku realnego PKB w stosunku do PKB potencjalnego stopa bezrobocia wzrasta o 1 punkt procentowy.

Podstawowe wnioski i przesłanki w polityce makroekonomicznej z prawa Okuna to obserwacja PKB :

* realny PKB musi wzrastać w tym samym tempie co PKB potencjalny aby nie dopuścic do wzrostu bezrobocia ,

* w pewnym sensie PKB musi utrzymać swoje tempo, aby bezrobocie utrzymało się na niezmiennym poziomie ,

* chcąc obniżyć stopę bezrobocia realny PKB musi wzrastać szybciej aniżeli PKB potencjalny.

Prawo Okuna dostarcza zatem klucza do zrozumienia związku między rynkiem produktu i rynkiem pracy. Opisuje związek między krótkookresowymi zmianami realnego PKB i zmianami bezrobocia.

• Bezrobocie frykcyjne – równoległe występowanie bezrobocia i wolnych miejsc pracy, powstaje w wyniku terytorialnego lub zawodowego niedopasowania podaży siły roboczej do popytu. Związane z ruchliwością pracowników (zmiana miejsca pracy, przejście na emeryturę, wejście w wiek prod.) i nie może być wyeliminowane.

• Bezrobocie strukturalne – rezultat niedostosowania liczby osób poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy w całej gospodarce oraz w przekroju regionalnym, kwalifikacyjnym lub gałęziowym. Towarzyszy rozwojowi społ.-ekon., zwłaszcza zaś wprowadzaniu innowacji techniczno-organizacyjnych, oszczędzających pracę ludzką lub zmianom konkurencyjności gałęzi przemysłu.

• Bezrobocie sezonowe - to rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowany porą roku i związanymi z nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. Występuje w zakładach pracy sezonowej np. w budownictwie, rolnictwie i innych. Sezonowy charakter ma również bezrobocie absolwentów, których wejście na rynek pracy dokonuje się stopniowo i jest związane z terminem zakończenia nauki w szkołach. Wynika również z sezonowości produkcji w niektórych dziedzinach gospodarki, uzależnionych od warunków klimatycznych.

• Bezrobocie technologiczne - bezrobocie wynikające z postępu technicznego, który powoduje zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń. Ma ono charakter tymczasowy, do chwili przesunięcia zasobów zwolnionej siły roboczej do nowych zastosowań.

• Bezrobocie ukryte (agrarne, utajone) – utożsamiane jest z , przerostami zatrudnienia. Wynikają one z nadmiernego i nieracjonalnego zatrudnienia. Przejawia się w nieuzasadnionym zatrudnieniu kobiet i mężczyzn, sztucznym skracaniu czasu pracy, niewykorzystaniu czasu pracy, „przeludnieniu” administracji państwowej, rozbudowanie sił bezpieczeństwa ponad rozsądne rozmiary, wydłużeniu okresu kształceniu w szkołach.

• Bezrobocie jawne - kategoria bezrobocia odnosząca się do niepracujących, a ujawniających swoją sytuację poprzez rejestrację w Urzędach Pracy. Poziom bezrobocia jawnego nie jest zgodny ze stanem faktycznym.

• Bezrobocie przymusowe - występuje wtedy kiedy pracownik jest chętny podjąć prace za obowiązującą na rynku stawkę płacy, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia. Niewystępowanie bezrobocia przymusowego oznacza istnienie ogólnej równowagi na rynku pracy przy przewadze popytu nad podażą siły roboczej.

• Bezrobocie dobrowolne - wiąże się z pojęciem „naturalnej stopy bezrobocia”. Jest to stopa odpowiadająca stanowi równowagi na rynku siły roboczej. Przy danym poziomie płacy realnej odpowiadającym punktowi przecięcia się krzywej popytu i podaży siły roboczej, całe istniejące bezrobocie jest traktowane jako dobrowolne, ponieważ robotnicy nie są skłonni do podjęcia pracy.

• Wykres – bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi – nie wiem o co chodzi :/

• Naturalna stopa bezrobocia - jest to wielkość bezrobocia w warunkach równowagi na rynku pracy. Jest to odsetek siły roboczej obejmujący tych, którzy nie chcą podjąć pracy przy płacy realnej zapewniającej równowagę i są dobrowolnie bezrobotni. W modelu wzrostu naturalna stopa bezrobocia stanowi granicę dla wielkości dostępnej siły roboczej jako nakładu w procesie produkcji.

• Bezrobocie klasyczne (płacowe) - powstaje na skutek wymuszania przez silne związki zawodowe zbyt wysokiego poziomu płac realnych.

• Bezrobocie koniunkturalne (typu keynesowskiego, cykliczne, nieefektywnego popytu) - jest to bezrobocie wynikające z niedostatecznego popytu globalnego. Nazywane jest również bezrobociem cyklicznym, ponieważ jego wielkość zmienia się wraz z cyklem koniunkturalnym (bezrobocie koniunkturalne).

• Pojawia się w sytuacji, kiedy gospodarka wchodzi w okres recesji, której jedną z oznak są na przykład problemy przedsiębiorstwa ze sprzedażą wyprodukowanych towarów, skutkuje to spadkiem produkcji oraz redukcją zatrudnienia.

• Instrumenty polityki zatrudnienia

I Działania w celu zwiększenia popytu na siłę roboczą: subwencjonowanie płac, selektywne programy zatrudnienia w sektorze państwowym, popieranie przedsiębiorczości indywidualnej, roboty publiczne

II Ograniczenie podaży siły roboczej:

1) przez zmniejszenie rozmiarów zasobów siły roboczej: wcześniejsze emerytury, przedłużania okresu kształcenia, obowiązkowa służba wojskowa

2) zmniejszenie liczby godzin pracy: skracanie czasu pracy, wydłużanie urlopów, zmniejszenie liczby godzin ponadwymiarowych, zatrudnienia w niepełnym wymiarze.

III Porozumienia międzynarodowe w sprawie transferu siły roboczej: np. UE i OECD.

• Aktywna polityka na rynku pracy (L) – polityka państwa na rynku pracy zmierzająca do likwidacji przyczyn bezrobocia za pomocą mikro- i makroekonomicznych instrumentów oddziaływania na ten rynek. Mikro – i makroekonomiczne czynniki opisane dalej

• Pasywna polityka na rynku pracy aktywni zawodowo (L) – działania państwa na rynku pracy, które mają na celu likwidację bezrobocia, ale bez wspomagania procesu powstawania nowych miejsc pracy. Polityka ta obejmuje różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych, jak zasiłki, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, dodatki związane ze wcześniejszym odchodzeniem na emeryturę.

• Mikroekonomiczne narzędzia aktywnej polityki na rynku pracy

- pożyczki dla osób bezrobotnych i zakładów pracy, udzielane w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz podjęcia własnej działalności gospodarczej przez bezrobotnego

- szkolenia i przekwalifikowania osób bezrobotnych, umożliwiające zdobywanie nowych umiejętności i podtrzymywanie aktywności zawodowej

- prace interwencyjne

- roboty publiczne

- finansowanie zatrudnienia absolwentów

- programe specjalne przeznaczone dla osób długotrwale bezrobotnych

• Makroekonomiczne narzędzia aktywnej polityki na rynku pracy

- instrumenty polityki fiskalnej (podatki i wydatki budżetowe)

- instrumenty polityki pieniężnej (stopa %, podaż pieniądza)

W zależności od przyczyn bezrobocia (koniunkturalne lub klasyczne) instrumenty te są zorientowane na pobudzane globalnego popytu lub stwarzanie producentom lepszych warunków do działalności gospodarczej.

• Efekt zniechęconego pracownika (L) – pojawia się w sytuacji, gdy w gospodarce występuje wysokie bezrobocie o trwałej tendencji wzrostowej, a dotyczy osób, które nie mogą znaleźć pracy, mimo że chętnie by ją podjęły. Osoby te są bierne, nie poszukują zatrudnienia, ale nie są dalej zarejestrowane jako osoby poszukujące pracy.

• Szok podaży (wstrząs podażowy) (L) – nagłe ograniczenie dostępności istotnych zasobów naturalnych lub czynników produkcji, występujące na skutek zdarzeń naturalnych, decyzji politycznych lub zmowy dostawców kontrolujących znaczną część podaży danego dobra (np. ropy naftowej). Szok podażowy jest to ogół zjawisk towarzyszących wysokiemu i nieoczekiwanemu wzrostowi ceny podstawowego czynnika produkcji. Dla gospodarki pierwszym skutkiem sz. p. jest przeważnie stagflacja.

Polityka dochodowo – cenowa (B. Winiarski, Polityka Gospodarcza)

1. Polityka dochodowa

Idąc za Begg’iem jest to : bezpośrednia kontrola płac i innych dochodów.
Kolejno za Winiarskim: jest ona elementem uzupełniającym antyinflacyjne posunięcia polityki gospodarczej. Płaca, czy ogólnie dochód, jest czynnikiem kosztowym-> jest więc czynnikiem powodującym inflację podażową. Zadaniem polityki dochodowej jest oddziaływanie na poziom płac i cen w taki sposób, by nie powodować nadmiernej presji inflacyjnej związanej ze zbyt dużą podażą pieniądza na rynku pochodzącą z wynagrodzeń pracowniczych czy dochodów z własnej działalności.

1. Polityka płacowa

Jest to całokształt działań i wykorzystywanych mechanizmów w celu ograniczenia nieproporcjonalnego wzrostu płac w stosunku do wzrostu wydajności pracy. Chodzi o to by wzrost płać odpowiadał lub był zbliżony do wzrostu wydajności pracy. Wtedy bowiem jest to mechanizm na tyle efektywny, że nie powoduje wzrostu nadmiernych kosztów pracodawcy(związanych z nadmiernymi wzrostami wynagrodzeń)i nie jest czynnikiem powodującym powstawanie inflacji po stronie podaży pieniądza na rynku.

