Wioleta Zapała

Emilia Kowalińska
gr. 23 bnsp

MIGRACJE A BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE PAŃSTWA

Prowadzący: dr Anna Niewiadomska

Uniwersytet Zielonogórski

Wydział Ekonomii i Zarządzania

Zielona Góra 2012r.

Spis treści

Wstęp 3

ROZDZIAŁ I

Istota zjawiska migracji- przesłanki i rodzaje.

1. Wyjaśnienie pojęcia migracji i pojęć z nią związanych 4

2. Przesłanki zjawiska migracji 6

3. Rodzaje migracji 7

4. Przyczyny i czynniki wpływające na powstawanie ruchów migracyjnych 8

5. Modele migracji 10

6. Umowy międzynarodowe dotyczące migracji 11

7. Metody pomiaru migracji 12

ROZDZIAŁ II
Konsekwencje zjawiska migracji dla kraju emigracji i imigracji

2.1. Konsekwencje dla państwa emigracji 12

2.2. Konsekwencje dla państwa imigracji 13

ROZDZIAŁ III
Skala migracji w obrębie krajów członkowskich UE 13

Podsumowanie 18

Bibliografia 19

Wstęp

Zjawisko migracji jest nierozerwalnie związane z procesem globalizacji gospodarki światowej. Nie ulega wątpliwości, iż duża część występujących we współczesnym świecie zachowań migracyjnych posiada wymiar ekonomiczny, w szczególności zarobkowy. Jednocześnie migrację można traktować jako czynnik uelastyczniający rynek pracy, umożliwiający dostosowanie poziomu zatrudnienia do zmieniających się warunków popytowych.

1. Wyjaśnienie pojęcia migracji i pojęć z nią związanych

Migracja – to zmiana miejsca zamieszkania osoby, rodziny lub gospodarstwa domowego. Ze względu na położenie miejsca pierwotnego i docelowego wyróżnia się migrację międzynarodową, międzyregionalną oraz lokalną.

Zróżnicowane formy mobilności przestrzennej można przypisać dwóm grupom.

W przypadku, gdy mobilności przestrzennej towarzyszy zmiana miejsca zamieszkania

to ma miejsca migracja. Natomiast gdy nie pociąga za sobą zmiany miejsca zamieszkania, ma miejsce mobilność cyrkulacyjna. Przemieszczanie się ludności jest całkowicie naturalnym zjawiskiem i występowało we wszystkich czasach. Nasilenie się migracji może nastąpić m.in. z przyczyn złej sytuacji gospodarczej w miejscu zamieszkania (migracje ekonomiczne) lub sytuacji politycznej nie odpowiadającej migrującym (migracje polityczne).

Przyczyny migracji są bardzo zróżnicowane. Ulegały one zmianom wraz ze wzrostem gospodarczym państw, wzrostem wymian handlowej, w wyniku przemian politycznych i liberalizacji życia społecznego, a także wskutek występowania kataklizmów.

Formami migracji są:

• emigracja - wyjazd,

• imigracja - przyjazd,

• reemigracja - powrót z emigracji czasowej,

• uchodźstwo - ucieczka,

• ewakuacja - zorganizowana przez państwo w celu uniknięcia spodziewanego zagrożenia,

• repatriacja - powrót obywateli z obcego terytorium zorganizowany przez ich państwo,

• przesiedlenie (transfer) - przesiedlenie obywateli danego państwa w ramach jego granicy,

• deportacja - przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na peryferie danego państwa lub poza jego granice

Emigracja- (z łacińskiego emigratio – wychodźstwo), dobrowolne opuszczenie kraju rodzimego, także nazwa grupy ludzi – emigrantów; forma migracji ludzi. Zjawisko związane z przyczynami politycznymi lub ekonomicznymi. Emigracja polityczna jest wynikiem ucisku politycznego w kraju rodzimym, niezgody na akceptację istniejącego reżimu politycznego lub niemożności pozostania w kraju ze względu na opozycyjne poglądy.
Emigracja ekonomiczna wiąże się z poszukiwaniem pracy niezbędnej do przeżycia lub dążeniem do polepszenia warunków życiowych.
Emigracja może być korzystna dla kraju przyjmującego lub sprzeczna z narodowym interesem. Emigranci organizują się na obczyźnie, niekiedy powołują zalążki instytucji politycznych, mogą stanowić lobby na rzecz własnych interesów lub na rzecz ojczyzny, którą opuścili.

Imigracja-(z łacińskiego immigro – osiedlam się), przyjazd do obcego kraju w celu osiedlenia się tam na stałe. Imigracja jest wynikiem emigracji i razem z nią tworzy procesy migracji ludności w świecie. Napływ imigrantów może być przyczyną problemów gospodarczych, społecznych i politycznych, dlatego państwa regulują zasady stałego pobytu. Ustawy imigracyjne mogą różnicować przybyszów, w zależności od politycznych czy ekonomicznych interesów państwa przyjmującego, wskazywać na preferowane kraje, zawody, poziom wykształcenia, określać limity pozytywnie rozpatrzonych wniosków w okresie roku. Podpisuje się też umowy międzynarodowe, najczęściej bilateralne, regulujące status imigrantów w krajach osiedlenia, chroniące ich interesy. Wiąże się to z kwestią przyznawania obywatelstwa, traktowania cudzoziemców, azylu i ekstradycji.

Repatriacja-jest rodzajem reemigracji. Nie zawsze ma on charakter dobrowolny.

