ZARZĄDZANIE PŁYNNOŚCIĄ FINANSOWĄ PRZEDSIĘBIORSTWA

Praca magisterska napisana

w Katedrze Zarządzania

Finansami Przedsiębiorstw

pod kierunkiem

WARSZAWA 2000

SPIS TREŚCI

str.

WSTĘP .................................................................................................
Rozdział I. ISTOTA PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ ...............................
1.1. Płynność finansowa - kategorie .....................................................
1.2. Płynność a zyskowność .................................................................
1.3. Ocena płynności finansowej na podstawie głównych sprawozdań finansowych ...............................................................
1.3.1. Bilans ..........................................................................................
1.3.2. Rachunek zysków i strat .............................................................
1.3.3. Zależności między bilansem a rachunkiem zysków i strat ..........
Rozdział II. POMIAR PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ .............................
2.1. Sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych .......................
2.2. Ocena płynności finansowej na podstawie informacji o przepływach gotówki ...................................................................
2.3. Dynamiczne metody pomiaru płynności finansowej ......................
2.4. Statyczne metody pomiaru płynności finansowej ..........................
Rozdział III. KSZTAŁTOWANIE STRUKTURY KAPITAŁÓW ............
3.1. Źródła pozyskiwania kapitałów ......................................................
3.2. Wpływ struktury kapitałów na zyskowność przedsiębiorstwa ........
3.3. Optymalizacja struktury kapitałowej przedsiębiorstwa ...................
3.4. Związki między strukturą kapitału i ryzykiem .................................
Rozdział IV. ZARZĄDZANIE MAJĄTKIEM OBROTOWYM ...............
4.1. Kapitał obrotowy i jego poziom ......................................................
4.2. Polityka zarządzania kapitałem obrotowym ...................................
4.3. Kształtowanie wielkości i struktury aktywów obrotowych ..............
4.3.1. Zarządzanie zapasami ................................................................
4.3.1.1. Koszty związane z zapasami ...................................................
4.3.2. Zarządzanie należnościami ........................................................
4.3.2.1. Warunki kredytu kupieckiego ...................................................
4.3.2.2. Klasyfikacja kredytobiorców pod względem ich wiarygodności ....................................................................
4.3.2.3. Kontrola, zabezpieczenie i egzekwowanie spłaty należności ......................................................................
4.3.3. Zarządzanie zasobami gotówkowymi .........................................
4.3.3.1. Lokowanie środków finansowych ............................................
BIBLIOGRAFIA ....................................................................................
SPIS TABEL I WYKRESÓW ................................................................

WSTĘP

Najważniejszym bieżącym problemem firmy funkcjonującej w gospodarce rynkowej jest utrzymanie płynności finansowej, czyli zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. W krótkim okresie płynność decyduje o trwaniu firmy na rynku. Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych wskazują, że główną przyczyną upadłości małych i średnich przedsiębiorstw jest utrata płynności finansowej, nie zaś ponoszenie przez nie strat. We Francji ok. 60% firm bankrutujących to firmy, które mają dostateczną rentowność, lecz straciły zdolność do bieżącego wywiązywania się z różnych płatności i zobowiązań. W Wielkiej Brytanii odsetek takich firm jest jeszcze większy i wynosi ok. 75-80%.

Utrata płynności finansowej jest więc wstępem do bankructwa. Prowadzi ona bowiem do zmniejszenia zaufania banków i ograniczenia firmie kredytów oraz zmniejszenia zakresu kredytów dla kontrahentów i w konsekwencji do kurczenia się obszaru działania na rynku. Równocześnie dostawcy w warunkach wzrostu ryzyka kredytowego wycofują kredyt kupiecki i prowadzą z firma transakcje gotówkowe. Wszystko to wraz z utratą reputacji firmy odbija się ujemnie na poziomie osiąganych zysków i zmniejsza jej wartość rynkową.

Celem tej pracy jest przedstawienie wiadomości niezbędnych do ustalenia strategii i prowadzenia polityki finansowej w przedsiębiorstwie w warunkach gospodarki wolnorynkowej w sposób umożliwiający efektywne działanie i rozwój przyszłościowy przedsiębiorstwa.

Istotną część opracowania stanowią zagadnienia dotyczące podstaw oraz sposobów pomiaru płynności finansowej.

Rozdział I. ISTOTA PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ

1. Płynność Finansowa - kategorie

Jednym z najistotniejszych problemów, wymagających rozwiązania w ramach krótkookresowego zarządzania finansowego jest zapewnienie płynności finansowej spółki.

Kategoria płynności finansowej może być rozumiana przynajmniej na dwa sposoby.

Pierwsza z interpretacji koncentruje się na aktywach posiadanych przez podmiot gospodarczy. Przez płynność finansową aktywów rozumie się łatwość, z jaką poszczególne aktywa mogą być zamienione na gotówkę bez konieczności ponoszenia wysokich kosztów transakcyjnych oraz zaniżenia ceny w stosunku do rzeczywistej wartości. Aktywa każdego podmiotu gospodarczego charakteryzują się różnym stopniem płynności, gdyż niektóre z nich mogą być stosunkowo łatwo zamienione na gotówkę, w przypadku zaś innych transformacja ta jest znacznie bardziej skomplikowana.

Aktywem o najwyższym stopniu płynności jest gotówka, która natychmiast może być wykorzystana jako środek wymiany w zdecydowanej większości transakcji. Z kolei grunty czy innego rodzaju nieruchomości charakteryzują się na ogół niską płynnością. Ich konwersja na gotówkę wymaga zazwyczaj długiego czasu, poniesienia dodatkowych kosztów, np. na obsługę prawną i podatki, a ponadto dla uniknięcia zbyt dużej zwłoki związanej z poszukiwaniem nabywcy, sprzedawca zbywa często te aktywa poniżej ich pełnej rynkowej wartości.

Inne aktywa spółki charakteryzują się różnymi stopniami płynności, przy czym np. papiery wartościowe - stanowiące przedmiot obrotu na giełdzie - posiadają stopień płynności relatywnie wysoki, a specjalistyczne maszyny i urządzenia - na ogół niski.

Drugi sposób rozumienia płynności finansowej koncentruje się na finansowej płynności całej spółki. Przez płynność finansową spółki będziemy rozumieć dalej jej zdolność do regulowania zobowiązań w wyznaczonym terminie, czyli innymi słowy, zdolność do bieżącego regulowania rachunków. Należy zauważyć, że pomiędzy wyróżnionymi rodzajami płynności zachodzi związek, tzn. duża ilość środków zaangażowanych w aktywa o wysokim stopniu płynności (np. gotówkę, bądź też łatwo zbywalne papiery wartościowe) w stosunku do potrzeb gotówkowych, wynikających z konieczności regulowania płatności, zwiększa płynność finansową spółki. Nie wszystkie jednak podmioty wymagają angażowania równie wysokich nakładów na kapitał obrotowy dla zachowania płynności. Spółki, których działalność wiąże się z codziennym przepływem dużej ilości gotówki, mają w tym zakresie zazwyczaj mniejsze wymagania, aniżeli spółki, w przypadku których do transakcji sprzedaży dochodzi rzadziej, np. w cyklu miesięcznym. Regularny, wysoki i częsty przepływ środków pieniężnych zmniejsza bowiem konieczność zamrażania przez spółkę środków w kapitał obrotowy.

Decyzja dotycząca wielkości środków zaangażowanych w kapitał obrotowy powinna być podejmowana każdorazowo na podstawie analizy wynikających z tego korzyści oraz kosztów.

Duża ilość aktywów płynnych zwiększa prawdopodobieństwo skorzystania przez spółkę z upustów cenowych stosowanych przez kontrahentów wobec klientów szybko i w gotówce regulujących swoje zobowiązania, zwiększa zaufanie pożyczkodawców, którzy zwracają na nią uwagę decydując się na dostarczenie spółce kapitału obcego i zmniejsza prawdopodobieństwo niewypłacalności spółki, tzn. niemożliwości terminowej spłaty jej długów.

Z kolei jednak angażowanie środków w aktywa płynne pociąga za sobą nieuniknione koszty. Przykładowo, zamrożenie środków w zasobach gotówkowych powoduje powstawanie tzw. kosztu utraconych korzyści, czyli „stratę” wynikłą z faktu, że środki gotówkowe zaangażowane w dochodową działalność przyniosłyby spółce zyski, których nie będzie ona w stanie osiągnąć z powodu konieczności zaniechania tej działalności. Innym przykładem kosztów wynikłych z zaangażowania środków w kapitał obrotowy są koszty związane z utrzymaniem wysokiego poziomu zapasów. W tym przypadku nie tylko ponoszone są koszty utraconych korzyści, ale także inne rodzaje kosztów, jak koszty ponoszone na składowanie lub opłaty ubezpieczeniowe, czy wreszcie straty wynikłe z zepsucia się produktów lub też z moralnego zestarzenia się.

2. Płynność a zyskowność

Korzyści oraz koszty wynikające z angażowania środków w aktywa płynne powodują, iż każda decyzja z tego zakresu polega na dokonywaniu wyboru między zwiększeniem stopnia finansowej płynności spółki a jej oczekiwaną zyskownością. Jako typową należy uznać sytuację, w której - przy innych czynnikach pozostających bez zmian - wzrost płynności jest okupowany zmniejszeniem zyskowności spółki. Wynika to z faktu, że w większości przypadków aktywa płynne w relatywnie mniejszym stopniu przyczyniają się do zwiększenia zyskowności podmiotu. Gotówka trzymana „w kasie” nie tworzy zysku spółki. Aktywa trwałe zaś, jak maszyny i urządzenia produkcyjne lub powierzchnia magazynowa, chociaż mają niewspółmiernie niższy poziom płynności, to jednak właściwie wykorzystane przyczyniają się do osiągnięcia zysku przez podmiot gospodarczy.

Zmniejszenie płynności generalnie prowadzi do wzrostu zyskowności spółki, jeżeli jednak dochodzi do niego w sposób niekontrolowany, w ramach którego przekroczona jest minimalna dopuszczalna granica płynności, spadkowi płynności zaczyna towarzyszyć także spadek zyskowności. Zbytnie obniżenie poziomu płynności może bowiem uniemożliwić terminowe wywiązywanie się spółki z ciążących na niej zobowiązań, co powoduje szereg sankcji prowadzących do obniżenia zyskowności, a w skrajnych przypadkach nawet upadku spółki.

W aspekcie kompromisu pomiędzy płynnością a zyskownością może być analizowany także bilans spółki. Występujące w im aktywa posegregowane są według malejącej płynności i rosnącej zyskowności. Interesujące jest także to, że również pasywa odzwierciedlają tego typu współzależność, ale jakby w „odwrotny” sposób. Przechodząc od dołu do góry pozycje pasywów bilansu, możemy mówić o wzrastającym stopniu płynności poszczególnych rodzajów pasywów. Wyraża się to w tym, że:

1. Zobowiązania długoterminowe muszą być regulowane dopiero w stosunkowo odległej przyszłości, tymczasem zobowiązania bieżące muszą być uregulowane w relatywnie krótkim okresie, zazwyczaj nie przekraczającym 12 miesięcy;

1. Kapitał własny nie pociąga za sobą ryzyka bankructwa, gdyż nie jest to dług, który musi być spłacony wierzycielowi.

Wykorzystując kapitał własny oraz kredyty długoterminowe spółka zwiększa więc swą finansową płynność, poprzez zmniejszanie wielkości zobowiązań niezbędnych do uregulowania w krótkim czasie. Z kolei finansowanie działalności przy pomocy zobowiązań i kredytów krótkoterminowych powoduje efekt odwrotny, czyli zwiększenie zobowiązań do uregulowania w najbliższym czasie.

W przeciwieństwie do płynności, „zyskowność” pasywów spółki maleje, jeżeli analizujemy ich poszczególne elementy w kierunku od dołu do góry. Odsetki płacone od kredytów długoterminowych są zazwyczaj wyższe od oprocentowania kredytów krótkoterminowych. Ponadto spółka zazwyczaj nie płaci żadnych odsetek od zobowiązań handlowych, czy też podatkowych, jeśli są one regulowane w terminie.

Wykorzystanie długoterminowych źródeł finansowania, ze względu na ich wyższą kosztowność zmniejsza więc zyskowność spółki, przy poprawie stopnia jej płynności.

3. Ocena płynności finansowej na podstawie głównych sprawozdań finansowych

Podejmowanie trafnych decyzji dotyczących zarówno krótko- jak i długoterminowych celów przedsiębiorstwa nie jest możliwe bez szybkich i wiarygodnych informacji ekonomiczno-finansowych. Krótkookresowym celem przedsiębiorstwa jest utrzymanie płynności finansowej, elastyczne dostosowywanie się do zmieniających się warunków otoczenia tak, aby w dłuższym okresie pomnożyć kapitały właścicieli i powiększyć wartość firmy.

Podstawowym źródłem informacji stanowiącym podstawę podejmowania decyzji są sprawozdania finansowe. Są one sporządzane w układzie miesięcznym oraz rocznym. Dla okresu rocznego przedsiębiorstwa sporządzają bilans, rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych. Forma tych sprawozdań jest uregulowana prawnie. Bilans i rachunek zysków i strat stanowią podstawę do statycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa. Jednym z obszarów oceny, obok rentowności, zadłużenia i sprawności działania przedsiębiorstwa, jest płynność finansowa, która wskazuje na zdolność przedsiębiorstwa do terminowego regulowania bieżących zobowiązań.

3.1. Bilans

Bilans stanowi dwustronne zestawienie majątku przedsiębiorstwa oraz kapitałów, z których ten majątek był sfinansowany, sporządzone na określony moment bilansowy (dzień sporządzenia bilansu). W Polsce bilanse zamknięcia sporządzane są zazwyczaj na 31 grudnia, aczkolwiek niektóre spółki przyjmują inny moment bilansowy. Bilans zamknięcia dla mijającego roku obrotowego jest jednocześnie bilansem otwarcia dla nowego roku. Może on być sporządzany na okresy krótsze niż rok (miesiąc, kwartał) w zależności od potrzeb firmy.

Bilans przedsiębiorstwa jest więc statycznym ujęciem jego zasobów majątkowych obejmujących rzeczowe oraz pieniężne składniki oraz źródeł pochodzenia tych zasobów (kapitałów własnych i obcych). Suma wszystkich składników majątkowych (aktywów) musi być równa sumie wszystkich kapitałów (pasywów). Danych do bilansu dostarczają konta bilansowe, a inwentaryzacja umożliwi skorygowanie tych danych zgodnie ze stanem faktycznym. Po stronie pasywów wykazywany jest również wynik finansowy roku obrotowego (zysk lub strata netto). Jest on przeniesiony ze sprawozdania „rachunek zysków i strat”, które dostarcza informacji o źródłach powstawania wyniku bilansowego. Obowiązujący układ bilansu prezentuje tablica nr 1.

Składniki majątkowe uszeregowane są w bilansie w kolejności wskazującej na rosnący stopień ich płynności finansowej, tzn. łatwości z jaką mogą być zamienione na gotówkę, a więc użyte na uregulowanie zobowiązań. Zgodnie z rys. 3 najpierw zamieszcza się w bilansie wartość składników majątku trwałego, których cykl obrotowy przekracza rok, a w dalszej kolejności wykazuje się składniki środków obrotowych, poczynając od zapasów, których zamiana na gotówkę wymaga pewnego czasu, poprzez należności, kończąc na najbardziej płynnym składniku jakim jest gotówka (środki pieniężne).

Rysunek nr 1. Schemat bilansu

Z kolei pozycje pasywów uszeregowane są w bilansie według stopnia pilności ich zwrotu, poczynając od składników pozostających do trwałej dyspozycji przedsiębiorstwa, jakim są jego kapitały własne. Następnie wykazuje się zobowiązania określane mianem kapitałów stałych, które powinny zapewnić pokrycie przynajmniej wykazujących najniższą płynność składników aktywów, jakimi są elementy majątku trwałego. Dopiero po kapitałach stałych wymienia się w bilansie zobowiązania bieżące, tj. krótkoterminowe o okresie spłaty nie przekraczającym jednego roku.

Dzięki tej kolejności bilansu, wskazującej na sposób zaangażowania majątku w zależności od spełnianych funkcji w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, można łatwo ustalić stopień jego płynności. Jednocześnie klasyfikacja źródeł finansowania majątku pozwala m.in. na określenie skali ryzyka finansowego, towarzyszącego działalności firmy oraz efektywności wykorzystania obcych i własnych kapitałów.

Bilans wykazuje także osiągnięty przez przedsiębiorstwo w danym okresie zysk lub stratę, ale w jednej łącznej pozycji. Jest to niewystarczające dla pełniejszej oceny efektywności finansowej działalności firmy. Dlatego istotnym uzupełnieniem bilansu jest rachunek wyników przedsiębiorstwa, zawierający elementy składające się na łączny zysk lub stratę.

Tablica nr 1. Bilans Spółki Akcyjnej „DREWEX” na dzień 31.12.1999 r.

Lp.	Pozycja	Stan na koniec poprzed. roku obrotowego	Stan na koniec bieżącego roku obrotow.
AKTYWA
A.	MAJĄTEK TRWAŁY	11.868.394,46	13.425.654,17
I	Wartości materialne i prawne	9.797,42	4.747,50
1.	Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub rozszerzeniu spółki akcyjnej	-	-
2.	Koszty prac rozwojowych	-	-
3.	Wartość firmy	-	-
4.	Inne wartości niematerialne i prawne	9.797,42	4.747,50
5.	Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych	-	-
II	Rzeczowy majątek trwały	11.588.579,84	13.153.789,47
1.	Grunty własne	48.345,00	48.345,00
2.	Budynki i budowle	8.721.341,85	8.758.998,07
3.	Urządzenia techniczne i maszyny	1.878.152,24	3.085.569,23
4.	Środki transportu	238.414,68	267.242,23
5.	Pozostałe środki trwałe	138.889,85	122.955,24
6.	Inwestycje rozpoczęte	563.436,22	870.679,70
7.	Zaliczki na poczet inwestycji	-	-
III	Finansowy majątek trwały	270.017,20	267.117,20
1.	Udziały i akcje	270.017,20	267.117,20
2.	Papiery wartościowe	-	-
3.	Udzielone pożyczki długoterminowe	-	-
4.	Inne składniki finansowego majątku trwałego	-	-
IV	Należności długoterminowe	-	-
B	MAJTEK OBROTOWY	13.335.598,78	17.522.867,34
I	Zapasy	5.363.589,78	17.522.627,10
1.	Materiały	1.019.079,27	2.668.622,61
2.	Półprodukty i produkty w toku	-	-
3.	Produkty gotowe	1.597.530,11	2.595.186,34
4.	Towary	2.686.053,02	2.414.695,42
5.	Zaliczki na poczet dostaw	60.973,66	257.122,73
II	Należności i roszczenia	6.979.456,75	8.432.269,20
1.	Należności z tyt. dostaw i usług	6.153.932,81	7.672.174,56
2.	Należności z tyt. podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych	82.622,08	110.696,00
3.	Należności wewnątrzzakładowe	-	-
4.	Pozostałe należności	348.786,79	326.958,35
5.	Należności dochodzone na drodze sądowej	394.786,79	326.958,35
III	Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu	-	-
1.	Udziały lub akcje własne do zbycia	-	-
2.	Inne papiery wartościowe	-	-
IV	Środki pieniężne	922.496,97	1.154.971,04
1.	Środki pieniężne w kasie	39.264,13	34.618,13
2.	Środki pieniężne w banku	804.632,84	1.018.652,91
3.	Inne środki pieniężne (weksle, czeki obce itp.)	148.600,00	101.700,00
C	Rozliczenia międzyokresowe	165.016,36	412.182,31
1.	Czynne rozliczenia międzyokresowe	153.049,36	406.506,93
2.	Inne rozliczenia międzyokresowe	11.967,00	5.675,38
SUMA AKTYWÓW		25.369.000,60	31.360.703,82
PASYWA
A	KAPITAŁ (FUNDUSZ) WŁASNY	16.195.784,52	16.546.026,32
I	Kapitał (fundusz) podstawowy	2.348.200,00	2.348.200,00
II	Należne lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego (-)	-	-
III	Kapitał (fundusz) zapasowy	13.405.546,68	13.821.660,03
1.	Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej	-	-
2.	Tworzony ustawowo	13.405.546,68	13.821.660,03
3.	Tworzony zgodnie z umową lub statutem	-	-
4.	Z dopłat wspólników	-	-
5.	Inne	-	-
IV	Kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny	-	-
V	Pozostałe kapitały (fundusze) rezerw.	25.924,49	25.924,49
VI	Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych	416.113,35
1.	Zysk (+)	416.113,35
2.	Strata (-)	-	-
VII	Wynik finansowy roku obrotowego	-	350.241,80
1.	Zysk netto (+)		350.241,80
2.	Strata netto (-)	-	-
3.	Odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego	-	-
B	REZERWY	22.251,78	3.125,99
1.	Rezerwy na podatek dochodowy od osób prawnych lub fizycznych	-	-
2.	Pozostałe rezerwy	22.251,78	3.125,99
C	ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE	-	-
1.	Długoterminowe pożyczki i inne papiery wartościowe	-	-
2.	Długoterminowe kredyty bankowe	-	-
3.	Pozostałe zobowiązania długoterminowe	-	-
D	ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMIN. I FUNDUSZE SPECJALNE	8.781.432,35	14.626.066,51
I	Zobowiązania krótkoterminowe	8.234.284,10	14.159.901,31
1	Pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe	-	405.000,00
2.	Kredyty bankowe	945.179,38	3.506.217,44
3.	Zaliczki otrzymane na poczet dostaw	18.528,01	8.318,59
4.	Zobowiązania z tyt. dostaw i usług	6.074.193,19	8.307.121,23
5.	Zobowiązania wekslowe	-	-
6.	Zobowiązania z tyt. podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych	843.141,37	1.327.561,27
7.	Zobowiązania z tyt. wynagrodzeń	256.870,47	436.776,19
8.	Zobowiązania wewnątrzzakładowe	-	-
9.,	Pozostałe zobowiązania krótkotermin.	96.371,68	168.906,59
II	Fundusze specjalne	547.148,25	466.165,20
E	ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE I PRZYCHODY PRZYSZŁYCH OKRESÓW	369.531,95	185.485,00
1.	Bierne rozliczenia międzyokresowe	221.572,60	10.000,00
2.	Przychody przyszłych okresów	147.959,35	175.485,00
SUMA PASYWÓW		25.369.000,60	31.360.703,82

