Tasiemce – Cestoda

Charakterystyka:

- przystosowane do pasożytnictwa

- brak układu pokarmowego

- redukcja narządów zmysłów

- silnie rozbudowany układ rozrodczy

-rozwój ze stadiem larwalnym i zmianą żywiciela

- dojrzałe osobniki żyją przeważnie w jelitach

Systematyka:

Dwa odmienne typu morfologiczne postaci dojrzałych = dwie podgromady.

a) tasiemce nieczłonowane – Cestodaria

b) tasiemce członowe (właściwe) – Eucestoda

Podgromada: tasiemce członowe (właściwe) – Eucestoda

Charakterystyka ogólna:

- pasożyty wewnętrzne kręgowców

- wiele różnie wykształconych larw, najczęściej dwa lub więcej żywicieli pośrednich

Budowa zewnętrzna:

- ich ciało jest taśmowate, silnie grzbieto – brzusznie spłaszczone

- długość ciała może osiągnąć kilkanaście metrów

- ciało zbudowane z trzech odcinków:

• narząd czepny, główka (skoleks)

• szyjka -

• jeden lub więcej członów (więcej niż jeden człon to strobile)

- główka: przyczepia pasożyta w układzie pokarmowym żywiciela. Utrzymuje go w stałym położeniu. U tasiemców z wieloma członami jest wyraźnie widoczna. Na niej mogą występować narządy czepne. Wyróżnia się trzy narządy czepne, które działają jak przyssawki:

a) bruzdy przylgowe (botria) – kształt podłużnych rowków, mają słabo wykształcone mięśnie. Występują od 2-4. Działają jak słabe przyssawki.

b) bruzdy przyssawkowe (botridia) – silnie rozwinięte mięśnie, głębsze, wstępują na bocznych wyrostkach główki, 4. Wyrostki mogą mieć różne kształty (płatowe lub listkowe). Ich brzegi mogą być wyrównane lub pofałdowane. Mogą być również podzielone na mniejsze jednotki,

c) przyssawki właściwe (acetabula) – najsilniej umięśnione, z wyraźnymi zagłębieniami. Mają trzy warstwy mięśniowe. Środkowa warstwa jest najgrubsza i ma układ promienisty. Występują w liczbie czterech.

Te narządy czepnie mogą być nieuzbrojone albo mogą mieć drobne haki.

Na główce może występować pojedyncza lub podzielona mniejsze podjednostki przyssawki. Może również występować rostellum – kurczliwy, krótki, szeroko osadzony, silnie umięśniony wyrostek, uzbrojony lub nieuzbrojony w 1 lub 2 wieńce haków.

- szyjka: krótki odcinek ciała. Słabo widoczny u tasiemców z jednym członem. W tym odcinku powstają nowe człony.

- strobil - ciało zbudowane z członów:

• są jednolicie zbudowane

• każdy z członów zawiera komplet narządów płciowych męskich i żeńskich (najpierw dojrzewają męskie narządy płciowe, później żeńskie – młodsze człony zapładniają starsze człony w tej samej strobili)

• w ostatnich członach tzw. macierzystych – występuje głównie bardzo rozbudowana macica, zawierająca zarodki rozwijające się w osłonach jajowych

• u wielu gatunków ostatnie człony z zapłodnionymi jajami odrywają się u wydostają z kałem

Budowa wewnętrzna:

- pokrycie ciała: naskórek jest bardziej złożony. Jego najbardziej zewnętrzna część jest grubsza. Jest syncytialny (chroni przed działaniem kwasu żołądkowego) i zanurzony, nie wytwarza oskórka. Oparty jest na błonie podstawowej, na zewnętrznej powierzchni ma liczne mikro wyrostki (mikrotrichia), które zwiększają powierzchnię i sprawność wchłaniania pokarmu.

Naskórek pokryty jest glikokahksem chroni pasożyta przed działaniem enzymów trawiennych. Pokarm jest wchłaniany na drodze dyfuzji i drogą mikropinocytozy.

- parenchyma – mięśnie w niej są silnie rozwinięte. Ich duża ilość umożliwia ruchy strobili. Występują włókna rozmieszczone grzbieto-brzusznie, poprzecznie i podłużne. Wypełniają przestrzenie między narządami wewnętrznymi. W niej gromadzony jest glikogen.

- układ nerwowy: składa się ze zwojów mózgowych występujących w główne i podłużnych pni nerwowych (biegną po bokach ciała ku tyłowi).

