SOCJOLOGIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH wykład 1
LITERATURA:
Krzysztof Frysztacki "Socjalna Ameryka";
Lucjan Miś „Problemy społeczne . Teoria, metodologia, badania.”;
Mateusz Błaszczyk, Stanisław Kłopot, Jacek Pluta „Stare i nowe problemy społeczne wielkiego miasta: socjologiczne studium konsumpcji na przykładzie Wrocławia”;
Jacek Sutryk, Stanisław W. Kłopot, Mateusz Błaszczyk, Jacek Pluta, Paweł Trojanowski „Studia nad strategią rozwoju społecznego miasta Wrocławia”;
Andrzej Kościołek „Analiza lokalnych problemów społecznych w perspektywie instytucjonalnej: rezultaty badań w Kielcach i w powiatach: koneckim, skarżyskim, włoszczowskim”.
PROBLEM SPOŁECZNY – mianem tym określa się zjawiska niekorzystne dla społeczności, w której występują. Oceniane prze tą społeczność jako zagrażające, niebezpieczne i konieczne do wyeliminowania.
PROBLEMY SPOŁECZNE pojawiają się i nasilają szczególnie mocno w momentach przełomowych i życiu określonych zbiorowości czy społeczeństw. Takim przełomowym momentem, którego konsekwencje odczuwamy do dzisiaj i odczuwać będziemy także w przyszłości była transformacja, która się zaczęła w 1989 roku i rozwój według nowych zasad polskiej gospodarki. Na skutek tego pojawiło się szereg negatywnych zjawisk społeczno – gospodarczych. Pojawiły się nowe, wcześniej znane w ograniczonym zakresie problemy społeczne takie jak:
Bezrobocie;
Utrwalanie i rozszerzanie się ubóstwa, w tym ubóstwa dzieci;
Bezdomność;
Uzależnienia;
Przestępczość;
Przemoc.
Problemy te wiążą się z wykluczeniem społecznym, dezintegracją społeczną i marginalizacją wielu wspólnot. Wśród wymienionych niekorzystnych zjawisk społecznych jako najważniejsza kwestia jawi się bezrobocie. Bezrobocie swym destrukcyjnym oddziaływaniem dotyka bezpośrednio jednostki czy rodziny, ale także całe społeczności czy państwa. Wiąże się z pauperyzacją (zubożeniem) znacznej części społeczności w tym także, a może przede wszystkim dzieci. Bezrobocie stanowi również podłoże wielu dysfunkcji o charakterze patologii społecznych. Sytuacje problemowe nie funkcjonowały.
Pomoc społeczna styka się w swych codziennych oddziaływaniach z osobami, rodzinami dotkniętymi wyżej wymienionymi problemami zgodnie z Ustawą z dnia 12.03.2004 roku o pomocy społecznej. Pomocy społecznej udziela się z powodu (art. 7 ustawy o pomocy społecznej):
ubóstwa;
sieroctwa
bezdomności,
bezrobocia,
niepełnosprawności,
długotrwałej lub ciężkiej choroby,
przemocy w rodzinie,
potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,
bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych,
braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze,
trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,
trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,
alkoholizmu lub narkomanii,
zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Jednym z obszarów aktywności pomocy społecznej zapisanym w ustawie obok wspierania osób i rodzin w rozwiązywaniu owych problemów jest także refleksja teoretyczna na temat zjawisk rodzących opisywane problemy.
