opiekun_w_domu_pomoc_społ_346[04].O1.06

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Normy prawne i przepisy prawa

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy oraz

prawa o ubezpieczeniach społecznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przepisy prawa międzynarodowego dotyczące praw człowieka

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowania przepisów

prawa w działalności socjalnej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[04].O1.01

Charakteryzowanie

psychofizycznych

i społecznych aspektów

rozwoju człowieka

346[04].O1.02

Doskonalenie

umiejętności

interpersonalnych

346[04].O1.03

Kształtowanie

umiejętności

rozwiązywania

problemów

346[04].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz udzielanie pierwszej pomocy

346[04].O1.04

Prowadzenie profilaktyki

i promocji zdrowia

346[04].O1.06

Stosowanie przepisów prawa

w działalności socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

−

rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych,

−

rozwiązywać problemy osób niepełnosprawnych,

−

prowadzić profilaktykę i promocję zdrowia,

−

wspierać osoby niepełnosprawne w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa,

–

określić rolę prawa w systemie polityki społecznej,

–

wyszczególnić źródła prawa obowiązującego w polityce społecznej,

–

przedstawić zakres obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni,

–

rozpoznać i rozwiązać problemy podopiecznych domu pomocy społecznej,

–

posłużyć się przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy oraz
prawa o ubezpieczeniach społecznych,

–

posłużyć się przepisami kodeksu administracyjnego w zakresie niezbędnym do
stosowania ustaw: o pomocy społecznej, o ochronie zdrowia psychicznego, o rehabilitacji
i zatrudnieniu osób niepełnosprawnych,

–

udzielić mieszkańcom domu pomocy społecznej informacji o obowiązujących przepisach
prawa ich dotyczących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Normy prawne i przepisy prawa

4.1.1. Materiał nauczania

Prawem  są  normy  ogólne,  abstrakcyjne,  uchwalone  w  odpowiednim  trybie  przez  organy
państwowe.  Te  normy  prawne  zawarte  są  w  określonych  aktach  prawnych  tworząc  pewną
hierarchię:  konstytucja,  wydawane  na  jej  podstawie  ustawy,  następnie  wydawane  na
podstawie  ustaw  akty  prawne  rządu  w  postaci  rozporządzeń.  Te  akty  prawne  obok
ratyfikowanych  umów  międzynarodowych  stanowią  źródła  powszechnie  obowiązującego
prawa  w  RP  [14].  Zawarte  w  aktach  prawnych  normy  prawne  stanowią  system  prawa
stanowionego.

Specyficznym źródłem prawa są dekrety. Są to akty prawne treści ogólnej mające moc

ustawy,  wydane  przez  inny  organ  aniżeli  parlament.  Aktualnie  w  Polsce  nie  ma  organu
upoważnionego do wydawania dekretów.
Istotnym  warunkiem  przestrzegania  aktów  normatywnych  jest  ich  ogłoszenie  (promulgacja),
czyli  podanie  do  publicznej  wiadomości  lub  wiadomości  podmiotów  bezpośrednio
zainteresowanych.  Są  one  ogłaszane  w  publikacjach  urzędowych,  zwanych  organami
promulgacyjnymi. Są nimi:

−

Dziennik Ustaw,

−

Monitor Polski,

−

Monitor Sądowy i Gospodarczy,

−

Dzienniki Urzędowe poszczególnych resortów.

Najważniejsze

akty

normatywne,

więc

ustawy,

rozporządzenia,

umowy

międzynarodowe ogłaszane są w Dzienniku Ustaw RP.

Uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów publikowane są w Monitorze

Polskim.  W  Monitorze  Polskim  ogłaszane  są  także  uchwały  indywidualne  Sejmu  i  Senatu.
Cechą charakterystyczną aktów normatywnych ogłaszanych w  Monitorze Polskim  jest to, że
nie  ma  dla  nich  bezwzględnego  obowiązku  ich  ogłaszania,  jaki  istnieje  dla  ustaw
i rozporządzeń.

Zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów i kierowników urzędów

centralnych, mające znaczenie tylko dla jednego resortu, ogłaszane są w dziennikach
urzędowych tych organów.

