1. Pojęcie i cele polityki walutowej

Polityka walutowa to oddziaływanie na kurs danej waluty krajowej w celu stworzenia korzystnych warunków wymiany w handlu międzynarodowtm dla krajowych przedsiębiorców, zapobieganiu wzrostowi deficytu w bilansie płatniczym oraz gwałtownym i znacznym zmianom kursu waluty krajowej (zarówno aprecjacji jak deprecjacji)

Realizacji tego celu mogą służyć zarówno działania rządu (polityka fiskalna) jak i banku państwowego. Np. emisja przez ministra finansów skarbowych papierów wartościowych denominowanych w walucie zagranicznej (tzw. euroobligacji), a następnie wyiana uzyskanych dzięki temu dewiz na krajowym rynku walutowym doprowadzi z reguły do umocnienia się waluty krajowej.

Kurs walutowy to cena waluty obcej wyrażona w walucie krajowej. Podstawą do określenia tych relacji są parytety monetarne - relacje siły nabywczej walut. Wiąże się z tym pojęcie realnego kursu walutowego (parytetowego) który jest miarą względnej ceny dóbr pochodzących z różnych krajów w jednej walucie, przy uwzględnieniu różnic w zakresie stóp inflacji występujących w porównywalnych krajach. (wzór w książce - s. 150)

Stabilny kurs walutowy oddziałuje pozytywnie na obrót handlowy z zagranicą, zmniejsza ryzyko międzynarodowej wymiany handlowej.

Zbyt wysoki kurs realny waluty krajowej - podrożenie towarów dla odbiorców zagranicznych - negatywny wpływ na eksport, zwiększenie importu. Zmniejszenie eksportyu może prowadzić do zmniejszenia tempa wzrostu gospodarczego i zmniejszenia zatrudnienia - zwiększenia bezrobocia. W dłuższym okresie może dojść do powstania deficytu w bilansie płatniczym (bilansie obrotów handlowych) i zmniejszenia tempa wzrostu i wzrostu bezrobocia.

Zbyt niski kurs realny waluty krajowej - deprecjacja w stosunku do głównych walut zagranicznych poprawi opłacalność eksportu i konkurencyjności gospodarki krajowej, jednak może pociągnąć za sobą zwzrost towarów importowanych, co może także wpłynąć negatywnie na bilans handlowy, zwłaszcza gdy gospodarka jest uzależniona od importu zagranicznych surowców i technologii. W dłuższym okresie może dojść do wzrostu cen i płac w gospodarce, a w rezultacie do inflacji.

2. Systemu kursu walutowego

System kursu walutowego - całokształt zasad na jakich ustala się kurs waluty danego kraju w stosunku do innych walut. Dwa podstawowe typy systemu walutowego t system kursów stałych (sztywnych) i zmiennych (płynnych)

System kursów stałych - Władza monetarna (bank centralny) lub rząd ustala relację wymienną krajowej waluty do głównej waluty lub koszyka walut, na który składają się waluty głównych partnerów handlowych danego państwa. Jednocześnie władza monetarna zobowiązuje się do podtrzymania ustalonego kursu sztywnego dopuszczając ewentualnie niewielki przedział wahań (+/- 1% wokół kursu centralnego). Podtrzymuje się go poprzez interwencje na rynku walutowym (skup lub sprzedaż waluty krajowej lub dewiz). Uzgodnienie tych kursów następuje najczęściej poprzez porozumienai między państwami lub ich bankami centralnymi. Szczególną odmianą systemu kursów stałych jest system izby walutowej (currency board - zarząd walutą) - polega na jednostronnym związaniu waluty narodowej z zagraniczną poprzez kurs sztywny, przy czym wielkość emisji pieniądza krajowego musi mieć pokrycie w rezerwach walutowych banku centralnego. To powoduje de fakto rezygnację z autonomicznej polityki pieniężnej przez bank centalny, następuje korelacja z polityką pieniężną państwa z którego walutą nastąpiło związanie. Dochodzi czasami do takiego kroku w krajach gdzie waluta nie cieszy się zaufaniem (np. hiperinflacja) i które chcą uwiarygodnić się w oczach zagranicznych inwestorów (Argentyna). System ten niesie za sobą ryzyko kryzysów monetarnych, mogących zakłócić funkcjonowanie całej gospodarki (kryzys argentyński w 2001). System ten wymaga aktywnej polityki walutowej - kupno lub sprzedaż dewiz w razie nadwyzki popytu lub spadku popytu na daną walutę. W ostateczności sytuacja może zmusić bank centralny do rewaluacji lub dewaluacji (podwyższenie lub obniżenie oficjalnego kursu danej waluty w stosunku do walut zagranicznych)