1. Polityka cenowa

Ogólnie rzecz ujmując jest to całokształt starań na rzecz zwalczania i ograniczania działań monopolistycznych na rynku i zawyżaniu cen. Stosowany odpowiednio prowadzi do wzrostu konkurencji w danych sektorach gospodarki, wzrostu wydajności i efektywności działalności przedsiębiorstw.
Działania podejmowane na ogół w większości, dotyczą wspierania małych i średnich przedsiębiorstw oraz utrudniania powstawania monopoli dużym zakładom.

1. Zakres oddziaływania polityki dochodowej

Poziom dochodu społeczeństwa jest proporcjonalny do osiągniętego przez dany kraj poziomu rozwoju gospodarczego. Mierzony jest on wielkością Produktu Narodowego Brutto (PNB) przypadającą na jednego mieszkańca. Miara ta nie jest jednak bardzo precyzyjna ponieważ wyrażana w USD nie uwzględnia w mierzeniu poziomu np. chwilowych wahań kursu walutowego w odniesieniu do USD, co może zaniżyć wartość PNB. Nie bierze również pod uwagę majątku wytworzonego i zakumulowanego z okresów poprzednich.
Istnieje jednak zależność między poziomem PNB, a poziomem płac(jest czasami zniekształcana przez takie czynniki jak struktura demograficzna i zawodowa, czy udział płac w dochodzie narodowym). Również pojawia się korelacja pomiędzy poziomem dochodu narodowego, a poziomem i udziałem konsumpcji. W krajach wysoko rozwiniętych wydatki na zaspokojenie potrzeb związanych z zakupem pożywienia, odzieży, czy opłaceniem mediów są na dużo niższym poziome w strukturze wydatków niż w krajach biednych gdzie sięgają one blisko 70%. Odwrotnie jest natomiast w przypadku dóbr wysoko przetworzonych i zaspokajania potrzeb wyższego rzędu. Tutaj wydatki krajów wysoko rozwiniętych są wysokie, a biednych bardzo małe.
Zakres działalności polityki dochodowej obejmuje nie tylko regulowanie płac. Na ogólną sumę dochodów składają się nie tylko wynagrodzenia pracowników najemnych(46%), ale także dochody z pracy indywidualnego gospodarstwa rolnego(8,6%), dochody z pracy na własny rachunek(działalność gospodarcza, gra na giełdzie(zyski, dywidendy))(8,2%) oraz świadczenia społeczne(emerytury, renty, zasiłki, alimenty)(sięgają one ponad 30% całości dochodów!!!) i pozostałe dochody do których możemy zaliczyć stypendia, odszkodowania, nagrody, transfery zagraniczne, sprzedaż i dzierżawę mienia(około 5,4%).

Polityka dochodowa w kwestii regulowania poziomu dochodów krajowych nie może być prowadzona w oderwaniu od zjawisk kształtowania się cen. Nadmierny wzrost cen mógłby spowodować żądania podwyżek płac. Pracodawcy, aby utrzymać swój zysk na odpowiednim poziomie podnieśliby ceny produktów, nie łagodząc bynajmniej sytuacji. Kolejne podwyżki płac i cen mogłyby doprowadzić do powstania spirali inflacyjnej, gdzie podwyżek żądano by jeszcze przed podniesieniem cen.
Podnoszenie płac wbrew pozorom nie jest rozwiązaniem samym w sobie. Kiedy płace wzrosną, bez wzrostu wydajności pracy, i na rynku pojawi się większa ilość pieniądza przy mniej więcej takiej samej ilości towarów, wzrosną i ceny poprzez pojawienie się inflacji. Będzie to sytuacja gdzie jednoznacznie zaprzepaści się korzyści z wywalczonych podwyżek, ze względu na utratę wartości pieniądza. Natomiast gdy sytuacja jest odwrotna i to ceny zostają podniesione i rosną szybciej niż dochody nominalne społeczeństwa pojawia się proces ubożenia społeczeństwa.
Ważne zatem by płace podnoszone były proporcjonalnie do wzrostu wydajności pracy. Wtedy poprzez wydajniejszą pracę zapewnimy podaż produktów dla większej ilości pieniądza pojawiającej się na rynku. Ceny natomiast nie powinny być „rynkowane” w oderwaniu od procesów rynkowych.

1. Prawo Saya (L)

Teza sformułowana przez francuskiego ekonomistę Jeana B. Saya. Zgodnie z nią całość dochodów uzyskanych z produkcji społeczeństwo wydaje na rynku. Wynika z tego, że nie ma przesłanek w gospodarce dla pojawienia się kryzysu nadprodukcji, ponieważ podaż tworzy własny popyt. Jako pprzykłąd można podać wieś i duże miasta. Na wsi podaż i różnorodność produktu jest nieduża w porównaniu do popytu. W mieście natomiast ogrom i różnorodność produktów i towarów powoduje występowanie popytu na oferowane dobra.
W swojej pierwotnej i surowej formie, prawo Saya jest rozumiane jako „podaż tworząca swój własny popyt”, tak jakby zamiana podaży indukowała zmianę zapotrzebowania na dany produkt. Producenci mogą co prawda przedsięwziąć wydatki, np. na reklamę, aby przekonać ludzi do zakupu danego dobra, ale to nie to samo, co powiedzieć, że akt dostarczenia produktu musi stworzyć zapotrzebowanie na to dobro. Taka interpretacja prawa Say’a jest oczywiście fałszywa – wystarczy spojrzeć na wiele przykładów firm i dóbr: jeżeli prawo Say’a byłoby prawdziwe w powyższym znaczeniu, to wszyscy moglibyśmy stać się bogaci po prostu produkując cokolwiek...
Jean-Baptiste Say twierdził, że w gospodarce barterowej podaż tworzy swój własny popyt – oszczędzanie jest samo w sobie aktem inwestowania zapewniające równowagę na rynku towarów. W gospodarce pieniężnej prawo Saya już nie działa : planowane oszczędności i inwestycje mogłyby być nadal traktowane jako równe sobie, gdybyśmy założyli, że istnieje mechanizm przywracający równowagę między nimi. Oznacza to, że moglibyśmy przyjąć występowanie ceny oszczędzania (stopy procentowej), której zmiany równoważyłyby planowane oszczędności i inwestycje. W realiach gospodarki pieniężnej występują jednak problemy z przyporządkowaniem tej roli stopie procentowej.

Na zarzuty, że w gospodarkach zdarzają się jednak kryzysy Say odpowiadał, że wynikają one z chwilowej nierównowagi na rynku określonego towaru. Zarzut możliwości oszczędzania części dochodów przez społeczeństwo Say odrzucił mówiąc, że oszczędności te i tak trafią kiedyś na rynek w postaci kapitału inwestycyjnego.

To prawo zostało obalone w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego przez Keynesa, który dowiódł, że rozmiary produkcji zależą od wielkości efektywnego popytu. Keynes postulował interwencję państwa w sferę gospodarki dla stymulowania antykryzysowego.

1. Płaca (L)

Wynagrodzenie jakie pracownik otrzymuje za swój wysiłek lub konkretny rodzaj indywidualnego dochodu konsumpcyjnego. Płaca jako kategoria ekonomiczna to wynagrodzenie za pracę wykonywaną przez pracownika w przedsiębiorstwie lub instytucji, która nie jest jego indywidualną lub grupową własnością; dochód będący wynagrodzeniem za pracę najemną lub cenę pracy. Płaca jako kategoria ekonomiczna istnieje jeżeli istnieje wolność osobista pracownika i oddzielenie własności siły roboczej od własności innych czynników wytwórczych.

Dla przedsiębiorcy płaca jest składnikiem kosztów utrzymania, a dla pracownika realnym dochodem. Przedsiębiorca dąży do osiągniecia jak największego zysku przy możliwie jak najniższych stawkach płac. Rynek pracodawcy – sytuacja gdy podaż pracy jest większa od zgłaszanego na nią popytu. Odwrotnie ujmując mamy doczynienia z rynkiem pracobiorcy.

Płaca jest kategorią rynkową, więc na cenę usługi pracy decydujący wpływ powinien mieć rynek pracy, ponieważ jednak rynek ten jest niedoskonały, a praca jest towarem szczególnym istnieje wiele czynników zakłócających jej rynkową wycenę: mobilność zasobów pracy jest ograniczona, występują zasiłki dla bezrobotnych, ustawowe minimum płacowe, zasiłki chorobowe, naciski związków zawodowych, a także względy polityczne.

W obecnej rozwiniętej gospodarce rynkowej prawo pracy reguluje nie tylko wysokość minimalnych wynagrodzeń, ale również warunki zatrudnienia dotyczące czasu i bezpieczeństwa pracy (czynniki te wpływają na liczbę osób chętnych do podjęcia pracy oraz na liczbę pracodawców chcących ich zatrudnić z punktu widzenia dochodów i kosztów).

1. Funkcje płac (L)

• Funkcja informacyjna płac polega na opisywaniu sytuacji na rynku pracy i decydowaniu o postawach i działaniach pracowników, pracodawców, związków zawodowych, związków pracodawców i państwa.

• Funkcja bodźcowa płac (motywacyjna) wynika z wykorzystywania płac jako elementu wpływającego na rozwój gospodarki. Odpowiedni poziom płac może być silnym bodźcem do wzrostu społecznej wydajności pracy i rzetelnego wykonywania zadań przez pracowników. Płaca ma motywować, zachęcać pracownika do podejmowania pracy, jej zmiany, zmorzonego wysiłku, większej wydajności lub podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Wyższa płaca jest elementem motywującym tylko do pewnego poziomu (do osiągnięcia danego koszyka dóbr; teoria wyboru konsumenta z mikroekonomii). Wraz ze wzrostem zamożności maleje znaczenie czynników ekonomicznych na rzecz motywacji pozamaterialnej. Odpowiednie wykorzystanie bodźcowej funkcji płac stanowi warunek do szybszego rozwoju gospodarczego państwa oraz rozwoju społecznego.