Prawo w znaczeniu przedmiotowym – to ogół norm ustanowionych lub uznawanych

przez  państwo  zabezpieczonych  stosowaniem  przymusu,  regulujących  organizację  i  zakres
działalności  instytucji  oraz  postępowania  ludzi.  Istotną  cechą  prawa  jako  ogółu  norm
obowiązujących  w  państwie  jest  jego  powszechność,  co  oznacza,  że  normy  prawne  dotyczą
w jednakowym  wszystkich  osób  przebywających  stale  lub  czasowo  na  terenie  danego
państwa  bez  względu  na  płeć,  rasę,  wyznanie,  czy  przynależność  do  różnych  ugrupowań
społecznych  i  politycznych.  Pewne  odchylenia  od  zasad  powszechności  uregulowane  są
w przepisach prawa międzynarodowego.

Prawo w znaczeniu podmiotowym – to pewne możliwości dowolnego zachowania się

i uprawnienia, jakie wynikają dla określonych osób z poszczególnych przepisów prawa
(prawa podmiotowego). Prawa podmiotowe mogą mieć charakter praw podmiotowych:

−

bezwzględnie obowiązujących, praw skutecznych wobec wszystkich osób,

−

względnie obowiązujących, czyli praw skutecznych tylko wobec konkretnie oznaczonych
osób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepis prawny i norma prawna to podstawowe pojęcia nauk prawnych.

Nazwa przepis prawny występuje zarówno w języku prawnym, tzn. języku tekstów prawnych,
jak i w języku prawniczym, tj. w języku środowisk prawniczych.
Norma prawna to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego.
Ze względu na sposób powstawania normy prawne dzielimy na:
a) ustanowione przez państwo (normy ustawowe) – wydane przez upoważniony organ

państwa i zawarte w różnego rodzaju aktach normatywnych;

b) uznane przez państwo (normy usankcjonowane) nie wydane przez państwo w formie

aktów normatywnych, lecz uznane za powszechnie obowiązujące:

−

normy recypowane – przejęte od innego państwa;

−

normy wydane przez organizacje niepaństwowe podniesione do rangi powszechnie
obowiązujących;

−

normy zwyczajowe – powstałe samorzutnie i uznane przez państwo za obowiązujące.

W  rozważaniach  prawoznawstwa  wyodrębnia  się  pięć  aspektów  rozumienia  relacji  obu tych
określeń [23]:
a)  przepis prawny – norma prawna jako pojęcia równoznaczne,
b)  przepis prawny jako pojęcie wyłączne,
c)  norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa,
d)  norma prawa jako „zjawisko” odrębne od przepisów prawa,
e)  norma prawna jako znaczenie przepisu prawa,
Ad  a).  Przepis  prawny  i  norma  prawna  bywają  często  traktowane  jako  pojęcia  używane

zamiennie.  Właściwością  takiego  sposobu  rozumienia  jest  równoznaczność  tych
terminów.  Przepis  prawny  i  norma  prawna  to  reguły  zachowania  wyodrębnione
w tekście  prawnym  jako  artykuł  lub  jako  jeszcze  mniejsza,  mająca  kształt  zdania
wypowiedź wchodząca w skład artykułu.

Ad b) Przepis prawny jest często stosowany jako pojęcie wyłączne. Skoro nazwy przepis

prawny, norma prawna ujmując wszystkie problemy prawne w kategorii przepisów.
Termin norma prawna nie występuje w ogóle w tekście ustaw.

Ad c) Norma prawna bywa traktowana jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa.

Omawiana  koncepcja  formułuje  twierdzenie  o  odrębności  pojęć:  „przepis  prawny”,
„norma  prawna”.  Przepis  prawny  jest  rozumiany  jako  zwrot  językowy  zawarty
w tekście  prawnym.  Stanowi  część  techniczną  tego  artykułu  wyodrębnioną  przez
prawodawcę  jako  artykuł,  paragraf  lub  w innej  postaci.  Przepis  prawny  jest
ustanowiony przez kompetentny organ prawodawczy, jest dany przez prawodawcę.
Norma prawna to reguła zachowania zawierająca niezbędne elementy, skonstruowana
na podstawie przepisów prawa przez prawoznawców. Jest wypowiedzią konstruowaną
przez  teoretyków  prawa  według  określonego  wzoru,  norma  prawna  nie  stanowi  dla
nich przedmiotu poznania prawa tak jak przepis.

Ad d) W nauce prawa można spotkać pogląd, iż norma prawna jest „zjawiskiem” odrębnym

od  przepisu  prawa.  Główną  tezę  stanowi  tutaj  twierdzenie,  że  prawo  obowiązujące
składa  się  z  norm  prawnych,  a  nie  z  przepisów  prawa.  Przepisy  prawa  to  tylko
techniczny  środek  do  wyrażania  norm  prawnych.  Normy  prawne  są,  więc
samodzielnie istniejącymi regułami zachowania.