- narządy zmysłów: komórki czuciowe występujące w główce.

- oddychanie częściowo tlenowe i beztlenowe. Tlen pobierany jest przez pokrycie ciała oraz oddychanie zachodzi z wykorzystaniem glikolizy

- układ wydalniczy: silnie rozwinięty. Komórki płomykowe uchodzą do kanalików zbiorczych umiejscowionych po bokach ciała. Występuje: para brzuszna – i para grzbieto- boczna kanałów zbiorczych. Typ protonefrydialny, kanały wydalnicze tworzą drabinkę, a w ostatnim członie znajdują się dwa otwory wydalnicze.

- układ rozrodczy: są w większości obojnakami. W każdym członie zajmuje część środkową między pniami wydalniczymi. W każdym z członów występuje przedsionek płciowy, otwierający się na zewnątrz otworem płciowym. Do przedsionka uchodzą przewody płciowe.

Żeński układ rozrodczy znajduje się na brzusznej części członu. Jajnik jest dwupłatowy, przechodzi w jajowód, którego początkowa część owikapt, jest rozszerzona i silnie umięśniona. Owikapt wyłapuje dojrzałe komórki jajowe i przesuwa je do dalszej części dróg rodnych. Z tyłu owikaptu, od jajowodu odchodzi pochwa, otwiera się ona do przedsionka płciowego. Najczęściej poprzedzona jest zbiornikiem nasiennym. Jajowód łączy się krótkim odcinkiem z ootypem (do niego uchodzą żółtniki i gruczoły Mehlisa). Z ootypem połączona jest macica, najczęściej kończy się ślepo. W macicy zachodzą początkowe stadia rozwoju zarodkowego lub z jaj rozwija się larwa. W miarę wypełniania się jajami, macica rozrasta się. W dojrzałych członach całą ich powierzchnię zajmuje macica. Jaja z macicy mogą wydostać się przez otwór maciczny albo przez rozpad członu.

Jądra składają się z kulistych, pęcherzykowatych podjednostek, położonych po stronie grzbietowej członu, połączonych kanalikami nasiennymi nasieniowodu. Ten ostatni przechodzi w kanalii wytryskowy, który uchodzi do przedsionka płciowego. Końcowy odcinek kanału wytryskowego zakończony jest wysuwanym z przedsionka płciowego prąciem.

Rozmnażanie i rozwój:

- dojrzałe osobniki rozmnażają się płciowo

- larwy niektórych gatunków mogą rozmnażać się przez podział podłużny i pączkowanie

- zapłodnienie jest wewnętrzne, najczęściej występuje zapłodnienie krzyżowe

Jaja:

- ogromna liczba jaj

- wydostają się na zewnątrz wraz z kałem żywiciela

- jaja są drobne, kuliste i owalne; mogą być zaopatrzone w osłony jajowe lub w osłony jajowo-zarodkowe

- pokryte są twardą osłoną z wieczkiem, zwaną kapsułką lub skorupką (wytwór ootypu)

- bruzdkowanie jaj jest całkowicie równomierne lub nierównomierne

Typy larw:

1. pierwsze stadia larwalne:

a) onkosfera:

• wylęga się z jaja w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego

• kształt ciała kulistego

• zbudowana z wielu niezróżnicowanych komórek, otoczona komórkami ułożonymi nabłonkowato

• uzbrojona w 3 pary haków (inne niż na główce), odrywają się później, służą do przebijania ścianek jelita

• osadza się w różnych narządach (wątroba, płuca, serce) a następnie przekształca się w stadium larwalne

b) koracidium:

• larwa wolno pływająca w wodzie

• kształt kulisty

• pokryta nabłonkiem w wydłużonymi rzęskami (lokomocja)

• uzbrojona w 3 pary haków

• do żywiciela pośredniego (skorupiak – widłonóg) dostaje się prze połknięcie

2. drugie stadia larwalne:

a) procerkoid:

• ciało wydłużone

• 3 pary haków

• Haki osadzone bezpośrednio na tyle ciała lub płatowatym wyrostku – cerkomerze

• Dostaje się do drugiego żywiciela (kręgowca – ryby) przez połknięcie wraz z pierwszym żywicielem

b) cysticerkoid:

• Postać kulista lub wydłużony pęcherzyk

• Wewnątrz zawiązek główki z szyjką

• Zewnętrzna ściana może tworzyć tzw. przydatek ogonowy, zaopatrzony w 6 haków

• Cysticerkoid (razem z żywicielem pośrednim) musi dostać się do żywiciela ostatecznego, w którym główka wysuwa się z pęcherzyka i rozwija się strobila

c) cysticerkus:

• Ciało w postaci pęcherzyka wypełnionego płynem

• Na wewnętrznej ścianie osadzony zawiązek główki

d) cenurus – mózgowiec:

• Duża larwa, o kształcie pęcherzyka

• Na ścianie wewnętrznej tworzy się wiele główek

• Każda główka może dać początek dojrzałemu tasiemcowi

• Główki wynicowują się, a ciało cenurusa rozpada się

e) echinokokus – bąblowiec złożony, cysta hydatytowa:

• Największa larwa, kształt pęcherzyka

• Wysoki poziom wzrostu

• Na wewnętrznej ścianie pęcherza powstają liczne pęcherze wtórne z wieloma główkami tzw. komory lęgowe

3. trzecie stadium larwalne:

a) plerocerkoid:

• Rozwija się z procerkoidu, poprzedzonego onkosferą

• Kształt robakowaty

• Ciało, w przednim odcinku, opatrzone dwoma bruzdami przyssawkowymi

• Musi dostać się do żywiciela ostatecznego

Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego:

Postać dojrzała bruzdogłowca szerokiego (jelito ssaka) jajo urzęsiona larwa – KORACIDIUM I żywiciel pośredni (skorupiak z rzędu widłonogów np. oczlik) ONKONOSFERA PROCERKOID II żywiciel pośredni (ryba kostnoszkieletowa) PLECERKOID żywiciel ostateczny (jelito) DIFYLOBOTRIOZA

Jajo bruzdogłowca szerokiego trafia do wody. Tam wykluwa się z niego orzęsiona larwa, zwana koracidium. Pływa ona aktywnie w wodzie, nie odżywia się i gonie w ciągu kilku dni, jeśli nie zostanie połknięta przez skorupiaka z rzędu widłonogów, który jest pierwszym żywicielem pośrednim. W jego ciele z koracidium uwalnia się onkosfera i przekształca się w procerkoid. Oczlik spożyty musi zostać przez drugiego żywiciela pośredniego – rybę kostnoszkieletową, w mięśniach której procerkoid przekształca się w następne stadium rozwojowe – plerocerkoid, w którym może trwać w ciele ryby nawet przez kilkanaście lat. Dopiero gdy ryba zostanie spożyta przez ostatecznego żywiciela, plerocerkoid w jego jelicie przekształca się w postać dojrzałą, która może pasożytować w przewodzie pokarmowym kilkadziesiąt lat, co określamy mianem difylobotriozy.

Tasiemiec nieuzbrojony (Teania saginta):

- pośredni: bydło - bezpośredni: człowiek

Tasiemiec uzbrojony (Teania solium):

- pośredni: świnia - bezpośredni: człowiek

Cecha	Wirki (wolno żyjące)	Pasożytnicze
Pokrycie ciała	Wielokomórkowy orzęsiony nabłonek (obecne rabdity produkujące śluz)	Syncytialny nabłonek z grubym oskórkiem (ochrona przed sokami trawiennymi), narządy czepne (przyssawki, kolce), brak ubarwienia
Mięśnie	Trzy warstwy silnych mięśni (okrężne, skośne, podłużne)	Nieliczne słabe włókna mięśniowe
Układ pokarmowy	Proste lub rozgałęzione jelito z wysuwaną gardzielą	Brak gardzieli, u części jedynie wchłanianie całą powierzchnią ciała
Oddychanie	Tlenowe	Beztlenowe
Układ nerwowy	Rozbudowany, z dwoma zwojami mózgowymi w przedniej części ciała	Zwykle słabiej rozwinięty
Narządy zmysłów	Oczka (od kilku do kilkunastu), statocysty (u morskich), receptory dotykowe i chemiczne	Receptory dotykowe i chemiczne
Rozmnażanie	Obojnactwo, zapłodnienie krzyżowe, niewielka ilość jaj	Zwykle obojnactwo, możliwe samozapłodnienie, ogromna liczba jaj
Rozwój	prosty	Złożony, z kilkoma typami larw i wielokrotną zmianą żywiciela, larwy mogą rozmnażać się bezpłciowo