• Funkcja dochodowa płac wyraża się w kształtowanie dochodów pracowników i umożliwieniu dokonania zakupu dóbr i usług konsumpcyjnych. Określa zatem sytuację dochodową gospodarstw domowych oraz stopień zaspokojenia ich potrzeb. Im większe będą potrzeby tym bardziej pracownicy będą zmotywowani do pracy.

• Funkcja kosztowa płac określa jakie koszty ponosi przedsiębiorstwo w związku z zatrudnieniem pracownika i jak wpływa ono na poziom zysku przedsiębiorstwa w zależności od poziomu płac. Oprócz płac jako koszt należy uwzględnić także koszty ubezpieczeń społecznych, płatnych zwolnień, urlopów itp.

• Funkcja społeczna płac występuje wówczas gdy place są traktowane jako narzędzie kształtowania stosunków lub struktur społecznych, a także oddziaływania na wybór lub zmianę miejsca pracy. Płaca jest miarą prestiżu i uznania pracownika w zakładzie pracy lub społeczności lokalnej. Wpływa na stosunki międzyludzkie w pojedynczych przedsiębiorstwach oraz między poszczególnymi grupami zawodowymi. Niskie płace są przyczyną strajków i niepokojów społecznych, z kolei podwyższenie płac pomaga zyskać poparcie opinii społecznej dla polityki gospodarczej rządu.

• Funkcja wychowawcza płac polega na kształtowaniu stosunku do pracy, w woli i dyscypliny pracy, więzi między pracownikami, ich stosunki z pracodawcami, a także decyduje o wyborze nowego miejsca pracy, czy rodzaju i poziomie kwalifikacji.

1. Płaca brutto i płaca netto (L)

Łączne wynagrodzenie pracownika to płaca brutto. Potrącając od niej podatek dochodowy otrzymuje się płacę netto.
Skala podatku dochodowego na 2010 rok

Do 85 528zł	18%
Ponad 85 528zl	14 839 zł 02 gr + 32% nadwyżki ponad 85.528 zł

1. Płaca minimalna (L)

Najniższa dopuszczalna płaca z tytułu pracy w określonym wymiarze czasu pracy gwarantowana prawnie. Wynagrodzenie poniżej płac minimalnych jest niezgodne z prawe. Płace minimalne są ustanawiane w celu pomocy ludziom wymagającym ochrony socjalnej i mają zapewnić pokrycie minimalnych kosztów utrzymania. Mogą one powodować lub zwiększać bezrobocie uniemożliwiając znalezienie pracy, za którą pracodawca mógłby zaproponować płacę niższą od płacy minimalnej.

Rząd wprowadza często płace minimalne w zawodach o niskich płacach, w wyniku czego część pracowników ma podwyższone wynagrodzenia, a część zostaje zwolniona.

Wysokość najniższych płac negocjuje komisja trójstronna ds. społeczno-gospodarczych. Wysokość minimalnego wynagrodzenia jest ogłaszana w: „Monitorze Polskim”.

1. Płaca realna i nominalna(L)

Płaca nominalna to kwota otrzymywana jako wynagrodzenie za pracę najemną. Jest ważnym elementem siły nabywczej ludności i ma zasadniczy wpływ na utrzymanie równowagi na rynku i stabilizacje poziomu cen.

Płaca realna to rzeczywisty poziom wynagrodzenia na pracę. Informuje ona o ilości dóbr i usług, które można nabyć za dane wynagrodzenie pieniężne. Jej wysokość rośnie wraz ze wzrostem płacy nominalnej, a maleje wraz ze wzrostem cen i kosztów utrzymania ceteris paribus. Wskaźnikiem płacy realnej jest iloraz wskaźnika zmian płacy nominalnej i wskaźnika poziomu cen.

Wzrost cen i kosztów utrzymania przy jednoczesnym wzroście płac nominalnych nie wpływa na wzrost płacy realnej, a wręcz przeciwnie osłabia tempo wzrostu płac realnych i prowadzi do ich spadku.

1. Cele polityki dochodowo – cenowej

Generalnie posunięcia polityki dochodowej oraz całej polityki gospodarczej mają na celu podnoszenie dobrobytu i maksymalizowanie realnej wartości dochodów społeczeństwa. Oczywiście musi za tym iść wzrost potencjału gospodarczego kraju.
Konkretne cele polityki dochodowej nie są ostro wyznaczone w różnych podręcznikach. Najczęściej wymienianie z nich to:

• Przeciwdziałanie inflacji – przede wszystkim poprzez śledzenie decyzji dotyczących płac i cen połączonych z całością mechanizmów polityki gospodarczej.

• Zapewnienie sprawiedliwego podziału dochodów – pojęcie tej sprawiedliwości jest zróżnicowane i zależne od poglądów politycznych, społecznych, czy wyznaniowych. Realizacja tej funkcji i działania podejmowane w ramach polityki dochodowej będą różne w zależności od naczelnej doktryny politycznej władzy: inne dla poglądów liberalnych, socjalistycznych, chrześcijańsko-demokratycznych, czy socjaldemokratycznych. Również od niej zależeć będzie jak głęboko władza będzie ingerować w mechanizmy rynkowe.
  W praktyce zbyt duży egalitaryzm lub rozwarstwienie dochodów jest niedobre. Rodzi napięcia społeczne, przestępczość, wzrost patologii i wykluczenia społecznego. Generuje w ten sposób nowe dodatkowe wydatki z budżetu państwa na ochronę bezpieczeństwa publicznego. Państwo na rzecz powstrzymywania rozwarstwienia dochodów może najbardziej oddziaływać na osoby niepracujące poprzez świadczenia społeczne. Instrumentem pomocnym tutaj jest także progresywna skala opodatkowania dochodów, a także wykorzystanie instrumentów polityki budżetowej.

• Zmniejszanie przestrzennych dysproporcji – realizowane poprzez zmniejszanie różnic międzyregionalnych dzięki wykorzystywaniu planowania przestrzennego. W UE poza programami poszczególnych rządów realizowane jest także wykorzystywanie środków europejskiego funduszu rozwoju regionalnego, a także w ograniczonym stopniu europejskiego funduszu socjalnego oraz europejskiego funduszu gwarancji i orientacji rolnej.
  Siła robocza jako dobro rynkowe w skali całego kraju w Polsce nie jest traktowana jednakowo i często zdarza się, że poziom płac nie jest proporcjonalny, czy zbliżony do proporcjonalnego do poziomu PKB na jednego mieszkańca. Najmniej jest regionów gdzie poziom PKB na jednego mieszkańca jest równy średniej krajowej i większy, a także utrzymują się wysokie dochody gospodarstw domowych. Są to obszary najbardziej zurbanizowane i uprzemysłowione pełniące funkcję o charakterze ponadregionalnym (oświata, kultura, ochrona zdrowia, administracja, transport morski i lotniczy, itp.), które przyciągają kapitał inwestycyjny i charakteryzują się dużą innowacyjnością oraz niskim poziomem bezrobocia. Przeciwieństwem do nich są obszary mało rozwinięte, gdzie realizuje się mało dużych inwestycji prywatnych (patrz wschodnia strona Wisły) i do dziś widoczne są dysproporcje rozwojowe. Obszary te cechuje osiąganie najniższych dochodów w gospodarstwach domowych.
  Ta funkcja ma na celu zmniejszanie dysproporcji dotyczących wielu płaszczyzn na tych mniej rozwiniętych obszarach.

• Poprawa systemu płac w celu zwiększenia wydajności pracy (f. motywacyjna płac) – prawidłowo skonstruowany system płac spełnia swoją funkcję motywacyjną przez co sprzyja podnoszeniu efektywności gospodarowania. Płaca powinna być instrumentem pobudzającym pracowników do aktywnej realizacji zadań gospodarczych (wzrostu produkcji, podniesienia jakości i nowoczesności wyrobów, oszczędności materiałów, obniżki kosztów produkcji, wzrostu rentowności). Realizacja bodźcowej funkcji płac jest warunkiem efektywnego wykorzystania siły roboczej w przedsiębiorstwie i całej gospodarce.
  Płaca spełnia również funkcję dochodową i kosztową. Pracodawcy muszą wziąć zatem pod uwagę nie tylko poziom płac, ale także inne koszty związane z siłą roboczą, tj. składki na ubezpieczenia społeczne oraz obligatoryjne i dowolne świadczenia na rzecz pracowników (fundusz socjalny, szkolenia, samochody służbowe, bezpłatne wyżywienie).

• Przeciwdziałanie bezrobociu – ciężko jest jednocześnie obniżać bezrobocie i inflacje. Krzywa Phillipsa, mimo odwrotnie proporcjonalnej na ogół zależności, pokazuje ,że czasami zjawiska te występują razem proporcjonalnie. Przy występowaniu bezrobocia strukturalnego możliwym jest obniżania poziomu bezrobocia poprzez obniżanie ceny siły roboczej. Ponieważ praca jest ujmowana w kategoriach rynkowych jako towar(popyt, podaż, cena siły roboczej) podlega działaniu praw rynkowych. Obniżając jej cenę pracodawcy zgłoszą na nią większy popyt przy niższych kosztach. Związki zawodowe są obecnie bardziej skłonne do rezygnowania z części jednego celu dla realizacji drugiego.

• Wzrost konkurencyjności gospodarki – działania mające na celu zapobiegania osiągania uprzywilejowanych pozycji przez poszczególne sektory przedsiębiorstw oraz działania antymonopolowe (polityka antymonopolowa i cenowa) dla wzrostu konkurencyjności wewnątrz kraju, a także pośrednio na arenie międzynarodowej przy dodatkowym wykorzystaniu instrumentów polityki gospodarczej.