Ad e) Inne rozumienie obydwu pojęć polega na takim odróżnieniu terminów „przepis

prawny”  i  „norma  prawna”,  iż  przez  pojęcie  „norma  prawna”  będziemy  rozumieli
znaczenie  przepisu  prawa.  Można  przyjąć,  że  norma  prawna  (reguła  postępowania)
stanowi  treść  prawa  (przepisu  prawnego),  natomiast  przepis  prawny  stanowi  jego
formę.  Norma  prawna  jest  więc  popartą  przymusem  państwowym  ogólną  regułą
postępowania  skierowaną  do abstrakcyjnego adresata, określającą  jego postępowanie
w  przewidzianej  tą  normą  sytuacji.  Każda  norma  prawna  określa,  jak  mają  się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zachować  ci,  do  których  jest  skierowana,  jeżeli  znajdą  się  w  sytuacji  określonej
w danej  normie.  Norma  prawna  może  być  regułą  bądź  nakazującą,  bądź  zakazującą,
bądź  też  upoważniającą  do  określonego  postępowania.  Jest  ona  regułą  o  charakterze
ogólnym  i  skierowana  jest  nie  do  konkretnej  osoby,  lecz  zawsze  do  pewnego  kręgu
adresatów.

Norma prawna jest jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawnych.

Skonstruować normę prawną na podstawie przepisów – to znaczy znaleźć spójne ze sobą trzy
części normy, stanowiące logiczną całość hipotezę, dyspozycję i sankcję. Znalezienie
przynajmniej dwu z nich: hipotezy i dyspozycji - jest konieczne [14].

Przepis prawny jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on

fragment  aktu  prawnego  wyodrębniony  ze  względów  technicznych  przez  normo  dawcę
w postaci  artykułu,  paragrafu,  ustępu,  czy  punktu.  Przepis  prawa  –  zdaniokształtny  zwrot
językowy  wskazujący  sposób  postępowania.  Wyodrębniony  formalnie  w  tekście  prawnym
jako  jednostka  redakcyjna  w  postaci  np.:  artykułu,  paragrafu  czy  ustępu  lub  jako
zdaniokształtny  fragment  jednostki  redakcyjnej.  Pojęcie  przepis  prawa  nie  jest  tożsame
z pojęciem  normy  prawnej;  bowiem  elementy  treści  normy  prawnej  mogą  być  zawarte
w wielu  różnych  przepisach  i  to  nie  tylko  jednej  ustawy.  W  ujęciu  funkcjonalnym  przepisy
prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować
w sferze prawda/fałsz. W języku potocznym, a rzadziej w języku prawnym, przepisy prawa to
także wszelkie akty normatywne obowiązujące na danym obszarze (np. w państwie).

Rodzaje przepisów:

–

przepisy ogólne – określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych,
regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie
nazwy, a często też ustalają ogólne zasady jego stosowania,

–

przepisy szczegółowe – normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą,

–

przepisy przejściowe – ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu
w całokształcie innych przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania,

–

przepisy dostosowujące – określają jak organy stosujące prawo winny realizować nowy
akt prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji,

–

przepisy końcowe – są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie
całe akty prawodawcze, bądź niektóre ich przepisy.
Przepisy prawne są wyodrębnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np.

w ustawach, rozporządzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze względów
porządkowych przepisy ujmuje się w formie artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy
udziela się z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na punkty (oznaczone cyfrą
arabska z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie wyrażona jest jedna norma
prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrażona może być w kilku przepisach bądź też
jeden przepis wyrażać może dwie normy prawne lub więcej.

Zakres zastosowania normy prawnej są to sytuacje opisane w hipotezie tej normy, które

jeżeli wystąpią w rzeczywistości, to dopiero wówczas adresat tej normy będzie miał aktualny
obowiązek zachowania się w określonej normie.

Stosunek prawny jest to jeden z rodzajów stosunków społecznych, to taki rodzaj

stosunku społecznego, którego powstanie, elementy składowe, zmiana i ustanie regulowane
są przepisami obowiązującego prawa [4].

−

faktyczne – relacja zachodząca przynajmniej pomiędzy dwoma podmiotami, niezależnie
od tego czy chociażby jeden z nich o tym wie, czy sobie to uświadamia.