3.2. Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest, obok bilansu i danych uzupełniających, częścią sprawozdania finansowego sporządzonego na dzień bilansowy. Rachunek ten informuje o stopniu realizacji podstawowego celu działalności gospodarczej, czyli o wysokości wyników finansowych osiągniętych w okresie sprawozdawczym. Rachunek zysków i strat - określany też rachunkiem wyników - jest sporządzany we wszystkich przedsiębiorstwach bez względu na formę organizacyjno-prawną. Przykładowy rachunek zysków i strat prezentuje tablica nr 2.

Rachunek zysków i strat może być sporządzany w układzie kalkulacyjnym lub porównawczym. Obie formy różnią się między sobą sposobem ujęcia kosztów uzyskania przychodów. W pierwszym układzie koszty te ujęte są według sposobów ich odnoszenia na jednostkę produktu (wyrobu, usługi), w drugim zaś według rodzaju zużytych czynników produkcji.

Rachunek zysków i strat może być sporządzany w formie dwustronnej tabeli. Po prawej stronie wykazuje się sumy poszczególnych przychodów i ewentualne zyski nadzwyczajne, a po lewej koszty uzyskania przychodów i ewentualne straty nadzwyczajne. W sytuacji nadwyżki przychodów i zysków nadzwyczajnych nad kosztami ich uzyskania i ewentualnymi stratami nadzwyczajnymi, występuje zysk, którego łączna kwota odpowiada jego wysokości zawartej w bilansie. W przypadku odwrotnym występuje strata.

Wynik finansowy jest syntetyczną miarą efektów finansowych osiągniętych przez przedsiębiorstwo w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Powstaje on na kilku poziomach. Etapy jego tworzenia prezentuje schemat nr 1.

Jak wynika ze schematu, rachunek zysków i strat pozwala na ustalenie wyniku finansowego na trzech poziomach:

• poziomie operacyjnym, pozwalającym ustalić wynik operacyjny;

• poziomie finansowym, na którym ustala się wynik na działalności gospodarczej przedsiębiorstwa;

• poziomie nadzwyczajnym, na którym koryguje się wynik na działalności gospodarczej o zdarzenia w celu uzyskania wyniku finansowego brutto.

Ustalony w rachunku zysków i strat wynik finansowy pełni w przedsiębiorstwie rolę miernika stopnia realizacji wyznaczonego celu finansowego. Wynik ten określa tempo zwrotu poniesionych w procesie gospodarczym nakładów oraz potencjalne korzyści właścicieli wniesionego do przedsiębiorstwa kapitału. Obliczanie wyniku na poszczególnych poziomach jego tworzenia pozwala identyfikować czynniki, które wpływają na jego wielkość.

Koszty własne sprzedaży produktów		Przychody ze sprzedaży produktów
Wartość sprzedanych towarów i materiałów w cenie nabycia		Przychody ze sprzedaży towarów i materiałów
	Wynik na sprzedaży		Poziom operacyjny
Pozostałe koszty operacyjne		Pozostałe przychody operacyjne
Wynik na działalności operacyjnej
Koszty operacji finansowych		Przychody finansowe	Poziom finansowy
Wynik brutto na działalności gospodarczej
Straty nadzwyczajne		Zyski nadzwyczajne	Poziom nadzwyczajny
Wynik finansowy brutto
Obowiązkowe zmniejszenie zysku		Obowiązkowe zwiększenie straty	Poziom podziału wyniku
Wynik finansowy netto

Schemat 1. Tworzenie wyniku finansowego w przedsiębiorstwie

Wynik finansowy można wyrazić:

• w wymiarze bezwzględnym (zysk lub strata) i porównywać jego poziom z poziomem założonym w planie finansowym przedsiębiorstwa bądź z wynikami poprzednich okresów;

• w wymiarze względnym.

Wynik ten odniesiony do obrotów, majątku czy kapitałów własnych służy do obliczania rentowności, którą porównuje się w czasie oraz w układzie międzyzakładowym.

Tablica nr 2.

Rachunek zysków i strat Spółki Akcyjnej „DREWEX”

za okres od dnia 1.01.1999 do dnia 31.12.1999 r.

Wariant kalkulacyjny

KOSZTY I STRATY		Za poprzedni rok obrotowy	Za bieżący rok obrotowy
A	Koszty działalności operacyjnej	64.449.851,47	71.722.478,72
I	Wartość sprzedanych towarów i materiałów	20.056.518,56	23.552.686,97
II	Koszt wytworzenia sprzedanych produktów	36.861.821,81	40.611.017,79
III	Koszt sprzedaży	-	-
IV	Koszty ogólnego zarządu	7.531.511,10	7.558.773,96
B	Zyski ze sprzedaży	218.434,38	1.005.641,74
C	Pozostałe koszty operacyjne	1.091.640,42	1.042.261,43
I	Wartość sprzedanych składników majątku trwałego	430.014,03	113.281,85
II	Pozostałe koszty operacyjne	661.626,39	928.979,58
D	Zysk na działalności operacyjnej	1.009.492,15	792.607,18
E	Koszty finansowe	347.290,31	545.399,33
I	Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego i krótkoterminowych papierów wartościowych	-	-
II	Odsetki do zapłacenia, w tym dla jednostek zależnych i stowarzyszonych	12,75	5.801,15
III	Pozostałe	347.303,06	539.598,18
F	Zysk brutto na działalności gospodarczej	875.917,15	541.424,57
G	Straty nadzwyczajne	29.255,13	48.779,41
H	Zysk brutto	849.710,35	527.128,80
I	Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego	433.597,00	176.887,00
I	Podatek dochodowy od osób prawnych lub osób fizycznych	433.597,00	176.887,00
II	Pozostałe obowiązkowe obciążenia	-	-
J	Zysk netto	416.113,35	350.241,80
PRZYCHODY I ZYSKI
A	Przychody ze sprzedaży	64.668.285,85	72.728.120,46
I	Przychody ze sprzedaży produktów	41.170.588,58	45.466.924,92
II	Przychody ze sprzedaży towarów i materiałów	23.497.697,27	27.261.195,54
B	Strata ze sprzedaży	-	-
C	Pozostałe przychody operacyjne	1.822.698,19	829.226,87
I	Przychody ze sprzedaży składników majątku trwałego	1.498.428,42	623.518,43
II	Dotacje	-	-
II	Pozostałe przychody operacyjne	393.269,77	205.708,44
D	Strata na działalności operacyjnej	-	-
E	Przychody finansowe	213.715,31	294.216,72
I	Dywidendy z tytułu udziałów - w tym od jednostek zależnych i stowarzyszonych	-	-
II	Odsetki uzyskane	171.396,84	196.746,46
III	Pozostałe	42.318,47	96.366,56
F	Strata brutto na działalności gospodarczej	-	-
G	Zysk nadzwyczajne	3.048,33	34.483,64
H	Strata brutto	-	-
J	Strata netto	-	-

3.3. Zależności między bilansem a rachunkiem zysków i strat

Działalność przedsiębiorstwa jest odzwierciedleniem realizowanych cykli: inwestycyjnego, eksploatacyjnego, finansowego. Przedsiębiorstwo nabywa majątek trwały i obrotowy, aby mogło realizować cykl eksploatacyjny. Wytwarzając wyroby i świadcząc usługi, poprzez osiągane wyniki finansowe powiększa swoje zasoby majątkowe. Może też dla tych celów wykorzystać środki obce (długo- i krótkoterminowe). Realizowane operacje gospodarcze znajdują odzwierciedlenie w sprawozdawczości przedsiębiorstwa. W syntetycznej formie zawarte są one w sprawozdaniach finansowych (bilansie i rachunku wyników).

Bilans odzwierciedla majątek przedsiębiorstwa i źródła jego finansowania na dany moment. Zawiera on więc wielkości zasobowe. Bilans rachunkowy jest podstawą sporządzenia bilansu funkcjonalnego, którego celem jest wyjaśnienie stanu ekonomicznej działalności przedsiębiorstwa. Zawarte są w nim źródła pochodzenia kapitałów i sposoby wykorzystania tych kapitałów w danym okresie sprawozdawczym.

Rozdział II. POMIAR PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ

1. Sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych

W krótkim okresie celem przedsiębiorstwa jest utrzymanie płynności finansowej. Zatem należy generować taką gotówkę, która wystarczy na bieżące regulowanie własnych zobowiązań.

Jednym z narzędzi służącym ocenie zdolności przedsiębiorstwa do utrzymania płynności finansowej są sprawozdania z przepływów finansowych. Mogą one mieć formę:

• sprawozdania z przepływu kapitałów prezentującego źródła pochodzenia i sposoby wykorzystania kapitału obrotowego (obligatoryjne w spółkach publicznych);

• sprawozdania z przepływów pieniężnych ukazującego uzyskane i wydatkowane środki pieniężne.

To drugie sprawozdanie stało się obowiązujące obok bilansu i rachunku wyników na podstawie ustawy o rachunkowości.

Pojęcie „sprawozdanie z przypływów pieniężnych” definiowane jest różnie. W wąskim ujęciu określa sumę zysku netto i amortyzacji rzeczowych składników majątku trwałego oraz wartości niematerialnych i prawnych. W szerszym ujęciu jest to suma wyniku finansowego i kosztów niepieniężnych (amortyzacji, rezerw), pomniejszoną o przychody niepieniężne (nie będące wpływami).

Najlepszą podstawę do analizy finansowej przedsiębiorstwa daje definicja, która dokładnie przedstawia cash flow jako realizowaną w danym okresie nadwyżkę wpływów nad wydatkami. Obok zysku netto i amortyzacji, źródłami dopływu środków są :

• zwiększenie kapitałów własnych, w wyniku podwyższenia kapitału zakładowego;

• zwiększenie stanu wszelkich zobowiązań, tj. z tytułu kredytów bankowych, pożyczek, zobowiązań wobec dostawców, pracowników itd., a także wzrost rezerw, funduszy specjalnych, rozliczeń międzyokresowych biernych oraz przychodów przyszłych okresów;

• zmniejszenia stanu aktywów, wynikające ze sprzedaży zapasów, środków trwałych, papierów wartościowych itd.;

• zatrzymanie dywidendy.

Zgromadzone środki mogą być wykorzystane do:

• zwiększenia majątku trwałego przedsiębiorstwa;

• zwiększenia majątku obrotowego;

• zmniejszenia kapitału obcego, zobowiązań, funduszów rezerw, oraz rozliczeń międzyokresowych biernych i przychodów przyszłych okresów;

• wypłaty dywidend

Porównanie wpływów i wydatków pozwala na ustalenie dodatniej lub ujemnej nadwyżki środków pieniężnych.

W sprawozdaniu cash flow wyodrębnione się trzy typy strumieni pieniężnych;

• z działalności operacyjnej - obejmujące transakcje gotówkowe, które są brane pod uwagę przy ustalaniu zysku operacyjnego oraz zmiany w bieżących aktywach i pasywach;

• z działalności inwestycyjnej - w skład których wchodzą wpływy ze sprzedaży lokat kapitałowych i środków trwałych oraz innych aktywów długoterminowych, płatności z tytułu nabycia lokat kapitałowych i środków trwałych oraz innych aktywów długoterminowych

• z działalności finansowej - obejmujące m.in. wpływy z tytułu emisji kapitału własnego, emisji obligacji, zaciągnięcie kredytów i pożyczek oraz wydatki z tytułu wykupu obligacji, spłaty kredytów i pożyczek, płatności dywidend;

Rys. Schemat przepływów gotówkowych i materiałowych w spółce

Należy pamiętać, iż sprawozdanie z przepływów finansowych okreśła się często mianem sprawozdania ze zmian w pozycji finansowej, gdyż reprezentuje ono zmiany w bilansie, czyli w sprawozdaniu z pozycji finansowej, jest ono dodatkiem do rachunku zysku i strat oraz bilansu. Powtarza pewne informacje w nich zawarte, umożliwiając wskazanie źródeł, z których fundusze wpłynęły do spółki oraz sposobu, w jaki zostały wykorzystane w ciągu danego okresu.

2. Ocena płynności finansowej na podstawie informacji o przepływach gotówki

Informacje o przepływach gotówki można wykorzystać do:

• oceny i sterowania płynnością finansową,

• oceny pozycji finansowej przedsiębiorstw.

Przepływ gotówki służy do dynamicznej oceny płynności finansowej. Ocena statyczna, oparta na danych bilansowych ma charakter ograniczony. Jest ona ustalona na podstawie wielkości zasobowych (stanu na dany moment bilansowy). Ponadto, oprócz sprawozdań z przepływów gotówki, firmy sporządzają prognozowane przepływy pieniężne oraz budżet gotówki w układzie miesięcznym i opierając się na tych zestawieniach, w sposób świadomy i uporządkowany sterują przepływem środków pieniężnych tak, aby zapewnić firmie płynność finansową między dwoma momentami bilansowymi.

Przyrost gotówki z działalności operacyjnej jest szczególnie ważny dla partnerów firmy. Dla dostawców oznacza zdolność do bieżącego regulowania zobowiązań, dla odbiorców natomiast zagrożenie płynności finansowej u dostawcy wiąże się z zaostrzeniem przez niego polityki finansowej, skróceniem terminów kredytu kupieckiego itp.

Przyrost gotówki z działalności operacyjnej ma charakter obiektywny, ponieważ może powstać wyłącznie jako różnica między faktycznymi wpływami i wydatkami pieniężnymi związanymi z tą działalnością. Wielkość zysku natomiast uzależniona jest od sposobów zarachowania niektórych elementów wynikowych, przede wszystkim amortyzacji, rat kosztów rozliczanych w czasie oraz rezerw tworzonych pod przyszłe płatności.

3. Dynamiczne metody pomiaru płynności finansowej

Do pomiaru płynności finansowej w sposób dynamiczny wykorzystuje się przepływy gotówkowe. Używa się w tym celu całej gamy wskaźników, takich jak:

• wskaźniki wydajności gotówkowej - obrazują, w jakiej relacji pozostaje gotówka operacyjna do obrotu i zysku, generowanego przez ten obrót, oraz do majątku przedsiębiorstwa; stosunek gotówki z działalności operacyjnej do aktywów ogółem bądź tylko aktywów bieżących pokazuje stopień jego sfinansowania z tej gotówki.

Wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży	gotówka netto z działalności operacyjnej sprzedaż netto
Wskaźnik wydajności gotówkowej zysku	gotówka netto z działalności operacyjnej zysk z działalności gospodarczej
Wskaźnik wydajności gotówkowej majątku	gotówka netto z działalności operacyjnej średnia wartość majątku ogółem
Wskaźnik wydajności gotówkowej majątku obrotowego	gotówka netto z działalności operacyjnej średnia wartość majątku obrotowego

Wykorzystując wskaźniki wydajności gotówkowej do oceny pozycji finansowej przedsiębiorstwa, trzeba pamiętać, iż pożądanym kierunkiem zmian jest wzrost ich poziomu w czasie. Dobrą bazą porównań są dane średniobranżowe. Porównanie przeciętnych relacji gotówkowych w ujęciu branżowym z analogicznymi relacjami diagnozowanej spółki pokazuje pozycję tej spółki w porównaniu z jej rynkowymi rywalami. Natomiast porównanie w czasie osiągniętych wskaźników pozwala na wyciągnięcie wniosków co do zmian w bieżącym sterowaniu finansami spółek.

• wskaźniki wystarczalności gotówki - informują, czy generowana w działalności podstawowej gotówka jest odpowiednio duża w relacji do różnych wydatków i zobowiązań przedsiębiorstwa.

Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę długów ogółem	gotówka netto z działalności operacyjnej zobowiązania ogółem
Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę długów długoterminowych	gotówka netto z działalności operacyjnej zobowiązania długoterminowe
Wskaźnik ogólnej wystarczalności gotówki operacyjnej	gotówka netto z działalności operacyjnej spłata zobowiązań długoterm.+wypłata dywidend+zakupy majątku trwałego
Wskaźnik reinwestycji gotówki operacyjnej	gotówka netto z działalności operacyjnej środki trwałe+inwestycje+pozostałe aktywa+kapitał obrotowy
Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na zakupy środków trwałych	gotówka netto z działalności operacyjnej wydatki na środki trwałe

Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę długów ogółem informuje o zdolności przedsiębiorstwa do spłacania jego zobowiązań. Odwrotność tego wskaźnika, czyli stosunek zobowiązań ogółem do wielkości gotówki generowanej w działalności operacyjnej obrazuje, w jakim okresie zobowiązania te mogłyby być uregulowane ze środków pieniężnych, pochodzących z działalności operacyjnej. Wskaźnik ten stosuje się do przewidywania bankructwa.

Wskaźnik wystarczalności dochodu gotówkowego na spłatę długów długoterminowych informuje, czy dostępne fundusze gotówkowe są wystarczające do spłaty zobowiązań w okresie płatności dłuższym niż rok bilansowy.

Wskaźnik ogólnej wystarczalności gotówki operacyjnej mierzy ogólną zdolność firmy do regulowania rocznych wydatków (na raty kredytów długoterminowych, wypłatę dywidend oraz zakupy środków majątku trwałego) z gotówki uzyskanej z działalności operacyjnej. Obrazuje on zatem bieżącą politykę finansową przedsiębiorstw. Wskaźnik równy bądź wyższy od jedności oznacza, że przedsiębiorstwo nie ma potrzeby sięgania po dodatkowe źródła gotówki z instrumentów finansowych (akcji, obligacji, kredytów długoterminowych bądź gotówki pochodzącej ze sprzedaży elementów majątku trwałego).