System kursów zmiennych - ceny walut ksztatują się swobodnie na rynku walutowym pod wpływem relacji popytu i podaży, a władze pieniężne mogą, choć nie muszą, interweniować na rynku w celu utrzymania określonego kursu. W systemie tym może mieć miejsce aprecjacja lub deprecjacja kursu (wzrost lub spadek wartości wymiennej lub siły nabywczej waluty narodowej w stosunku do innej waluty) spowodowana grą sił rynkowych.

Systemy pośrednie - jest ich wiele, różnią się dopuszczalnym systemem płynności (zmienności) kursu, który nie wymaga interewencji banku centralnego. Przykłady:

- kurs stały z określonym przedziałem wahań (blockfloating) - wahania kursów w określonych granicach od określonego odgórnie kursu centralnego nie powodują interwencji

- kierowany (brudny) kurs płynny (managed floating) - kurs waluty kształtuje się zasadniczo pod wpływem popytu i podaży, jednak bank centralny może okresowo interweniować na rynku zapobiegając gwałtownym wahaniom kursu - interwencje to zakup lub sprzedaż dewiz przez bank centralny, nie mają charakteru systematycznego

- kurs pełzający - polega na stopniowej, systematycznej i niewielkiej zmianie ustalonego parytetu, przy czym władze deklarują o jaki procent i co ile będą następować zmiany - Polska w 94 i 95

- kurs sztywny korygowany stopniowo - zmiana parytetu nieregularna i o znaczne wartości - Polska dewaluacja w 1992 o 12%

Czynniki wpływające na kurs walutowy:

- kształt bilansu handlowego. Nadwyżka eksportu - aprecjacja, importu - deprecjacja. Import - popyt na walutę zagraniczną. Eksport - krajową

- poziom cen krajowych towarów i usług

- wzrost dochodów realnych ludności - pociąga za sobą popyt na towary zagraniczne i deprecjację

- oczekiwania co do przyszłej wysokości kursu - oczekiwania spekulacyjne

- różne stopy inflacji - dązenie do posiadania aktywów w stabilniejszej walucie - wzrost inflacji powoduje deprecjację waluty krajowej

- poziom stóp procentowych depozytów i kredytów - wyższy poziom oprocentowania depozytów np/ w usa zachęca do kupowania dolarów i deponowania ich za oceanem

- popyt na krajowe papiery wartościowe - aprecjacja

- emisja skarbowych papierów wartościowych dominowanych w walucie zagranicznej (najczęściej euroobligacji) a następnie wymiana na rynku walutowym (nie w NBP) - już sama zapowiedź tego prowadzi do umocnienia się złotego

- określone wydarzenia polityczne

Zalety i wady systemów:

Kurs całkowicie płynny - zwalnia bank centralny od interwencji na rynku, nie ma potrzeby utrzymywania wysokich rezerw walutowych, można skupić się na polityce antyinflacyjnej, co nie wyklucza interwencji ze względu na specjalne okoliczności. Wady - niestabilność, ryzyko kursowe. Zmiany kursu wpływają na wysokość ich wierzytelności i zobowiązań. Ma to zły wpływ na dynamikę wymiany handlowej i powiększa koszty tranzakcyjne. Sposobem ochrony są tzw. dewizowe kontrakty opcyjne (opcje typu call lub put, kontrakty futures, swapy walutowe), co też generuje koszty.