1. Typy polityki dochodowej

Polityka „dobrowolna” oparta na pewnych ustępstwach

Polityka ustawowa obejmująca sankcje i kontrole

Śledzenie przez państwo decyzji dotyczących płac i cen. Organ nadzorujący otrzymuje informacje dzięki dobrowolnemu lub przymusowemu zawiadomieniu urzędów i na ich podstawie przeprowadza odpowiednie kalkulacje. Ograniczenie zachowań inflacyjnych można osiągnąć tutaj zjednując opinię publiczną wokół problemu inflacji, a także wykorzystując wrażliwość stron na niesprzyjająca reakcję opinii publicznej. Opracowana strategia mobilizacji opinii publicznej polega na przestrogach lub upomnieniach organów władzy i administracji państwowej. Ten typ polityki jest najsłabszą formą stosowaną przez państwo i ma niewielki wpływ na ewolucję płac i cen. Nieobowiązkowe rekomendacje w stosunku do cen i płac wysuwane od władz publicznych. Ustalane są normy ogólne wzrostu cen i płac (lub jednego z tych elementów). Ustalane są one zwykle w oparciu o długo okresową ewolucję wydajności pracy i/lub zmian cen towarów konsumpcyjnych. Ich skuteczność dla ograniczenia inflacji płacowej i cenowej wyraża się w oporze kierownictwa przed nadmiernym wzrostem płac, a także skuteczniejszym przekonaniu związków zawodowych, pracowników i opinii publicznej. Zagrożeniem mogą być źle wyważone pułapy wzrostu płac. Stosowanie przez państwo ulg podatkowych oraz umożliwienie korzystania z programów społecznych podmiotom utrzymującym wzrost płac i cen na określonym poziomie. Istotnym warunkiem jest tutaj zgoda kierownictwa i pracowników do odejścia od bilateralnego stosunku kształtowania wielkości płac lub cen do trójstronnych negocjacji.

Nakładanie sankcji na podmioty zwiększające płace i ceny ponad określoną normę przez władze publiczne. Realizowane programy różnią się pod względem norm, rozległości, natury sankcji. W krajach demokratycznych częściej ogranicza się do działań o charakterze bodźcowym, natomiast rzadziej wykorzystuje się instrument sankcji. a) polityka dochodowa oparta na podatkach – ogranicza wzrost cen i płac w firmach, w których występują przekroczenia złożonej normy. Mimo swobody podnoszenia płac firmy starają się nie przekraczać wzrostu płac ponad rekomendację ze względu na progresywne potrącenia. W Polsce od połowy lat 90 wykorzystywany jest podobny mechanizm zwany podatkiem od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń (popiwek). b) plan zezwoleń na wzrost płac – mechanizm oparty także na podatku, ale sankcje nakładane są przez narzędzia rynkowe, a nie system podatkowy. Firmy przekraczające pułap wzrostu płac karane są obowiązkiem zakupu na wolnym rynku zezwoleń emitowanych przez rząd. Firmy, które nie osiągnęły określonej normy płac są uprawnione do uzyskania dodatkowego dochodu ze sprzedaży owych zezwoleń. Obowiązkowa kontrola dochodów - sankcje nakładane są na firmy przekraczające zakładany wzrost cen i płac. Mają postać kar pieniężnych, decyzji administracyjnych, np. wstrzymania koncesji, lub kar więzienia.

1. Instrumenty polityki dochodowo – cenowej

Istnieje kilka grup instrumentów polityki dochodowo-cenowej w zależności od osiąganych celów.
podmiotami wykonawczymi w tej materii w Polsce są Minister Pracy i Spraw Socjalnych, Minister Gospodarki, Minister Finansów, RPP oraz administracja samorządowa. Organy te stanowią i realizują normy prawne, podejmują decyzje, tworzą programy działań, wydają zalecenia.

Specyficzne środki polityki dochodowo-cenowej
Stosowanie cen Ceny wolne – kształtują się poprzez mechanizm rynkowy lub pozycje monopolisty; są modyfikowane przez politykę fiskalną. Ceny urzędowe – ustalone bezpośrednio przez państwo; wynikające z jego pozycji monopolistycznej lub priorytetu polityki socjalnej. Nie należy odróżnić je od cen towarów i usług przedsiębiorstw sektora publicznego. Ceny urzędowe są ustalane na poziomie ministerstw(opłaty za gaz, energie, cen leków, alkoholu, biletów PKP) czy samorządów(czynsze komunalne, opłaty za wodę, komunikacja miejska). W przypadku nie pokrywania przez ceny ponoszonych kosztów przedsiębiorstwa dostawały z budżetu państwa dotacje podmiotowe lub przedmiotowe. Obecnie ceny urzędowe to w Polsce rzadkość ze względu na deregulację i postępującą prywatyzację. Ceny minimalne i maksymalne- stosuje się dla zapewnienia sprawiedliwego podziału i zaspokojenia podstawowych potrzeb społecznych. Ceny maksymalne – stosowane dla utrzymania niskiego poziomu cen płodów rolnych w czasie nieurodzaju. Są niższe od ceny równowagi-> tworzą nadwyżkowy popyt i niezaspokojenie części potrzeb społeczeństwa. Ceny minimalne- stosowane dla ochrony interesów przedsiębiorców. Ustalone powyżej ceny równowagi. Generują nadwyżkę podaży spowodowaną nieefektywnym popytem. Kiedy na rynku jest równowaga ceny urzędowe nie są potrzebne do stosowania. Natomiast gdy długotrwale występuję nadwyżka popytu lub podaży tworzy to patologię i potrzebna jest ingerencja w mechanizmy rynkowe ze względu na omijanie zakazów administracyjnych (powstawanie czarnego rynku; reglamentacja). Zamrożenie cen- stosuje się w okresach reflacyjnych , wywołanych napiętą sytuacją ekonomiczną, polityczną lub wojną. Zamrożenie płac- towarzyszy na ogół zamrożeniu cen. Stosowane prze wiele krajów europejskich w połowie lat 90-tych oraz USA. Jest nie całkiem skuteczne ze względu na tylko czasowe odroczenie reflacji. Płaca minimalna- chroni pracobiorcę przed wyzyskiem pracodawcy na obszarach , gdzie rynkowa cena pracy jest niska. Chroni także osoby podejmujące pierwszą pracę. Czynnikiem pomocnym jest obniżanie pułapu płac minimalnych ze względu na kosztową funkcję płacy, jednak przeciwstawną do niej jest funkcja dochodowa płac pozwalająca na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Zwykle płaca minimalna jest podwyższana ze względu na rewaloryzację spowodowane np. poziomem inflacji. Stanowienie płac sfery budżetowej- dzieje się za pośrednictwem decyzji administracyjnych lub częściej negocjacji ze związkami zawodowymi. Niekiedy ustalane automatycznie poprzez indeksację. Indeksacja płac(odniesienie zmiany poziomu płac do konkretnego wskaźnika/indeksu)może mieć charakter wskaźnikowy(utrwalający strukturę i rozpiętość płac), kwotowy (zmniejszający rozpiętość dochodów), cenowy(utrzymujący stały poziom dochodów realnych) lub porównawczy w stosunku do dochodów określonych grup zawodowych. Indeksacji podlegają również świadczenia społeczne oraz progi podatkowe. Indeksacja dotyczy głównie sektora publicznego, a na sektor prywatny przenoszona jest dzięki wynegocjowanym układom zbiorowym. Negocjacje trójstronne- toczą się między rządem, pracodawcami oraz pracobiorcami. W Polsce Komisja Trójstronna określa maksymalnego rocznego przyrostu wynagrodzeń dla sektora publicznego. Rola negocjacji w państwach europejskich jest znaczna. Dominuje tutaj negocjacyjny typ polityki dochodowej: - koordynacja przetargów płacowych- umów zbiorowych obowiązujących w różnych branżach. -arbitraż- rząd rozstrzyga spory między pracodawcami i pracobiorcami. Regulacje socjalne i prawo pracy wpływają na poziom płac i konkurencyjność przedsiębiorstw. Zapewniają odpowiednie warunki pracy i uzyskanie dodatkowych przychodów.
Fiskalne narzędzia regulacji cen i dochodów
Podatki pośrednie Podatek od wartości dodanej (VAT)- ponad 90% towarów w Polsce jest objęte stawką 22%. Określone preferencje socjalne lub ekonomiczne powodują stosowanie stawek ulgowych (7% i 0%) lub przejściowych. Akcyza- podobna charakterem do VAT’u , lecz ma zróżnicowane stawki. Dotyczy wąskiej grupy towarów luksusowych, których sprzedaż powinna zostać ograniczona ze względów społecznych, ekologicznych itp. Podatek od gier- różne stawki w zależności od kraju od 0 do 20% Podatek giełdowy- w różnych krajach od 0 do 1% Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów- wprowadzony w Polsce w 94 roku. Trzy różne stawki w zależności od rodzaju prowadzonej działalności. Inne opłaty podatkowe kształtujące ceny na rynku to cło , VAT graniczny opłaty wyrównawcze. O ostatecznym podziale dochodów decydują przede wszystkim: Podatek dochodowy od osób fizycznych- w Polsce od 1992 o charakterze progresywnym. System ulg i odliczeń – modyfikujący dochody netto i prowadzący do pożądanych społecznie zachowań ekonomicznych Zasady i przepisy rachunkowości – obejmują dochodowe, kosztowe i pozostałe operacje gospodarcze związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym dotyczące amortyzacji środków trwałych wpływających na realne dochody osób prowadzących działalność oraz na premie i nagrody pracowników. Karta podatkowa- stałe niezależne od dochodów opodatkowanie działalności gospodarczej, głównie usługowej, na ogół niewielkich rozmiarów. Działania fiskalne mogą być także nakierowane na zmniejszenie wydatków budżetowych, deficytu budżetowego, a w efekcie nadmiernej podaży pieniądza. Odwołują się także do poziomu cen. Temu samemu celowi służą działania Banku Centralnego i działania na rzecz osłabienia lub wzmocnienia jego ekonomicznej pozycji.
System ubezpieczeń społecznych
Decyzje państwa w tym zakresie mają charakter bezpośredni. Odnoszą się do różnych typów świadczeń społecznych i są samodzielnymi narzędziami polityki dochodowo-cenowej. Podmiotami uprawnionymi do zbierania składek ubezpieczeniowych oraz do dysponowania zgromadzonymi środkami jest ZUS i KRUS. Zebrane środki są przeznaczone na realizowanie wypłat świadczeń pieniężnych takich jak: emerytury, renty( inwalidzkie; rodzinne; pozostałe np. kombatanckie;); zasiłki okresowe i jednorazowe (opiekuńcze, wychowawcze, pogrzebowe, porodowe); odszkodowania powypadkowe; zasiłki dla bezrobotnych ; zasiłki alimentacyjne. W 1998 roku składki pracownicze wynosiły łącznie 48,15% wynagrodzeń brutto(Ubezpieczenia Społeczne 45%, Fundusz Pracy 3% i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pomocniczych 0,15%). Nie było to wystarczające dla samowystarczalności funduszy i w ponad 20 % były one dotowane z budżetu państwa. Polski system ubezpieczeń społecznych cechuje: najwyższy w Europie udział wydatków na renty i emerytury w PKB bo aż 15 %; duża liczba rent inwalidzkich; względnie wysokie emerytury sięgające 70% wynagrodzeń; związany a transformacją gospodarczą szybki spadek osób odprowadzających składki i wzrost osób pobierających świadczenia. W tej sytuacji należałoby przeprowadzić reformy w celu uniknięcia zmniejszenia konkurencyjności gospodarki, upadłości słabszych firm; pracy na czarno; zastępowania stosunku pracy innymi formami zatrudnienia. Wprowadzona w 1999 roku reforma ubezpieczeń społecznych wprowadziła: -rozdział płacenia składek na pracownika i pracodawcę -utworzenie 3 filarów modelu : 1. Składki obligatoryjne ZUS 2. Składki obligatoryjne OFE 3. Składki dobrowolne do komercyjnych funduszy. Obecne składki na ubezpieczenia społeczne wynoszą: -Emerytalne 19,52 procent płacone po połowie przez pracodawcę i pracownika -rentowe – 13% płacone jak wyżej -chorobowe – 2,45% płacone przez pracownika -wypadkowe- 1,62% płacone prze pracodawcę Nie zmieniły się obciążenia na Fundusz Pracy- 2,45%