Jest związana zazwyczaj ze zmianą granic państwa lub zmianami politycznym. Repatriacja na skalę masową występuje po zakończonych wojnach. Analiza rozmiarów migracji w aspekcie historycznym uwzględnia okresy, w których wystąpiły znaczne przemieszczenia ludności, kierunki tychże przemieszczeń i wpływ ruchów migracyjnych na historię i gospodarkę światową. Najczęściej stosowany podział wyróżnia okresy: do roku 1800, następnie od 1800 do drugiej wojny światowej i okres powojenny do czasów współczesnych z podziałem na dziesięciolecia. Ludność świata na początku ery nowożytnej wynosiła, według najnowszych szacunków, prawdopodobnie 300 mln. Prawdziwa eksplozja migracyjna miała miejsce po 1850r. W latach 1800-1960 wyemigrowało 61mln Europejczyków, z czego 41mln do Ameryki Północnej. Pozostała część emigracji europejskiej przeniosła się do Ameryki Południowej(12%) i Afryki Południowej, Australii i Nowej Zelandii(9%) Emigranci z Afryki i Azji to 6-7mln ludzi. Emigracja europejska-zarówno przed wojną, jak i po drugiej wojnie światowej - jest znacznie silniejsza niż emigracja z innych części świata. Do 1960r liczba emigrantów z Europy wynosiła około 7mnl osób, natomiast liczba emigrantów z Azji, Afryki i powracających Europejczyków z byłych kolonii nie przekroczyła 3-4mln ludzi.

Zauważalne są zmiany w rozwoju międzynarodowej migracji po roku 1960, kiedy to zaczęły dominować migracje z biednego południa w kierunku przemysłowej, bogatej północy. Od końca lat migracyjne ze wschodu na zachód, tworzące bardziej skomplikowane formy zależności.

Uchodźstwo- odmienną formą przemieszczenia się ludności w skali światowej jest uchodźstwo.

Analiza przyczyn migracji nie uwzględnia specyficznej przesłanki uchodźstwa, jaką jest ucieczka. Ucieczka ludności jest łączona z migracją wojenną. Połowa XX wieku został nazwany ‘’wiekiem uchodźców” Zgodnie z ustawą z 12 sierpnia 1945r uchodźcami są osoby znajdujące się poza państwem swego obywatelstwa, które z uzasadnionych przyczyn, dyktowanych strachem przed prześladowaniami ze względu na religię, rasę, narodowość, przynależność do określonej grupy społecznej, poglądy polityczne, nie mogą lub nie chcą skorzystać z ochrony swego państwa.

W 1921r, został powołany Urząd Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców Ligii Narodów. Pierwszym zwierzchnikiem był znany polarnik, Norweg F. Nansen, to od jego nazwiska pochodzi nazwa „paszporty nansenowskie”, wydawane uchodźcom i apatrydom, umożliwiające poruszanie się tych osób na obszarze państw trzecich. W 1946r w ramach ONZ powstała Organizacja Międzynarodowa Uchodźców (IRO), natomiast w 1951r. został powołany Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR). Jako główne zadania tych organizacji zostały określone działania na rzecz ochrony uchodźców i trwałego rozwiązania tego problemu.

Tradycyjne obszary uchodźstwa to kraje Afryki i Azji. W latach 90. XX wieku nastąpiło narastanie fali uchodźstwa na terenie Europy, jako efekt wojny jugosłowiańskiej i rozpadu ZSRR. Coraz częściej pojawia się konieczność rozszerzania pojęcia uchodźstwa. Zgodnie z konwencją Organizacji Jedności Afrykańskiej (OAU) definicja uchodźstwa obejmuje wśród jej przyczyn-oprócz aktywnej przemocy-także przymus pasywny, wynikający z różnorodnych sytuacji politycznych.

1. Przesłanki zjawiska migracji

Cała historia życia człowieka na Ziemi jest historią jego wędrówek od kolebki, jaką stanowiła Afryka na pozostałe kontynenty. Istnieje wiele teorii, opartych na odkryciach archeologicznych oraz antropologicznych, które starają się wyjaśnić, w jaki sposób i kiedy odbywały się te wędrówki ludów. Jedną z najpopularniejszych jest teoria związana z mitochondrialną Ewą, która sytuuje początki ludzkiej wędrówki z Afryki do innych regionów świata na okres 160-80 tysięcy lat temu. Z Afryki człowiek dotarł najpierw na Bliski Wschód, gdzie następnie jedna grupa udała się na północ do Europy i Azji, a potem do Ameryki, a druga wzdłuż południowych wybrzeży Azji przywędrowała do Australii.

Procesy migracyjne były od wieków związane z kontynentem europejskim: począwszy od czasów starożytnych (kolonizacja grecka, migracje związane z ekspansją Imperium Rzymskiego, wędrówki Wizygotów i Wandalów), poprzez średniowiecze (wyprawy krzyżowe), aż po okres wielkich odkryć geograficznych, które rozpoczęły erę ekspansji gospodarczej, kulturowej, ale i demograficznej Europy na inne kontynenty.

Międzynarodowe wędrówki ludności zapoczątkowane zostały podczas wielkich odkryć geograficznych. Konsekwencją tego procesu było zasiedlanie obu amerykańskich kontynentów ludnością pochodzenia europejskiego. Wiek XIX i początek wieku XX to czas wzmożonych ruchów migracyjnych ludności europejskiej do Ameryki Północnej i Południowej (migracja za chlebem) oraz do Australii (początkowo wywożono tam skazańców, z czasem jednak proces ten przejął cechy migracji ekonomicznej). Z danych szacunkowych ONZ wynika, że z Europy wyjechało wówczas ok. 50 mln osób, z czego 70% osiedliło się w USA. Następna duża fala migracyjna wystąpiła po zakończeniu II wojny światowej. Migrowało wtedy ok. ćwierć miliona Europejczyków. Rozpad systemu kolonialnego w II połowie XX wieku przyczynił się do masowych migracji ludności wewnątrz Azji Południowo-Wschodniej i Afryki.