Wskaźnik reinwestycji gotówki operacyjnej jest użyteczny przy określaniu, w jakiej relacji do aktywów trwałych i kapitału obrotowego pozostają operacyjne wpływy gotówkowe, które zostały zatrzymane w przedsiębiorstwie i zainwestowane w celu odtworzenia aktywów oraz na rozszerzenie działalności podstawowej. Poziom tego wskaźnika 8-10% jest uważany za satysfakcjonujący.

Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na zakupy środków trwałych świadczy o zdolności przedsiębiorstwa do utrzymania środków trwałych ze swego dochodu gotówkowego bez uciekania się do zaciągania pożyczki lub do nowej emisji akcji. Na zakupy środków trwałych wykorzystywany jest zysk netto i amortyzacja, a gotówka operacyjna może pochodzić również z środków uwolnionych z zapasów i należności oraz zaciągniętych dodatkowych kredytów bankowych i kupieckich.

4. Statyczne metody pomiaru płynności finansowej

Do badania płynności finansowej w układzie statycznym służą stany zasobów środków obrotowych i zobowiązań. Wykorzystuje się do tego szereg tradycyjnych wskaźników o większym bądź mniejszym zakresie zastosowania w praktyce, Najistotniejsze z nich to:

• wskaźnik bieżącej płynności finansowej

• wskaźnik płynności przyspieszonej (tzw. wskaźnik szybki)

• wskaźnik wypłacalności środkami pieniężnymi

• wskaźnik zobowiązań natychmiast wymagalnych.

Lp.	Nazwa wskaźnika	Treść ekonomiczna
		wskaźnika
1.	Wskaźnik płynności bieżącej	aktywa bieżące pasywa bieżące
2.	Wskaźnik szybki	aktywa bieżące - zapasy - rozliczenia międzyokresowe czynne pasywa bieżące
3.	Wskaźnik środków pieniężnych	środki pieniężne + krótkoterm. papiery wartościowe pasywa bieżące
4.	Treasury ratio	środki pieniężne płatności natychmiast wymagalne

Wskaźnik bieżącej płynności finansowej odpowiada na pytanie, czy przedsiębiorstwo mogłoby spłacić wszystkie zobowiązania bieżące, gdyby stały się natychmiast wymagalne przy pomocy upłynnienia posiadanych środków obrotowych. Jeśli wskaźnik ten jest niski, a zwłaszcza gdy kształtuje się poniżej jedności, sygnalizuje to brak pokrycia zobowiązań środkami obrotowymi, co może oznaczać niezdolność do terminowego regulowania długów. Wielkość optymalnego wskaźnika zależy od specyficznych warunków działania danej firmy. Wiele banków przyjmuje jednak uproszczone założenie, że optymalny wskaźnik kształtuje się w granicach od 1,5 do 2,0 (tj. 150-200%). Wskaźnik poniżej 1,5 traktuje się jako zapowiedź występowania trudności płatniczych. Jeśli zaś wskaźnik jest zbyt wysoki, może to oznaczać z kolei zamrożenie w aktywach nadmiernych środków obrotowych, które obniżają możliwą do osiągnięcia zyskowność kapitałów.

Posługując się tym wskaźnikiem, trzeba jednak uwzględnić to, iż w skład majątku obrotowego wchodzą pozycje, których okres zamiany na gotówkę potrzebną do uregulowania zobowiązań jest różny. Na przykład zapasy wyrobów czy towarów w celu uzyskania gotówki na pokrycie zobowiązań trzeba uprzednio sprzedać, a wiec przekształcić w należności, których zainkasowanie nierzadko wymaga pewnego czasu. Płynność zasobów środków pieniężnych jest natychmiastowa, krótkoterminowe papiery wartościowe mogą być szybko zamienione na gotówkę (np. przez przedłożenie weksli do dyskonta), a samo inkaso należności po dokonaniu sprzedaży można regulować ustalając z odbiorcami krótsze terminy płatności. Natomiast, jeśli zbyt duży udział w środkach obrotowych stanowią zapasy, a także rozliczenia międzyokresowe, które mogą być jedynie włączone do kosztów następnego okresu, mimo znacznej nadwyżki ogółu tych środków nad zobowiązaniami, firma może odczuwać nawet trudności w terminowym regulowaniu długów.

Uzupełniający pogląd na stopień płynności finansowej przedsiębiorstwa uwzględniający przedstawione wątpliwości można uzyskać ustalając wskaźnik płynności przyspieszonej. Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym stopniu płynności (aktywa bieżące - zapasy - rozliczenia międzyokresowe czynne) środki pieniężne, papiery wartościowe krótkoterminowe oraz należności krótkoterminowe). Wskaźnik szybki, wynoszący 01,1, uważany jest za satysfakcjonujący i pokazuje, iż przedsiębiorstwo może szybko sprostać bieżącym zobowiązaniom. Optymalna wielkość tego wskaźnika zależy istotnie od warunków płatności przy zakupach towarów i materiałów oraz przy sprzedaży produktów i towarów. Na przykład przedsiębiorstwo, które kupuje towary, przy czym dostawcy godzą się na regulowanie należności w terminie 30 dni po zrealizowaniu dostawy, samo zaś odracza płatności odbiorcom jedynie 15 dni, może utrzymać płynność płatniczą przy znacznie niższym wskaźniku, aniżeli wówczas, gdyby odraczało płatności odbiorcom na 30 dni lub nawet dłużej.

W analizach płynności finansowej wykorzystuje się oprócz wymienionych wskaźników również tzw. wskaźnik środków pieniężnych (wskaźnik gotówki). W liczniku omawianej relacji uwzględnia się tylko te aktywa, których zdolność do regulowania zobowiązań jest natychmiastowa. Określa ona zatem, jaka część zobowiązań może być regulowana bez zwłoki, gdyby stały się one nagle wymagalne. Brak środków pieniężnych na koncie nie oznacza jednak utraty płynności finansowej przez przedsiębiorstwo, zwłaszcza gdy ma ono zagwarantowany dopływ środków pieniężnych z regularnie inkasowanych należności. Natomiast nadmiar gotówki powoduje powstawanie kosztów utraconych możliwości, zwłaszcza gdyby środki te mogły być zainwestowane i mogły się stać źródłem przychodów pieniężnych. Obliczanie wskaźnika środków pieniężnych wskazane jest zwłaszcza w warunkach zatorów płatniczych. Przedsiębiorstwo zgodnie ze wskaźnikiem płynności przyspieszonej może wykazywać wysoki stopień płynności finansowej, ale środki służące do regulowania zobowiązań mogą być ulokowane w należnościach, które mogą być przeterminowane, nieściągalne bądź sporne, możliwe do uzyskania po korzystnym wyroku sądowym.

Stosuje się również bardziej rygorystyczne obliczanie wskaźnika środków pieniężnych tzw. tresaury ratio, stanowiący stosunek środków pieniężnych do płatności natychmiast wymagalnych czyli takich, których okres wymagalności przypada na najbliższe 3 miesiące. W praktyce nie ma wypracowanego standardu odnoszącego się do poziomu tego wskaźnika. Przedsiębiorstwo musi zatem porównywać go w czasie.

Rozdział III. KSZTAŁTOWANIE STRUKTURY KAPITAŁÓW

1 Źródła pozyskiwania kapitałów

Ze względu na źródło pochodzenia kapitałów, którymi przedsiębiorstwo finansuje swój majątek wyróżnia się:

• kapitały własne, pochodzące ze źródeł zewnętrznych tj. wniesione przez udziałowców (np. kapitał założycielski, zakładowy, zasobowy, udziałowy) oraz ze źródeł wewnętrznych (głównie stanowiące równowartość wygospodarowanego zysku netto pozostawionego do dyspozycji przedsiębiorstwa).

• kapitały obce, występujące w formie pożyczek, kredytów lub innego rodzaju zobowiązań.

Zasadniczą część kapitałów przedsiębiorstwa powinny stanowić jego kapitały własne, na które składają się:

• wkłady kapitałowe właścicieli, wnoszone w formie udziałów, subskrypcji akcji itp., tworzące kapitał podstawowy, noszące różne nazwy - w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa np. kapitał założycielski, zakładowy, akcyjny, udziałowy.

• zyski pozostawione do dyspozycji przedsiębiorstwa, przeznaczone na pokrycie przyszłego ryzyka i umocnienie ogólnej pozycji finansowej przedsiębiorstwa lub na z góry określony cel np. inwestycje.

Kapitały własne znajdują się w bezterminowej dyspozycji przedsiębiorstwa, a na ich zwrot udziałowcy mogą liczyć w zasadzie dopiero w momencie jego likwidacji. Ewentualne zmniejszenie kapitałów własnych o statutowym charakterze w okresie funkcjonowania przedsiębiorstwa wymaga specjalnej procedury prawnej, uwzględniającej m.in. zabezpieczenie interesów jego wierzycieli.

Kapitały własne przedsiębiorstwa mogą ulegać zwiększeniu również w przypadku dopuszczonej przepisami prawa aktualizacji wartości majątku, uwzględniającej skutki inflacji. W spółkach akcyjnych źródłem zwiększenia kapitałów zapasowych może być także nadwyżka występująca w przypadku wypuszczenia akcji po cenie wyższej (emisyjnej) od ceny nominalnej.

Potrzeba uzupełniania kapitałów własnych w działającym przedsiębiorstwie wynikać może z następujących względów:

• stworzenia podstawy do wydatniejszego rozwoju działalności przedsiębiorstwa, pozwalającej także na zaciąganie w przyszłości wyższych kredytów bankowych, dzięki wzrostowi wiarygodności finansowej;

• przezwyciężenia rysującej się perspektywy upadłości przedsiębiorstwa wskutek utraty zdolności do terminowego regulowania zobowiązań lub powstania strat;

• usunięcia skutków deprecjacji kapitałów własnych spowodowanej inflacją.

W pierwszym przypadku uzupełnienie kapitałów własnych może nastąpić zarówno z zysku jak i z dodatkowych wkładów kapitałowych udziałowców, oczywiście jeżeli dotychczasowe wyniki finansowe przedsiębiorstwa były satysfakcjonujące, a przedłożony program rozwoju zawiera wiarygodną szansę wzrostu wartości przedsiębiorstwa i zyskowności jego własnych kapitałów.

Znacznie trudniej pozyskać dodatkowe wkłady kapitałowe od właścicieli w celu przezwyciężenia rysujące się niewypłacalności przedsiębiorstwa, zwłaszcza w przypadku gdy towarzyszą temu wysokie straty. Wówczas przekonanie udziałowców o celowości zwiększenia kapitałów przedsiębiorstwa, wskazującym zarówno na możliwość przezwyciężenia kryzysu jak i na uniknięcie utraty dotychczas zainwestowanych w przedsiębiorstwie kapitałów własnych.

Usunięcie skutków deprecjacji kapitałów własnych spowodowanej inflacją powinno następować przede wszystkim dzięki pozostawieniu do dyspozycji przedsiębiorstwa odpowiedniej części osiąganego zysku.

Długoterminowe kapitały obce pozyskiwane są z dwóch zasadniczych źródeł, tj. emisji obligacji na rynku papierów wartościowych oraz z kredytów bankowych głównie o inwestycyjnym charakterze.

W praktyce kredyty długoterminowe udzielane przez banki nie przekraczają kilku lat, a więc nie mają tak stabilnego charakteru jak pożyczki obligacyjne.

Rozpatrując skalę i źródła niezbędnych obcych kapitałów krótkoterminowych, trzeba przede wszystkim dokonać przeglądu i oceny kształtowania się tych zobowiązań bieżących wobec kontrahentów, które stale informują w toku działalności przedsiębiorstwa. Można je podzielić na dwie zasadnicze grupy tj. na zobowiązania:

• wynikające z normalnego cyklu rozliczeń, które służą finansowaniu majątku obrotowego, ale nie powodują konieczności ponoszenia z tego tytułu kosztów;

• stanowiące kredyt handlowy, oznaczający odroczenie przez kontrahenta należnej mu płatności, co łączy się jednak z dodatkowymi kosztami, które są często wyodrębniane w formie skonta, uzyskiwanego w razie bieżącej płatności.

Wykorzystują kredyt handlowy, przedsiębiorstwo powinno kalkulować jego koszt w celu porównania go z kosztem innych źródeł kredytu krótkoterminowego, jakie są dostępne dla przedsiębiorstwa.

W tym celu oblicza się stopę oprocentowania kredytu handlowego w skali rocznej w/g wzoru:

s x T T



d = x

100 - s t

gdzie:

d - stopa odsetek w skali rocznej;

s - stopa skonta;

T - liczba dni w roku;

t - liczba dni stanowiąca różnicę między terminem

płatności gotówkowej i kredytowej

Nie zawsze jednak dostawca, oferując opóźniony termin zapłaty faktury, upoważnia do potrącenia skonta w razie jej wcześniejszego uregulowania. Koszt stawianego do dyspozycji kupującego jest wówczas ukryty w cenie sprzedaży. Można go niejednokrotnie ujawnić, porównując ceny liczone przez takiego dostawce z cenami gotówkowymi proponowanymi na analogiczne produkty przez innych dostawców.

Niezależnie od kredytów handlowych wiele przedsiębiorstw wykorzystuje na finansowanie swej działalności bieżącej kredyty obrotowe zaciągane w bankach. Mogą one być udzielane przedsiębiorstwu w rachunku bieżącym lub kredytowym.

Kredyt w rachunku bieżącym może być uzyskiwany w banku, w którym przedsiębiorstwo taki rachunek posiada. po jego przyznaniu na podstawie umowy zawartej z klientem bank wyraża zgodę na wykonanie decyzji płatniczych (np. czeków przelewów, itp.) do ustalonej sumy nawet w razie braku środków na rachunku bieżącym. Jest to dogodna forma wykorzystywania kredytu na pokrywanie przejściowo w występujących niedoborów własnych środków pieniężnych, zamiast utrzymywania na ten cel rezerwy. Kredyt dostosowany jest automatycznie do faktycznych potrzeb płatniczych przedsiębiorstwa i spłacany w miarę wpływu środków na rachunek bieżący. Odsetki opłaca się mieć tylko za czas, w którym wypłaty nie znajdowały pokrycia w dodatnim saldzie rachunku bieżącego przedsiębiorstwa.

Niekiedy kredyt w rachunku bieżącym ma ograniczonych charakter. Wówczas stanowi on upoważnienie przedsiębiorstwa przez bank do podejmowania gotówki, tylko na pokrycie przejściowego braku gotówki na wypłaty dokonywane z kas przedsiębiorstwa (np. wypłaty wynagrodzeń pracowników).

Kredyt w rachunku kredytowym polega na ewidencji jego wykorzystania i spłat na oddzielnym rachunku bankowym. Przedsiębiorstwo dysponuje samodzielnie rachunkiem bieżącym i z tego rachunku dopiero reguluje przeważnie spłaty kredytu w terminach ustalonych w umowie.

Kredyt obrotowy może mieć celowy charakter, jeżeli jest przeznaczony na sfinansowanie z góry ustalonego przedsięwzięcia. Wówczas niekiedy bank zastrzega sobie, że przyszłe wpływy z danego przedsięwzięcia będą kierowane bezpośrednio na spłatę kredytu.

Wariantem tego kredytu jest linia kredytowa, przy której w umowie z bankiem ustala się górny pułap (limit) wykorzystania kredytu. Po otwarciu linii kredytowej można z niej sfinansować powtarzające się transakcje. Po ich zrealizowaniu następuje spłata kredytu, z którego w ramach do wysokości limitu mogą być sfinansowane kolejne transakcje. Jest to tzw. kredyt odnawialny, przy którym nie określa się obowiązujących terminów spłat i rat wykorzystywanego kredytu, a jedynie termin końcowy jego funkcjonowania.

Specjalnym źródłem finansowania niektórych składników majątku obrotowego są kredyty sezonowe, które można uzyskać w banku na pokrycie zapasów płodów rolnych, ich przetworów lub przygotowania wyrobów do sezonowej sprzedaży. Wielkość kredytu sezonowego zależy od cyklu przyrodniczego, hodowli, przetwórstwa itp. Jego spłata powoduje wygaśnięcie kredytu, gdyż jest on odnawialny.

Kredyt wekslowy polega na przyjęciu przez bank, w zamian za przekazana do dyspozycji gotówkę, weksla własnego przedsiębiorstwa lub obcego z indosem przedsiębiorstwa. Bank przekazuje wówczas na rachunek bieżący przedsiębiorstwa sumę przyjętego weksla pomniejszona o dyskonto, tj. odsetki przypadające za okres od daty jego płatności oraz o ewentualną prowizję. Kredyt taki ułatwia przedsiębiorstwu wcześniejsze uzyskanie gotówki w przypadku sprzedaży, przy której przyjęto zapłatę wekslem od odbiorcy. Dla banku zaś zabezpieczenie zwrotu kredytu w formie weksla stanowi swoistego rodzaju zabezpieczenie spłaty kredytu.

Niekiedy bank nie udziela kredytu klientowi bezpośrednio, ale godzi się na akceptowanie wystawianych przez niego weksli trasowanych, przy założeniu że remitentem jest wystawca. Może on wówczas regulować takim wekslem zobowiązania wobec swoich kontrahentów lub zdyskontować go w innym banku. Weksel jest przyjmowany bez zastrzeżeń, gdyż głównym dłużnikiem, odpowiadającym w pierwszej kolejności za uregulowanie zobowiązania jest bank, który akceptował dokument. On też wykupuje weksel, ale obciąża jednocześnie rachunek bieżący klienta. W przeddzień terminu zapłaty weksla wystawca powinien zatem zapewnić odpowiednią sumę na rachunku bieżącym.

Przy kredycie akceptacyjnym bank ponosi ryzyko finansowe związane z terminowym uregulowaniem zobowiązania, za co pobiera odpowiednie wynagrodzenie. W celu ograniczenia ryzyka banki ograniczają udzielanie kredytów akceptacyjnych do klientów cechujących się solidnym wywiązywaniem z zobowiązań płatniczych . Z tego samego powodu kredyt akceptacyjny udzielany jest przeważnie tylko na przeprowadzenie określonej transakcji kupna towarów lub materiałów do wytworzenia wyrobów, po sprzedaży których kredyt jest spłacany.

Specjalną odmianą źródeł finansowania są kredyty preferencyjne, charakteryzujące się niższą stopą procentową w stosunku do normalnie pobieranej przez banki, a często także dogodniejszym okresem spłaty. Są one narzędziem interwencjonizmu państwowego w pośredniej formie, gdyż ich uzyskanie uzależnione jest od spełnienia określonych warunków, wynikających z ustalonych przez rząd założeń polityki gospodarczej. Różnice wynikające z niższych w stosunku do normalnie pobieranych odsetek pokrywa przeważnie budżet państwa, przekazując odpowiednie środki bankowi.

Większe przedsiębiorstwa, cieszące się odpowiednią popularnością i solidnością płatniczą mogą - zamiast ubiegać się o kredyt bankowy - zaciągnąć krótkoterminowe pożyczki bezpośrednio na rynku pieniężnym dzięki emisji bonów pieniężnych.

Bony te oferowane przez emitenta na rynku pieniężnym według cen nominalnych, pomniejszonych jednak o z góry określone dyskonto. Jednocześnie emitent zobowiązuje się do wykupu tych bonów w/g pełnej ceny nominalnej po upływie jednego ustalonego z góry terminu nie przekraczającego jednego roku.

System zaciągania kredytów bezpośrednio na rynku pieniężnym ma szereg zalet w porównaniu do kredytów bankowych. W szczególności umożliwia zaciąganie pożyczek na większą skalę, gdyż nabywcami bonów może być wiele banków oraz innych inwestorów. Jednocześnie koszt pozyskiwanych kredytów jest przeważnie niższy od kosztu kredytu bankowego, gdyż marża pobierana przez organizatora emisji jest z reguły mniejsza od marży doliczanej przez bank na pokrycie swych kosztów. Cykliczne powtarzanie emisji bonów komercyjnych w terminach poprzedzający spłatę poprzednich emisji umożliwia niekiedy przekształcenia tak pozyskiwanego kredytu w kredyt długoterminowy.