1. Funkcje cen (L)

Są to funkcje jakie pełnią ceny w gospodarce rynkowej w procesie kształtowania i regulacji produkcji, konsumpcji i stosunków ekonomicznych oraz zachowania się producentów i konsumentów.

• Funkcja agregacyjna ceny pozwala porównać różne towary i usługi oraz sprowadzić je do wspólnej podstawy wartościowej. Unika się w ten sposób porównywania cech fizycznych towarów i usług.

• Funkcja informacyjna ceny pozwala określić nabywcy o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne jeśli dokona zakupu konkretnego dobra, a producentowi o ile zwiększ się jego przychód gdy dokona sprzedaży. Zmiany cen pokazują w jaki sposób dane dobro jest pożądane przez klientów. Dla producentów dostarcza informacji dotyczących cen czynników produkcji, co umożliwia oszacowanie odpowiednich kosztów produkcji i wybór najniższej z nich.
  Porównanie kosztu jednostkowego danego produktu z ceną jaką są gotowi zapłacić za niego nabywcy pozwala podjąć decyzję o produkcji tego dobra.
  Ceny dóbr i usług konsumpcyjnych wpływają na strukturę spożycia. Gdy cena danego dobra rośnie może wystąpić konieczność ograniczenia spożycia tego dobra lub zakup dobra substytucyjnego. Natomiast kiedy cena tego dobra spada możemy nabyć więcej jednostek tego dobra. Wzrost cen konsumpcyjnych powoduje spadek płacy realnej.
  Ceny wewnętrzne i światowe kształtują podział pracy, a tym samym pozwalają określić odpowiednią wielkość importu i eksportu.

• Funkcja dochodowa ceny wpływa na dochód producenta sprzedającego swoje wyroby na rynku (jego przychód zależy od ceny i wielkości sprzedaży). Oczekuje on, że cena zapewni zwrot poniesionych nakładów i pewną nadwyżkę (zysk), który pozwoli rozwinąć wielkość produkcji. Jeżeli cena jest niższa od kosztów jednostkowych, to producent ponosi straty.

• Funkcja dystrybucyjna ceny łączy się z wtórnym i ostatecznym podziałem dochodu narodowego. Za pomocą cen rynkowych odbywa się ostateczny, przeważnie racjonalny podział dóbr wytworzonych przez społeczeństwo. Zmiany poziomu cen wpływają na wielkość odchodów producentów i konsumentów.

• Funkcja redystrybucyjna ceny oznacza, że stanowi ona narzędzie podziału towaru i usług, a także przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych oraz do budżetu państwa. Ceny są narzędziem redystrybucji gdyż zawierają w swojej strukturze zyski, marże, podatki, cła, opłaty. W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa oligopolistyczne i monopolistyczne osiągają zysk ponad przeciętny ustalając odpowiednie ceny przechwytując w ten sposób część dochodów przedsiębiorstw niezmonopolizowanych i konsumentów. Państwo dokonuje redystrybucji za pomocą odpowiednich podatków orz subwencji.

• Funkcja stymulacyjna ceny polega na wykorzystaniu ceny jako narzędzia oddziaływania na dostawców i odbiorców. Wyższy poziom cen skłania wytwórców do większej produkcji i podnoszenia wartości użytkowej wyrobów, niższe zaś do ich ograniczenia. Podobnie w przypadku konsumentów wzrost cen prowadzi do ograniczenia spożycia, a ich spadek do wzrostu konsumpcji. Ceny mogą wpływać na obniżanie kosztów produkcji oraz wprowadzanie nowych technologii. Za pomocą cen państwo wpływa na realne dochody oraz strukturę spożycia.

1. Siła nabywcza ludności

Oznacza możliwość nabycia przez ludzi określonej ilości dóbr i usług za sumę gotówki w obiegu oraz otwarte kredyty znajdujące się w danej chwili w dyspozycji ludności.

1. Siła nabywcza pieniądza

Jest to ilość dóbr jaką możemy kupić za jednostkę pieniądza.

1. Związek polityki dochodowej z polityką cenową

Szczerze nie wiem co tutaj napisać… Nie ma tego w podręczniku, ale zagadnienie wydaje się być raczej hybrydą tego co jest powyżej i innych zagadnień z np. polityki antyinflacyjnej.
Wiadomym jest, że wzrost płac daje nam większą poda pieniądza na rynku. Rodzi się wtedy presji inflacyjna i inflacja popytowa. Ceny w tym wypadku wzrosną do poziomu , który zrówna popyt z podażą towarów, tak aby był on popytem efektywnym. Wynika z tego, wcale nie odkrywczo, że zagadnienia te są ze sobą powiązane i nie można dokonywać zmian poziomu płac w oderwaniu od zagadnień cenowych ze względu na możliwość wystąpienia silnej inflacji i rozchwiania gospodarki. Wszystko to jest napisane powyżej, a połączenia tych dwóch polityk jest zdaje się wyraźne i żadne z Nas Super Skrypciarzy nie będzie miał problemu z powiązaniem mechanizmów.

1. Negocjacje zbiorowe (L)

Są to negocjacje prowadzone między pracodawcą (grupą pracodawców, jedna lub kilkoma organizacjami pracodawców) ,a przedstawicielami pracowników (jedną lub kilkoma organizacjami pracowniczymi), które są prowadzone w celu ustalenia warunków pracy i zatrudnienia oraz ułożenia stosunków między pracodawcami i pracownikami lub ich organizacjami.

Często biorą w nich udział niezależni eksperci, negocjatorzy , przedstawiciele rządu. Nawet jeśli rząd nie bierze w nich udziału jest zainteresowany ich wynikami ze względu na prowadzenie polityki rządu oraz osiągnięcia zamierzonych efektów polityki gospodarczej, a zwłaszcza polityki dochodowej.

Do najczęstrzych zagadnień negocjacji zbiorowych należą : płace, czas pracy, bezpieczeństwo i higiena pracy , ochrona praw poszczególnych pracowników. Najprostszą formą negocjacji są negocjacje na szczeblu przedsiębiorstwa. Możliwe są także negocjacje na szczeblu gałęzi, sektora lub o zasięgu ogólnokrajowym.

Zasady negocjacji, ich forma, biorące w nich udział strony oraz procedury są jest określona ściśle normami prawa.

1. Związki zawodowe (L)

Dobrowolne, niezależne i samorządne organizacje skupiające pracowników lub inne ustawowo wskazane podmioty(np. funkcjonariuszy policji), których głównym zadaniem jest reprezentowanie oraz obrona praw i interesów zawodowych oraz socjalnych ludzi pracy. Pojęcie to obejmuje zakładowe organizacje, federacje, konfederacje i międzynarodowe organizacje pracowników. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz innych organizacji. Związki zawodowe są wstanie wymusić wyższe stawki płac bez redukowania zatrudnienia. Ponieważ popyt na pracę jest funkcją popytu na produkcję, związki zawodowe mogą oddziaływać na zwiększenie popytu na produkty wytwarzane w kraju nie tylko poprzez promocję i reklamę, ale także domagając się określonych restrykcji handlowych na konkurencyjne towary importowane.