ZMIANY W POSTRZEGANIU PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH. Należałoby wziąć w tym przypadku słowo postrzeganie w cudzysłów gdyż nie jest pewne, że to co dzisiaj nazywamy problemami społecznymi było wcześniej w ogóle dostrzegane. Nie chodzi tu bowiem o obiektywne istnienie owych problemów społecznych w rzeczywistości, ale o ich obecność w świadomości społecznej lub w świadomości określonych grup czy kategorii społecznych. W najdawniejszych czasach ( w okresie przed nowoczesnym) czyli w tradycyjnych społecznościach lokalnych problemy społeczne nie narzucały się opinii publicznej. Dlaczego? Brak było komunikacji w szerszym wymiarze przestrzennym . Brak ruchliwości społecznej i przestrzennej, silne autorytety, skupienie całego życia w ograniczonej społeczności lokalnej (głównie wioskowej) powodowało, że problemy społeczne „nie istniały” jako takie. Bieda, niepełnosprawność, nieporadność życiową, choroby itp. uważano za coś powszechnego i przypisywanego doli ludzkiej. Istnieli ludzie ułomni, potrzebujący pomocy, chorzy, występni. Istniały choroby, klęski żywiołowe – nie rozpatrywano tych kwestii jednak w kategoriach problemów społecznych tak jak je dzisiaj rozumiemy. Co najwyżej przyjmowano, że taki jest ludzki los i z pobudek serca, nakazu religijnego lub lokalnych zasad współżycia udzielano pomocy potrzebującym.
W tym czasie zakres ingerencji wszelkich instytucji takich jak państwo i kościół na funkcjonowanie społeczności lokalnych (wioskowych) był bardzo ograniczony. Społeczności lokalne były silnie zintegrowane i w ten sposób to co dzisiaj nazywamy problemami społecznymi „ nie istniało” poza układami lokalnymi. One występowały, ale były zamknięte w tych społecznościach. W szerszym układzie przestrzenno – społecznym, bo i ten układ nie funkcjonował.
SOCJOLOGIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH wykład 2
Druga fala globalizacji ( zaistnienia problemów społecznych) czyli powiązaniu i rozwinięciu wielu nowych zmian i procesów społecznych np. procesy takie jak industrializacja, urbanizacja, upowszechnienie edukacji, intensyfikacja ruchliwości społecznej i przestrzennej, pojawienia się świadomości narodowej itp. Wyraźnie wpłynęły na społeczności lokalne. Te społeczności lokalne zostały zastąpione przez zbiorowości terytorialne. Te zbiorowości nie stanowiły już całości społecznych, albowiem uległy podziałowi specjalizacji i zróżnicowaniu. Członkowie tych zbiorowości są zintegrowani przestrzennie (mieszkają obok siebie, użytkują tą samą przestrzeń, terytorium) nie są natomiast zintegrowane w sensie społecznym i psychicznym. Mieszkańcy zbiorowości terytorialnych różnią się między sobą statusem społecznym, zawodowym, materialnym, poglądami, światopoglądem, stylem życia itp.
Zbiorowości terytorialne i epoka, w której zaistniały generowały ogrom problemów społecznych nieznanych wcześniej. Dopiero w tych okolicznościach zaczęto te problemy zauważać i socjologia jako nauka w pewnym sensie zrodziła się wówczas i dlatego, że owymi problemami należało się zająć. W XIX wieku zaczęto nazywać te wszelkie niedogodności życia zbiorowego mianem kwestii społecznych inne nazwy to krzywda społeczna, nędza mas, złowrogie widmo, ponura tragedia społeczna itd.
Pasywne - nie definiują swoich kłopotów jako problemów społecznych i w ten sposób jakby nie dostrzegają trapiących ich warunków życia. Takie społeczeństwa są „przezroczyste” na problemy społeczne. ;
Aktywne społeczeństwa wyłapują wszelkie swoje kłopoty i próbują je pokonywać. Takimi aktywnymi społeczeństwami byli mieszkańcy USA, Anglii, Francji czy Niemiec jeszcze w IXI wieku i tam też zrodziło się pojęcie problemów społecznych.