System stały - pozwala uniknąć tych kosztów i ryzyka walutowego, jednak władze monetarne muszą interweniować i posiadać spore rezerwy dewizowe

3. Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego

Zasadnicze etapy międzynarodowego systemu walutowego:

1. System waluty złotej

2. System kursu oparty na dolarze

3. Wielostronny system dewizowy oparty na swobodzie wyboru zasad ustalania kursu walutowego

4. Unia Gospodarcza i Walutowa w ramach UE

Ad 1 - cały wiek XIX do początku lat 30 XX wieku. - w końcowym okresie jako system waluty sztabowo-złotowej (np. w Polsce po reformie Grabskiego w 1924) - w tym systemie rząd każdego kraju określał cenę złota wyrażoną w jednostkach waluty danego kraju - czyli parytet złota, zobowiązując się do wymienialności waluty na złoto według tego parytetu. Kursy sztywne - zaletą autmatyczne przywracanie równowagi w bilansach handlowych - automatyzm złota. Pokrycie w złocie wykluczało powstanie i utrzymanie się inflacji. Wady - brak możliwości kreacji pieniądza na dużą skalę. Co hamowało rozwój wymiany handlowej i utrudniało reakcję państwa na długotrwałe i dotkliwe recesje. Samoczynne przywrócenie równowagi następowało dopiero po pewnym czasie, do tego momentu był kryzys deflacyjny. Kurs walut równy stosunkowi cen złota w poszczególnych krajach

Ad 2 - przyjęty na konferencji walutowej i finansowej narodów - 1944 w Bretton Woods - punktem odniesienia dolar amerykański. Kursy stałe. Dopuszczalna granica odchyleń to 1%. Jedynie dolar amerykański wymieniany był na złoto po stałym kursie. Powołano w Bretton Woods Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy). Po podupadnięciu pozycji Usa nastąpił kryzys systemu. Próbą ratowania było wprowadzenie w 1967 międzynarodowej jednostki walutowej w ramach MFW - tzw. Specjalnych Praw Ciągnienia (Special Drawing Rights) do przechowywania rezerw walutowych i dokonywania rozliczeń między państwami. Nie były wymienialne na złoto. 1971 - zawieszenie wymienialności dolara na złoto i wprowadzenie płynnego kursu dolara przez administrację Nixona. 1976 - pełna swoboda wyboru zasad ustalania kursu walut narodowych - likwidacja stałych parytetów walut krajowych wobec dolara i SDR-ów wobec złota. Kurs SDRów oparto na koszyku 16 najważniejszych walut świata (teraz 4 - dolar, euro, funt szterling i jen). Zadaniem MFW pozostało wspieranie stabilizacji kursów walut państw członkowskich

4. Polityka kursowa w ramach EWG i UE. Unia Gospodarcza i Walutowa

1972 - powołanie Europejskiego Związku Kursów Walutowych - tzw. europejski wąż walutowy - dolna i górna granica (+/- 2,25%) wahań kursów walut

1979 - Europejski System Walutowy - 2,25 %, od 1993 - 15%. Uzgodniono także mechanizm dostosowawczy. W tym celu utworzono także Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. W ramach ESW utworzono europejską jednostkę walutową - ECU - European Currency Unit z wartością opartą na koszyku walut narodowych. Ustalano stały kurs walut w stosunku do ECU (kurs centralny) a opierając się na nim - kursy wymiany walut w stosunku do siebie (kursy bilateralne). Zmiana kursów tylko za jednomyślną zgodą państw członkowskich. ESW był preludium dla Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) - powołanie traktatem z Maastricht w 1992

1994 - Europejski Instytut Walutowy - platforma współpracy banków centralnych i koordynacji polityki pieniężnej państw członkowskich.

Maj 1998 0 Rada Europejska na szczycie w Brukseli podjęła decyzję o przejściu do tego etapu z dniem 1 stycznia 1999, co oznaczało:

- wprowadzenie euro (do 1 stycznia 2002 jako waluta rozrachunkowa) - oprócz funta szterlinga, korony duńskiej i szwedzkiej

- zamrożenie kursów walut narodowych względem siebie oraz względem euro

- utwrozenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego odpowiedzialnego za politykę pieniężną w strefie euro.