1. Monopol na rynku pracy (L)

Zjawisko występujące w najczęściej w dwóch formach:

• Monopol związków zawodowych napotyka konkurencyjne przedsiębiorstwa kupujące siłę roboczą na rynku pracy. Naciski Z/Z na wzrost płacy prowadzą do ograniczenia zatrudnienia. Utrzymanie wyższego wynagrodzenia i takiego samego wysokiego poziomu zatrudnienia jest możliwe jedynie przy ograniczeniu podaży pracy, co wymaga stosowania przez Z/Z polityki ograniczenia wejścia na rynek pracy np. poprzez ułatwienie wejścia na rynek pracownikom należącym do danego Z/Z. Wzrost popytu na pracę jest efektem wzrostu popytu na produkt wytworzone przez pracowników. Wzrost płac, czyli kosztów działa w odwrotnym kierunku. Z/Z mogą wywierać nacisk na rząd w celu wprowadzenia ograniczeń importowych na dany towar, zwiększając popyt na produkt krajowy. Rząd może również wprowadzić subwencjonowanie zatrudnienia, na przykład stosując ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy i dla konsumentów kupujących dane towary. Jednak bezpośrednie subwencjonowanie kosztów zatrudnienia deformuje rachunek kosztów wytwarzania i powoduje w długim okresie spadek konkurencyjności produkcji.

Niezależnie od efektów przedsięwzięć zmierzających do przesuwania popytu lub ograniczenia podaży, Z/Z wywierając wpływ na wzrost płac powyżej poziomu równowagi, musi zdecydować jaki poziom płac może zaakceptować.

• Monopol bilateralny- monopolowi związków zawodowych towarzyszy występowanie monopsonu po stronie zakupu czynnika pracy. W tym przypadku sprzedający i kupujący pracę są monopolistami. Obie grupy muszą więc podjąć negocjację płacowe i osiągnąć rozwiązanie kompromisowe. Najczęściej dochodzi do porozumień płacowych.

1. Redystrybucja dochodów (L)

Wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega on wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi podatkami i opłatami, stanowiącymi dochód budżetu państwa. Uzyskane środki są źródłem finansowania dochodów tych grup, które nie uzyskują go z udostępnienia czynników wytwórczych(emeryci i bezrobotni) oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych (przekazywanych społeczeństwu odpłatnie lub nieodpłatnie : służba zdrowia, administracja publiczna, etc.).

Giełda i jej rola w gospodarce

Rodzaje giełd

1)Giełdy dzielimy ze względu na zasięg :

Giełdy lokalne

Giełdy międzynarodowe

Giełdy światowe

2)Ze względu na formę/ położenie prawne:

Giełdy typu amerykańskiego ( giełdy korporacyjne)

Giełdy typu niemieckiego (giełdy kontynentalne)

3) Według zakresu rzeczowego transakcji prowadzonych na giełdach:

Giełdy towarów

Giełdy walorów

Giełdy usług

Giełdy papierów wartościowych.

1.Giełda towarowa -to giełda ,na której handluje się dopuszczonymi do obrotu płodami rolnymi oraz surowcami przemysłowymi. Do grupy podmiotów, które mogą posiadać akcje giełdy towarowej, zalicza się tylko domy maklerskie, niezależnych maklerów, niektóre przedsiębiorstwa energetyczne oraz odbiorców energii uprawnionych do korzystania z usług przesyłowych. Utworzenie giełd towarowych jest bardzo kosztowne. Na giełdzie towarowej występują towary masowe, zamienne, standaryzowane.

2.Giełda papierów wartościowych - zespół osób, narzędzi i środków technicznych zorganizowanych w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i nabycia papierów wartościowych wszyscy uczestnicy rynku papierów wartościowych mają jednakowy dostęp do informacji rynkowej, w tym samym czasie i przy zachowaniu identycznych warunków zbywania i nabywania praw.

-obrót papierami wartościowymi, pieniędzmi, kruszcami szlachetnymi.

3.Giełda usług- szczególny rodzaj rynku giełdowego, na którym przedmiotem obrotu są usługi przewozowe i ubezpieczeniowe. Giełdy, na których zawiera się umowy o przewóz towarów, można podzielić na giełdy frachtowe i giełdy towarowo-frachtowe. Giełd usług jest najmniej i odgrywają najmniejszą rolę.

-usługi frachtowe i ubezpieczeniowe.

4.Giełda frachtowa- na giełdzie frachtowej zawiera się kontrakty przewozowe(czartery) dotyczące transportu morskiego, lotniczego oraz żeglugi śródlądowej. Przedmiotem tych transakcji są tylko przewozy nieregularne- kontrakty nie obejmują na przykład morskiej żeglugi liniowej i regularnych przewozów lotniczych.

5.Giełda towarowo-frachtowa to rynek transakcji sprzedaży towarów oraz transakcji dotyczących usług transportowych. Największą i najważniejszą jest Giełda Bałtycka w Londynie.

6.Giełda ubezpieczeniowa- służy zawieraniu kontraktów dotyczących premii ubezpieczeniowych. Nie kupujemy polisy tylko kontrakty.

7.Giełda korporacyjna (amerykańska)-rodzaj giełdy wyodrębniony ze względu na formę prawną, którą może być zrzeszenie prywatno-prawne i samorządowe albo spółka kapitałowa mająca osobowość prawną. Giełdy te są tworzone przez organizacje gospodarcze lub samorząd lokalny. Giełda nie jest nastawiona na zysk. Udziałowcy giełdy-spółki nie są akcjonariuszami, lecz udziałowcami, dysponują bowiem członkostwem, a nie akcjami. Giełda prowadzi działalność zgodnie z własnym statutem. Swoboda ich funkcjonowania jest jednak ograniczona przez państwo, które koncesjonuje i nadzoruje działalność takiej giełdy. Typ giełdy przeważa w krajach anglosaskich.

-tworzą organizacje gospodarcze,

-oddolny proces tworzenia,

-org. gospodarcze: zrzeszenia kupców i sprzedawców, na przykład banki,

-forma spółki akcyjnej lub spółdzielczej,

-prywatno-prawny charakter,

-umożliwia skontaktowanie się kupujących i sprzedających,

-historycznie najstarsze giełdy,

-przypomina targowisko,

-kierowana cenami

8.Giełda państwowa ( niemiecka/ kontynentalna)- rodzaj giełdy wyodrębniony ze względu na formę prawną. To instytucja publicznoprawna, która jest organizowana przez państwo lub inne podmioty za zgodą właściwego organu administracji państwowej, ustawowo otrzymuje statut, prowadzi działalność w ściśle określonych przez państwo i podlega nadzorowi państwowemu. Liczba członków jest nieograniczona. Giełdy przeważają w Europie kontynentalnej ( wyjątek: Holandia, Belgia).

-organizuje państwo,

-otrzymuje statut w drodze ustaw i podlega nadzorowi i ingerencji władzy państwowej,

-kierowana zleceniami

9.Cechy rynku giełdowego:

-płynność( ciągłość zleceń kupna i sprzedaży, duża liczba zleceń),

-przejrzystość( jednoczesny dostęp do rokowań, stały dostęp do informacji),

-taniość( niskie koszty transakcji),

- rzetelność( system informacji chroniony prawem),

-efektywność( ceny giełdowe odzwierciedlają dostępne informacje),

-stałość( łatwość znalezienia kontrahentów),

-bezkolizyjność(polubowne rozstrzyganie sporów).

10.Rodzaje transakcji giełdowych:

-transakcje rzeczywiste,

-transakcje z natychmiastową dostawą,

-transakcje na przybycie lub towary w drodze,

-transakcje nierzeczywiste.

11. Transakcje rzeczywiste-transakcje giełdowe, których celem jest rzeczywiste przeniesienie prawa własności towaru ze sprzedawcy na nabywcę w zamian za ekwiwalent pieniężny.

-stanowią ok. 15%

12.Transakcje nierzeczywiste- transakcje giełdowe, których celem nie jest efektywna dostawa towarów, ale ochrona przed stratami wynikającymi z wahań cen lub uzyskania zmian cen towarów giełdowych w czasie.

-stanowią ok. 85%

13. Towary giełdowe- są to towary, które mogą być dopuszczone do obrotu, jeśli spełniają następujące warunki : jednorodność (zamienność) i możliwość normalizacji, trwałość, „masowa” podaż i „masowy” popyt

, co gwarantuje płynność obrotów, nadwyżka podaży nad popytem w długim okresie, trudne do przewidzenia wielkości popytu i podaży. Do obrotu giełdowego nie wprowadza się towarów pozostających pod kontrolą monopoli, artykułów gotowych oraz dóbr , których podaż może być regulowana lub podlega częstym zmianom preferencji nabywców. Towarami giełdowymi mogą być : niektóre produkty roślinne, produkty pochodzenia zwierzęcego, metale, materiały energetyczne i chemikalia.

14. Funkcje giełd towarowych-narzędzie kształtowania koniunktury i wielkości przyszłej produkcji:

Dzięki transakcjom terminowym pozwalają zawierać kontrakty na towary, które nie zostały jeszcze wytworzone, z oznaczeniem ich ceny, ilości, jakości oraz terminu dostarczenia.

Producenci zaś, obserwując ceny towarów w kontraktach terminowych, mogą oszacować przyszły popyt na swoje produkty i na tej podstawie podjąć decyzje o wielkości produkcji, ograniczając ponoszone w związku z tym ryzyko.

15. Funkcje giełdy papierów wartościowych- ułatwia alokację zasobów finansowych w gospodarce. Głównym jej zadaniem jest umożliwienie taniego i bezpiecznego zrealizowania jak największej liczby transakcji kupna i sprzedaży oferowanych na nich walorów: akcji, praw do akcji, kwitów depozytowych, obligacji, list zastawnych, certyfikatów inwestycyjnych, a także innych papierów wartościowych oraz praw pochodnych.

• Ułatwia przepływ kapitału od osób oszczędzających do przedsiębiorstw, które potrzebują środków na dalszy rozwój .

• Działa jak barometr gospodarczy, gdyż pokazuje zarówno poziom ogólnej koniunktury gospodarczej, jak i efektywność gospodarowania poszczególnych spółek giełdowych oraz wartość ich majątku produkcyjnego,

• Wpływa pozytywnie na jakościowe cechy gospodarki,

• Umożliwia transformację kapitału przez natychmiastową zmianę formy jego lokowania,

• Usprawnia ocenę kapitału w obrocie pozagiełdowym.