TRZECIA FALA GLOBALIZACJI kwestie społeczne znane z drugiej fali zastępują problemy społeczne. Są one przedmiotem poznania naukowego. Zajmuje się nimi wiele dyscyplin humanistyki: psychologia, socjologia, praca socjalna, kryminologia, pedagogika, ale też będące przedmiotem praktyki wielu instytucji powołanych właśnie dlatego, że jest taka paląca potrzeba. Problemy społeczne nasilają się w skali tak globalnej jak i regionalnej czy lokalnej. Miejsce dawnych kwestii społecznych zajmuje mozaika problemów społecznych i nierównomiernie rozsianych w społeczeństwie , które zatraca swój względnie przejrzysty ład strukturalny. Dawne klasowe i spolaryzowane społeczeństwo nowoczesne (kapitalistyczne) generujące zasadniczą kwestie społeczną ( czyli pewną niesprawiedliwość zasadniczą tzn. posiadanie lub nieposiadanie kapitału) i liczne przedmiotowe kwestie społeczne zostały zastąpione przez zróżnicowane i niestabilne społeczeństwo ponowoczesne. To ostatnie trapione jest wielością zmieniających się problemów społecznych. Trudno jest przy tym na jednolite rozumienie zjawisk składających się na owe problemy społeczne. Problemy społeczne to wszelkie sytuacje bądź warunki, które są postrzegane jako zagrożenia dla trwania społeczeństwa jego egzystowania sensie indywidualnych bądź zbiorowych przez znaczne odmiany ludności, przez środowiska opiniotwórcze bądź przez społecznych liderów tzw. sędziów kompetentnych. W ten sposób problemy społeczne zależą od społecznego postrzegania, wrażliwości zbiorowej bądź uległości wobec narzucających swą wolę innym przywódców opinii. W społeczeństwach, które doświadczają trzeciej fali globalizacji i zajmują się teoretycznie i praktycznie problemami społecznymi pojawiła się nowa ideologia – lokalizm czyli już nie zbiorowości lokalnej, ale nowe układy zwane lokalizmem będą dominować w teraźniejszości i niedalekiej przyszłości warto przy tym podkreślić, że ideologia lokalizmu jest globalna.
Idea lokalizmu to próba odbudowania podmiotowości społecznej grup zamieszkujących razem, a jednocześnie różniących się pod pewnymi względami. W idei lokalizmu nie chodzi o powrót do społeczności lokalnych, ale do tworzenia nowych skupisk powiązanych więzami psychicznymi i społecznymi. Ważnym aspektem lokalizmu jest samorządność i samoorganizacja. Taka społeczność samorządna i samoorganizująca się potrafi sama rozwiązywać swoje problemy, a polem ku temu jest:
Autentyczna samorządność;
Rozbudowane życie publiczne i uczestnictwo w nim;
Trzeci sektor czyli sieć stowarzyszeń, fundacji, towarzystw, partnerstw itp.
SOCJOLOGIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH wykład 3
Problemy społeczne nie zawsze dostrzegamy. Socjologia jako nauka powstała wraz z odkryciem problemów społecznych. Na początku lat XX pojawił się kierunek socjologii szkoła chicagowska. Grupa uczonych socjologów Robert E. Park, Robert McKenzie, Ernest Burgess przystąpiła do badania miasta Chicago z uwzględnieniem dość oryginalnego jak na owe czasy punktu widzenia czyli poszukującego problemów społecznych, które są powodem destabilizacji ładu społecznego. Czyli wychodzili z założenia, że gdyby problemów społecznych nie było lub gdyby udało się je wyeliminować życie społeczne stałoby się uregulowane i zapanowałby ogólny ład. Uczeni Ci konstruowali, że celem badań socjologicznych powinno być nie tylko wyjaśnienie złożoności zasad życia społecznego, ale także stworzenie podstaw do interwencji społecznej. Tu chodzi o podejmowanie działań zmierzających do rozwiązania bądź niwelowania szczególnie dotkliwych problemów:
Mamy tutaj tendencje do badania społecznego, które zmierza do uchwycenia tego co i w jaki sposób powoduje kłopoty w życiu społecznym oraz jak je łagodzić.
My w Europie chcemy odkryć uniwersalne prawa życia społecznego tworzyć wielkie systemy teoretyczne;
Sposób funkcjonowania amerykańskiej demokracji jako sposób samoorganizacji społecznej. Ta samoorganizacja uwidacznia się szczególnie na poziomie lokalnym i dzięki temu amerykańskie społeczeństwo to takie, które potrafi samo zlokalizować swoje problemy i również samo dążyć do ich rozwiązania.
W Europie demokracja miała charakter centralistyczny (od góry);
PATOLOGIA A PROBLEMY SPOŁECZNE.
Patologie społeczne zawsze wiążą się z wyraźnym łamaniem ładu społecznego, często łamanie zamierzonym przez jednostki dotknięte tymi zjawiskami, czyli to ludzie w gruncie rzeczy decydują czy podejmą patologiczne działania.