−

tetyczne – jest to określone zachowanie jednego podmiotu na rzecz drugiego.

Normy prawne mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach wyróżnić można trzy

części: hipotezę, dyspozycję i sankcję.

Na ogół hipoteza stanowi najbardziej rozbudowany element normy prawnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hipoteza jest to część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi,

i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mówiąc, hipoteza określa warunki, których
zaistnienie  powoduje  obowiązek  zachowania  się  w  sposób  wskazany  w  normie.  Generalnie
wyodrębnia  się  w  niej  elementy  podmiotowe  i  elementy  przedmiotowe.  Elementy
podmiotowe  wskazują  adresata  normy  prawnej,  oraz  jego  cechy,  określają  cel  działania
podmiotu  prawa,  mogą  opisywać  sposób  działania. Elementy  przedmiotowe  określają  stany,
zjawiska lub wydarzenia zewnętrzne w stosunku do adresata, np. pewne zachowania ludzkie,
działanie praw przyrody, funkcjonowanie gospodarki, miejsce działania, czas działania.

Dyspozycja normy jest to część normy wyznaczająca sposób postępowania w sytuacji,

gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie. Sprowadza się to bądź do zachowań
będących obowiązkami podmiotów prawa, bądź też do zachowań stanowiących ich
uprawnienia.

Sankcja jest częścią normy określającą następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze

wskazanymi określonymi w dyspozycji. Obowiązek prawny polega na tym, że norma prawna
nakaz lub zakaz określonego zachowania się. Powstrzymanie się od zachowania nakazanego
dyspozycją normy prawnej nosi nazwę zaniechania i jest sankcjonowane. Rozróżniamy
następujące rodzaje sankcji prawnych:

–

sankcja  karna  –  (represyjna)  polega  na  odpowiedniej  dolegliwości  za  przekroczenie
normy prawa karnego. Sankcje te w świetle kodeksu karnego dzielą się RP dzielą się  na:
kary,  środki  karne.  „Nie  ma  przestępstwa  bez  ustawy,  nie  ma  kary  bez  ustawy
obowiązującej w momencie popełnienia czynu”.

–

sankcja egzekucyjna – występuje w normach prawa cywilnego i administracyjnego.

–

sankcja nieważności czynności prawnej – typowa jest dla norm prawa cywilnego
i rodzinnego.

Klasyfikacja, trójczłonowa budowy normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom.

W normach  prawa  karnego  hipoteza  połączona  jest  z  dyspozycją  w  jedno  określenie  czynu
przestępczego.  Na  przykład  w  normie:,  „Kto  przywłaszcza  sobie  cudzą  rzecz  ruchomą  lub
prawo  majątkowe,  podlega  karze  pozbawienia  wolności  do  lat  3”,  część  pierwsza,  „kto
przywłaszcza  sobie  cudzą  rzecz  ruchomą  lub  prawo  majątkowe”  jest  utworzonym
z połączenia  hipnozy  i  dyspozycji  określeniem  czynu  przestępczego.  Z  kolei  w  normach
prawa  cywilnego  wyodrębnić  można  łatwo  hipnozę  i  dyspozycje,  sankcja  natomiast
przewidziana  jest  zwykle  w  innych  przepisach.  Na  przykład  w  normie  „kto  z  winy  swej
wyrządził  drugiemu  krzywdę,  obowiązany  jest  do  jej  naprawienia”  –  cześć  pierwsza,  „kto
z winy  swojej  wyrządził  drugiemu  krzywdę”  stanowi  hipnozę  tej  normy,  określa  bowiem
okoliczności, których zaistnienie powoduje obowiązek określonego zachowania. Dalsza część
tej normy – dyspozycja – wskazuje jak należy konsekwencjach przewidzianych przez prawo,
gdyby adresat normy nie postąpił w sposób zgodny z dyspozycją.

Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma

charakter zagrożenia represja karną, np. w postaci kary pozbawienia wolności lub grzywny.
W prawie cywilnym sankcja może przybierać formę zagrożenia egzekucją majątkową, może
tez polegać na zagrożeniu nieważnością określonych działań.