Specyficzną formą zapewnienia wypłacalności kontrahenta są gwarancje bankowe i rządowe.

Gwarancja bankowa polega na zobowiązaniu się przez bank do uregulowania wierzycielowi jego należności, jeżeli przedsiębiorstwo, któremu wypłacalność bank gwarantował nie wykonało w ogóle lub należycie umownego świadczenia. Przy udzielaniu gwarancji bank określa przeważnie górną kwotę, do której gotów jest uregulować wierzycielowi jego należność w razie niewypłacalności klienta.

Gwarancja bankowa może występować w wielu różnych formach. Stanowi jawny przykład pisemnego zapewnienia zwrotu zaciągnięte przez klienta pożyczki u innego kredytodawcy połączone ze zobowiązaniem dla jej spłaty w razie niewypłacalności kredytobiorcy. Niejednokrotnie gwarancję bankową stanowi poręczenie złożone przez bank na wekslu klienta. Nierzadko poręczenie bankowe wykorzystuje się zamiast kaucji lub wadiów wymaganych przez kontrahentów jako gwarancja należytego wykonania umowy. Zamiast przekazywania kaucji lub wadiów na rachunek kontrahenta w formie gotówkowej wyraża on niejednokrotnie zgodę na przyjęcie gwarancji banku, iż partner wypłaci określone odszkodowanie bezwarunkowo w przypadku nienależytego wykonania umowy. Przedsiębiorstwo może wykorzystywać gwarancje bankowe w celu umocnienia swojej wiarygodności finansowej wobec kontrahentów. Może jednak również żądać takich gwarancji od swoich współpartnerów.

Udzielenie przez bank gwarancji oznacza, iż przejmuje on ryzyko finansowe za swojego klienta wobec jego wierzycieli. Dlatego gwarancje udzielane są przez banki przeważnie przedsiębiorstwom, które w tym banku mają swój rachunek bieżący, po uprzednim zbadaniu stopnia solidności płatniczej klienta. Jednocześnie przy poważniejszych kwotach gwarancji udzielanych zwłaszcza na dłuższy okres bank wymaga od klienta odpowiedniego zabezpieczenia umożliwiającego uzyskanie zwrotu kwot wypłaconych wierzycielowi za przedsiębiorstwo. którego wypłacalność gwarantowano, jeśli nie wywiązało się ono w terminie z zobowiązania. Często praktykowana jest w tym przypadku forma zastawu na majątku przedsiębiorstwa otrzymującego gwarancję. Przy długoletnich gwarancjach stosuje się również zasadę przyjęcia od klienta depozytu bankowego ulokowanego na okres gwarancji na procent składany. Klient upoważnia bank do przejęcia tego depozyty, jeżeli nie wywiąże się z gwarantowanego zobowiązania w terminie.

Niekiedy kontrahent wymaga od przedsiębiorstwa gwarancji wydanej przez bank, niż ten któremu przedsiębiorstwo jest znane. Wybrany przez kontrahenta bank gotów jest udzielić takiej gwarancji, pod warunkiem przedłożenia mu gwarancji banku przedsiębiorstwa. Wówczas udzieloną przez bank gwarancję na podstawie gwarancji innego banku określa się mianem regwarancji.

Występują również przypadki gwarancji rządowych. Polegają one na zobowiązaniu się odpowiedniego organu administracji centralnej do uregulowania zobowiązań jeżeli kredytobiorca nie wywiąże się z nich w terminie. W szerszej skali gwarancje rządowe występują w obrotach z zagranicą.

2. Wpływ struktury kapitałów na zyskowność przedsiębiorstwa

Kapitały własne są najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa, decydującą w istotnej mierze o stopniu utrzymania płynności finansowej. ich wysokość stanowi dla wierzycieli informację, do jakiej kwoty zdolne jest ponosić konsekwencje finansowe w przypadku powstania strat.

Kapitały obce wymagają spłaty w określonych z wierzycielami terminach, ale możliwe jest zastępowanie spłaconych zobowiązań zaciągniętymi, nowymi kredytami, czyli tzw. refinansowanie kredytów. Spłacenie zobowiązań w czynnym przedsiębiorstwie łączy się zatem często z zaciąganiem w to miejsce nowych. W rezultacie kapitały obce mogą stale występować z zaciąganiem w to miejsce nowych. W rezultacie kapitały obce mogą stale występować w przedsiębiorstwie, aczkolwiek w różnej wysokości i zmieniającej się strukturze.

Ze względu na okres spłaty można wyodrębnić zobowiązania:

• długoterminowe - okres uregulowania jest dłuższy niż jeden rok, przy czym z tej grupy wyodrębnia się często zobowiązania średnioterminowe o okresie spłaty dłuższym niż rok, ale krótszym nić pięć lat.

• krótkoterminowe - termin spłaty nie przekracza jednego roku.

Zobowiązania długoterminowe mogą być wykorzystywane przez przedsiębiorstwo na finansowanie działalności bez potrzeby ich odnawiania przez dłuższy okres, sięgający kilku lub nawet więcej niż dziesięciu lat. Dlatego zobowiązania takie wraz z kapitałami własnymi przedsiębiorstwa określane są mianem kapitałów stałych.

Natomiast zobowiązania krótkoterminowe, czyli zobowiązania bieżące, obejmujące zarówno kredyty różnego rodzaju jak i zobowiązania z innych tytułów, ulegają zmianom wielokrotnie w ciągu roku, co powoduje konieczność stałego podejmowania działań zapewniających spłacanie ich w terminie, gdyż warunkuje to utrzymanie bieżącej płynności finansowej.

Największą pewność utrzymania pełnej płynności finansowej - nawet w razie wystąpienia nieprzewidzianych, okresowych zakłóceń w działalności przedsiębiorstwa, których nie zdołano uniknąć - zapewnia pokrywanie całości posiadanego majątku kapitałami własnymi. Zbędne staje się wówczas także ponoszenie odsetek od pożyczek i kredytów, a więc do dyspozycji przedsiębiorstwa i jego udziałowców pozostaje cały zysk osiągnięty dzięki eksploatacji majątku. W takim przypadku stopa zyskowności majątku (stosunek zysku netto do majątku) jest analogiczna jak stopa zyskowności kapitałów własnych.

Jeżeli jednak w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa zaangażowane są częściowo kapitały obce, a stopa odsetek płaconych za ich wykorzystanie jest niższa od zyskowności majątku, to w rezultacie zwiększa się odpowiednio stopa zyskowności kapitałów własnych. Istotne znaczenie ma fakt, że przy ustalaniu wyniku finansowego, stanowiącego podstawę wymiaru podatku dochodowego, uwzględnia się należne kredytodawcom odsetki jako koszt uzyskania przychodów, natomiast nie uwzględnia się odsetek od zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa jej własnych kapitałów. Wobec tego odpowiednio ukształtowana kompozycja kapitałów własnych i obcych - przy efektywnym ich wykorzystaniu - może dodatnio wpływać na wyniki przedsiębiorstwa.

Można zatem sformułować wniosek, iż stopa zyskowności kapitałów własnych wzrasta w miarę zwiększania się udziału kapitałów obcych w finansowaniu majątku, jeżeli stopa odsetek płaconych jest niższa od zyskowności majątku osiąganej przez przedsiębiorstwo. Jednocześnie efektywny koszt zaangażowania kapitału obcego jest mniejszy aniżeli odsetki należne kredytodawcom, gdyż ich suma pomniejsza podstawę wymiaru podatku dochodowego.

Może również wystąpić pogorszenie tej zyskowności w przypadku zmniejszenia się udziału obcych kapitałów w finansowaniu majątku. Zjawisko to nazywane dźwignią finansów może jednak mieć ujemny wpływ na zyskowność kapitałów własnych. Wystąpi to w przypadku, gdy zyskowność majątku ukształtuje się na poziomie niższym niż wynosi stopa odsetek płaconych kredytodawcom od wykorzystywanego kapitału obcego. Wówczas korzystanie z obcych kapitałów powoduje obniżenie efektywności ekonomicznej funkcjonowania przedsiębiorstwa.

3 Optymalizacja struktury kapitałowej przedsiębiorstwa

Z punktu widzenia utrzymania równowagi finansowej przedsiębiorstwa, zasadnicze znaczenie ma relacja, zachodząca między podziałem majątku na trwały i obrotowy oraz między kapitałami stałymi i krótkoterminowymi.

Zaangażowanie kapitałów w finansowanie majątku trwałego oznacza ich zamrożenie na dłuższy czas. Wycofanie kapitałów ulokowanych w środkach trwałych oraz w wartościach niematerialnych i prawnych odbywa się stopniowo przez szereg lat za pośrednictwem amortyzacji. Natomiast odzyskanie środków, którymi pokryto finansowe składniki majątku trwałego, może nastąpić w razie odsprzedaży akcji lub obligacji, a także w miarę spłaty udzielonych dłużnikom pożyczek.

W celu utrzymania równowagi finansowej przez przedsiębiorstwo niezbędne jest pełne pokrycie majątku trwałego stabilnymi źródłami finansowania, nie wymagającymi szybkiego zwrotu, a wiec kapitałami stałymi. Natomiast częściowe tylko finansowanie majątku trwałego krótkoterminowymi kapitałami obcymi grozi istotnymi napięciami w zachowaniu płynności finansowej przedsiębiorstwa, a często prowadzi do jego upadłości. Wymaga to bowiem stałego, częstego odnawiania zobowiązań przez dłuższy okres, w którym mogą występować nie zawsze dające się przezwyciężyć trudności w pozyskiwaniu nowych źródeł finansowania. Upłynnienie w takich sytuacjach posiadanego majątku trwałego na pokrycie krótkookresowych zobowiązań w praktyce nie jest z reguły możliwe bez naruszenia podstaw działalności przedsiębiorstwa.

W odróżnieniu od majątku trwałego środki obrotowe uczestniczą w operacjach cyklicznie powtarzających się w krótkich okresach czasu. Dlatego mogą one być finansowane krótkoterminowymi kapitałami obcymi, a w klasycznym ujęciu - dla zmniejszenia ryzyka - w finansowaniu środków obrotowych powinny być także zaangażowane częściowo kapitały stałe.

Należy dodać, że również w strukturze kapitałów stałych powinny być uwzględnione odpowiednie proporcje między kapitałami własnymi i obcymi. W szczególności przy podejmowaniu inwestycji, które zamierza się sfinansować obcymi kapitałami długoterminowymi, trzeba uprzednio upewnić się o możliwości ich zwrotu dzięki nadwyżkom finansowym jakie przedsiębiorstwo przewiduje uzyskać w przyszłości, pozostałym po zaspokojeniu innych potrzeb niezbędnych do pokrycia z tego źródła. Trzeba również dysponować realistycznymi ocenami na temat możliwości i opłacalności refinansowania długoterminowych zobowiązań po upływie terminu ich spłaty.

Przy rozpatrywaniu źródeł pokrycia środków obrotowych powinno się uwzględnić fakt, że ogólna ich wartość strukturalna ulega zmianom w zależności od wahań wielkości sprzedaży i warunków rynkowych. Jednak pewna wielkość środków obrotowych utrzymuje się przez dłuższy czas na jednakowym, minimalnym poziomie. Można więc rozróżnić:

• stały majątek obrotowy - nie ulegający zmianom, nawet w przypadku określonych wahań sprzedaży;

• zmienny majątek obrotowy - zwiększony w razie okresowego wzrostu sprzedaży powyżej jego minimalnego poziomu a następnie zmniejszony w powiązaniu z obniżeniem sprzedaży.

Przedstawiony podział upoważnia do wniosku, że zapotrzebowanie na kapitał służący finansowaniu środków obrotowych jest częściowo stałe, jeśli dotyczy minimalnego poziomu tego majątku oraz częściowo zmienne, będące rezultatem jego zwiększenia w danym okresie powyżej minimalnego poziomu.

Podejmując decyzje w sprawie wielkości i struktury kapitałów obrotowych, trzeba przede wszystkim dokonać oceny potrzeb w tej dziedzinie, uwzględniając nie tylko zmienny poziom stanu środków obrotowych, ale także fakt, że w przedsiębiorstwie występują stale pewne zobowiązania bieżące wynikające z normalnego cyklu rozliczeń finansowych z dostawcami, z tytułów publicznoprawnych itp. Punktem wyjściowym do takiej oceny może być przeciętny cykl obrotu, który obejmuje średni okres, jaki występuje między wydatkami gotówkowymi poniesionymi na nabycie składników majątku obrotowego, niezbędnych do prowadzenia działalności oraz wpływami pieniężnymi ze sprzedaży produktów i towarów. Ze względu na różny stopień płynności zapasów i należności, stanowiących istotną część niegotówkowych składników majątku obrotowego, trzeba w pierwszej kolejności ustalić cykle cząstkowe tych składników, po zsumowaniu których uzyskuje się cykl łączny.

Jeśli zapłata za dostawy materiałów, usług i towarów regulowana jest z pewnym opóźnieniem w stosunku do otrzymania dostawy, a ponadto występują spłacane po upływie określonego czasu zobowiązania z tytułu podatków, wynagrodzeń pracowników itp., to część cyklu obrotowego finansowana jest automatycznie tymi pasywami. Jeżeli zatem od łącznego cyklu obrotu zapasami i należnościami (cyklu brutto) odejmuje się okres czasu przypadający przeciętnie na regulowanie zobowiązań (z wyjątkiem zobowiązań z tytułu kredytów bankowych oraz kredytów handlowych), to uzyskuje się przeciętny cykl netto, obrazujący okres, w którym środki obrotowe powinny być sfinansowane z innych niż te zobowiązania kapitałów.

4 Związki między strukturą kapitału i ryzykiem

W przypadkach, w których rachunek potwierdza opłacalność udziału kapitałów obcych w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa, decyzje podejmowane w tej dziedzinie powinny uwzględniać wpływ na stabilność finansową przedsiębiorstwa. W miarę zwiększania udziału zobowiązań w kapitałach przedsiębiorstwa rośnie ryzyko w zakresie płynności płatniczej. Zwiększa się skala niebezpieczeństwa utraty tej płynności, która może nastąpić na przykład w przypadku:

• konieczności opłacania składek w wysokości wynikającej z zawartych porozumień lub ceny pieniądza na rynku kapitałowym, podczas gdy następuje znaczne zmniejszenie zysków lub pojawiają się okresowo straty wskutek recesji gospodarczej lub innych niepowodzeń;

• trudności w uzyskaniu nowych pożyczek i kredytów w miejsce tych, których termin spłaty mija, co może prowadzić do załamania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Trzeba dodać, że w miarę wzrostu zadłużenia przedsiębiorstwa kredytodawcy z reguły ostrożniej podejmują decyzje dotyczące udzielania nowych kredytów, skracają terminy ich spłacania oraz wymuszają zwiększone odsetki ze względu na wyższe ryzyko.

Teoria finansów nie jest w stanie określić uniwersalnej formuły, którą posługiwanie się umożliwiałoby wyznaczenie najkorzystniejszej struktury kapitałowej dla danego przedsiębiorstwa, godzącej zarówno optimum zyskowności własnych kapitałów jak i rozsądną skalę ryzyka. Jest ona bowiem zależna od wielu złożonych czynników, ulegających ciągłym zmianom, w tym także trudnych do przewidzenia zmianom koniunktury gospodarczej.

Jednak można określić pewne zasady, które powinny być uwzględnione przy podejmowaniu decyzji dotyczących kształtowania się struktury kapitałów w warunkach konkretnego przedsiębiorstwa. Dotyczą one wspomnianego już przestrzegania odpowiednich relacji między strukturą kapitałów i strukturą majątku z uwzględnieniem różnego stopnia płynności poszczególnych jego składników oraz wyboru najkorzystniejszych źródeł obcych kapitałów.

Szczególne znaczenie ma jednak przede wszystkim programowanie struktury kapitałów przy rozszerzaniu działalności przedsiębiorstwa, wymagającym zwiększenia majątku. Wówczas niezbędne staje się poszukiwanie struktury kapitału, umożliwiającej maksymalizację zyskowności kapitałów własnych, ale przy zachowaniu płynności finansowej oraz zdolności do obsługi zadłużenia długoterminowego. W tym celu trzeba określić z góry granice ryzyka płynności finansowej i skalę maksymalnego zadłużenia, które przedsiębiorstwo decyduje się ponowić bez nadmiernej groźby utraty swojej przyszłej egzystencji oraz zbyt daleko idącego uzależnienia się od kredytobiorców.

Przy ustalaniu granic ryzyka można posłużyć się wskaźnikami płynności finansowej oraz stopy zadłużenia. Inaczej formułując, przedsiębiorstwo powinno z góry ustalić optymalny wskaźnik pokrycia zobowiązań środkami obrotowymi oraz dopuszczalny wskaźnik zadłużenia, przy którym mogłaby uniknąć nadmiernego zadłużenia od kredytodawców. po dokonaniu tych ustaleń dopiero można projektować wybór źródeł finansowania działalności, biorąc pod uwagę ich koszt oraz wpływ na zyskowność zainwestowanych w przedsiębiorstwie kapitałów.

Nie zawsze przedsiębiorstwo będzie mogło w praktyce doprowadzić strukturę kapitałów do stanu uznanego na optymalny. Zależy to bowiem od tego czy przedsiębiorstwo posiadana odpowiednią elastyczność finansową, która oznacza dostęp do więcej niż jednego źródła kapitałów i możliwość wyborów między tymi źródłami. Pozwala to mu nie tylko na wykorzystywanie łatwiej dostępnych i tańszych źródeł pozyskiwania kapitałów, ale umacnia pozycję negocjacyjną przedsiębiorstwa wobec kredytodawców.

Przedsiębiorstwo, które nie posiada elastyczności finansowej, tzn. nie może korzystać z realnie występujących alternatywnych źródeł finansowania, jest skazane na uzależnienie od określonych kredytodawców, którzy narzucają mu niejednokrotnie warunki umowne. Ta elastyczność finansowa zależy jednak w istotnej mierze od solidności polityki finansowej przedsiębiorstwa, a przede wszystkim od przestrzegania bieżącej płynności finansowej, umożliwiającej terminowe regulowanie zaciągniętych zobowiązań. Z reguły bowiem w razie sygnałów świadczących o trudnościach płatniczych przedsiębiorstwa kurczy się krąg jego kredytodawców a dostawcy niejednokrotnie uzależniają wykonanie zamówień od uprzedniego przekazania należności lub od gotówkowej zapłaty. Jest to podyktowane zrozumiałymi obawami przed rosnącym ryzykiem niewypłacalności partnera.

Rozdział IV ZARZĄDZANIE MAJĄTKIEM OBROTOWYM

1. Kapitał obrotowy i jego poziom

Przez zarządzanie kapitałem obrotowym rozumie się całokształt działań z zakresu zarządzania aktywami bieżącymi i pasywami bieżącymi, tzn. przede wszystkim środkami pieniężnymi, należnościami, zapasami, papierami wartościowymi o charakterze lokat krótkoterminowych i zobowiązaniami krótkoterminowymi.

Ze swej istoty stan aktywów bieżących podlega codziennym, a w niektórych przypadkach nawet cogodzinnym zmianom, które wymagają dokonywania natychmiastowego wyboru sposobu ich finansowania. W przeciwieństwie do decyzji z zakresu zarządzania długookresowego. decyzje dotyczące zarządzania kapitałem obrotowym nie mogą być odkładane. Dlatego też często w odniesieniu do tej grupy decyzji stosowane jest określenie: krótkookresowe zarządzanie finansowe.

O ile decyzje długookresowe, dotyczące przede wszystkim inwestycji w środki trwałe czy strategii marketingowej, mogą zdecydować o ostatecznym sukcesie spółki w długim okresie, o tyle decyzje z zakresu zarządzania kapitałem obrotowym decydują, czy w ogóle spółka przetrwa przez długi okres, kiedy ambitne cele długookresowe będzie mogła zrealizować.

