Polityka ludnościowa i jej instrumenty

Polityka ludnościowa – kompleks zagadnień dotyczących postawy państwa i jego oddziaływania na zjawiska związek z liczbą i wzrostem ludności oraz jej cechami strukturalnymi

Obecnie państwa dążą do zrównoważenia zasobów ludnościowych z ich potencjałem materialnym (w tym z zasobami przyrody), finansowym i technologicznym. W wypadku wielu krajów oznacza to skupienie się polityki ludnościowej na wysiłkach zmierzających do kontroli wzrostu demograficznego, głównie za pomocą programów „planowania rodziny” czy regulacji urodzeń.

Osłabienie tempa wzrostu demograficznego można osiągnąć dążąc do obniżenia rozrodczości lub osłabienia imigracji (lub wzmocnienia emigracji). W celu podwyższenia wzrostu tempa oprócz zwiększenia rozrodczości oraz osłabienia emigracji (bądź wzmocnienia imigracji) można by rozważyć działania na rzecz obniżenia umieralności.

Najczęstszy współcześnie przypadek polityki ludnościowej polega na zmierzaniu do osłabienia wzrostu demograficznego poprzez ograniczenie rozrodczości. Odbywa się to za pomocą tzw. polityki antynatalistycznej, której instrumentarium stanowi głównie pewien program regulacji urodzeń (planowania rodziny).

Kierunki działania polityki ludnościowej

Polityka pronatalistyczna – zmierzająca do zachowania bądź podniesienia istniejącego poziomu dzietności

Polityka antynatalistyczna – zmierzająca do ograniczenia dzietności

Instrumenty polityki ludnościowej

1. Bezpośrednie - normy nakazujące określone zachowania lub ich zakazujące

2. Pośrednie – pewne bodźce (finansowe, rzeczowe, symboliczne) zachęcające poszczególne jednostki do określonych zachowań lub do nich zniechęcające, a także instrumenty zmian strukturalnych (np. zmian w oświacie) oddziałujących na wspólne otoczenie, w jakim są kształtowane zachowania jednostki.

Skuteczność polityki ludnościowej jest zwykle stosunkowo niska.

Rodzaje polityki ludnościowej

1. Polityka odpowiadająca zapotrzebowaniu ludności

Skutki wynikające z istniejącej struktury ludności według wieku, płci i rozmieszczenia terytorialnego. Polityka ludnościowa tej kategorii jest polityką społeczno-ekonomiczną wymuszoną przez procesy i struktury demograficzne. Należy przede wszystkim wymienić polityk związaną z zatrudnieniem, budownictwem mieszkań, dostawą żywności, wykształceniem, itp.

1. Polityka kształtująca procesy ludnościowe

Działania tej polityki zmierzają do kształtowania poziomu płodności, umieralności i ruchów migracyjnych. Zakres tej polityki dotyczy zarówno działań związanych ze świadomym planowaniem rodziny, jak i programów zmierzających do obniżenia poziomu umieralności (zwłaszcza programów ochrony zdrowia i żywienia) oraz z planowaniem przestrzennym zmierzającym do pożądanego rozmieszczenia ludności.

Cele polityki ludnościowej (dla Polski)

1. Zagwarantowanie co najmniej prostej zastępowalności pokoleń dla osiągnięcia ustabilizowanej struktury ludności

2. Stałe podnoszenie stanu jakościowego ludności w rozumieniu kondycji zdrowotnej, poziomu bytowego i kulturowego

3. Stymulowanie wewnętrznego napływu i odpływu, by nie dopuścić terytorialnych zniekształceń struktury ludności wg wieku i płci

Bodźce polityki pronatalistycznej bądź rodzinnej

1. Polityka mieszkaniowa, nastawiona przede wszystkim na zaspokojenie potrzeb rodzin dzietnych, przez rozbudowę tanich mieszkań komunalnych, ułatwianie zamiany mieszkań w miarę zwiększania rodziny, zapewnienie odpowiedniego standardu mieszkań ( w tym powierzchni)

2. Polityka zatrudnienia, oparta przede wszystkim na eliminowaniu bezrobocia, stwarzaniu miejsc pracy dla młodych generacji, gwarantowaniu pracującej matce na równorzędne stanowisko po odchowaniu dziecka do roku lub trzech lat

3. Ulga podatkowa dla rodzin z dziećmi

4. Polityka edukacyjna, preferująca inwestycje w człowieka

Prognozy i projekcje demograficzne a polityka ludnościowa

- ocena takich spraw jak poziom medycyny, dostępność służby zdrowia i współczesnych środków medycznych, ochrona środowiska, zwalczanie uzależnień alkoholowych i narkotykowych

- uwzględnianie obecnej i przewidywanej sytuacji społeczno-gospodarczej kraju

- obserwacja trendów płodności kobiet, a zwłaszcza kohortowej dzietności

- obserwacja zmian w postawach prokreacyjnych

- nie eliminowanie w polityce ludnościowej pozytywnego stosunku do rodzin wielodzietnych

- skoordynowanie celów polityki społeczno-gospodarczej z celami polityki ludnościowej

- realizacja skutecznej polityki ludnościowej wymaga akceptacji społecznej i szczegółowego przeanalizowania istniejącego stanu i postanowienia odpowiednich diagnoz

- konfrontacja prognoz z przewidywaniami

Polityka ludnościowa we współczesnej Polsce

1. Osiągnięcie dodatniego bądź zerowego przyrostu ludności

2. Obniżanie poziomu umieralności

3. Osiągnięcie jakościowo zdrowszej i dłużej żyjącej populacji

4. Skierowanie działań polityki na rodzinę

5. Przywrócenie w przyszłości dzietności na poziomie 2,1 dziecka na kobietę