Problemy społeczne następują z reguły na skutek określonego funkcjonowania systemu społecznego lub pewnych społecznych, gospodarczych, cywilizacyjnych zjawisk zewnętrznych i nie są celowym łamaniem ładu społecznego. Są to zjawiska, które z reguły nie są bezpośrednio zawinione przez swoje ofiary.
Mamy trzy podejścia do zagadnienia identyfikowania problemów społecznych:
Obiektywistyczne – uznaje za problem to co istnieje realnie. Problemy społeczne są niezależne od poznającego je podmiotu czyli, że w identycznej formie jawią się wszystkim. To stanowisko przyjmuje, że problemy istnieją realnie niezależnie czy ludzie nim dotknięci odczuwają je czy też nie. Problemy są w pewnym sensie „ukryte” i wymagają (jak wiele innych zjawisk społecznych) odkrycia, wydobycia, ujawnienia i ukazania opinii społecznych. Rozmaite zjawiska są problemami niezależnie od subiektywnych ocen. Zasadniczą kwestią jest sposób identyfikacji problemów społecznych np. w PRL problemem było tylko to co komitet centralny ogłosił jako problem i co zagrażało „dalszemu rozwojowi społeczeństwa socjalistycznego”.
Obiektywistyczno – subiektywistyczne – polega na odwołaniu się w celu ustalenia, które ze zjawisk czy procesów są problemami społecznymi w opinii członków zbiorowości, społeczeństwa tzw. przeciętnych obywateli lub specjalistów, grup elitarnych itp. Problemami są te zjawiska, które jako problemowe postrzegane i odczuwane są przez znaczne odmiany tych zbiorowości czy społeczeństw. W celu ustalenia co jest, a co nie jest postrzegane jako problem społeczny, należy odwołać się do sondaży, opinii publicznych, konferencji, publicystyki. Powstałe w ten sposób obrazy dolegliwości życia zbiorowego czy przejawów zbiorowego zła są bardzo różnorodne i zależą od pewnych metodologicznych uwarunkowań takich jak: konstrukcja narzędzi badawczych, dobór próby badawczej, procesu badawczego itp.
Współcześnie rzadko w badaniach opinii publicznej pojawiają się takie problemy jak : choroby psychiczne, prostytucja, które w opiniach specjalistów nie są marginalizowane tzn. są jako poważne przejawy destrukcji społecznej.
Subiektywistyczne – uznaje, że problem społeczne istnieją raczej w świadomości uczestników życia zbiorowego. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z ich istnienia i ważne jest aby dotrzeć do świadomości ludzi i upowszechnić wiedzę o problemach społecznych. W ten sposób problemem mogą być te zjawiska, które przez innych w ogóle nie są dostrzegane bądź, które w ogóle w świadomości niektórych środowisk nie istnieją np. problem zamachu smoleńskiego.
SOCJOLOGIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH wykład 4
(dr Andrzej Kościołek)
PROBLEMY SPOŁECZNE – DEFINICJE
Problem pojawia się wtedy gdy stajemy się świadomi rozbieżności między tym jak sprawy zachodzą, a tym jak zachodzić powinny.
Problem społeczny to warunki, której grupy znaczące w obrębie danej zbiorowości definiują jako odstępstwa od pewnych standardów społecznych bądź złamanie tych standardów społecznych, których przeświadczeniu tych grup należy przestrzegać, jeśli życie ludzkie oraz porządek działań i zdarzeń określających to życie mają być zachowane. Takie odczucie czyli pewien stan niepokoju, zagrożenia, konieczność sprzeciwu, dyskomfortu, braku, niemożności zaspokajania elementarnych podstawowych potrzeb są to mechanizmy identyfikowania problemów społecznych i nadawania im społecznego …………………..
Problemy społeczne można określić jako ogólne wzory zachowania ludzkiego lub warunki społeczne uzasadniane przez znaczącą liczbę członków zbiorowości, wpływowe grupy lub charyzmatyczne jednostki jako takie zagrożenia dla społeczeństwa, którym można przeciwdziałać lub zapobiegać.