Przez kapitał obrotowy (nazywany również kapitałem pracującym) w terminologii zarządzania finansowego rozumie się niekiedy kapitał równy aktywom bieżącym (krótkookresowym). W takiej sytuacji wartościowa różnica między aktywami i pasywami krótkookresowymi jest określana mianem kapitału obrotowego netto.

W warunkach polskich jednak dla aktywów krótkookresowych przyjęło się na ogół stosować określenie: majątek obrotowy, a różnica między aktywami bieżącymi i pasywami bieżącymi jest niekiedy określana mianem kapitału obrotowego (pracującego).

Kapitał obrotowy jest potrzebny w przedsiębiorstwie w celu zmniejszenia ryzyka wynikającego z finansowania środków obrotowych, np. związanego z trudnością sprzedaży wytworzonych wyrobów, czy trudnością odzyskania należności od kontrahentów. Stanowi on zatem pewnego rodzaju bufor bezpieczeństwa ułatwiający zachowanie płynności finansowej przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa te mogą mieć różny poziom kapitału obrotowego. W praktyce może wystąpić dodatni, zerowy lub ujemny kapitał obrotowy.

Dodatni kapitał obrotowy (kapitał stały - majątek trwały > 0) - dodatnia różnica między kapitałem stałym a trwałymi składnikami majątku oznacza, że część aktywów bieżących w przedsiębiorstwie finansowana jest kapitałami długoterminowymi i że pozostają one w jego ciągłej dyspozycji.

Aktywa trwałe		Kapitał stały
Aktywa bieżące		Kapitały krótkoterminowe

Za korzystanie z kapitału obcego przedsiębiorstwo płaci jednak odpowiednie odsetki. Toteż angażowanie kapitałów obcych w działalność gospodarczą przedsiębiorstwa jest tylko wtedy korzystne, gdy średni wskaźnik rentowności kapitału tego przedsiębiorstwa jest wyższy niż wysokość obowiązującej stopy procentowej. W sytuacji drogiego kredytu w gospodarce polskiej przedsiębiorstwa starają się ograniczyć kredyty długoterminowe na rzecz uzupełniania kapitałów stałych z wygospodarowanego zysku oraz przez zaciąganie kredytów krótkoterminowych.

Zerowy poziom kapitału obrotowego (kapitał stały - majątek trwały = 0) - taka sytuacja ma bardziej teoretyczne niż praktyczne znaczenie, aczkolwiek okresowo stan kapitału obrotowego może równać się zero. W praktyce w wielu przedsiębiorstwach poziom kapitału obrotowego oscyluje wokół zera, gdyż w warunkach słabej kondycji finansowej stosują one zasadę: płace zobowiązania, gdy otrzymam należności.

Aktywa trwałe		Kapitał stały
Aktywa bieżące		Kapitały krótkoterminowe

Ujemny kapitał obrotowy (kapitał stały - majątek trwały < 0) - występuje w warunkach, gdy część składników trwałych majątku, wiążących na długi okres środki pieniężne przedsiębiorstwa, finansowana jest zobowiązaniami krótkoterminowymi. Sytuacja ta jest typowa dla firm handlowych, które wydłużają terminy płatności za dostarczone im towary, otrzymują na bieżąco gotówkę w momencie sprzedaży tych towarów. Firmy te mają więc znacznie krótsze terminy realizacji należności (sprzedaż za gotówkę) niż terminy płatności zobowiązań, co powoduje powstawanie wolnych środków pieniężnych, które mogą być angażowane do finansowania środków trwałych.

Aktywa trwałe		Kapitał stały
Aktywa bieżące		Kapitały krótkoterminowe

Obecnie również w wielu przedsiębiorstwach produkcyjnych kapitał obrotowy jest ujemny. Dzieje się tak dlatego, że firmy te realizują inwestycje z bieżących środków własnych (z części bieżącego obrotu), nie bacząc na to, że w następnym okresie nie będą one mogły odtworzyć tzw. kosztów pieniężnych. Nie regulują one terminowo zobowiązań bieżących, a najczęściej całymi miesiącami nie płacą zobowiązań wobec dostawców. Prowadzi to do zatorów płatniczych w gospodarce i olbrzymich strat związanych z nimi.

Ujemny poziom kapitału obrotowego może też być świadomie wyreżyserowany przez zarząd przedsiębiorstwa. Może on utrzymywać wysoki poziom kapitałów krótkoterminowych i posłużyć się nimi do finansowania majątku trwałego. Taki sposób finansowania majątku trwałego obniży koszty kapitału i przyczyni się do zwiększenia stopy zwrotu kapitału, ale równocześnie może doprowadzić do utraty płynności finansowej.

Zmiany poziomu kapitału obrotowego kształtują bieżącą sytuację przedsiębiorstwa w zakresie płynności finansowej. Utrzymanie płynności finansowej w tych przedsiębiorstwach jest nadrzędnym celem zarówno długo jak i krótkoterminowej strategii ich działania. Szacuje się bowiem, że przyczyną likwidacji 60-80% małych i średnich przedsiębiorstw jest nie tyle brak rentowności, ile utrata płynności finansowej, które zachowanie jest uwarunkowane posiadaniem przez firmę odpowiedniego poziomu kapitału obrotowego.

2. Polityka zarządzania kapitałem obrotowym

Polityka zarządzania kapitałem obrotowym opiera się na stosowaniu szeregu zasad dotyczących rozwiązywania dylematu pomiędzy płynnością a zyskownością. W kształtowaniu tej polityki wyróżnia się dwa modelowe warianty.

„Wariant konserwatywny” przyznaje pierwszeństwo płynności nad zyskownością. Polega na finansowaniu majątku obrotowego netto za pomocą kapitałów stałych (kapitałów własnych oraz długoterminowych kredytów i pożyczek). Również znaczna część bieżącego zapotrzebowania na kapitał obrotowy jest pokrywana ze źródeł długoterminowych. Przedsiębiorstwo utrzymuje wysoki poziom płynności finansowej, co prowadzi do obniżenia stopy zwrotu i wzrostu kosztów kapitału. Finansując dodatkowe zapotrzebowanie na kapitał obrotowy ze środków własnych ponosi koszty alternatywne obniżające stopę zwrotu. Jeśli zapotrzebowanie to pokrywa z kredytów długoterminowych, to prowadzi do wzrostu kosztów kapitału, gdyż kredyty te są zwykle wyżej oprocentowane niż kredyty krótkoterminowe.

Przy jego zastosowaniu w czystej formie, wielkość środków zaangażowanych w aktywa bieżące jest bardzo wysoka w porównaniu z bieżącymi zobowiązaniami. Oznacza to, że spółka stawia raczej na bezpieczeństwo, aniżeli osiąganie wyższego, ale obarczonego większym ryzykiem zysku.

„Wariant agresywny” przyznaje pierwszeństwo zyskowności nad płynnością. Zdecydowana część majątku obrotowego jest finansowana zobowiązaniami bieżącymi, w tym również kredytami krótkoterminowymi. Tylko niewielka część majątku obrotowego stanowi majątek obrotowy netto sfinansowany kapitałami stałymi. Bieżące zapotrzebowanie na kapitał obrotowy jest pokrywane najczęściej kredytami krótkoterminowymi. Są one bowiem bardziej elastyczne, co oznacza, że ich wielkość może być bardzo łatwo dostosowana do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstwa. W strategii agresywnej nie wystąpią więc koszty utraconych możliwości, wynikające z nadmiernego zaangażowania kapitałów stałych w finansowaniu bieżących, zmiennych potrzeb przedsiębiorstwa, co wpłynie na wzrost stopy zwrotu. Natomiast niższe mogą być koszty kapitału, ze względu na różnice stóp procentowych kredytów długo- i krótkoterminowych. W strategii tej wyższe jest również zagrożenie utraty płynności finansowej, wynikające np. z trudności pozyskiwania dodatkowych kredytów krótkoterminowych przy pogorszeniu kondycji finansowej firmy.

Spółka prowadząca politykę agresywną charakteryzuje się niższą płynnością, ale na ogół posiadając niewielką ilość bieżących aktywów, wykorzystuje je efektywniej. Także wskaźniki rentowności ulegają w tym przypadku zazwyczaj poprawie. Stosunkowo duży zakres finansowania działalności relatywnie tańszymi zobowiązaniami krótkoterminowymi powoduje bowiem wzrost zysku w relacji do polityki konserwatywnej.

W świetle powyższych rozważań przy stosowaniu agresywnej polityki zarządzania kapitałem obrotowym, poprawie ulegają wskaźniki efektywności wykorzystania aktywów bieżących i wskaźniki rentowności, a obniżeniu - wskaźniki płynności. Przy polityce konserwatywnej zaś wskaźniki płynności są wyższe, lecz wskaźniki efektywności aktywów bieżących oraz rentowności - niższe.

Strategia umiarkowana jest strategią pośrednią między strategią konserwatywną a agresywną. Przedsiębiorstwo prowadzące taką strategię stara się pewną część majątku obrotowego sfinansować kapitałami długoterminowymi, a bieżące zapotrzebowanie na kapitały obrotowe pokryć źródłami o takim okresie wymagalności spłaty, jaki jest okres trwałości majątku obrotowego. Przy forsowaniu tej strategii zawsze istnieje pewne zagrożenie utratą płynności finansowej, wynikające z nieterminowego regulowania należności przez odbiorców i trudności w dotrzymywaniu planowych rat kredytu krótkoterminowego.

W praktyce najdogodniejszą strategią finansowania majątku obrotowego jest strategia umiarkowana. Zmierza ona bowiem do dostosowania długości okresu, na jaki pozyskiwane są fundusze do długości okresu życia aktywów sfinansowanych z tych funduszy. Towarzyszą jej jednak, podobnie jak i poprzednio wymienionym strategiom, pewne zjawiska negatywne, wynikające ze struktury źródeł finansowania majątku obrotowego, a zwłaszcza z proporcji między długiem krótko- i długoterminowym. W doborze strategii źródeł finansowania aktywów powinno ono starać się w sposób optymalny układać relacje między ryzykiem a korzyściami. Toteż przedsiębiorstwa muszą wiązać omówione wcześniej strategie zarządzania kapitałem obrotowym ze strategiami źródeł jego pokrycia.

3. Kształtowanie wielkości i struktury aktywów obrotowych

3.1. Zarządzanie zapasami

Podstawowym celem utrzymywania zapasów jest zapewnienie prawidłowego przebiegu procesu produkcji i sprzedaży w przedsiębiorstwie. Celem zarządzania zapasami jest natomiast utrzymanie ich poziomu adekwatnego do przebiegu tych procesów, czyli zamawianie lub produkowanie zapasów, kiedy ich poziom jest zbyt niski oraz ich likwidacja, kiedy jest on zbyt wysoki. Zapasy służą jako swego rodzaju bufor w różnych obszarach gospodarczej działalności przedsiębiorstwa, przede wszystkim jednak umożliwiają zmniejszenie zbędnej presji na dostawców lub dział produkcji, kiedy wynika nagła potrzeba dostarczenia zwiększonej ilości wyrobów

Zapasy w przedsiębiorstwie występują w formie surowców i materiałów, półproduktów, produkcji w toku, wyrobów gotowych i towarów. Są one jedną z głównych pozycji majątku obrotowego przedsiębiorstw.

Surowce i materiały stanowią wejściowy produkt dla procesu produkcyjnego. Komórka zaopatrzenia nabywa je w celu ich wykorzystania przez komórki produkcyjne. Utrzymywanie zapasu surowców i materiałów powoduje pewną niezależność w funkcjonowaniu działu zaopatrzenia i działu produkcji, w rezultacie zapobiegając przestojom w produkcji w przypadku powstania bieżących problemów przy realizacji dostaw. Surowce i materiały stanowią zazwyczaj aktywa o wysokim stopniu płynności i w przypadku trudności finansowych spółki może ona je szybko sprzedać innym producentom.

Zapasy produkcji w toku składają się z wyrobów w części przetworzonych w ramach przedsiębiorstwa. Jeżeli w procesie produkcyjnym występują dwa stanowiska A i B, w procesie tym powstaną następujące rodzaje zapasów:














Stanowisko A otrzymuje surowce, przetwarza je w półprodukt i przekazuje do stanowiska B. Dla częściowego uniezależnienia prac na stanowisku B od ewentualnych perturbacji powstałych na stanowisku A, zarządzający decyduje się zazwyczaj na utrzymywanie zapasów produkcji w toku. Im dłuższa linia produkcyjna, tym więcej należy utrzymywać tego rodzaju zapasów. Zapasy produkcji w toku są zwykle najmniej „płynną” częścią zapasów zgromadzonych w jednostce gospodarczej, gdyż często trudno je zbyć innym producentom do dalszej przeróbki.

Zapasy wyrobów gotowych obejmują produkty, które są przygotowane do sprzedaży. Utrzymanie tej formy zapasów zmniejsza z kolei zależność procesu sprzedaży od przebiegu procesu produkcyjnego. Umożliwia to między innymi realizację niespodziewanie pojawiających się zamówień. Bez zapasów wyrobów gotowych sprzedaż z tytułu tej formy zamówień bezpowrotnie „przepadłaby” dla spółki.

Inne przyczyny dla których firmy decydują się na utrzymywanie zapasów to:

• sezonowość dostaw surowców i materiałów lub sezonowość występowania zapotrzebowania na wyroby;

• utrzymywanie swych źródeł dostaw poprzez podtrzymywanie działalności dostawców w okresach zmniejszonego zapotrzebowania (dotyczy to zwłaszcza dużych firm otrzymujących dostawy z niewielkich firm);

• zapewnienie stałego poziomu zatrudnienia w firmie w krótkich okresach, cechujących się zmiennością zapotrzebowania.

Punktem wyjścia do określenia odpowiedniej wielkości zapasów jest planowana wielkość produkcji i sprzedaży, a w zasadzie wielkość przewidywanego popytu, albo bardziej precyzyjnie rzecz ujmując wynikająca ze strategii marketingowej wielkość sprzedaży. Planowana wielkość produkcji powinna, uwzględniając cykl produkcyjny oraz występującą w wielu przypadkach sezonowość popytu, zapewnić ciągłość realizacji zamówień odbiorców. Warunkiem rozpoczęcia produkcji jest zgromadzenie odpowiednich zapasów materiałów i surowców, a także innych czynników produkcji, które zapewnią ciągłość procesu. Zapasy wyrobów gotowych będą w tym wypadku funkcją przewidywanej wielkości sprzedaży. Tak więc optymalny poziom zapasów to taki ich stan, który zapewnia ciągłość produkcji i pozwala na minimalizację kosztów ich zakupu oraz przechowywania. Chcąc zabezpieczyć tę ciągłość firma zwykle utrzymuje pewien minimalny (rezerwowy) stan zapasów oraz odnawia ich poziom poprzez organizowanie z pewną częstotliwością ich dostaw. Tak więc stan zapasów jest zmienny w czasie. Maksymalny osiąga w momencie dostawy, następnie w trakcie procesu produkcyjnego systematycznie maleje do wielkości minimalnej (następuje całkowite zużycie dostawy), by z kolei w momencie kolejnej dostawy osiągnąć znowu poziom maksymalny. Proces ten przedstawia następujący rysunek.




Rys. Wielkość zapasów w czasie

Powyższy rysunek prezentuje kształtowanie się zapasów materiałów i surowców, w sytuacji równomiernego rozkładania się zużycia w rozpatrywanym okresie oraz przy zerowym okresie realizacji zamówienia. Maksymalny stan zapasów w momencie t_i (i = 0, 1, 2, ... jest momentem dostawy) wynosi Q_max. Wielkość ta w okresie i+1 spada do zapasu minimalnego Q_min, z czego wynika, iż zapas przeciętny Q_p=1/2(Q_max+Q_min), natomiast wielkość pojedyńczej partii dostawy Q=Q_max-Q_min. Jest to zarazem informacja, jaki kapitał należy przeznaczyć na bieżące dostawy surowców i materiałów.

Wielkość Q bywa także nazywana zapasem bieżącym. Niezależnie od niej przedsiębiorstwo winno utrzymywać rezerwy (jest nim wielkość Q_min), która może być wykorzystana na pokrycie potrzeb produkcyjnych w przypadku zakłócenia normalnego cyklu dostaw. Z przedstawionego rysunku widać, iż zmniejszenie częstotliwości dostaw prowadzi do zwiększenia ich wielkości. Powoduje to wzrost zapotrzebowania na kapitał oraz, w dalszej kolejności, podwyżkę kosztów użycia tego kapitału.

W modelu optymalizującym zapasy, podstawowym zadaniem jest określenie optymalnej wielkości pojedyńczej dostawy, która jednocześnie wyznacza częstotliwość dostaw dla określonej wielkości produkcji. Należy przy tym wziąć pod uwagę strukturę potrzeb na poszczególne rodzaje materiałów i surowców, wynikającą z norm technologicznych oraz koszty użycia kapitału w związku z zakupem materiałów i ich przechowywaniem.

Wyznaczenie wielkości zapotrzebowania na podstawowe rodzaje materiałów i surowców jest problemem czysto technicznym. Może być określone na podstawie przebiegu procesu technologicznego i skali produkcji. Natomiast problemem ekonomicznym jest analiza kosztów związanych z zapasami.

3.1.1 Koszty związane z zapasami

Koszty związane z utrzymywaniem zapasów można podzielić na trzy podstawowe grupy, a mianowicie:

• koszty utrzymania zapasów

• koszty zamówień

• koszty związane z niedoborem zapasów

Koszty utrzymania zapasów obejmują różnego rodzaju nakłady i do ich przeciętne wielkości zalicza się koszty kapitałowe, koszty magazynowania, koszty ubezpieczenia, koszty przemieszczania zapasów, koszty zużycia i starzenia się zapasów.

Koszty kapitałowe można nazwać kosztami utraconych możliwości lub utraconych korzyści z kapitału. Gdyby nie był on zamrożony w zapasach, mógłby służyć do finansowania szeregu opłacalnych przedsięwzięć. Wysokość kosztów kapitału zamrożonego w zapasach zależy od stóp procentowych przyjętych do obliczeń oraz od rodzaju alternatywnych do zapasów przedsięwzięć, które byłyby realizowane. koszty kapitału wyraża się zwykle w procentach ogólnej wartości zapasów, jakie utrzymuje firma.

Koszty magazynowania zapasów są to koszty o charakterze rzeczowym i finansowym związane z magazynowaniem zapasów. Wynikają one zatem z funkcji, jakie pełnią magazyny. Według przekroju rodzajowego do kosztów magazynowania można zaliczyć:

• płace personelu magazynowego z narzutami na wynagrodzenia

• amortyzację budynków i budowli magazynowych oraz urządzeń transportowych;

• zużycie materiałów pomocniczych, przedmiotów nietrwałych, paliwa i energii;

• koszty konserwacji i remontów;

• koszty usług innych komórek przedsiębiorstwa na rzecz magazynów;

Koszty magazynowania mogą mieć różna wielkość w zależności od rozmiaru i rodzaju magazynowanych zapasów. Niektóre produkty wymagają specjalnych warunków składowania, co pociąga za sobą wyższe koszty ich magazynowania.

Koszty przemieszczania zapasów powstają w związku z koniecznością dostarczania zapasów do wydziałów produkcyjnych. Obejmują one koszty siły roboczej i urządzeń mechanicznych. Część tych kosztów zmienia się proporcjonalnie do wielkości utrzymywanych zapasów, część zaś ma charakter kosztów stałych. W niektórych przedsiębiorstwach koszty przemieszczania zapasów ewidencjonowane są wraz kosztami magazynowania.

Koszty ubezpieczenia zapasów obejmują wydatki przedsiębiorstw związane z ubezpieczeniem zapasów od ognia, powodzi, kradzieży i innych zdarzeń losowych. Koszty ubezpieczenia zależą od ilości, rodzaju i wartości składowanych produktów. Ten ostatni element w zasadzie wyznacza wielkość kosztów ubezpieczenia. Im wyższy poziom zapasów tym wyższe koszty ubezpieczenia. Trzeba jednak dodać iż ryzyko utraty wartości lub uszkodzenia niektórych produktów może narzucać konieczność uiszczania wysokich opłat ubezpieczeniowych.