Ruch wędrówkowy (migracyjny), w celu znalezienia miejsc, gdzie można osiedlić się i wyżywić, założyć rodzinę, jest zjawiskiem towarzyszącym ludzkości od zawsze. Ludzie wędrują od zawsze, motyw wędrówki towarzyszy nam na co dzień tak samo w życiu jak i wirtualnie. Wędrówka, migracje, mobilność są zjawiskiem ponadczasowym, nie jesteśmy w stanie ich zmienić lub zahamować, zawsze będą powszechne. Pomijając starożytne czy średniowieczne wyprawy, społeczeństwo od nie dawna obiera dłuższe dystanse, towarzyszy temu chęć zmiany kultury, czy nawet przystosowania się do nowej, często też zerwanie własnych środowiskowych więzi.

Główne problemy metodologiczne występujące w badaniu zjawiska migracji wynikają
z problemów zdefiniowania tego zjawiska. Przedstawiciele różnych dziedzin nauk próbują wyjaśnić przyczyny i konsekwencje procesów migracyjnych, powstaje zatem wiele różnych definicji migracji, aczkolwiek ten sam problem dotyczy osoby migranta – zadajmy sobie pytanie, kogo możemy zaliczyć do migrantów, jakich osób do tej grupy nie zaliczamy, a może też wszyscy, nawet nieświadomie jesteśmy migrantami? Różnie można by odpowiadać na to pytanie. Postaramy się jednak udzielić na nie odpowiedzi.

Ruchem migracyjnym, lub mobilnością przestrzenną nazywamy przemieszczenia ludności, które prowadzą do zmiany miejsca zamieszkania lub czasowej zmiany pobytu. Definicją tą określamy tzw. migracje właściwe. W szerszym znaczeniu można wyodrębnić rodzaje przemieszczeń występujących regularnie, jak przepływy pomiędzy domem a pracą, lub miejscem nauki, jak też wyjazdy do pracy na okres żniw. Zjawisko opisane powyżej jest przykładem ruchu wahadłowego.

Zgodnie z zaleceniami ONZ, pobyt poza swoistym miejscem zamieszkania powinien trwać nieprzerwanie przez określony czas, by mógł być zaliczony do migracji (wewnętrznych lub zagranicznych z wyłączeniem dojazdów do pracy) – przy czym jako minimum przyjmuje się najczęściej okres 2-3 miesięcy. W praktyce badawczej zakłada się także, że krótsze wyjazdy nie wiążą się z podejmowaniem pracy i są raczej związane z ruchem turystycznym lub podróżami służbowymi. Warto podkreślić, że ludność często, a nawet codziennie przemieszcza się okresowo, dojeżdżając do pracy i szkół, lub w celu skorzystania z niedostępnych im w miejscu zamieszkania usług (leczenie, udział w wydarzeniach kulturalnych i sportowych), a także w związku z wypoczynkiem weekendowym, urlopem i uroczystościami rodzinnymi.

Termin mobilność określa istotną cechę charakterystyczną współczesnych czasów jaką jest ruchliwość społeczna, skłonność do migrowania z czym wiąże się tendencja ludności do zmiany miejsca zamieszkania. Mobilność posiada swoje kryteria podobnie jak migracja, wyróżniamy kryterium przestrzenne, miejsca zamieszkania, aktywności i czasu. Ta ostatnia pozwala nam oddzielić migrantów od turystów.

Rodzaje migracji

Migracje można podzielić ze względu na:

a) kryterium czasu - stałe, okresowe, wahadłowe.

b) zasięg - zewnętrzne (międzykontynentalne, międzynarodowe), wewnętrzne (między-wojewódzkie, wewnątrz-wojewódzkie),
c) rodzaj jednostek osadniczych - M.-M., M.-W, W-W,
d) przyczyny:

• dobrowolne :

- ekonomiczne (otrzymanie ziemi, pracy, mieszkania),
- społeczne – łączenie się rodzin, zawieranie małżeństw
- religijne - pielgrzymki do miejsc kultu religijnego (Częstochowa, Mekka), ucieczka przed prześladowaniami religijnymi,
- przyrodnicze - kataklizmy naturalne (częste posuchy w Brazylii), ekologiczne (Afryka)
- turystyczne (chęć poznania nowych miejsc, odpoczynek, rekreacja)

-zdrowotne, lecznicze (chęć poprawy stanu zdrowia, konieczność leczenia)

-rezydencjalne (chęć zamieszkania w atrakcyjniejszych, czystszych obszarach, poprawy warunków mieszkaniowych)
- służbowe

- kulturowe

• przymusowe:

- polityczne - represje polityczne, repatriacje, deportacje (wysiedlenia) Tybetańczycy, Kongo

- ekologiczne

1. Przyczyny i czynniki wpływające na powstawanie ruchów migracyjnych.
   

Na świecie istnieje silne zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego. Z jednej strony mamy do czynienia z państwami biednymi, słabo rozwiniętymi, o niskiej minimalnej płacy, z drugiej zaś – z krajami bogatymi, gwarantującymi lepszy byt. Zróżnicowanie to jest główną przyczyną ruchów migracyjnych o podłożu ekonomicznym. Współczesne migracje ekonomiczne dotyczą ludności młodej, zarówno z niskimi jak i z wysokimi kwalifikacjami. Czasami determinacja osób skłonnych polepszyć swoje warunki materialne jest tak duża, że dochodzi do nielegalnego przekraczania granic. Nielegalni imigranci wywodzą się głównie z państw Ameryki Łacińskiej (np. Meksyku), ale także niektórych państw azjatyckich. Początkowo migracje ekonomiczne były związane z rozwojem przemysłu, obecnie coraz częściej są efektem rozwoju usług. Jedną z form współczesnych ruchów migracyjnych jest drenaż mózgów. Polega na migracji osób dobrze wykształconych do krajów, które oferują pracę w uznanych i bogatych ośrodkach badawczo-rozwojowych. Przyczyną tych ruchów jest wzrost popytu na wykwalifikowaną kadrę w państwach wysoko rozwiniętych. Ponieważ zapotrzebowanie na specjalistów jest większe niż tempo kształcenia studentów, to też państwa te werbują specjalistów z innych krajów, oferując im atrakcyjne warunki pracy, płacy i możliwości rozwoju zawodowego. Problem ten dotyczy w głównej mierze naukowców z Azji Południowo-Wschodniej, ale także średnio rozwiniętych państw Europy Środkowej i Wschodniej.