Problemy społeczne można ująć jako zagrożenia dla społeczeństwa (zagrożenia dla wartości zbiorowych, zasad współżycia), ogólnie zagrożenia dla zasadniczych interesów społecznych, pewnego porządku instytucjonalnego, a nawet dla podstawowej tkanki społecznej czyli dla ostateczności trwania społeczeństwa jako takiego. Jeśli coś określimy jako problem społeczny to jednocześnie mamy przeświadczenie, że te problemy można przezwyciężyć. To przezwyciężanie zmniejszanie problemów wymaga zbiorowych działań formalizowanych i nieformalizowanych.
Stanowiska teoretyczne
Funkcjonalizm – patrzy na świat statycznie chce żeby system trwał.
Teoria wymiany, symboliczny interakcjonizm nazwany funkcjonalizmem.
Funkcjonalizm powstał w pierwszej połowie XX wieku, dąży do wyjaśnienia faktów , zjawisk i procesów społecznych przez ustalenie funkcji jaką one pełnią w kulturze danego społeczeństwa . Funkcjonalizm był pierwszym kierunkiem socjologicznym , który obchodził się przy budowie teorii socjologicznej bez jakichkolwiek pozasocjologicznych inspiracji. Funkcjonalizm znaczy próbę ujęcia życia społecznego jako całości , jako całości funkcjonalnej.
SOCJOLOGIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH wykład 4
PROBLEMY SPOŁECZNE – DEFINICJE
Problem pojawia się wtedy gdy stajemy się świadomi rozbieżności między tym jak sprawy zachodzą, a tym jak zachodzić powinny.
Problem społeczny to warunki, której grupy znaczące w obrębie danej zbiorowości definiują jako odstępstwa od pewnych standardów społecznych bądź złamanie tych standardów społecznych, których przeświadczeniu tych grup należy przestrzegać, jeśli życie ludzkie oraz porządek działań i zdarzeń określających to życie mają być zachowane. Takie odczucie czyli pewien stan niepokoju, zagrożenia, konieczność sprzeciwu, dyskomfortu, braku, niemożności zaspokajania elementarnych podstawowych potrzeb są to mechanizmy identyfikowania problemów społecznych i nadawania im społecznego
Problemy społeczne można określić jako ogólne wzory zachowania ludzkiego lub warunki społeczne uzasadniane przez znaczącą liczbę członków zbiorowości, wpływowe grupy lub charyzmatyczne jednostki jako takie zagrożenia dla społeczeństwa, którym można przeciwdziałać lub zapobiegać.
Problemy społeczne można ująć jako zagrożenia dla społeczeństwa (zagrożenia dla wartości zbiorowych, zasad współżycia), ogólnie zagrożenia dla zasadniczych interesów społecznych, pewnego porządku instytucjonalnego, a nawet dla podstawowej tkanki społecznej czyli dla ostateczności trwania społeczeństwa jako takiego. Jeśli coś określimy jako problem społeczny to jednocześnie mamy przeświadczenie, że te problemy można przezwyciężyć. To przezwyciężanie zmniejszanie problemów wymaga zbiorowych działań formalizowanych i nieformalizowanych.
Stanowiska teoretyczne
Funkcjonalizm – patrzy na świat statycznie chce żeby system trwał.
Teoria wymiany, symboliczny interakcjonizm nazwany funkcjonalizmem.
Funkcjonalizm powstał w pierwszej połowie XX wieku, dąży do wyjaśnienia faktów , zjawisk i procesów społecznych przez ustalenie funkcji jaką one pełnią w kulturze danego społeczeństwa . Funkcjonalizm był pierwszym kierunkiem socjologicznym , który obchodził się przy budowie teorii socjologicznej bez jakichkolwiek pozasocjologicznych inspiracji. Funkcjonalizm znaczy próbę ujęcia życia społecznego jako całości , jako całości funkcjonalnej.
PROBLEM + DANE STATYSTYCZNE
Określenie problemów społecznych, podejścia, struktura pierwsza, druga, trzecia fala globalizacji.
Frysztacki str. -46-50 ( 7 stanowisk) zależności między szczeblami
Heterogeniczność – wielkość grup (im bardziej związane społeczeństwo tym mniej problemów).