Koszty zużycia i starzenia się zapasów powstają na skutek spadku wartości zapasów z przyczyn niezależnych od przedsiębiorstwa i zależą od rodzaju i wielkości składowanych produktów. W kosztach starzenia się zapasów można wyodrębnić dwie grupy:

• koszty fizycznego starzenia się zapasów, związane z utratą pierwotnych wartości użytkowych produktów, dot. ubytków naturalnych powstałych w procesie składowania i manipulacji zapasami oraz utraty wartości użytkowych zapasów na skutek upływu czasu np. owoce, wyroby odzieżowe, kosmetyki, chemikalia.

• koszty ekonomicznego starzenia się zapasów, wyznaczone tempem postępu technicznego w danej branży. Wielkość tych kosztów zależy od sposobów zagospodarowywania zapasów nieprzydatnych, przestarzałych, które mogą polegać na zużyciu zapasów w danym przedsiębiorstwie lub sprzedaży ich na zewnątrz po znacznie obniżonej cenie bądź złomowaniu.

Koszty zamówień powstają w wyniku składowania i realizacji zamówień i dotyczą złożenia i odbioru zamówienia, korespondencji wewnątrz firmy, zamiejscowych rozmów telefonicznych, odbioru przesyłek itp.

Charakter podobny do kosztów zamawiania maja koszty utraty rabatu od wielkości zamówienia i koszty wyczerpania zapasów.

Koszty utraty rabatu od wielkości zamówienia powstają w sytuacji obniżenia poziomu zapasów, a równocześnie zmniejszenia wielkości zamówienia. Jeśli przy dużych partiach zakupu przedsiębiorstwo otrzymywało rabaty, to traci je w momencie obniżenia wielkości zamówień. Może to spowodować wzrost ceny zakupu pojedynczego produktu i wzrost kosztów wytwarzania.

Koszty wyczerpania zapasów są generowane przez braki zapasów odpowiednich produktów w ilości, jaka w danej chwili jest w przedsiębiorstwie potrzebna. Koszty wyczerpania zapasów surowców i materiałów składają się na skutki niepełnej realizacji zadań planowych, wynikające z wyczerpania zapasów oraz wzrost kosztów produkcji spowodowany brakiem zapasów.

Brak wyrobów gotowych może prowadzić do spadku sprzedaży bieżącej oraz przewidywanej w najbliższym okresie. Z kosztami straconej sprzedaży mamy do czynienia wtedy, gdy klient wycofa zamówienie na dany produkt i ulokuje go w firmie konkurencyjnej. Systematyczne powtarzanie się niedoborów zapasów może doprowadzić do utraty reputacji firmy jako solidnego dostawcy i strat w sprzedaży w przyszłości. Na koszty z tytułu straconej sprzedaży narażeni są przede wszystkim producenci i dystrybutorzy artykułów wysoko substytucyjnych, takich jak papierosy, alkohol, leki, produkty żywnościowe. Rozmiary straconych przychodów ze sprzedaży ocenia się na podstawie wycofanych zamówień.

3.2. Zarządzanie należnościami

Należności to roszczenia spółki w stosunku do jej klientów z tytułu sprzedaży usług, produktów, materiałów i itp., sprzedanych na warunkach kredytowych, za które zapłata ma być uiszczona w przyszłości przez klienta.

Spółka sprzedaje swe produkty na warunkach kredytowych w celu zwiększenia wolumenu sprzedaży i powiększenia w ten sposób kwoty zysku. Poprzez korzystne warunki kredytowe może ona zyskać dodatkową ilość klientów, pokonując w ten sposób konkurentów oferujących produkty nawet identyczne co do rodzaju i jakości. Zaistnieć może i sytuacja odwrotna: spółka jest zmuszona rozpocząć sprzedaż na warunkach kredytowych, gdyż formę tę zastosowali konkurenci i nie ma szansy utrzymać się na rynku żądając jedynie zapłaty gotówkowej. W praktyce warunki sprzedaży kredytowej rozpowszechniły się we współczesnym świecie w tak wielkiej skali, iż w wielu branżach trudno dziś wyobrazić sobie podmiot gospodarczy funkcjonujący bez zastosowania tej formy sprzedaży. Kredyt jest oferowany przy tym zarówno podmiotom gospodarczym kooperującym ze spółką, jak i ostatecznym konsumentom.

Tak powstałe należności stanowią część aktywów bieżących spółki. Mogą one być jednocześnie traktowane jako inwestycja wiążąca znaczne środki finansowe sprzedawcy. Wielkość tych środków zależy generalnie od trzech podstawowych elementów, a mianowicie: polityki dotyczącej warunków kredytowych sprzedaży, a w szczególności terminu płatności, sposobu w jaki warunki te są realizowane oraz wolumenu sprzedaży.

Polityka zarządzania należnościami obejmuje zagadnienia wpływające w bezpośredni sposób na omówione czynniki, które można określić jako:

• warunki sprzedaży kredytowej - spółka musi zdecydować czy należy sprzedawać produkty na warunkach kredytowych oraz ewentualnie jakie będą szczegółowe warunki tej sprzedaży, np. okres spłaty, upusty cenowe za zapłatę gotówką przed terminem, rodzaje instrumentów kredytowych stosowanych przy sprzedaży.

• sposób określania klientów, którym będzie udzielany kredyt; chodzi tu przede wszystkim o ustalenie kryteriów, na podstawie których będzie dochodzić do rozróżnienia pomiędzy klientami, którzy w ocenie spółki będą w stanie zapłacić za sprzedane towary i usługi, a tymi, którzy nie będą w stanie wywiązać się z przyjętych zobowiązań.

• polityka realizacji należności - spółka udzielająca kredytu winna jednocześnie ustalić sposób swego zachowania w okresie spłaty kredytu.

3.2.1 Warunki kredytu kupieckiego

Pojęcie warunków kredytu kupieckiego odnosi się do polityki ustanowionej przez sprzedawcę względem klienta lub też grupy klientów dotyczącej:

• okresu w którym winna być uiszczona opłata

• formy zapłaty

• dyskonta w cenie, w przypadku przedterminowego uregulowania należności

• kary za zbyt późne uregulowanie należności.

W większości przypadków podmioty gospodarcze starają się utrzymywać stałe warunki kredytu kupieckiego. W praktyce więc na ogół niechętnie zmieniają one te warunki pomimo ciągłych zmian w stopie oprocentowania kredytów oraz innych elementów sytuacji rynkowej. Zazwyczaj dopiero niezwykle radykalne przekształcenia w tym zakresie prowadzą do istotnego przeformułowania warunków kredytowania. Większość podmiotów obawia się przy tym samodzielnie ustalać warunki mniej korzystne od oferowanych przez konkurentów, ze względu na niekorzystne konsekwencje tego posunięcia.

Niemniej wraz z upływem czasu i trwałymi zmianami w gospodarce, a także w technicznych środkach, za pomocą których realizuje się płatności, zaobserwować można stopniową zmianę w warunkach udzielania kredytu kupieckiego, która systematycznie rozciąga się na coraz większy obszar gospodarki. Chociaż bowiem istniejące podmioty nie są chętne do drastycznych przekształceń w tym zakresie, nowo powstające organizacje mogą ustalać warunki zasadniczo odbiegające od dotychczas obowiązujących na danym rynku, do których z czasem będą musieli się przystosować dotychczasowi potentaci i drobni producenci.

Warianty regulowania płatności przez nabywców:

• Zapłata „z góry” - jest najbezpieczniejszą formą zapłaty dla sprzedającego, gdyż przy zastosowaniu tej metody otrzymuje on płatność przed wysłaniem towarów do nabywcy. Forma tej płatności może być różna, jak gotówka lub tez czek potwierdzony przekazany dostawcy. Ta forma zapłaty jest stosowana przez sprzedającego na ogół w przypadku bardzo wysokiego ryzyka nieuregulowania należności przez odbiorcę. W niektórych branżach może to być jednak konwencja powszechnie stosowana w stosunku do każdego kontrahenta.

• Zapłata w momencie dostawy - zgodnie z ta metodą płatność jest regulowana w momencie dostarczenia produktu i odbierana przez reprezentanta dostawcy. W tym przypadku sprzedający unika ryzyka niespłacalności należności oraz kosztów ich ewidencjonowania i kontrolowania, jednak bierze na siebie ryzyko poniesienia kosztów związanych z powrotnym transportem towarów do magazynu, jeżeli płatność nie została uregulowana.

• Zapłata w momencie otrzymania faktury - ta forma zapłaty polega na uiszczeniu zapłaty przez odbiorcę w momencie otrzymania faktury. Ponieważ zrozumiałe jest, iż otrzymanie, zarejestrowanie i zaakceptowanie faktury wymaga pewnego okresu, w praktyce odbiorca otrzymuje w tym przypadku zazwyczaj od tygodnia do 10 dni na uregulowanie płatności. Dostawca ponosi więc koszty związane z ewidencjonowaniem i kontrolą należności oraz ryzyko, iż płatność nie będzie uregulowana lub też będzie uregulowana z opóźnieniem.

• Płatność standardowa - pojęciem tym określa się wariant, w ramach którego odbiorcy otrzymują na uregulowanie płatności standardowy okres np. 30 lub 60 dni od daty wystawienia lub otrzymania faktury. Metoda ta pozostawia im czas na skontrolowanie dostawy i obniża efektywną cenę. Chociaż na ogół ta forma umożliwia sprzedawcy zwiększenie wolumenu sprzedaży i jej zyskowność, ponosi on koszty ewidencjonowania i kontrolowania należności oraz ryzyko ich nieuregulowania lub opóźnienia płatności.

• Płatność w następnym miesiącu - ta forma płatności zakłada, że faktury wystawione do ściśle określonego dnia bieżącego miesiąca powinny być opłacone do ściśle określonej daty w następnym miesiącu. Ta forma płatności upraszcza nieco kontrolowanie należności i prognozowanie strumieni pieniężnych, gdyż płatności od różnych klientów mogą być analizowane dużymi blokami. Z drugiej strony w ten sposób ulega zazwyczaj wydłużeniu średni okres spłacania należności, który mógłby być krótszy, jeżeli każdemu klientowi przysługiwałby na zapłacenie okres uzależniony dokładnie od wystawionej jemu faktury.

• Płatność sezonowa - ta forma płatności ma zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do produktów sezonowych, jak karty świąteczne, sprzęt do uprawiania sportów zimowych itp. Dostawca zakłada często, iż płatność będzie uregulowana przed końcem sezonu sprzedaży danego asortymentu. Do oznaczenia tego wariantu przyjęło się stosowanie oznaczeń w rodzaju (2/10 netto 30, 120), co oznacza, iż liczenie okresu płatności rozpoczyna się od 120 dnia od daty faktury. Począwszy od tej daty klient ma 30 dni na uregulowanie płatności i otrzyma 2% upustu w stosunku do ceny fakturowanej, jeżeli zapłaci w okresie 10 dni. Przy tego typu rozwiązaniu stosuje się także dyskonto cenowe, jeżeli nabywca uiści zapłatę przed datą rozpoczęcia okresu płatności. Dyskonto to jest uzależnione, zazwyczaj ściśle od liczby dni, jakie pozostały do okresu płatności.

Ten wariant płatności ma dla sprzedającego szereg korzyści. Pomimo sezonowego charakteru sprzedaży może on produkować wyroby równomiernie w ciągu roku. Może to prowadzić do obniżenia kosztów. Bez zastosowania kredytowej sprzedaży jedynym sposobem na utrzymanie płynności produkcji byłoby magazynowanie wyrobów, które w przypadku wyrobów sezonowych mogłoby okazać się niezwykle kosztowne. Przy wykorzystaniu opisanego wariantu, wyrób może natomiast kupić np. jego dystrybutor i w czasie roku zgromadzić zapasy upłynniane w sezonie. Rozwiązanie to zdejmuje także ze sprzedającego ryzyko związane z moralnym zestarzeniem się produktu przed sezonem sprzedaży.

Z drugiej jednak strony przy zastosowaniu tej formy sprzedaży przypływ pieniądza może następować z wielkim opóźnieniem w stosunku do wydatków poniesionych na wyprodukowanie wyrobu, kwota należności osiąga znaczną wysokość i rosną związane z tym potrzeby finansowania. Wraz z wydłużeniem okresy zapłaty rośnie prawdopodobieństwo, iż nie zostanie ona uregulowana, a zwiększające się należności podnoszą koszty ich kontrolowania.

• Upusty cenowe za wcześniejszą zapłatę - płatność sezonowa łączy się ściśle z upustami cenowymi, które jednak są stosowane w daleko większym zakresie i często traktowane jako odrębna forma kredytowania sprzedaży. Przy wykorzystaniu tej formy ustalany jest okres w jakim powinna być uregulowana płatność, oraz upust cenowy, jaki zostanie zastosowany w przypadku kiedy płatność zostanie uregulowana w okresie krótszym niż tzw. okres obowiązywania upustu. Jeżeli w terminie tym płatność nie nastąpi, musi być ona uregulowana w okresie do 30 dni od daty faktury w pełnej wysokości widniejącej na tym dokumencie.

Pomimo wielu teoretycznych możliwości ustalania przez sprzedającego wariantów warunków sprzedaży kredytowej, na ogół sprzedawcy nie mają w tym zakresie całkowitej swobody. Z jednej strony ograniczają ich konwencje obowiązujące na rynku, z drugiej - wprowadzenie zmian w tym zakresie może niekorzystnie odbić się na stosunkach z kontrahentami. Niektóre rozwiązania mogą być niedopuszczalne ze względów natury prawnej, inne wreszcie mogą łamać warunki ustalone z instytucjami finansowymi udzielającymi kredytów. Dotyczyć to może ustaleń związanych z utrzymywaniem przez pożyczkobiorcę niezbędnego poziomu płynności finansowej mierzonego wielkością kapitału obrotowego netto lub też minimalną wysokością wskaźnika bieżącej płynności.

Przy udzielaniu kredytów handlowych klientom można wyróżnić strategię konserwatywną, umiarkowaną i agresywną. Strategia konserwatywna podporządkowana jest dążeniom do pełnego niemal uniknięcia prawdopodobieństwa strat wskutek możliwej niewypłacalności klientów. Wówczas realizacja dostaw uzależniona jest często od uprzedniego zainkasowania zapłaty lub wpłacenia zaliczki. Natomiast kredyt handlowy udzielany jest jedynie stałym klientom, których wiarygodność finansowa została wypróbowana w toku dłuższej współpracy. Często warunkiem udzielenia kredytu jest również uzyskanie odpowiednich, solidnych gwarancji zapłaty (np. gwarancji bankowej, poręki solidnej firmy, zastawu).

Strategia umiarkowana polega na bardziej elastycznym udzielaniu kredytów przy rezygnacji z zaliczek z góry. Stan zadłużenia klientów jest jednak na bieżąco analizowany, a kolejne dostawy są na ogół realizowane po uprzednim uregulowaniu należności za poprzednie świadczenia. Stanowi sto swoisty nacisk na klientów, że zaleganie z zapłatą w sposób naruszający warunki umowne powoduje wstrzymanie kredytu. Możliwe jest jednak stosowanie pewnych odroczeń płatności dla klientów, przeżywających okresowe trudności płatnicze, jeżeli istnieje obawa utraty klienta, który może nawiązać współpracę z innym kontrahentem, prowadzącym mniej ostrą politykę kredytową.

Strategię agresywną kredytu handlowego stosują firmy obejmujące tym kredytem klientów o wysokim nawet stopniu ryzyka niewypłacalności. Umożliwia to niejednokrotnie pozyskiwanie znacznej rzeszy nowych klientów, godzących się nawet na wyższe ceny, ale analogiczne rozwiązania mogą zastosować konkurencyjne firmy. Następuje wówczas swoistego rodzaju eskalacja udogodnień kredytowych dla klientów, rośnie szybko ryzyko strat związanych z niewypłacalnością, co w końcu wymaga powrotu do ostrożniejszej polityki kredytowania odbiorców.

3.2.2 Klasyfikacja kredytobiorców pod względem ich wiarygodności

Kluczowym zagadnieniem z zakresu polityki kredytowania sprzedaży jest określenie kryteriów umożliwiających wyodrębnienie klientów, którym należy udzielić kredytu kupieckiego oraz tych, którym kredytu należy odmówić.

Jednym z podstawowych narzędzi użytecznych w tym względzie jest klasyfikowanie kontrahentów z punktu widzenia pięciu podstawowych cech:

• charakter - odnosi się do moralnej oceny nabywcy. Podstawowe pytania, na które należy w tym miejscu odpowiedzieć brzmią: czy kontrahent jest uczciwy i czy ma on zamiar przestrzegać uzgodnione warunki kredytowe? Jeżeli odpowiedź na te podstawowe kwestie jest negatywna, możemy przypuszczać, iż nabywca nie ureguluje zapłaty nawet wówczas, kiedy będzie miał ku temu możliwości finansowe. Ocena postawy kontrahenta pod tym względem następuje przede wszystkim na podstawie analizy jego zachowania w przeszłości, a więc badaniu: czy i w jaki sposób dotychczas spłacał otrzymane kredyty bankowe i handlowe?

• możliwości płatnicze obejmują problemy płatnicze związane z finansowymi możliwościami kontrahenta wywiązywania się z powziętych zobowiązań. Główne źródło tego typu informacji stanowią sprawozdania finansowe zarówno te dotyczące przeszłości, jak i dotyczące prognoz na przyszłość. Podstawowe pytania to: czy kontrahent będzie miał wystarczająco dużo pieniędzy (gotówki) na spłatę należności, czy i jakie problemy, które w rezultacie mogą pogorszyć drastycznie sytuację finansową, grożą klientowi oraz jak duże jest to ryzyko?

• kapitał dotyczy sytuacji kredytobiorcy z punktu widzenia relacji pomiędzy długiem a kapitałem własnym. Chodzi w tym przypadku przede wszystkim o zbadanie czy klient ma duże długi (zarówno w formie kredytów bankowych, jak i zobowiązań handlowych), których obsługa spowoduje, iż już w krótkim okresie może on mieć kłopoty z ich uregulowaniem i stanie na progu bankructwa. Innym problemem, jaki należy w tym miejscu zanalizować, jest kwestia wielkości kapitału własnego. Innymi słowy, czy kontrahent ma wystarczająco duży kapitał własny, aby pokryć ewentualne straty, czy też straty te będzie musiał w rezultacie pokryć sprzedawca?

• możliwość gwarancji spłaty - jest związana z analizą: czy na ewentualność niepłacenia sprzedawca może zażądać jakiegoś rodzaju gwarancji, np. udzielić kredytu pod zastaw ściśle określonych aktywów klienta, jak to często czynią banki. W przypadku należności jednak, rozwiązanie to stosowane jest niezwykle rzadko. Formalnie co prawda zastawem sprzedawcy jest sprzedany towar (jeżeli nie zostanie uiszczona opłata, powinien on być zwrócony), jednak zazwyczaj niezwykle trudno jest go odzyskać od klienta znajdującego się w stanie bankructwa. Dlatego też wymienione kryterium odgrywa niewielką rolę w odniesieniu do kredytu handlowego.

• warunki gospodarcze dotyczy przede wszystkim analizy sytuacji bieżącej oraz trendów występujących zarówno w całej gospodarce, jak i w branży, w której działa klient. Analizując z tego punktu widzenia sytuację nabywcy, należy odpowiedzieć na pytania: czy trendy panujące w gospodarce mogą odbić się niekorzystnie na wypłacalności dłużnika oraz jak duże jest prawdopodobieństwo, że konkurencja wyeliminuje kontrahenta z rynku.

Ocenę sytuacji płatniczej klientów ułatwia korzystanie z usług wyspecjalizowanych w tej dziedzinie „wywiadowni”. W przypadku, gdy klientem jest spółka, której akcje notowane są na giełdzie warto obserwować opinie o jej standingu finansowym kształtowane przez uczestników giełdy znajdujące odbicie w tendencjach wzrostu lub spadku kursów akcji danej spółki. Jeżeli klientem jest jednostka budżetowa, zobowiązująca się do stopniowego regulowania należności (np. w przypadku zlecenia remontów lub budowy obiektów), to trzeba podjąć ocenę realności oczekiwanych przez nią wpływów.