Wielość przyczyn migracji międzynarodowej jest efektem jej ewolucji. O ile pierwsze światowe migracje miały charakter zdecydowanie ekonomiczny, o tyle współczesne są efektem wystąpienia kilku przesłanek. Można mówić obecnie o pięciu grupach przyczyn migracji międzynarodowej. Są to:

• przyczyny ekonomiczne - wynikające z chęci poprawy sytuacji ekonomicznej,

• przyczyny polityczne - będące efektem legalnych i nielegalnych ograniczeń lub łamania praw człowieka, a także konfliktów zbrojnych między państwami,

• przyczyny socjalno – kulturowe - mające swoje źródło w załamaniu się tradycyjnego porządku oraz norm kulturowych i społecznych,

• przyczyny ekologiczne - wynikające zarówno z naturalnych, jak i wymuszonych zmian środowiska,

• przyczyny infrastrukturalne – będące efektem zmniejszającego się stopnia zapewnienia podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych, takich jak mieszkanie, służba medyczna, zabezpieczenia socjalne.

Do przedstawionych 5 grup przyczyn migracji możemy zaliczyć jeszcze jedną ważną przyczynę. Migracje przymusowe związane z prześladowaniem o podłożu religijnym, narodowościowym, rasowym, politycznym, społecznym, a także konflikty zbrojne i klęski żywiołowe. Osoby, które uczestniczą w tym ruchu, nazywane są uchodźcami. Uchodźstwo jest w dzisiejszych czasach uznawane za problem o znaczeniu ogólnoświatowym. Raport ONZ podaje, że na świecie jest 9,9mln uchodźców. Największą grupę stanowią Afgańczycy (2,1mln), Irakijczycy (1,5mln), Sudańczycy (686tys.), Somalijczycy (460tys.) oraz obywatele Konga i Burundii (po 400tys.) pod koniec XX wieku krwawe konflikty pomiędzy plemionami Hutu i Tutsi w Ruandzie zmusiły do ucieczki ok. 3 mln Hutu. W Europie problem uchodźców dotyczy mieszkańców państw bałkańskich (pod koniec XX wieku wyemigrowało ok. 1 mln Albańczyków). W Polsce, według danych Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców, o status uchodźcy ubiegają się głównie Czeczeńcy, Białorusini, Rosjanie, obywatele Armenii, Azerbejdżanu, Afganistanu, Mongolii i Wietnamu.

Czynniki wpływające na migracje

Przy analizie zjawiska migracji bierze się pod uwagę dwie grupy czynników wpływających na nie:

• czynniki wypychające - wywołują chęć opuszczenia danego miejsca,

• czynniki przyciągające - dają jakąś alternatywę i skłaniają do przyjazdu do danego miejsca.

Źródło: Bank Światowy, Migration and Remittances, Easter Europe and the former Soviet Union, 2006.

Klasyfikacja czynników wywołujących migrację dokonał P. Rossi w 1955 r., grupując je w dwie grupy: czynniki działające w kraju macierzystym, a więc mające charakter wypychający emigranta, i czynniki przyciągające w kraju docelowym.

Teorię push-pull przedstawił D. Bogue w 1961r. Zgodnie z nią emigracja jest powodowana silnym działaniem czynnika wypychania w kraju macierzystym i pojawienia się czynnika przyciągania w kraju docelowym. D. Bogue określa też stopień selektywności emigracji, który jest zależny od prężności sił wypychających z danego kraju i atrakcyjności terenu przyciągania. Określił także 25 typowych sytuacji stymulujących migrację, 15 czynników wyboru miejsca docelowego migracji i 10 typowych ogólnych czynników społeczno-ekonomicznych wywołujących migrację. Wybór i podział tych czynników wzbudza wiele kontrowersji, gdyż nie zostały jednoznacznie określone ich kryteria.

Teoria push-pull przeżywała okres rozwoju i wielu dyskusji nad jej istotą. Duży wpływ na rozwój tej teorii miał E.S. Lee, badający istotę emigracji stałej. Autor podkreśla znaczenie czynników oddziałujących na emigranta i występujących zarówno w regionie macierzystym, jak i docelowym, a także trudności komunikacyjne i predyspozycje osobiste emigranta. Teoria push-pull nadal wywołuje dyskusje i nadal brak zgodności, który z dwóch czynników jest dominujący. Nurt anglosaski przychyla się do twierdzenia, że za decydujący czynnik emigracji należy uznać czynnik przyciągający, jakim jest prawie magnetyczna siła zamożnego Nowego Świata. Interpretacje pochodzące z krajów przeludnionych wskazują, że główną przyczyną emigracji to siła wyrzucająca ludzi z ich biednych krajów macierzystych.

Migracja natrafia jednak na pewne przeszkody, które stanowią główne przyczyny małej mobilności ludności. Należą do nich:

• bariery polityczne - prawdopodobnie główna przyczyna niskiej mobilności ludności w skali świata,

• bariery językowe - jedna z głównych przyczyn niskiego poziomu migracji międzynarodowej w Unii Europejskiej i na innych obszarach bez barier politycznych,

• bariery kulturowe,

• bariery infrastrukturalne - np. słaby rozwój mieszkalnictwa (ważne w Polsce).

  1. Modele migracji

Istnieją różne modele migracji. Po 1945 roku zostały wyróżnione cztery najważniejsze:

• Klasyczny model migracji - pomimo pewnych limitów ilościowych, migrantów generalnie zachęca się do przyjazdu, gwarantuje się im obywatelstwo. Ta kategoria dotyczy tak zwanych "narodów imigrantów", a więc USA, Kanady, Australii.