Stosunek prawny i jego elementy
Działania  prawne:  czynności  prawne  (zmierzające  do  wywołania  skutków  prawnych  np.
zawarcie  umowy  –  są  objęte  wolą  stron: inne  czyny(rodzą skutki  prawne, ale  nie  są  zależne
od  woli  człowieka,  nie  są  objęte  jego  pierwotną  wolą.  Inne  czyny  to  wszelkie  czyny,  które
można podzielić na:

–

dozwolone  –  skutek  ich  nie  jest  objęty  wolą,  są  także  niezamierzone,  art.180-194,
np. znalezienie  rzeczy  (nie  jest  to  czyn  zakazany,  ale  nie  jest  objęty  wolą;  art.83  „kto
znalazł  rzecz  zgubioną,  powinien  natychmiast  zawiadomić  osobę,  która  rzecz  zgubiła,
jeżeli nie zna tej osoby powinien znaleźć odpowiedni organ państwowy”),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

niedozwolone (zakazane) – naruszenie przepisów drogowych, czyn ten nie był objęty jego
wolą, ale rodzi on skutki prawne.

Czynności prawne zmierzające do wywołania skutku prawnego dzielą się na 3 kategorie:
1. Czynności prawne SENSU STRICTO.
2. Orzeczenia sądowe:

a) konstytutywne (stworzony zostaje nowy stan rzeczy),
b) dektoratoryjne (stwierdzają istniejący stan rzeczy).

3. Akty administracyjne:

a) dektoratoryjne (np. zaświadczenie przedstawia stan faktyczny),
b) konstytutywne (podmioty postawione są w nowej sytuacji, uzyskują prawa).

Elementy stosunku prawnego:
Każdy stosunek prawny składa się z trzech elementów:
1) podmioty stosunku prawnego – są nimi doby, którym prawo przypisuje zdolność prawną,

czyli możność nabywania prawa i zaciągania obowiązków,

2) przedmioty tego stosunku – jest to zachowanie się ludzi niekiedy także z udziałem rzeczy,

których te zachowanie dotyczą,

3) treść stosunku, czyli uprawnienia – uprawnienia i towarzyszący im obowiązek stanowią

treść stosunku prawnego.

Podmiot stosunku prawnego
Podmiotowość  prawa  –  zdolność  prawna  ogólna.  Zdolność  do  czynności  prawnych  (osób
fizycznych i prawnych). Zdolność prawna ogólna –  możność posiadania praw  i obowiązków
przez  osoby  fizyczne  i  prawne.  Art.8§1  „Każdy  człowiek  od  chwili  urodzenia  ma  zdolność
prawną”.
Zdolność  do  czynności  prawnych  –  możność  realizacji  praw  i  obowiązków  własnym
działaniem  lub  we  własnym  imieniu,  mówiąc  o  własnym  działaniu  obejmujemy  w  pewnym
sensie kategorie czynów.
Ogólna  zdolność  prawna  jak  i  podmiotowość  prawna  są  kategoriami  normatywnymi
(określone  w  prawie).  Od  zdolności  prawnej  ogólnej  należy  odróżnić  pojęcie  prawa
podmiotowego ludzi. Do praw podmiotowych jednostki należą:

−

prawo do życia i zachowania zdrowia;

−

prawo do wolności;

−

prawo do równości;

−

prawo do własności prywatnej;

−

prawo do sprawiedliwości.

Prawo pozytywne jeśli chce mieć status ustawowy (prawa) sprawiedliwego, nie może być
sprzeczne z prawami naturalnymi.
Podział podmiotów osób fizycznych z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych:

−

do13 lat – nie mają zdolności czynności prawnych;

−

13-18 lat – ograniczona zdolność;

−

21 lat mąż i 18 lat żona – pełna zdolność.

−

nałogowy pijak, narkoman, osoba ubezwłasnowolniona – pozbawienie czynności

prawnych,

−

osoba chora psychicznie – całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniona.

Adresaci prawa
Osobą fizyczną jest każdy człowiek. Od momentu urodzenia aż do śmierci posiada zdolność
prawną. Zdolność prawną posiada również nienarodzone dziecko. Może mieć ono określone
prawa, np. prawo do dziedziczenia pod warunkiem, że urodzi się żywe. Każdemu, więc
człowiekowi niezależnie od statusu społecznego, płci, rasy, wieku przysługuje podmiotowość
prawna. Obok zdolności prawnej podmiotom prawa w różnym zakresie przysługuje zdolność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