Ocena wypłacalności powinna być prowadzona systematycznie nie tylko w stosunku do nowych, ale również w stosunku do już istniejących klientów, nawet wykazujących solidność płatniczą w dłuższym okresie. Nierzadko bowiem sytuacja finansowa solidnych klientów ulega istotnej zmianie i może prowadzić do dłuższej ich niewydolności w terminowym pokrywaniu zobowiązań. Stosunkowo wczesna reakcja firmy może zapobiec stratom lub ograniczeniu napięć płatniczych spowodowanych nieterminową regulacją zobowiązań przez klientów albo nawet późniejszą ich niewypłacalnością. Niekiedy zaś celowe może stać się wspomożenie klienta w pokonaniu przejściowych napięć w regulowaniu zobowiązań, jeśli to pozwoli na utrzymanie dalszej współpracy. Jednak w każdym przypadku i transakcji kredytowych trzeba pamiętać, że nie sztuką jest dokonanie samej sprzedaży lecz sprzedaż klientowi, który zapłaci za dostawę w terminie.

Ograniczeniu ryzyka ściągalności należności służy także system ubezpieczeń. Towarzystwa ubezpieczeniowe przyjmują wówczas znaczną część ryzyka w zamian za wynagrodzenie, zależne od skali ryzyka. Mimo dość znacznych niekiedy opłat ubezpieczenie należności jest uzasadnione przy poważniejszych kontraktach, zwłaszcza długoletnich, przy których niewypłacalność partnera mogłaby zagrozić egzystencji firmy.

3.2.3. Kontrola, zabezpieczanie i egzekwowanie spłaty należności

Trzecim z podstawowych elementów zarządzania należnościami jest kontrola i egzekwowanie ich spłaty. Firma udzielająca kredytu handlowego musi bowiem niejako dwukrotnie zarabiać pieniądze. Po raz pierwszy następuje to poprzez sprzedaż na zasadach kredytu (odnotowane jest to w rachunku wyników), po raz drugi zaś poprzez inkasowanie gotówki z tytułu należności (odnotowane to jest w zestawieniu strumieni pieniężnych). W idealnych warunkach spółka powinna egzekwować wszystkie należności w terminie określonym w warunkach udzielania kredytu handlowego. W  praktyce jednak udaje się to niezwykle rzadko zrealizować. Egzekwowanie należności przeterminowanych jest powiązane w pewnej mierze ze sztuką „dyplomacji”. Trzeba przy tym pamiętać, iż niektórzy z klientów płacących z reguły po terminie, w rzeczywistości są rzetelnymi, solidnymi kontrahentami, godnymi długookresowej współpracy. Zmuszenie ich do zapłaty w ściśle określonym terminie mogłoby natomiast naruszyć równowagę finansową kontrahenta i w rezultacie pozbawić sprzedawcę stałego klienta.

Dlatego też przedsiębiorstwa starają się ograniczać ryzyko kredytowe poprzez zabezpieczanie transakcji handlowych. Zabezpieczenie wierzytelności przyspiesza ich windykację, a także daje pierwszeństwo w zaspokajaniu roszczeń z majątku dłużnika przed innymi jego kontrahentami przy bankructwie tego dłużnika. W praktyce stosowane są zabezpieczenia osobiste i rzeczowe.

Do najczęściej wykorzystywanych zabezpieczeń osobistych należą:

• weksel własny in blanco - najbardziej popularne narzędzie zabezpieczenia kredytu handlowego. Kredytowa funkcja weksla polega na odroczeniu terminu płatności należności, jakiej dłużnik zobowiązany jest dokonać na rzecz swojego wierzyciela któremu wręcza weksel. Weksle dzielą się na własne i trasowane. Weksel własny jest pisemnym i bezwarunkowym przyrzeczeniem zapłaty oznaczonej w nim sumy pieniężnej. Weksel trasowany jest również przyrzeczeniem zapłaty, ale skierowanym do osoby trzeciej tzw. trasata. Wykorzystanie weksla w stosunkach gospodarczych pozwala uniknąć konieczności natychmiastowej zapłaty za otrzymany towar lub usługę. Jeden kontrahent kredytuje drugiego do czasu zapłaty weksla, który może być płatny bądź za okazaniem bądź w pewien czas po jego okazaniu albo też w oznaczonym dniu. określenie momentu płatności weksla służy uniknięciu wielu nieporozumień między stronami transakcji przy dochodzeniu wierzytelności pieniężnej. Dla wzmocnienia weksla jako formy zabezpieczenia wierzytelności stosuje się poręczenie wekslowe (awal). Może ono dotyczyć całości lub części sumy wekslowej i stanowić dodatkowe zabezpieczenie wierzytelności wekslowej przez osobę trzecią, umieszczona na odwrocie weksla lub na tzw, przedłużniku. Poręczycielem może być każda osoba, która nie bierze udziału w stosunku wekslowym lub też osoba podpisują weksel w innym charakterze, z wyjątkiem akceptanta, który jest głównym dłużnikiem odpowiadającym za zapłatę sumy wekslowej wobec każdego posiadacza weksla. Poręczenie powinno wskazywac na kogo jest udzielone.

• poręczenie cywilne - wierzyciel wzmacnia swoją wierzytelność poprzez zawarcie umowy poręczenia z osoba trzecią. W umowie tej jedna lub kilka osób zobowiązuje się względem wierzyciela uregulować zobowiązania, gdyby dłużnik tego nie zrobił. Wierzyciel zmniejsza tym samym ryzyko związane z ewentualną niewypłacalnością dłużnika, gdyż będzie mógł on żądać zwrotu także od poręczyciela. Ten zaś odpowiada za dług całym swym majątkiem.

• gwarancja bankowa - jest to zobowiązanie banku do wypłacenia wierzycielowi określonej kwoty pieniężnej w przypadku, gdyby dłużnik nie uregulował zobowiązania. Zobowiązanie banku z tytułu udzielonej gwarancji staje się wymagalne dopiero wtedy, gdy kredytobiorca nie ureguluje kredytu handlowego w określonym terminie.

• przystąpienie do długu - następuje na podstawie umowy lub ustawy i polega na przystąpieniu osoby trzeciej do dotychczasowego zobowiązania dłużnika. Osoba ta nie zastępuje dłużnika, lecz występuje wraz z nim w charakterze dłużnika. Następuje zatem kumulatywne przejęcie długu. Odpowiedzialność obu dłużników jest samoistna i solidarna.

• pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem bankowym - może być ono udzielone przez kredytobiorcę bądź osobę trzecią, jak również przez osobę, która zabezpiecza udzielony kredyt, np. przez poręczyciela. Pełnomocnictwo może może być udzielone do dysponowania rachunkami otwartymi w związku z prowadzeniem przez posiadacza rachunku działalności gospodarczej bądź do dysponowania rachunkami oszczędnościowo-rozliczeniowymi. Dostawca towarów lub usług ma wówczas uprawnienia do pobierania z rachunku bankowego środków w wysokości odpowiadającej kwocie nie uregulowanego kredytu handlowego wraz z odsetkami. Najczęściej pełnomocnictwo udzielane jest jako nieodwołalne i terminowe, a okres jego obowiązywania powinien być powiązany z terminem spłaty kredytu handlowego.

Do zabezpieczeń rzeczowych można zaliczyć:

• zastaw - np. na rzeczach ruchomych, polega on wtedy na obciążeniu ruchomości (samochodów, komputerów itp.) prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z tych ruchomości. Zabezpieczeni roszczenia z tyt. zasatwu może nastąpić po uzyskaniu przez wierzyciela tytułu wykonawczego i złożenia wniosku egzekucyjnego do omornika. Wierzyciel nie może więc zaspokoić swoich roszczeń z rzeczy obciążonej zastawem, np. poprzez jej sprzedaż.

• przewłaszczenie na zabezpieczenie - umowa przewłaszczenia przenosi własność przedmiotu przewłaszczonego (prawa na rzeczy) na wierzyciela, nie wyłącza jednak rzeczy służacej zabezpieczeniu z eksploatacji, pozostawiając ją w ręku w ręku zbywcy do używania i korzystania jako rzeczy cudzej. Przeniesienie jest jednak warunkowe. W momencie wykonania zobowiązania wierzyciel jest zobowiązany do przeniesienia własności rzeczy z powrotem na dłużnika. Jednak z chwilą niespełnienia należnego świadczenia własność warunkowa staje się własnością bezwarunkową, w związku z tym wierzyciel nie musi starać się o uzyskanie tytułu wykonawczego

• przelew wierzytelności na zabezpieczenie - polega na przeniesieniu wierzytelności na osobę trzecią najczęściej bez zgody dłużnika, chyba że byłoby to sprzeczne z umową lub właściwością zobowiązania. Takie zabezpieczenie jest realne, gdy wierzytelność jest ściągalna oraz jej wymagalność powstaje w późniejszym okresie niż chwila dokonywania przelewu. Niebezpieczeństwem tego zabezpieczenia jest ewentualna niewypłacalność dłużnika przelanej wierzytelności.

• blokadę środków na rachunku bankowym - jest stosowana w wyjątkowych sytuacjach, gdy lokata środków pieniężnych jest bardziej opłacalna w stosunku do transakcji, z której wynika obowiązek zabezpieczenia długu. Wypłata zablokowanej gotówki może nastąpić do określonego terminu tylko za zgodą wierzyciela, na rzecz którego dokonano blokady.

• zastaw hipoteczny - polega na obciążeniu nieruchomości kontrahenta, na mocy którego kredytodawca może dochodzić swojej wierzytelności z tej nieruchomości. Przedmiotem hipoteki może być nieruchomość gruntowa, budynkowa i lokalowa. Nieruchomość gruntowa jest to część powierzchni ziemskiej oznaczonej granicami, stanowiąca odrębną własność. W ewidencji gruntów jako wyodrębniona geodezyjnie działka jest oznaczona odpowiednim numerem. Zasadą jest, że budynki i budowle stanowią części składowe gruntu i nie mogą być przedmiotem odrębnego obrotu od gruntu, na którym są postawione. W praktyce najistotniejsze znaczenie ma odrębna własność budynku wzniesionego na gruncie będącym własnością Skarbu Państwa lub gminy i oddanym określonej osobie czy to fizycznej czy prawnej w wieczyste użytkowanie.Ustanowienie hipoteki następuje w formie aktu notarialnego, na podstawie którego dokonuje się wpisu do hipoteki. Procedura wpisu do hipoteki trwa niekiedy ponad pół roku, co utrudnia wykorzystywanie zastawu hipotecznego do zabezpieczania wierzytelności z bieżąćego obrotu gospodarczego. Toteż częściej hipoteka służy do zabezpieczenia kredytów długoterminowych. Niektóre przedsiębiorstwa w Polsce stosują również zastaw hipoteczny wobec kontrahentów o bardzo dużym ryzyku kredytowym.

Reasumując, trzeba podkreślić że rozwój stosunków kredytowych w gospodarce rynkowej narzuca konieczność stosowania zróżnicowanych form zabezpieczeń, odpowiadających zmienionym warunkom gospodarowania.

Osobnym problemem jest windykacja należności przez przedsiębiorstwo. Wierzyciel rozpoczynając dochodzenie w sprawie nalezności ma do dyspozycji wiele środków prawnych. Ich wybór musi być podporządkowany natsepującej zasadzie: uzyskać od dłużnika jak najwięcej w jak najkrótszym czasie i jak najmniejszym kosztem.

Njprostszym sposobem wydaje się być powierniczy przelew wierzytelności. Bank egzekwuje należności od dłużnika w imieniu wierzyciela. Bank zobowiązany jest dana wierzytelność (po jej ściągnięciu od dłużnika) przelać z powrotem na rzecz wierzyciela-zbywcy. Za czynności jakie okażą się niezbędne do ściągnięcia wierzytelności bankowi przysługuje odpowiednia prowizja.

Przywilejem banku jest wybór drogi egzekucji. W praktyce może on złożyć u komornika wniosek o wszczęcie egzekucji nalezności na podstawie ksiąg bankowych. W konsekwencji tego następuje zajęcie rachunku dłużnika. Uprawnienia do egzekwowania należności na podstawie wyciągów z ksiąg bankowych przysługuje tylko niektórym bankom (za których zobowiązania z tyt. wkładów oszczędnościowych odpowiada Skarb Państwa).

Przedmiotem przelewu powierniczego mogą być tylko wierzytelności, które nie budzą wątpliwości co do zasady i co do wysokości. Warunkiem podjęcia przez bank jakichkolwiek działań jest sprawdzenie, że chodzi o wierzytelność bezsporną.

Gdy dłużnik nie płaci, wierzyciel może dochodzić swocih roszczeń w procesie sądowym. Jest to jednak procedura długa, kosztowna i mało skuteczna. Wraz z wniesienim pozwo wierzyciel zobowiązany jest też do wniesienia wpisu (rodzaj opłaty za rozpatrzenie sprawy przez sąd) zaleznego od wartości przedmiotu sporu. Po uzyskaniu klauzuli wykonalności wyroku wierzyciyel udaje się do komornika właściwego rewiru komorniczego z prośbą o wszczęcie egzekucji. Całość procedury trwa około kilku miesięcy.

Efektywniejszą drogą jest postępowanie nakazowe. Wierzyciel musi wówczas wnieść do właściwego sądu tzw. pozew o wydanie nakazu zapłaty. Wydanie nakazu odbywa się na posiedzeniu niejawnym, bez rozprawy i bez oczekiwania na odpowiedź pozwanego. Wynika z tego, że uzyskanie nakazu zapłaty możliwe jest w czasie o wiele krótszym i znacznie mniej kosztuje, aniżeli uzyskanie wyroku w postępowaniu zwykłym.

Kolejnym etapem jest wyegzekwowanie wyroku sądu. Dłużnik, który nie reagował na wezwania do zapłaty, może nie chcieć dobrowolnie poddać się wyrokowi sądu i wierzyciel będzie zmuszony do korzystania z pomocy komornika, a skuteczność jego będzie uzależniona w dużym stopniu od wierzyciela.

W praktyce można wykorzystać następujące rodzaje egzekucji roszczeń:

• egzekucję z rachunku bankowego dłużnika - jest zazwyczaj nieskuteczna, chyba że sąd wydał wystarczająco wcześnie tymczasowe zarządzenie o zajęcie rachunku bankowego dłużnika.

• zajęcie i licytację rzeczy ruchomych, będących własnością dłużnika - skuteczna przy stosunkowo niewielkich wierzytelnościach, zajęcie ruchomości bywa dla dłużnika uciążliwe i często skłania go do zapłaty, nawet jeśli wartość tych rzeczy jest mniejsza od wysokości zobowiązania.

• egzekucję z nieruchomości - w ocenie specjalistów należy do najtrudniejszych, komornik musi przeprowadzić cały szereg czynności zanim wierzyciel będzie mógł otrzymać pieniądze ze sprzedanej nieruchomości.

• egzekucję z wierzytelności dłużnika i innych praw majątkowych (np. weksli, należności od odbiorców towarów czy usług) - jest ona rzadko stosowana w praktyce, mimo że można w jej wyniku odzyskać żądane kwoty.

Przed przystąpieniem do wyboru metody egzekucji wierzytelności należy uwzględnić zasadę uprzywilejowania wierzytelności. Gdy komornik dokonuje egzekucji na rzecz kilku podmiotów, musi wówczas - po zrefinansowaniu kosztów samej egzekucji - ich roszczenia zaspokajać w określonej kolejności:

• neleżności za pracę oraz rent z tyt. odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy itp.;

• podatków i innych należności, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych, wraz z dodatkiem za zwłokę i kosztami egzekucji;

• opłat za użytkowanie wieczyste terenów i budynków stanowiących własność Skarbu Państwa wraz z dodatkami za zwłokę i kosztami egzekucji;

• należności z tyt. kredytów bankowych;

• należności, które były zabezpieczone hipotecznie lub prawem zastawu;

• należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję;

• innych należności.

Do dość często wykorzystywanych technik ściągania długów należą aukcje wierzytelności. Zajmują się nimi domy aukcyjne lub pośrednicy. Najczęściej wierzytelności kupują firmy, które chcą nimi kompensować swoje zobowiązania. Kupując dług poniżej swojej wartości, firmy te kompensują swoje długi, czyli spłacają mniejszą wartość swoich długów niż wartość rzeczywista. Większość zawieranych transakcji opiewa na kwoty przekraczające wartość długu podstawowego, czyli liczonego bez karnych odsetek. Jednak dłużnik zarabia wówczas na owych odsetkach. Dzieje się tak dlatego, ponieważ wierzyciel z reguły rezygnyje przynajmniej z części karnych odsetek.

3.3 Zarządzanie zasobami gotówkowymi

Zasoby gotówkowe obejmują stany środków pieniężnych na rachunkach bankowych i terminowych, w kasach firmy, a także krótkoterminowych papierów wartościowych. Papiery te stosunkowo łatwo można zamienić na gotówkę, a często można nimi bezpośrednio regulować zobowiązania np. indosowanymi obcymi wekslami czy czekami.

Konieczność posiadania przez przedsiębiorstwo zasobów gotówkowych wiąże się z finansowaniem bieżących transakcji, polegających na spłacie zobowiązań z tytułu regulowania należności za dostawy i usługi, należności podatkowych, wypłaty wynagrodzeń pracowników, zwrotu kredytów, pożyczek i itp. Część zasobów gotówkowych traktowana jest często jako rezerwa bezpieczeństwa, używana w razie napięć płatniczych, którym nie udało się zapobiec. Nierzadko zachodzi także potrzeba gromadzenia rezerw gotówki o celowym charakterze np. przed podjęciem ważnych inwestycji, zwłaszcza, że posiadanie takich rezerw stanowi w wielu przypadkach warunek uzyskania uzupełniających kredytów bankowych (udział własny kredytobiorcy w kosztach inwestycji).

Zarządzanie zasobami gotówkowymi koncentruje się w pierwszej kolejności na planowaniu wpływów i wydatków pieniężnych z podziałem na poszczególne odinki czasu. Na tej podstawie podejmowane powinny być z odpowiednim wyprzedzeniem decyzje dotyczące źródeł finansowania przejściowych niedoborów gotówki oraz najkorzystniejszego lokowania występujących okresowo nadwyżek.

Niezbędne jest także bieżące śledzenie informacji o codziennych wpływach i wydatkach gotówkowych, analizowanie odchyleń od planu i podejmowanie decyzji niezbędnych dla zachowania płynności finansowej oraz dla zapobieżenia nadmiernemu w stosunku do planu zamrożenia kapitałów i środków pieniężnych. Zbyt duże w stosunku do potrzeb stany gotówki zmniejszają wprawdzie ryzyko zakłóceń w zdolności firmy do terminowego regulowania zobowiązań. Jednak ograniczają zyski, które mogłyby być osiągnięte dzięki zaangażowaniu większej gotówki w procesach gospodarczych lub opłacalnych lokatach.

Bieżące zarządzanie zasobami gotówkowymi powinno zmierzać do:

• przyspieszenia dyspozycyjności wpływami gotówkowymi przez skracanie czasu ich obiegu;

• regulowania zobowiązań w terminie, ale bez wyprzedzania w stosunku do końcowej daty płatności, tj. przy pełnym wykorzystaniu możliwego przetrzymywania gotówki bez wzrostu kosztów z tego tytułu;

• lokowania przejściowych nadwyżek środków pieniężnych w sposób zapewniający odpowiednie korzyści, w tym zapobieganie deprecjacji powodowanej inflacją;

• pozyskiwania najtańszych źródeł finansowania przejściowych niedoborów gotówki.

Przyspieszenie dyspozycyjności wpływami gotówkowymi wymaga przede wszystkim przestrzegania odpowiedniej dyscypliny w zakresie inkasowania należnych przedsiębiorstwu kwot od jego dłużników. Już samo skrócenie czasu dostarczania rachunku odbiorcy ma tu istotne znaczenie, gdyż jest to dokument, od daty otrzymania którego liczy się zazwyczaj bieg terminu zapłaty. Nierzadko opóźnienie w wystawieniu rachunków a następnie wydłużony okres ich dostarczenia dłużnikom oznacza udzielenie kontrahentowi dodatkowego bezpłatnego kredytu.