• Kolonialny model migracji - dotyczy dawnych imperiów kolonialnych, głównie Wielkiej Brytanii i Francji. Zakłada on faworyzowanie imigrantów z dawnych kolonii kosztem tych z innych krajów.

• Model gastarbeiterów - zakłada politykę przyjmowania imigrantów jako pracowników na określony czas, bez udzielania im obywatelstwa (nawet pomimo długotrwałego pobytu w kraju). Przykładem są tu Niemcy, Szwajcaria i Belgia.

• Imigracja nielegalna - samowolne przekraczanie granicy bądź też pozostawanie w kraju przyjazdu po upływie terminu np. wizy turystycznej. Nielegalni imigranci automatycznie stają się marginesem społecznym.

  1. Umowy międzynarodowe dotyczące migracji.

Zasady przyjmowania cudzoziemców na terytorium państwa są określone w umowach dwustronnych między państwami, rzadziej w umowach wielostronnych. Jedną z pierwszych umów międzynarodowych regulujących sprawę przyjmowania cudzoziemców na terytorium państwa była Konwencja Hawańska z 1928 r. w sprawie sytuacji prawnej cudzoziemców. W roku 1929 na konferencji międzynarodowej zorganizowanej przez Ligę Narodów w Paryżu przyjęto projekt konwencji, zgodnie z którą państwa miały swobodę w zakresie przyjmowania cudzoziemców na swoje terytoria. Zostało to także podkreślone na międzynarodowej konferencji w Hadze w 1930 r. w sprawie kodyfikacji prawa międzynarodowego.

Ważnym aktem międzynarodowym jest uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ
10 grudnia 1948 r. Powszechna deklaracja praw człowieka. Deklaracja wylicza i określa zasadnicze prawa i wolności cywilne i polityczne. Deklaracja przyjęła tradycyjną zasadę swobodnego poruszania się jednostki w ruchu międzynarodowym i nie ogranicza jej żadnym postanowieniem.

Nawiązującym do deklaracji praw człowieka z 1948 r. i Międzynarodowych paktów praw człowieka z 1966 r. jest Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie podpisany 1 sierpnia 1975 r. przez państwa Europy oraz Stany Zjednoczone i Kanadę. W deklaracji zasad stosunków międzynarodowych, będącej integralną częścią aktu końcowego, państwa przyjęły za jedną z zasad poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, do których należą wolność myślenia, sumienia, religii lub przekonań.

Państwa członkowskie UE także stworzyły regulacje prawne dotyczące swobodnego przemieszczania się, osiedlania i podejmowania zatrudnienia na obszarze państw członkowskich. Gwarancje te mają miejsce w ustawodawstwie pierwszego stopnia stanowionym przez traktaty założycielskie trzech Wspólnot: EWWiS, EWEA i EWG. Gwarancje te występują także w ustawodawstwie drugiego stopnia, a także mają zapis w dokumentach sporządzanych przez odpowiednie organa państwowe.

Ogromne znaczenie dla problematyki migracyjnej ma porozumienie z Schengen z czerwca 1985 r., które podpisało początkowo pięć krajów członkowskich UE, czyli Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja i Niemcy. Później dołączyły Włochy, Hiszpania, Grecja, Austria, Dania, Szwecja i Finlandia. Do porozumienia z Schengen należą obecnie 22 państwa UE, a także Szwajcaria, Islandia, Norwegia i Liechtenstein. Jednym z wymogów uzyskania członkostwa w UE przez państwa kandydujące jest przyjęcie przepisów wynikających z porozumienia. W przyszłości strefa swobodnego i niekontrolowanego przepływu osób obejmie prawie cały obszar Europy. Porozumienie dotyczy stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach sygnatariuszy. Na mocy tego układu ustalono, że zostają zniesione wewnętrzne granice pomiędzy państwami, które podpisały ten układ, choć nadal została zachowana granica zewnętrzna państw UE.

Polityka migracyjna wywołuje wiele kontrowersji. W celu zapewnienia realizacji tej polityki zostały zbudowane specjalistyczne programy, do których należy m.in. program Odyseusz, który ma ułatwić współpracę, wymianę informacji i doświadczeń w zakresie azylu, migracji i przekraczania granic. W 2000 r, zaczął działać system EURODAC, ułatwiający identyfikację nielegalnych imigrantów i azylantów. Poprzez posiadaną bazę danych i informacji, m.in. odciski palców, zostaje ograniczony ruch osób ubiegających się o azyl lub tez nielegalnie przebywających na terytorium państw członkowskich UE.

Likwidowanie barier fizycznych, technicznych i fiskalnych zapewnia swobodę przemieszczania się osób i ich osiedlania się na obszarze UE. W praktyce jednak pojawiają się trudności w realizacji, co w przyszłości będzie niwelowane w ramach tworzenia wewnętrznego rynku pracy UE poprzez określenie dla nowych państw członkowskich okresów przejściowych, podczas których ma nastąpić wyrównania różnic, m.in. ekonomicznych, społecznych między członkami UE.

1. Metody pomiaru migracji.

Wiedza i informacje współczesnych migracjach są budowane na podstawie gromadzonych i publikowanych danych statystycznych o ruchach ludności, opracowań oraz analiz danych statystycznych, badań socjologicznych wykorzystujących ankiety i wywiady, materiały różnego rodzaju agend. Badania mikrostrukturowe dają odpowiedź na pytania o przyczyny i skutki migracji. Badania mikrostrukturowe jako punkt zainteresowań przyjęły zjawiska zindywidualizowane, które podlegają stopniowej agregacji.

Natężenie migracji można mierzyć za pomocą współczynnika napływu i współczynnika odpływu wędrówkowego oraz współczynnika przyrostu wędrówkowego.