do  czynności  prawnych.  Rozumie  się  przez  nią  zdolność  do  nabywania  praw  i  obowiązków
i zaciągania  zobowiązań  we  własnym  imieniu,  a ogólniej  mówiąc  do wywoływania  skutków
prawnych mocą oświadczeń woli, np. dokonywania kupna sprzedaży, zawierania małżeństwa,
sporządzania testamentu, zakładania firmy itp.. Rozróżnia się pełną i ograniczoną zdolność do
czynności  prawnych.  Pełną  zdolność  do  czynności  prawnych  posiada  człowiek,  który
ukończył  18 rok życia, czyli uzyskał pełnoletność. Pełnoletnią  staje  się też kobieta, która po
ukończeniu  16  roku życia  za  zgodą  sądu zawarła związek  małżeński.  Ograniczoną zdolność
do  czynności  prawnej  posiada  osoba,  która  ukończyła  13  lat.  Taką  samą  zdolność  posiada
osoba  pełnoletnia  częściowo  ubezwłasnowolniona  orzeczeniem  sądu.  Istota  ograniczonej
zdolności  do  czynności  prawnych  polega  na  tym,  że  osoba  małoletnia  lub
ubezwłasnowolniona  częściowo,  może  nabywać  określone  prawa  i  zaciągać  zobowiązania
poprzez  własne  oświadczenie  woli  wyłącznie  za  zgodą  swego  przedstawiciela  (rodzica  lub
kuratora).  Ograniczenie  to  nie  dotyczy  drobnych  transakcji  codziennego  życia,  np.  kupna
gazety,  jak  również  rozporządzania  własnym  zarobkiem  oraz  rzeczami  oddanymi  jej  do
swobodnego  użytku.  Tylko  ważne  powody  mogłyby  uzasadnić  ograniczenie  tej  możności
przez  sąd.  Nie  dotyczy  również  dokonywanych  przez  te  osoby  czynności  nieodpłatnych.
Ubezwłasnowolnić  częściowo  można  osobę,  która  dotknięta  jest  chorobą  psychiczną,
niedorozwojem  umysłowym,  a  jej  stan  psychiczny  nie  wymaga  ubezwłasnowolnienia
całkowitego,  osoba  ta  potrzebuje  pomocy  w  kierowaniu  swoimi  sprawami.  Dla  osoby
ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora jako jej ustawowego przedstawiciela.
Zdolności do czynności prawnych nie posiadają osoby przed ukończeniem 13 roku życia oraz
osoby  całkowicie  ubezwłasnowolnione.  Wszystkie  czynności  prawne  dokonane  przez  te
osoby  są  nieważne  za  wyjątkiem  drobnych  umów  życia  codziennego,  np.  kupna  gazety.
Czynność taka staje  się ważna z chwilą jej dokonania, chyba,  że rażąco krzywdziłaby osobę
niezdolną  do  czynności  prawnych.  Ubezwłasnowolnienie  całkowite  –  to  pozbawienie
wszelkiej zdolności do czynności prawnych. Może być ono orzeczone w stosunku do osoby,
która  ukończyła  13  rok  życia,  a  także  w  stosunku  do  osoby  pełnoletniej,  która  cierpi  na
chorobę  psychiczną,  niedorozwój  umysłowy  lub  dotknięta  jest  nałogiem  pijaństwa  lub
narkomanii  i  jej  stan  psychiczny  powoduje,  że  nie  może  ona  prowadzić  swoich  spraw.  Dla
osób  tych  ustanawia  się  opiekuna.  Przedstawicielami  ustawowymi  małoletnich  dzieci  są
rodzice,  jeśli  nie  są  pozbawieni  władzy rodzicielskiej  lub  inne  osoby wyznaczone przez  sąd
rodzinny. Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie mogą wystąpić następujące osoby:

−

małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,

−

rodzice,

−

zstępni (dzieci, wnuki),

−

rodzeństwo,

−

prokurator.

Osoba prawna – to trwałe zespolenie pewnej grupy osób fizycznych i środków majątkowych
dla  dokonania  określonych  celów  społecznych  lub  ekonomicznych  dokonane  na  podstawie
właściwych  przepisów  prawnych,  czyli  jest  to  jednostka  organizacyjna,  która  w  dziedzinie
stosunków  majątkowych  może występować  jako podmiot praw i obowiązków. W zależności
od sposobu powstawania osoby prawnej rozróżnia się osoby prawne typu:

−

instytucjonalnego – powoływane do życia ustawą lub aktem administracyjnym (Skarb
Państwa, Kościół, szkoły wyższe, PAN, przedsiębiorstwa państwowe);

−

zrzeszeniowego - tworzone w wyniku zgodnych oświadczeń woli pewnej grupy osób
(związki zawodowe, spółdzielnie, stowarzyszenia, spółki akcyjne, spółki z o.o.).

Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest dokonanie jej wpisu do rejestru osób
prawnych. Z tą chwilą osoba prawna nabywa osobowość prawną. Dzięki niej może
występować w obrocie prawnym, czyli nabywać prawa i rozporządzać nimi, jak również

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaciągać zobowiązania. Czynności tych dokonuje za pomocą kompetentnych organów
(dyrektor, prezes, zarząd spółki itp.). W samej treści czynności prawnej wyodrębnia się:

−

elementy istotne – bez nich czynność nie mogłaby dojść do skutku,

−

elementy nieistotne – w przypadku ich braku mogą mieć zastosowanie inne przepisy

prawa lub uznawane zwyczaje,

−

elementy dodatkowe – np. obwarowanie zawartej umowy najmu terminem lub

warunkiem.

Przesłanki ważności czynności prawnej:

−

dokonujący czynności prawnej musi mieć zdolność do czynności prawnej,

−

czynność ta powinna być zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego,

−

czynność ta powinna być wolna od wad oświadczenia woli,

−

czynność powinna być dokonana we właściwej przewidzianej dla niej formie, np. forma

pisemna, akt notarialny.

Niekiedy  czynność  prawna  wywiera  skutki  prawne  dopiero  po  spełnieniu  określonych
warunków,  np.  umowa  sprzedaży  nieruchomości  wywiera skutki po dokonaniu wpisu prawa
własności  do  księgi  wieczystej.  Nie  zawsze  osoba  mająca  zamiar  wywołania  zamierzonych
skutków  prawnych  musi  dokonywać  czynności  osobiście.  Może  tego  dokonać  za
pośrednictwem  przedstawiciela.  Osobę  zastępowaną  nazywamy  –  osobą  reprezentowaną,
a upoważnienie  przedstawiciela  do  działania  na  rzecz  osoby  reprezentowanej  –
umocowaniem. Rozróżniamy dwa rodzaje przedstawicielstwa:

−

przedstawicielstwo ustawowe – podstawę umocowania stanowią przepisy ustawy,

−

pełnomocnictwo – podstawę umocowania stanowi wola osoby reprezentowanej.

Przedstawicielem

ustawowym

są

rodzice

oraz opiekun

kurator

dla

osoby

ubezwłasnowolnionej.  Przekroczenie  przez  nich  granic  umocowania  powoduje  nieważność
czynności  prawnej.  Udzielenie  pełnomocnictwa  przez  reprezentowanego  może  być
w zasadzie  dokonane  w  dowolnej  formie.  Różny  jest  zakres  umocowania,  stad  podział
pełnomocnictwa na:

−

ogólne – musi być udzielone na piśmie; daje ono upoważnienie do dokonywania

wszelkich czynności w granicach zwykłego zarządu,

−

rodzajowe – określa pewien rodzaj czynności,

−

szczegółowe – wyraźnie określa czynność, jaka ma być dokonana przez pełnomocnika.

Pełnomocnictwo wygasa zawsze z chwilą śmierci mocodawcy, bądź pełnomocnika. Może też
być przez mocodawcę wcześniej odwołane.

Część różnych oddziaływań i zależności między ludźmi, a rzeczami zwłaszcza

wzajemnych oddziaływań między ludźmi jest przejawem obiektywnych i definitywnych praw
społecznych.  Wyrazem  funkcjonowania  tych  praw  jest  pewien  układ  wzajemnych
oddziaływań, czyli stosunków społecznych. Stosunek prawny  jest szczególnym przypadkiem
stosunku  społecznego  i  polega  on  na  tym,  że  zależność  pomiędzy  uczestnikami  struktur
przebiega  pod  kontrolą  norm  prawnych. Norma  prawna  precyzuje  sytuację  społeczną, kiedy
stosunek prawny powstaje, zmienia się lub ustaje.”