Kolejnym problemem jest dążenie do skracania czasu, jaki upływa między wykonaniem przez dłużnika dyspozycji płatniczych a datą wpływu gotówki na rachunek bankowy firmy. Ważne znaczenie ma tu wybór banku pośredniczącego w tych operacjach pod względem jego operatywności tj. szybkości wykonywania dyspozycji gotówkowych.

W wielu przedsiębiorstwach szczególne znaczenie ma racjonalizacja trybu spływu gotówki pochodzącej z utargów kasowych, realizowanego zazwyczaj przy wykorzystywaniu placówek pocztowych, bankowych itp. Ten tradycyjny tryb prowadzi często do znacznego wydłużenia drogi wpływu pieniądza na rachunek bieżący firmy, a ponadto niejednokrotnie łączy się z koniecznością ponoszenia wysokich kosztów prowizji. Niezbędne jest wówczas rozpatrzenie możliwości innych rozwiązań organizacyjnych nawet przy pewnym wzroście kosztów, jeżeli dzięki temu nastąpi dająca większe korzyści redukcja zapotrzebowania na oprocentowane kredyty bankowe.

W przypadku przyjmowania należności czekami trzeba preferować te ich formy, które dają pewność zainkasowania gotówki i szybkiej jej inkaso. Dlatego w razie inkasa poważniejszych kwot należałoby preferować czeki bankierskie lub potwierdzone, które upoważniają do u znania konta firmy bez potrzeby uprzedniego sprawdzenia pokrycia na rachunku bankowym wystawcy dokumentu.

Zasoby gotówkowe., utrzymywane w kasach firmy, tj. stanowiące bieżące pogotowie kasowe, spełniają odpowiednią funkcję w utrzymaniu bieżącej płynności płatniczej, zwłaszcza w zakresie pokrywania mniejszych wydatków. Jednak nie przynoszą one korzyści w formie oprocentowania. Dlatego wysokość pogotowia kasowego powinna być utrzymana na minimalnym poziomie. Natomiast większe zasoby pieniężne powinny być lokowane na oprocentowanych rachunkach bankowych lub w przynoszących zyski papierach wartościowych, głównie krótkoterminowych.

Środki pieniężne przeznaczone na regulowanie za pomocą przelewów lub czeków zobowiązań oraz na uzupełnienie pogotowia kasowego i dokonywanie z kasy sporadycznych większych wypłat np. wynagrodzeń, lokowane są na bieżących rachunkach bankowych. Posiadacz takiego rachunku może dysponować środkami pieniężnymi do wysokości posiadanych środków bez ograniczeń. Jednak oprocentowanie środków na rachunku bieżącym jest bardzo niskie i kształtuje się często poniżej stopy inflacji. Znacznie wyższe odsetki uzyskuje się w przypadku lokaty wolnych środków w bankach lub w papierach wartościowych na z góry określony termin.

3.3.1 Lokowanie środków finansowych

Nadwyżka środków pieniężnych ponad saldo optymalne powinna być zainwestowana przez firmę. Jeżeli jest to nadwyżka okresowa, powinna być lokowana w sposób krótkoterminowy, jeśli zaś zgodnie z przewidywaniami, jest to nadwyżka długoterminowa również inwestycja powinna mieć taki charakter.

Możliwości dokonywania lokaty krótkoterminowej są wielorakiej natury. Najprostszą jest krótkoterminowa lokata bankowa. W przypadku renomowanych spółek możliwa jest lokata na kilkudniowym rachunku depozytowym, o terminach i oprocentowaniu ustalonym z bankiem w drodze negocjacji.

Lokaty terminowe w bankach umożliwiają otrzymywanie odsetek, których stopa przeważnie rośnie wraz z wydłużeniem okresu lokaty. Depozyt taki wymaga jednak z rezygnacji z dysponowania pieniądzem przez z góry ustalony okres, co powoduje duże ograniczenie płynności finansowej firmy. W razie nie przewidzianej uprzednio potrzeby dysponowania gotówką przed upływem terminu lokaty dopuszczalne jest wprawdzie często wcześniejsze odstąpienie od umowy depozytowej, ale wówczas z reguły traci się prawo do odsetek całkowicie lub są one wypłacanie w bardzo niskiej wysokości. Przedsiębiorstwo podpisując umowę depozytu terminowego, może jednak zastrzec sobie dostęp do kredytu w rachunku otwartym w okresie lokaty. Wówczas, w razie wcześniejszej potrzeby dysponowania gotówką, przedsiębiorstwo może dokonać wypłat w rachunku bieżącego, przekraczających jego stan do wysokości depozytu. Płaci ono wprawdzie wyższe odsetki od tego przejściowo zaciągniętego kredytu, ale tylko za okres jego wykorzystania, nie tracąc prawa do pierwotnej stopy odsetek, przysługujących od lokaty terminowej za cały okres jej trwania.

Specyficzną formą lokat przejściowo wolnych środków pieniężnych stanowią „łatwo zbywalne” krótkoterminowe papiery wartościowe tj. takie, które mogą być, w przypadku potrzeby dysponowania gotówką, szybko odsprzedane (zamienione na gotówkę). Lokaty w takich papierach dają często szansę wyższych odsetek, aniżeli uzyskiwane przy wkładach terminowych na rachunkach bankowych, a jednocześnie, dzięki łatwemu upłynnieniu, mogą być traktowane jako „rezerwowe” środki pieniężne nawet o krótkookresowym charakterze.

Wymienić tu trzeba przede wszystkim bony (weksle) skarbowe, bony pieniężne emitowane przez niektóre banki, a także bony komercyjne emitowane przez duże firmy cieszące się na rynku odpowiednią popularnością i wiarygodnością finansową. Mogą one być nabywane od emitenta lub jego agenta na rynku pierwotnym, albo na rynku wtórnym przed upływem terminu wykupu.

Bony pieniężne zawierają z reguły standaryzowane wartości nominalne, emitowane są na z góry ustalone jednolite okresy wykupu liczone przeważnie w tygodniach lub miesiącach np. bony 13-tygodniowe, 1-miesięczne itp. Są one sprzedawane na rynku pierwotnym (tj. przez emitenta) najczęściej z dyskontem tj. po pomniejszeniu wartości nominalnej o odsetki w systemie przetargów. Potencjalny sprzedawca ogłasza wówczas zaproszenie do udziału w przetargu i do zgłoszenia w ustalonym terminie ofert z proponowaną ceną. Zbywca po rozpatrzeniu zebranych ofert dokonuje sprzedaży bonów oferentom proponującym najkorzystniejsze ceny. W przypadku zakupu bonów na wtórnym rynku ceny ustalone są na bieżąco jako wynik popytu i podaży walorów danego rodzaju przy uwzględnianiu krótszego niż pierwotny okres lokaty.

Zbliżony charakter do bonów pieniężnych sprzedawanych z dyskontem mają certyfikaty pieniężne, które są udostępniane nabywcom po pełnej cenie nominalnej, a należne odsetki wypłacane są posiadaczowi dokumentu z „dołu”, tj. po upływie terminu wykupu tego waloru. Certyfikat (nazywany niekiedy także bonem) jest surogatem bankowego wkładu terminowego, do którego uprawnienia mogą być łatwo odstąpione innemu nabywcy przed terminem wykupu według wzajemnie uzgodnionej ceny. Cena rośnie w miarę zbliżenia terminu wykupu przez emitenta certyfikatu wraz z odsetkami.

Możliwe jest również lokowanie okresowo wolnych środków pieniężnych w długoterminowych papierach wartościowych, jakimi są obligacje, których termin wykupu przekracza jeden rok oraz w akcje stanowiące dokumenty potwierdzające udział w kapitale spółki akcyjnej, jeżeli papiery takie są łatwe do zbycia w razie potrzeby np. stanowią przedmiot ciągłych obrotów na giełdzie papierów wartościowych. Wówczas firma nabywająca takie walory liczy przede wszystkim na korzyści, wynikające z prognozowanego wzrostu ich wartości rynkowej, ale musi także liczyć się z możliwością strat w razie niesprawdzenia się prognozy.

W toku zarządzania środkami finansowymi szczególną uwagę trzeba zwracać na skompensowanie skutków utraty realnej wartości tych zasobów wskutek postępującej inflacji. Problem ten występuje ostro w stosunku do zasobów kasowych, które nie są oprocentowane. Dotyczy również środków znajdujących się na bankowych rachunkach bieżących, od których odsetki są niskie i z reguły wynoszą poniżej stopy inflacji. Jednak inflacja powoduje często deprecjację środków pieniężnych także w przypadku lokat terminowych na rachunkach bankowych lub w papierach wartościowych nawet wówczas, gdy stopa otrzymywanych odsetek jest wyższa od stopy inflacji. Odsetki te stanowią bowiem element przychodów zwiększających w zyskownych przedsiębiorstwach podstawę wymiaru podatku dochodowego. Firma, która gromadziłaby nadmierne zasoby pieniężne na rachunkach bieżących lub na lokatach terminowych, na przykład w celu częściowego sfinansowania przyszłych inwestycji, musi liczyć się ze stratami inflacyjnymi. Wynika stąd niechęć do utrzymywania rezerw pieniężnych w wielu firmach i do nadmiernego korzystania z obcych kapitałów w skali powodującej niekiedy zakłócenia w terminowym regulowaniu zobowiązań. W celu uniknięcia tych zakłóceń konieczne jest utrzymywanie niezbędnego poziomu rezerw pieniężnych, umożliwiających przedsiębiorstwu zachowanie należnej płynności finansowej, nawet za cenę pewnych strat inflacyjnych, traktowanych wówczas jako jeden z elementów kosztów działalności. Ich złagodzenie umożliwia dostęp do korzystania z kredytów obrotowych, zwłaszcza udzielanych w rachunku bieżącym. Płacone wówczas odsetki traktowane są jako koszty uzyskania przychodów, co znacznie łagodzi wpływ na zyskowność netto firmy.

Lokowanie zasobów pieniężnych w bankach nie jest pozbawione ryzyka zamrożenia ich lub straty, jakie występuje w skutek możliwości upadłości banku lub nawet okresowej utraty jego płynności finansowej. Firma powinna zatem zwracać uwagę na solidność płatniczą banku, w którym lokuje środki pieniężne, stawiając ja na pierwszym miejscu przed wysokością oferowanych przez bank odsetek tj. przed zyskownością lokat.

Jedna z form zmniejszenia ryzyka lokat jest ich różnicowanie dotyczące rodzajów lokat, czasu trwania a także banków, w których lokaty są umieszczane.

OPIS SPÓŁKI

Spółka akcyjna „Zakłady Przemysłu Wełnianego im. Emilii Plater S.A.” została zawiązana 26 czerwca 1996 r. (Akt Notarialny, Rep. A Nr 10742/96). Poprzednikiem prawnym Spółki było przedsiębiorstwo państwowe o tej samej nazwie.

Zakłady zlokalizowane są w Wasilkowie k/Białegostoku, na zwartym terenie o powierzchni sześciu hektarów.

W Zakładach produkowane są tkaniny z wełny zgrzebnej, tkaniny z włókien sztucznych, koce z włókien sztucznych i odpadów z wełny. W ZPW były także wytwarzane, obecnie nie produkowane tkaniny z lnu i z konopii. Obecnie produkowane są tkaniny płaszczowe (flausze), tkaniny marynarkowe, kostiumowe, koszulowe, dekoracyjne. Tkaniny koszulowe są produkowane zarówno z domieszką wełny jak i bez, tkaniny dekoracyjne produkowane są wyłącznie z włóien syntetycznych.

Tkaniny produkowane w zakładzie przeznaczone są generalnie na ubiory i ubrania. Oprócz tego oferowane sa tkaniny wykorzystywane do produkcji obuwia domowego lub do dekoracji mieszkań.

Spółka sprzedaje swoje wyroby do zakładów odzieżowych, hurtowni tkanin, a także do sklepów prowadzących detaliczną sprzedaż tkanin. Zakład posiada własny sklep, w którym sprzedaje tkaniny, a także uczytą z nich odzież.

Cykl produkcji tkanin obejmuje barwienie surowców, produkcję przędz, tkanie tkaniny, farbowanie wyprodukowanych tkanin, wykończenie tkanin. Produkcja tkanin prowadzona jest w czterech wydziałach: przędzalni, farbiarni, wykańczalni. W ZPW wystepuje często spotykane w polskich zakładach włókienniczych pionowe zintegrowanie cyklu produkcji tkanin z wełen zgrzebnych.

W produkcji prowadzonej w ZPW wykorzystywane są surowce (wełna, włókna, przędze) i materiały pochodzenia krajowego i zagranicznego. Surowce i materiały importowane stanowią średnio ok. 40% ogólnych, rocznych zakupów surowców i materiałów.

Zakład wyposażony jest we wszystkie urządzenia i maszyny niezbędne do produkcji tkanin z przeznaczeniem do bezpośredniej sprzedaży, ale większość posiadanych maszyn jest przestarzała technologicznie. W nielicznych przypadkach konieczny staje się zakup usługi wykończania (chemiczne pranie tkanin).

Poza tkaninami, w zakładzie produkowana jest na sprzedaż w niewielkich ilościach przędza zgrzebna, a ponadto świadczone są w ograniczonym zakresie usługi barwienia dla fabryki dywanów.

Stan zatrudnienia na 30 czerwca 1999 r. wyniósł ogółem ........ osób.

ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SPÓŁKI

1.1. Produkcja i przetwórstwo wełny

W produkcji wełny na świecie niekwiestionowanymi liderami są Australia, Nowa Zelandia, Chiny. W sezonie 1996/1997 produkcja czystej wełny wyniosła w tych krajach odpowiednio: Australia - 451 tys. ton, Nowa Zelandia - 203 tys. ton, Chiny - 150 tys. ton. Światowa produkcja wełny (wełny czystej) wykazuje tendencję spadkową, w sezonie 1994/95 r. wyniosła 1.655 tys. ton, w 54

Tablica nr 3

Elementy rachunku

Lp.	Elementy rachunku płynności finansowej	Stan na początek roku	Stan na koniec roku	Różnica stanów
1.	Zysk netto	x	638	638
2.	Amortyzacja	x	172	172
3.	Zwiększenie kapitału	1,281	6.545	5.264
4.	Płynność wyjściowa	x	x	6.074
5.	Zapasy	2.210	2.714	-504
6.	Należności i roszczenia	866	1.408	-542
7.	Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu	x	574	-574
8.	Inne aktywa bieżące	96	9	87
9.	Zobowiązania krótkoterminowe	1.613	1.191	-422
10.	Kredyty bankowe krótkoterm.	200	-	-200
11.	Fundusze specjalne	88	69	-19
12.	Inne pasywa bieżące	9	19	10
13.	Płynność z działalności operacyjnej			3.910
14.	Nakłady inwestycyjne	x	3.501	-3.501
15.	Zobowiązania długoterm.	629	529	-100
16.	Inne wypłaty z lat ubiegłych	-	-	-
17.	Płynność z działalności eksploatacyjnej			309

BIBLIOGRAFIA

1. Bednarski Lech „Analiza finansowa w przedsiębiorstwie”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998

1. Bień Witold „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, Difin, Warszawa 1998

1. Czekaj J., Dresler Z. „Zarządzanie finansami przedsiębiorstw”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998

1. Dębski Wiesław „Zarządzanie finansami”, Centrum Informacji Menedżera, Warszawa 1996

1. Fedorowicz Z „Finanse przedsiębiorstwa”, Poltex, Warszawa 1997

1. Gajdka Jerzy, Walińska Ewa „Zarządzanie finansowe; teoria i praktyka”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, 1998

1. Jog Vijay, Suszyński Cezary„Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, Centrum Informacji Menedżera, Warszawa 1995

1. Malewicz Anna „Zarządzanie finannsami w przedsiębiorstwach państwowych i Spółkach”, IOiZP „Orgmasz”, Warszawa 1993

1. Olszewski D. „Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa”, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1993

1. Praca zbiorowa pod red. Bednarskiego L. i Waśniewskiego T. „ Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996

1. Rzepnikowska M. „Przepływy środków pieniężnych” Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995

1. Sierpińska Maria, Wędzki Dariusz „Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997

1. Waśniewski T. „Analiza finansowa przedsiębiorstwa”, Fundacja Rozwoju Rchunkowości, Warszawa 1993

1. Waśniewski T. „Cash flow w przedsiębiorstwie: ustalanie i analiza”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995

Jerzy Gajdka, Ewa Walińska „Zarządzanie finansowe; teoria i praktyka”, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, 1998

W. Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, Difin, Warszawa 1998

M.Sierpińska, D.Wędzki „Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997

M. Sierpińska, D. Wędzki „Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997

J.Gajdka, E.Walińska, Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka”, Fundacja Rozwoju Rachunkowowści

w Polsce, Warszawa 1998

W.Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, Centrum Doradztwa i Informacji „Difin”, W-wa 1998

J.Bednarski „Analiza finansowa', Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994

W.Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, Centrum Doradztwa i Informacji „Difin”, W-wa 1998

Witold Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, DIFIN, Warszawa1998

Witold Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, DIFIN, Warszawa 1998

Witold Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, DIFIN, Warszawa 1998

J.Bednarski „Analiza finansowa', Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1994

J.Gajdka, E.Walińska „Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka” Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1998

Wiesław Dębski „Zarządzanie finansami”, Centrum Informacji Menedżera, Warszawa 1996

Wiesław Dębski „Zarządzanie finansami”, Centrum Informacji Menedżera, Warszawa 1996

J.Gajdka, E Walińska „Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka” Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1998

M.Sierpińska, D.Wędzki „Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie”, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 1997

J.Gajdka, E Walińska „Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka” Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1998

J.Gajdka, E Walińska „Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka” Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1998

J.Gajdka, E Walińska „Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka” Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1998

W.Bień „Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa”, DIFIN, Warszawa1998

J.Gajdka, E Walińska „Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka” Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1998

J.Gajdka, E Walińska „Zarządzanie Finansowe - teoria i praktyka” Fundacja Rozwoju Rachunkowości

w Polsce, Warszawa 1998

M.Sierpińska, D.Wędzki „Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie”, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 1997

Anna Malewicz „Zarządzanie finannsami w przedsiębiorstwach państwowych i Spółkach”, IOiZP „Orgmasz”, Warszawa 1993

Anna Malewicz, „Zarządzanie finannsami w przedsiębiorstwach państwowych i Spółkach”, IOiZP „Orgmasz”, Warszawa 1993.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

str. 2

AKTYWA = PASYWA

Majatek trwały

Zapasy

Należności

Środki obrotowe

Gotówka

Kapitały stałe

Kapitały

własne

Zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania bieżące

Zysk (+)

Strata (-)

Sposób

zaangażowania

kapitałów

Żródła

pokrycia

majątku

BILANS

Materiały

Produkcja w toku (zapasy)

Produkty gotowe (zapsay)

Zobowiązania płacowe

Aktywa trwałe

Należności handlowe

Nabycie środków trwałych

Produkcja

(czynnik ludzki)

Nabycie materiałów na kredyt

Gotówka

Wydatki z tytułu odsetek

Emisja kapitału

Dług

wydatki z tyt. zakupu

Nabycie materiałów na kredyt

Produkcja

(czynnik ludzki)

Zobowiązania handlowe

Zobowiązania płacowe

Nabycie środków trwałych

wydatki z tyt. zakupu

Wydatki z tytułu odsetek

spłata długu

Wydatki z tyt. dywidendy

Wydatki z tyt. podatków

B

Wyroby gotowe (produkt ze stanowisska B)

Produkcja w toku (półprodukt ze stanowiska A)

A

Surowce

Q_max

Q_p

Q_min

t₀

t₁

t₂

t₃

Czas

(rezerwa)

zapas minimalny

zapas przeciętny

zapas maksymalny

Stan zapasów (jednostki)

---