Każde państwo ma obowiązek i prawo przystąpić do UGW (chyba że skorzystało z opt out) warunkiem przystąpienia - kryteria konwergencji:

- prawny - zagwarantowanie niezależności krajowych banków centralnych

- stabilność cen - stopa inflacji nie może być wyższa niż 1,5 punktu procentowego od stopy inflacji zanotowanej w trzech krajach członkowskich o najniższej inflacji

- długoterminowa stopa procentowa - mierzona na bazie 10letnich obligacji, nie moze przekraczac więcej niz o 2 pkt procentowe średniej stopy procentowej w 3 krajach o najniższej stopie

- deficyt budżetowy - nie wyższy niż 3% PKB

- dług publiczny - w roku przystąpienia do UGW nie może być wyższy niż 60% PKB

- stabilność kursu walutowego - przestrzeganie przez kraj przedziału wahań swojej waluty w ramach Europejskiego Mechanizmu Kursowego II (ERM II - Exchange rate mechanism II) - w ciągu co najmniej 2 lat przed przystąpieniem do Eurolandu - w tym czasie kurs waluty narodowej w stosunku do euro powinien utrzymywać się w ustalonym paśmie wahań +/- 15%

uczestnictwo w UGW zakłada rezygnację z własnej polityki monetarnej i przeniesienie kompetencji w tym zakresie na EBC - ma wyłączne prawo emisji wspólnej waluty i prawo stosowania instrumentów polityki monetarnej

Pakt Stabilizacji i Wzrostu - zatwierdzony w 1997 na szczycie w Amsterdamie - nałożono obowiązek przestrzegania dyscypliny budżetowej - deficyt nie większy niż 3% PKB a dług maksymalnie 60% PKB) - jednak sankcje ze względu na skomplikowaną procedurę pozostają jedynie na papierze

Optymalny Obszar Walutowy - obszar. w którym przyjęcie jednej waluty lub sprzężonych ze sobą kursami stałymi walut krajowych zwiększa dobrobyt ponad poziom, jaki istniałby wówczas, gdyby każde państwo pozostało przy swojej walucie.

Warunki:

- swobodny przepływ czynników produkcji, kapitału i pracy przede wszystkim

- podobny stopień rozwoju gospodarczego państw - odporność na tzw. szoki asymetryczne przy wzajemnej komplementarności i ożywionej wymianie handlowej

- duża otwartość gospodarki na wymianę z państwami spoza obszaru

- podobny stopień inflacji i długu publicznego

- wysoki stopień integracji rynków finansowych

- koordynacja polityki makroekonomicznej, zarówno pieniężnej jak i fiskalnej

- podstawowa zgodność polityczna i kulturowa

zalety wspólnej waluty:

- eliminacja niepewności w zakresie kształtowania się kursów walutowych wewnątrz UE, eliminacja ryzyka walutowego oraz niekorzystnych rezultatów spekulacji walutowych

- obniżenie kosztów tranzakcyjnych związanych z istnieniem tego ryzyka (oszczędności kosztów wymiany walut na poziomie około 0,4% PKB całej wspólnoty rocznie)

- lepszą porównywalność cen i wzrost konkurencji na wspólnym rynku, lepszą alokację kapitału i pracy

5. Polska a euro

Zwlekanie z określeniem daty wstąpienia

Zbyt duży deficyt budżetowy

Konieczne połączenie polityki fiskalnej i pieniężnej - stopniowe obniżanie deficytu budżetowego i stóp procentowych

Zadaniem NBP - wyznaczenie optymalnego kursu złotego do euro, jako podstawę do wejścia do ERM II (poczekalni euro) - nie może być zbyt mocny złoty

argumenty za i przeciw:

- spełnienie celu inflacyjnego może prowadzić do obniżenia tempa rozwoju gospodarczego - jednak mało zasadne

- przy 2letnim uczestnictwie w ERM II złoty może być narażony na spekulacje - jednak NBP może interweniować przy wsparciu EBC

- może skutkować wzrostem cen niektórych towarów - jednak doświadczenia wskazują że wzrost nie jest zbyt duży

- możliwość występowania asymetrycznych wstrząsów - jednak i tak już cykle koniunkturalne są w UE i Polsce podobne

Korzyści:

- spadek stóp procentowych i wzrost inwestycji zagranicznych

- wzrost tempa wzrostu gospodarczego o 0,2-0,4

- zwiększenie handlu zagranicznego

- według MFW wprowadzenie euro może zwiększyć PKB w ciągu 20 lat o 8%

- wyeliminowanie ryzyka kursowego

- obniżenie kosztu pozyskania kapitału

- przyspieszenie wzrostu inwestycji zagranicznych w Polsce

---