1. Konsekwencje zjawiska migracji dla kraju emigracji i imigracji

Migracje niosą ze sobą różnorodne skutki zarówno dla państw emigracyjnych jak i imigracyjnych. Państwa emigracyjne to takie, z których ludność odpływa. Są to przeważnie kraje o niskim poziomie rozwoju gospodarczego lub obszary konfliktów zbrojnych. Państwami imigracyjnymi nazywamy kraje, w których przeważa napływ ludności. Reprezentują one wysoki poziom rozwoju gospodarczego.

1. PAŃSTWO EMIGRACYJNE.

Skutki pozytywne:

• Zmniejszony przyrost naturalny a wraz z nim mniejsza liczba ludności (są to przeważnie państwa, w których występuje zjawisko eksplozji demograficznej)

• Niższy poziom bezrobocia

• Mniejsze wydatki państwa na zasiłki i doraźną pomoc społeczną

• Napływ dewiz (zarobione pieniądze imigranci wysyłają do kraju, dzięki czemu poprawia się jakość życia rodzin)

Skutki negatywne:

• Odpływ dobrze wykształconych ludzi

• Zachwianie struktury wieku (utrata ludności młodej, zdrowej)

• Ponoszenie kosztów kształcenia kadr dla państw imigracyjnych

• Rozbicie rodzin

• Trudności w regulacji kwestii majątkowych

  1. PAŃSTWA IMIGRACYJNE.
     Skutki pozytywne:

• Napływ taniej siły roboczej – wymierne korzyści ekonomiczne (np. USA, Kanada czy państwa Europy Zachodniej zatrudniają obcokrajowców do niskopłatnych, ciężkich prac, których nie chce wykonywać ludność miejscowa)

• Mniejsze wydatki na kształcenie wykwalifikowanych pracowników

• Zwiększony przyrost naturalny – zmianie ulega struktura wieku (w związku z napływem młodych, zdrowych ludzi rośnie wskaźnik urodzeń, następuje odmłodzenie społeczeństwa)

• Zwiększenie liczby ludności w wieku produkcyjnym

• Miana struktury narodowościowej, co wzbogaca rodzimą kulturę

Skutki negatywne:

• Narastające konflikty między ludnością napływową a ludnością miejscową (czego przyczyną jest odrębność kulturowa i wyznaniowa)

• Powiększenie przez część imigrantów rzeszy bezrobotnych i bezdomnych, co doprowadza do wzrostu wydatków państwa na pomoc społeczną i socjalną

• Wraz ze zwiększającą się liczbą ludności napływowej wzrasta także bezrobocie wśród rdzennych mieszkańców (zatrudnienie imigranta niesie za sobą niskie koszty pracy), co z kolei doprowadza do narastania konfliktów i w konsekwencji do wymuszenia restrykcyjnej polityki imigracyjnej.

1. Skala migracji w obrębie krajów członkowskich UE

Skala migracji w obrębie krajów Unii Europejskiej znacznie wzrosła po zawarciu porozumienia z Schengen w czerwcu 1985 r. którego głównym założeniami są:

-zniesienie kontroli osób przekraczających granice między państwami członkowskimi układu

-wzmacnianie współpracy w zakresie bezpieczeństwa i polityki azylowej,

-rozwijanie współpracy przygranicznej.

Do układu z Schengen należą obecnie 22 państwa UE, a także Szwajcaria, Islandia, Norwegia i Liechtenstein. W przyszłości strefa swobodnego i niekontrolowanego przepływu osób obejmie prawie cały obszar Europy.

Zgodnie z danymi Europolu, rocznie na teren Unii dostawało się w pierwszych latach XXI w. ponad 500 tys. nielegalnych imigrantów. Obecnie główne kierunki migracji zarówno na świecie, jak i w przypadku Unii Europejskiej to kierunek północny oraz zachodni. Największą uwagę krajów Unii powinno przykuć:

– napływ imigrantów z byłej Jugosławii, zwłaszcza Kosowa, do krajów UE-15,

– rosnąca liczba imigrantów z Afryki Północnej próbujących dostać się na teren UE przez wybrzeża Hiszpanii, Włoch oraz Grecji,

– rosnąca rola krajów Europy Środkowo-Wschodniej jako krajów pochodzenia, transferowych, a ostatnio także docelowych nielegalnych imigrantów.

Jak informuje najnowszy raport Eurostatu, imigranci stanowią 6,4% całej populacji Unii Europejskiej. W liczbach bezwzględnych to aż 31,9 mln mieszkańców.

11.9 mln cudzoziemców to obywatele innych państw UE, natomiast pozostali – 20 mln osób - pochodzą spoza Wspólnoty, głównie z innych krajów europejskich (7.2 mln), Afryki (4.9 mln), Azji (4 mln) oraz Ameryki (3.3 mln).

Najwięcej cudzoziemców mieszka w Niemczech (7,2 mln), Hiszpanii (5,7 mln), Wielkiej Brytanii (4 mln), Włoszech (3.9 mln) oraz Francji (3.7 mln). Łącznie w pięciu wymienionych krajach żyje ponad 75% wszystkich zagranicznych mieszkańców Wspólnoty.

Jeśli chodzi o kraje, które posiadają największy stosunek imigrantów do ogółu populacji, prym wiedzie malutki Luksemburg, w którym stanowią oni aż 44% ogółu mieszkańców. Wysoki odsetek cudzoziemców występuje także na Łotwie (18%), Cyprze (16%), w Estonii (16%), Hiszpanii (12%), Irlandii (11%) oraz Austrii (10%).

Do najbardziej jednolitych narodowo krajów należy Polska, Rumunia, Bułgaria oraz Słowacja – cudzoziemcy stanowią w nich mniej niż 1% populacji. W naszym kraju mieszka 35,900 osób innej narodowości, co stanowi zaledwie 0,1 % populacji.