16.Struktura rynku papierów wartościowych :

Rynek

↓ ↓ ↓

Rynek towarowy Rynek kapitałowy Rynek pracy

Rynek kapitałowy dzielimy na rynek czynników produkcji, rynek nieruchomości, rynek papierów wartościowych, rynek kredytowy. Następnie rynek papierów wartościowych dzielimy na regulowany rynek papierów wartościowych i nieregulowany rynek papierów wartościowych. Regulowany rynek papierów wartościowych na giełdę papierów wartościowych i centralną tabelę ofert (CTO). (str. 189)

17.Struktura giełdowego rynku papierów wartościowych:

GIEŁDA

Rynek pierwotny Rynek wtórny

| |

Rynek podstawowy Rynek podstawowy

| |

Rynek równoległy Rynek równoległy

| |

Rynek wolny Rynek wolny

Na rynku podstawowym przeprowadzane są transakcje kupna i sprzedaży papierów wartościowych najwyższej jakości. Papierom oferowanym na rynku równoległym stawia się nieco niższe wymagania. Wobec akcji dopuszczonych do obrotu na rynku wolnym stosuje się tylko te wymogi, które muszą spełniać papiery wartościowe wprowadzone do obrotu publiczngo.

18. Jednostka rozrachunkowa- prawo majątkowe reprezentujące wierzytelność członka w stosunku do funduszu emerytalnego.

19. Jednostka uczestnictwa- prawo majątkowe reprezentujące wierzytelność w stosunku do funduszu inwestycyjnego.

20. Certyfikat inwestycyjny- papier wartościowy na okaziciela, będący tytułem uczestnictwa w emitującym go zamkniętym funduszu inwestycyjnym.

21. Prywatny obrót papierami wartościowymi- w Polsce są to transakcje papierami wartościowymi, w których oferta zakupu lub sprzedaży jest skierowana do mniej niż 300osób i jednocześnie nie ma znamion oferty publicznej.

22. Publiczny obrót papierami wartościowymi- w Polsce jest to proponowanie nabycia lub nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych z wykorzystaniem środków masowego przekazu albo w inny sposób jeśli propozycja jest skierowana do więcej niż 300 osób lub do nieoznaczonego adresata. ( wyjątek określony w ustawie o publicznym obrocie papierami wartościowymi)

23. Rynek pierwotny- rynek, na którym występuje emitent przeznaczony do planowania u inwestorów nowych papierów wartościowych. Dochody z ich sprzedaży płyną do emitenta oraz do prowadzących emisję ,a nie do innych inwestorów.

24. Rynek wtórny- rynek sprzedaży i zakupów papierów wartościowych po ich emisji na rynku pierwotnym. Na rynku wtórnym można wyodrębnić Prywatny i publiczny obrót papierami wartościowymi.

25. Rynek regulowany- system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego, zorganizowany w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert nabycia i zbycia tych papierów jest zapewniony powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie oraz są zachowane jednakowe warunki nabywania i zbywania tych towarów.

26. Rynek terminowy- segment rynku finansowego, na którym są zawierane kontrakty pozwalające na sprzedaż lub zakup danej liczby instrumentów finansowych w określonym momencie w przyszłości po ustalonej z góry, przy zawarciu kontraktu terminowego, cenie.

27. Inwestorzy na rynku papierów wartościowych- ze względu na strategię podejmowania decyzji dotyczących lokat w papiery wartościowe wyróżnia się inwestorów biernych i czynnych. Biorąc zaś pod uwagę charakter podmiotów inwestujących na rynku kapitałowym, wyodrębnia się inwestorów indywidualnych i instytucjonalnych.

28.Fundusze inwestycyjne-gromadzą środki pieniężne uzyskiwane od indywidualnych inwestorów, aby je następnie łącznie lokować. Działalność funduszu inwestycyjnego wymaga uczestnictwa trzech podmiotów-towarzystwa, funduszu oraz depozytariusza. Towarzystwo funduszy inwestycyjnych tworzy fundusz inwestycyjny, zarządza nim oraz reprezentuje go wobec osób trzecich , a jednocześnie jest wyspecjalizowaną firmą meneżerską , która dysponuje wykwalifikowaną kadrą i doświadczeniem na rynku kapitałowym, co ma być gwarancją profesjonalnego zarządzania powierzonymi środkami. W polskim prawodawstwie fundusze inwestycyjne są nie tylko wyodrębnioną masą majątkową zarządzaną przez towarzystwo, ale także odrębnymi podmiotami posiadającymi osobowość prawną. Ważną rolę w funkcjonowaniu funduszy inwestycyjnych pełni depozytariusz, zajmuje się bowiem przechowywaniem aktywów funduszu, , prowadzeniem rejestru tych aktywów oraz wykonywaniem poleceń funduszu. Mieniem funduszu są środki pieniężne z tytułu wpłat, papiery wartościowe i wniesione do funduszu przez uczestników udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, a także środki pieniężne oraz prawa nabyte przez te fundusze wraz z pożytkami z tych praw.

29.Rodzaje funduszy inwestycyjnych – fundusze dzielą się na różne rodzaje. Rozróżniamy fundusze akcji, indeksowe (też często akcji, ale które odzwierciedlają składy indeksów giełdowych), prywatyzacji (nie występują obecnie w Polsce), zrównoważone, papierów wierzycielskich, stabilnego wzrostu, rynku pieniężnego. Każdy rodzaj charakteryzują inne rodzaje aktywów, w jakie fundusz może inwestować. Z różnymi rodzajami aktywów związany jest oczywiście inny poziom ryzyka inwestycji.

Istnieje jeszcze inny podział funduszy na rodzaje - wiąże się on nie tylko z rodzajem aktywów możliwych do zainwestowania, ale przede wszystkim z różnymi możliwościami nabywania i umarzania/sprzedawania jednostek uczestnictwa czy certyfikatów inwestycyjnych. Są to fundusze - otwarte, mieszane, zamknięte, specjalistyczne otwarte i specjalistyczne zamknięte.

30.Typy funduszy inwestycyjnych- na światowym rynku finansowym wyróżnić można kilka typów funduszy inwestycyjnych. Podstawowe typy to:

• fundusze otwarte (tj. fundusze o zmiennej liczbie tytułów do uczestnictwa w funduszu jednostek uczestnictwa)

• fundusze zamknięte(tj. fundusze o zasadniczo stałej liczbie tytułów uczestnictwa certyfikatów inwestycyjnych).

Wyróżnić można również:

• fundusze tzw. statutowe tj. będące spółką o zmiennym kapitale akcyjnym (np. amerykańskie mutual funds lub francuskie SICAV) lub tzw. typy umowne – tj. sytuacje, gdy fundusz jest wyodrębnioną masą majątkową.

31.Konstrukcje funduszy inwestycyjnych- Nowa Ustawa o funduszach inwestycyjnych z dnia 27 maja 2004 r. wprowadziła dwa nowe podziały funduszy wyszczególniając ich szczególne konstrukcje oraz określając możliwe typy funduszy. Wśród funduszy o szczególnych konstrukcjach znalazły się:

• fundusze z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa,

• fundusze podstawowe i powiązane,

• fundusze z wydzielonymi subfunduszami.

32.Fundusz inwestycyjny otwarty- zbywa jednostki uczestnictwa i dokonuje ich odkupienia na żądanie uczestnika funduszu. Odkupienie jednostki uczestnictwa jest tożsame z jej umorzeniem.Tytułem uczestnictwa jest więc jednostka uczestnictwa, która nie jest papierem wartościowym, nie jest zbywalna (ale jest dziedziczna).

33.Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty- w przypadku tego typu funduszu statut może ograniczać krąg podmiotów, które mogą stać się uczestnikami funduszu, określając warunki jakie spełnić należy, aby stać się uczestnikiem (w praktyce często uczestnikami funduszu mogą być wyłącznie osoby prawne). Ważnym wyróżnikiem tego typu funduszu jest to, że jeśli statut na to zezwala wówczas wpłaty do funduszu mogą być dokonywane w papierach wartościowych.Statut specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego może przewidywać utworzenie jako organu kontrolnego rady inwestorów. Członkiem rady inwestorów może być uczestnik funduszu posiadający jednostki uczestnictwa reprezentujące ponad 5% ogólnej liczby jednostek w danym funduszu lub przedstawiciel grupy uczestników posiadających łącznie ponad 5% ogólnej liczby jednostek uczestnictwa. Do utworzenia rady inwestorów potrzeba aby co najmniej trzech uczestników funduszu spełniało powyższe warunki.Rada inwestorów ­ kontroluje realizację celu inwestycyjnego funduszu,

• kontroluje realizację polityki inwestycyjnej funduszu i stosowanie ograniczeń inwestycyjnych,

• może przeglądać księgi i dokumenty funduszu oraz żądać wyjaśnień od towarzystwa,

• w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości wzywa towarzystwo do niezwłocznego ich usunięcia i zawiadamia Komisję,

• o ile statut przyznaje jej takowe uprawnienie, może podjąć uchwałę o rozwiązaniu funduszu.