Skąd przyjechało 31.9 mln ludzi?
11.9 mln osób, czyli ponad jedna trzecia wszystkich imigrantów zamieszkujących UE, pochodzi z innych krajów Wspólnoty. Najwięcej z nich wyjeżdża z Rumunii (2 mln), Polski (1,5 mln), Włoch (1,3 mln) oraz Portugalii (1 mln). Natomiast jeśli chodzi o cudzoziemców spoza krajów UE (w sumie 20 mln), przeważają Turcy (2,4 mln), Marokańczycy (1.8 mln) oraz Albańczycy (1 mln).

Średnia wieku imigrantów jest mniejsza niż średnia wieku poszczególnych narodowości Wspólnoty – w przypadku cudzoziemców wynosi ona 34,3 lat, natomiast w przypadku rdzennych obywateli UE – 41,2 lat. Największe różnice wieku są notowane we Włoszech, gdzie średnia różnica wieku miedzy rodowitym Włochem a przyjezdnym wynosi prawie 12 lat.

Wg Sprawozdania komisji europejskiej z dnia 1 czerwca 2012 roku migracje w obrębie obszaru Unii Europejskiej przedstawiały się następująco :

a) nielegalne migracje - W 2011 r. około 343 000 osobom odmówiono wjazdu do UE, co stanowi 13-procentowy spadek w stosunku do 2010 r. W tym samym 2011 r. zatrzymano ok. 468 500 osób (spadek w porównaniu z 2010 r., gdy zatrzymano ok. 505 000 osób), a państwa członkowskie zastosowały procedurę powrotu wobec ok. 190 000 obywateli państw trzecich (15% mniej niż w 2010 r.).

Wg badań przeprowadzonych wśród obywateli Unii Europejskiej dotyczących migracji: Ośmiu z dziesięciu badanych Europejczyków (80%) uważa, że UE powinna w większym stopniu wspierać państwa członkowskie w rozwiązywania problemów związanych z nielegalną migracją. 78% badanych jest zdania, że koszty związane z nielegalną migracją powinny być ponoszone wspólnie przez państwa członkowskie UE.

b) Polityka azylowa W 2011 r. państwa członkowskie UE zarejestrowały nieco ponad 302 000 wniosków o azyl, czyli aż o 16,2% więcej niż w 2010 r. Jest to jednak nadal o wiele mniej niż rekordowa liczba 425 000 wniosków otrzymanych w 2001 r.

Wg badań: 80% badanych uważa, że państwa członkowskie UE powinny zapewniać ochronę i azyl osobom potrzebującym. Ośmiu z dziesięciu Europejczyków biorących udział w sondażu jest zdania, że liczba osób ubiegających się o azyl powinna być bardziej równomiernie rozłożona wśród państw członkowskich UE.

c) Strefa Schengen i swobodny przepływ osób: W 2011 r. wydano ok. 12,7 miliona wiz Schengen, z czego większość w Federacji Rosyjskiej (40,7%), na Ukrainie (8,7%), w Chinach (8,1%) i w Turcji (4,7%).

Wg badań : Nieco mniej niż sześciu z dziesięciu respondentów (57%) uważa, że należy wprowadzić ułatwienia w podróżowaniu w celach turystycznych i biznesowych do UE dla obywateli państw trzecich. Możliwość podróżowania na terenie UE bez kontroli na granicach wewnętrznych jest istotna dla 67% badanych.

Wg danych Eurostatu, największą liczbę imigrantów zgłosiło w 2009 r. Zjednoczone Królestwo (566 500), a na dalszych miejscach znalazły się Hiszpania (499 000) i Włochy (442 900); w tych trzech krajach odnotowano nieco ponad połowę (50,3 %) wszystkich imigrantów, którzy przybyli wówczas do państw członkowskich UE.

W 2009 r. Zjednoczone Królestwo zgłosiło również największą liczbę emigrantów (368 000), a na dalszych pozycjach pod tym względem uplasowały się Hiszpania (324 000) i Niemcy (287 000). Większość państw członkowskich zgłosiła w 2009 r. poziom imigracji wyższy niż emigracji, lecz w Irlandii, na Malcie i w trzech bałtyckich państwach członkowskich emigrantów było więcej niż imigrantów.

Migracja jest zarówno szansą, jak i wyzwaniem dla Europy. Ludność UE się starzeje, a wskaźnik urodzeń maleje, dlatego też legalni imigranci są potrzebni w celu uzupełnienia niedoboru siły roboczej. Unia musi jednak ograniczyć nielegalną imigrację ale i zapewnić ochronę osób rzeczywiście ubiegających się o azyl, które szukają schronienia przed prześladowaniem lub niebezpieczeństwem. Celem europejskich przywódców jest opracowanie wspólnej strategii dotyczącej migracji. Z tego powodu doszli oni do porozumienia w sprawie Europejskiego paktu o migracji i azylu. W czasie szczytu w październiku 2008 r., przyjęli Europejski pakt o imigracji i azylu. Stanowi on podstawę wspólnej strategii, umożliwiając współpracę krajów Unii na rzecz zarządzania przepływami migracyjnymi. W ramach paktu przywódcy UE podjęli pięć zobowiązań politycznych:

• zarządzanie legalną imigracją będzie odbywać się z uwzględnieniem priorytetów, potrzeb i możliwości przyjmowania imigrantów każdego państwa członkowskiego Unii; prowadzone będą działania zachęcające do integracji;

• nielegalni imigranci będą podlegali repatriacji do kraju pochodzenia lub odesłaniu do kraju tranzytu;

• zwiększy się skuteczność kontroli granicznych na zewnętrznych granicach UE;

• zostaną stworzone ogólno- unijne ramy postępowania z osobami ubiegającymi się o azyl;

• Unia będzie nawiązywać współpracę partnerską z krajami pochodzenia i tranzytu w celu promowania dwustronnych korzyści płynących z imigracji (zapobieganie „drenażowi mózgów”, organizowanie kontrolowanej migracji cyrkulacyjnej oraz rozszerzanie pomocy na rzecz rozwoju gospodarczego tych krajów).