34.Zamknięty fundusz inwestycyjny- emituje certyfikaty inwestycyjne (będące tytułem uczestnictwa), które mogą być przedmiotem wtórnego obrotu (mogą istnieć publiczne, ale i niepubliczne certyfikaty inwestycyjne). Certyfikaty mogą być imienne i na okaziciela (publiczne certyfikaty inwestycyjne – zawsze są na okaziciela). Emisje certyfikatów odbywają się w seriach, to jest fundusz może emitować certyfikaty kolejnych serii. Tytułem uczestnictwa jest więc certyfikat inwestycyjny, będący papierem wartościowym, który – jeśli fundusz nie określi tego inaczej, jest zbywalny. Certyfikaty nie podlegają umarzaniu. Fundusz zamknięty ma z góry określoną wielkość kapitału akcyjnego (udziałów) – zmienianą w przypadku zakończenia nowej emisji certyfikatów inwestycyjnych funduszu.Zasady działania funduszu inwestycyjnego zamkniętego określone są w statucie funduszu. W statucie określa się m.in.: czy certyfikaty są publiczne, czy niepubliczne oraz (dla niepublicznych) czy mają formę dokumentu, czy są zdematerializowane i gdzie jest prowadzona ich ewidencja. Certyfikaty publiczne powinny być wprowadzone do obrotu na rynku regulowanym (albo – w sytuacjach wskazanych w ustawie – w alternatywnym systemie obrotu). Fundusz z certyfikatami publicznymi podlega większości praw i obowiązków wynikających z przepisów o publicznym obrocie (ustawa o ofercie publicznej, ustawa o obrocie instrumentami finansowymi).

35.Fundusz inwestycyjny z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa- Zapisy o funduszach z różnymi kategoriami jednostek uczestnictwa to prawne usankcjonowanie konstrukcji, która już od wielu lat z powodzeniem funkcjonuje na polskim rynku instytucji wspólnego inwestowania. Fundusze inwestycyjne otwarte oraz specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte mogą zbywać jednostki różniące się od siebie wysokością pobieranych opłat manipulacyjnych lub opłat obciążających aktywa. Dziś poszczególne towarzystwa konstruując ofertę skwapliwie korzystają z tej możliwości, dedykując poszczególne rodzaje jednostek, oznaczone dodatkowym symbolem literowym, określonym grupom klientów.

36.Fundusz inwestycyjny z wydzielonymi subfunduszami- Fundusze z wydzielonymi subfunduszami to całkowicie nowa konstrukcja na polskim rynku. Jej pojawienie się umożliwiło tworzenie funduszy parasolowych (ang. ubrella funds), które na świecie funkcjonują z powodzeniem od wielu lat. Istotne cechy subfunduszy to brak osobowości prawnej - wpis do rejestru funduszy odbywa się na poziomie funduszu głównego oraz możliwość prowadzenia przez poszczególne subfundusze różnej polityki inwestycyjnej. Istotna cechą jest również brak podatku przy zamianie jednostek jednego subfunduszu na inny, działający w ramach tego samego funduszu. Podatek od zysków kapitałowych jest naliczany dopiero wówczas, gdy następuje umorzenie jednostek bądź ich konwersja na jednostki innego funduszu inwestycyjnego. Poszczególne subfundusze podlegają podobnym obowiązkom informacyjnym jak zwykły fundusz inwestycyjny. Subfundsz nie może nabywać jednostek innego subfunduszu działającego w ramach tego samego funduszu inwestycyjnego. Fundusz inwestycyjny z wydzielonymi funduszami może, po uprzedniej zgodzie, tworzyć nowe subfundusze, likwidować istniejące subfundusze lub je łączyć (o ile na to pozwala statut).

37.Fundusz podstawowy – fundusze powiązane- Fundusze inwestycyjne podstawowe i powiązane to kolejna nowość wprowadzona na polskim rynku. Nowa Ustawa daje towarzystwom funduszy inwestycyjnych prawo do stworzenia funduszu podstawowego, który będzie zbywał jednostki uczestnictwa albo emitował certyfikaty inwestycyjne wyłącznie określonym w statucie innym funduszom inwestycyjnym utworzonym przez to samo towarzystwo (fundusze powiązane). Inwestycje te powinny dotyczyć niemal całej kwoty zebranych przez fundusze powiązane aktywów - poza inwestycjami w tytuły uczestnictwa funduszu podstawowego mogą one utrzymywać cześć środków na rachunkach bankowych, ale jedynie w zakresie wynikającym z konieczności zaspokojenia bieżących zobowiązań funduszu. Fundusz podstawowy i fundusze powiązane mogą być funduszami różnego rodzaju. Oba fundusze mają obowiązek używania w nazwie przymiotników "podstawowy" oraz "powiązany".

38.Fundusz rynku pieniężnego-fundusze takie inwestują najczęściej w bezpieczne krótkoterminowe papiery wartościowe jakimi są bony skarbowe, obligacje mające do wygaśnięcia nie więcej niż rok, lub inne krótkoterminowe papiery wartościowe, takie jak bony komercyjne przedsiębiorstw i lokaty. Stopa zwrotu powinna jednak przekroczyć wysokość oprocentowania korzystnych lokat. Są to najbardziej bezpieczne fundusze.

39.Fundusz portfelowy-to szczególny typ funduszu inwestycyjnego zamkniętego, dokonującego emisji certyfikatów w sposób ciągły, lokującego zebrane środki w taki sposób, aby jeden certyfikat odpowiadał pakietowi papierów wartościowych lub tytułów uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania mających siedzibę za granicą lub ich wielokrotności. Wymieniony pakiet papierów wartościowych może opierać się na składzie uznanego indeksu regulowanego rynku urzędowego papierów wartościowych (portfel indeksowy) albo na innym portfelu o składzie określonym w statucie (portfel bazowy). Jeżeli w myśl zapisów statutowych jeden certyfikat inwestycyjny funduszu odzwierciedla ściśle określony pakiet papierów wartościowych, uczestnik funduszu może osobiście wykonywać prawo głosu na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy emitentów papierów wartościowych wchodzących w skład pakietu. To istotna różnica wobec tradycyjnych typów funduszy inwestycyjnych, w których prawo głosu przysługuje reprezentantowi firmy zarządzającej funduszem.

40.Fundusz sekurytyzacyjny- jest szczególnym typem funduszu inwestycyjnego.Fundusz inwestycyjny zamknięty może być utworzony jako fundusz sekurytyzacyjny dokonujący emisji certyfikatów inwestycyjnych w celu zgromadzenia środków na nabycie wierzytelności, w tym wierzytelności finansowanych ze środków publicznych. Fundusze sekurytyzacyjne mogą być utworzone jako fundusze standaryzowane lub niestandaryzowane. Zasadnicza różnica między nimi polega na tym, że fundusz standaryzowany jest tworzony z mocy ustawy jako fundusz z wydzielonymi subfunduszami, zaś fundusz niestandaryzowany może lecz nie musi być tworzony jako fundusz z wydzielonymi subfunduszami. Ponadto uczestnikami funduszu niestandaryzowanego mogą być wyłącznie osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Osoby fizyczne mogą być uczestnikami takiego funduszu tylko wtedy, kiedy cena certyfikatu inwestycyjnego nie jest mniejsza niż równowartość w złotych 40 000 euro.

Fundusze sekurytyzacyjne poddane są ścisłym ograniczeniom inwestycyjnym, które stanowią, że fundusze te mogą lokować aktywa wyłącznie w:

• dłużne papiery wartościowe,

• jednostki uczestnictwa rynku pieniężnego,

• depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych,

• instrumenty rynku pieniężnego

• instrumenty pochodne.

41.Fundusz aktywów niepublicznych-szczególny rodzaj funduszu inwestycyjnego, wyróżniany ze względu na przyjęte zasady polityki inwestycyjnej. Fundusz ten może przyjąć formę funduszu inwestycyjnego zamkniętego lub specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego stosującego zasady i ograniczenia inwestycyjne funduszu zamkniętego. Fundusz aktywów niepublicznych charakteryzuje się tym, że 80% swoich aktywów lokuje w aktywa inne niż instrumenty rynku pieniężnego lub papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu.

42.Otwarte fundusze emerytalne-są funduszami powszechnymi o przymusowym członkostwie, dlatego należą do najważniejszych inwestorów instytucjonalnych na rynku kapitałowym. Otwarte fundusze emerytalne gromadzą kapitał z obowiązkowych składek swoich członków, pobieranych w ramach systemu ubezpieczeń społecznych. Ograniczenia możliwości inwestowania za granicą powodują, że otwarte fundusze emerytalne finansują przede wszystkim deficyt budżetowy oraz pobudzają spekulacyjny wzrost cen akcji na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

43.Pracownicze fundusze emerytalne- przynależność do pracowniczych funduszy emerytalnych nie jest powszechna i przymusowa, co sprawia, że odgrywają one obecnie niewielką rolę. Pracowniczy program emerytalny (PPE) jest metodą zabezpieczenia emerytalnego, w której pracodawca stwarza swoim pracownikom warunki dobrowolnego gromadzenia środków finansowych w formie składek, które sam nalicza, pobiera, finansuje (wyłącznie w zakresie składki podstawowej) i przekazuje na rachunek instytucji zajmujących się gromadzeniem tych środków i zarządzaniem nimi. Konstrukcja PPE polega na zaoferowaniu przez pracodawcę pracownikom firmy jednej z trzech dopuszczalnych form zabezpieczenia emerytalnego.

44.Komisja Nadzoru Finansowego– centralny organ administracji państwowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym. Powstała 19 września 2006 r. na mocy ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym. Przejęła kompetencje Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, a od 1 stycznia 2008 r. przejęła także kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego. Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów.

45.Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych- spółka akcyjna, której akcjonariuszami mogą być wyłącznie : Skarb Państwa, spółki prowadzące giełdę papierów wartościowych, domy maklerskie, spółki prowadzące rynek pozagiełdowy, Narodowy Bank Polski i banki. Zadania: prowadzenie depozytów papierów wartościowych, rejestrowanie papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego, itd.

Korzystałam z literatury podstawowej, niektóre pojęcia uzupełniłam o notatki z wykładu, kilka wzięłam z Internetu, ponieważ nie mogłam ich wyszukać w literaturze. Życzę owocnej nauki i wesołych świąt, bo przecież jedno drugiego nie wyklucza! Pozdrawiam! Justyna ;)

->RE: Seebe- dziękuję bardzo za życzenia świąteczne!!! Jedno drugiego nie wyklucza!!! Zastanawia mnie jednak co myślą teraz Osoby czytające ten skrypt i zastanawiąjące się po co to tutaj napisałem :P