W trzecim sprawozdaniu rocznym na temat imigracji i azylu ( 2011 r) do głównych celów UE należy:

• dopilnować, aby możliwości legalnej migracji i mobilności odpowiadały potrzebom UE;

• kontynuować prace na rzecz skutecznej integracji w celu pełnego wykorzystania potencjału imigrantów, nie tylko w sensie gospodarczym, ale również w sensie społecznym i kulturowym;

• wyjść naprzeciw presji migracyjnej poprzez skuteczne wdrażanie istniejących środków ograniczania nielegalnej migracji, w tym poprzez dialog i współpracę z krajami spoza UE, solidarność z państwami członkowskimi najbardziej dotkniętymi tym problemem oraz zapewnienie sprawnie funkcjonujących kontroli granicznych i procedur wizowych;

• urzeczywistnić wspólny europejski system azylowy w 2012 r. w celu zapewnienia ochrony potrzebującym. Jedynie spójna polityka obejmująca wszystkie wymienione aspekty może zapewnić UE pełne wykorzystanie pozytywnych czynników związanych z migracją.

Kolejnym ważnym przedsięwzięciem dotyczącym migracji w UE było przyjęcie 14 maja 2008 roku przez Radę Unii Europejskiej Decyzji 2008/381/WE, ustanawiającą Europejską Sieć Migracyjną (ESM). Głównym celem ESM jest zaspokojenie zapotrzebowania instytucji Unii oraz organów i instytucji państw członkowskich na informacje dotyczące migracji i azylu poprzez dostarczanie aktualnych, obiektywnych, wiarygodnych i porównywalnych informacji z tych dziedzin, które pomogą kształtować politykę Unii.

Dodatkowo każde państwo UE ma prawo do określenia liczby i rodzaju napływowych pracowników, których potrzebuje, oraz do wydania tym osobom pozwoleń na pracę i dokumentów pobytowych. Kraje przyjmujące są wtedy odpowiedzialne za integrację imigrantów i ich rodzin w ich nowym kraju. zarządzanie legalną imigracją będzie odbywać się z uwzględnieniem priorytetów, potrzeb i możliwości przyjmowania imigrantów każdego państwa członkowskiego Unii; prowadzone będą działania zachęcające do integracji;

Podsumowanie.

Rozmieszczenie ludności, rozwój społeczny i ekonomiczny współczesnego świata
w dużym stopniu kształtowane są przez migracje. Mają one charakter stały lub czasowy, dobrowolny bądź przymusowy, indywidualny czy też masowy, legalny albo nielegalny, zorganizowany i spontaniczny. Szacuje się, że co sześćdziesiąty mieszkaniec świata żyje poza krajem, z którego pochodzi. Zjawisko migracji towarzyszy ludzkości od początku jej istnienia. W czasach prehistorycznych wędrówki człowieka pierwotnego były wymuszane przez zmiany klimatu, zagrożenia ze strony sil przyrody oraz konieczność pozyskiwania żywności. Już wtedy doszło do zaludnienia dużej części Europy i Ameryki, jak się przypuszcza, głównie przez ludy wędrujące z Azji. Wraz z wykształceniem się starożytnych kultur: sumeryjskiej, egipskiej, greckiej i rzymskiej, rozpoczęły się podboje kolonialne słabszych ludów i plemion. Współczesny obraz świata w zasadniczy sposób ukształtowała ekspansja zamorska Europejczyków, zainicjowana w XVI wieku. Skolonizowali oni Amerykę Północną i Południową, Australię, Nową Zelandię oraz znaczne obszary Afryki. Migracjom tym towarzyszyły wędrówki ludów podbitych, zwłaszcza ludności murzyńskiej, za ocean do obu Ameryk. W czasach historycznych wielkie migracje byty także udziałem ludności arabskiej i azjatyckiej, głównie Hindusów i Chińczyków. Te ogromne przemieszczenia miały różnorodny charakter, od podbojów kolonialnych, przez wędrówki za chlebem, po następstwa wielkich wojen, szczególnie w XX wieku. Współczesne przemieszczanie się ludności to przede wszystkim efekt przeludnienia oraz nierówności społecznych i ekonomicznych między regionami biedy a obszarami dobrobytu. Statystyki ONZ wykazują, że liczba oficjalnych migracji zagranicznych we współczesnym świecie obejmuje 100--120 min osób. Co najmniej na drugie tyle szacuje się liczbę migracji nielegalnych. Dominują ekonomiczne motywy migracji. Kraje Europy Zachodniej są obszarem największych współczesnych migracji zarobkowych. Ich eskalacja nastąpiła w latach 50. XX wieku, kiedy to koniunkturze gospodarczej towarzyszył spadek przyrostu naturalnego. Z wielkiego eksportera siły roboczej do krajów zamorskich Europa stała się największym na świecie jej importerem. Obecnie kraje Europy Zachodniej zamieszkuje ponad 20 min obcokrajowców, co stanowi 6% ich całkowitej liczby ludności.

Bibliografia

1. biuletyn „Infos” nr2/26.10.2006

2. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/images/c/c7/Net_migration_%28including_statistical_adjustment%29%2C_by_NUTS_3_regions%2C_2008.PNG

3. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Migration_and_migrant_population_statistics/pl

4. http://www.stosunki.pl/?q=content/wyzwania-demograficzne-europy-quo-vadis

5. http://www.skpnszz.org/downloads/2007r/Opracowania/infos_002%5B1%5D.pdf

6. www. twojaeuropa.pl

7. G. Sobolewski, „ Zagrożenia kryzysowe”, wyd. AON, Warszawa 2011

8. „Migracja- wartość dodana?”, Red. Krzysztof Markowski, Wyd. w ramach projektu Współpraca Uniwersytetów Wspierająca Rozwój Regionów – Lubelskiego
   i Lwowskiego, Lublin 2008