Jeżeli ma miejsce określone zdarzenie prawne, w odniesieniu do adresata normy zaczyna

się  stosować  dyspozycję  z  tej  normy  płynącą,  a  w  razie,  czego  również  wyciągać  sankcje
w niej  zawarte.  Oznacza  to,  iż  wobec  kogoś  wymaga  się  określonych  zachowań  (działania
bądź powstrzymania się od działania) lub też daje się komuś prawo do określonych żądań.
W  sytuację  taką  zaangażowany  jest  nie  tylko  adresat.  Jeżeli  ktoś  coś  musi  lub  czegoś  nie
może,  zawsze  ktoś  inny  ma  prawo  wymagać  takich  zachowań  (np.:  kontrahent,  żona  czy
instytucja  państwowa).  Gdy  komuś  przyznaje  się  prawo  do  żądania  czegoś,  to  zawsze  ktoś
zobowiązany  jest  do  realizacji  tego  żądania.  Stosowanie  normy  prawnej  powoduje,  zatem
powstanie  szczególnej  relacji,  pomiędzy  co  najmniej  dwoma  podmiotami.  Jedna  strona  ma

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prawo żądać (prawo do roszczenia) a druga ma obowiązki prawne wobec żądającego. Taka
relacja to inaczej stosunek prawny. Od stosunku społecznego różni się on tym, że wynika
z normy prawnej.

Rys. 1. Konstrukcja stosunku prawnego [29]

Stosunki  prawne  wynikają  z  norm  prawnych  i  osadzone  są  w  konkretnych  okolicznościach
życia. Ich liczba i różnorodność jest przeogromna. Sklasyfikowanie ich  jest niezwykle trudne
i wykraczające poza ramy tego przedmiotu. Warto jednak zwrócić uwagę na dwie  ich cechy
stosunków prawnych.

Po pierwsze, różna może być pozycja prawna poszczególnych podmiotów stosunku

prawnego. Podmioty  mogą  mieć status równorzędny  jak w stosunkach cywilnoprawnych  np.
prawo cywilne, prawo pracy. Status podmiotów może być jednak nierównorzędny – np. organ
administracyjny  wydający  decyzję  administracyjną  (stosunek  administracyjnoprawny)  czy
sąd  wydający  wyrok  więzienia  (stosunek  karnoprawny).  Sąd  i  organ  administracyjny  może
być również podmiotem stosunku cywilnoprawnego (np. kupując materiały biurowe).

Po drugie, stosunki prawne mogą mieć charakter jednostronny (każda osoba jest albo

podmiotem  obowiązku  albo  podmiotem  prawa)  lub  też,  jak  w  przykładzie  o  kontraktacji,
pozycje osób mogą się zmieniać (charakter dwustronny).
Rodzaje zdarzeń prawnych
Zdarzeniem  prawnym  jest  każde  rzeczywiste  wydarzenie  (działanie  człowieka  lub  natury),
które powoduje powstanie, zmianę bądź zakończenie stosunku prawnego. Zdarzenia te mogą
być  zależne  od  woli  człowieka  (np.  sprzedaż  samochodu,  zawarcie  małżeństwa)  lub  też
niezależne  od  niej  (np.  zniszczenia  spowodowane  wichurą,  śmierć  człowieka).  Pamiętać
trzeba, że  nie  chodzi  tu  o świadomość,  lecz  o działanie człowieka  pod  wpływem  jego  woli.
Działaniu  człowieka  zgodnemu  z  jego  wolą  może  towarzyszyć  wyrażanie  woli  (słowem,
pismem czy w jakikolwiek sposób okazywać on może, iż chodzi mu o powstanie, zmianę lub
rozwiązanie stosunku prawnego). W tej sytuacji mówi się o aktach prawnych. Jeżeli człowiek
działa  świadomie  i  zgodnie  z  własna  wolą,  lecz  nie towarzyszy  temu  wyrażanie  woli  mamy
do czynienia z czynem.
Stosunki i zdarzenia prawne
Zdarzenia prawne obejmują:

−

czyny,

−

akty prawne.

Czyny prawne to wszystkie działania zgodne w wolą człowieka, którym nie towarzyszy

wyrażanie woli wywołania skutków prawnych. W zależności od zgodności z obowiązującymi
przepisami prawnymi, czyny dzieli się na:
a) dozwolone – nie zakazane przez prawo (np. jazda na rowerze – jest się wówczas

adresatem norm prawa o ruchu drogowym),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) niedozwolone – zakazane przez prawo (np. kradzież jabłek z nie swojego sadu – jest się

adresatem art.123 KW).

Akty prawne dzielą się na trzy kategorie:

a) czynności prawne – świadome działanie jednej lub kilku osób wyrażające się

oświadczeniem woli, mające na celu wywołanie skutków prawnych (np. zawarcie
umowy),

b) decyzje administracyjne – decyzje wydawane w danych sprawach przez organy władzy

publicznej (np. zgoda na budowę domu wydana przez urząd nadzoru budowlanego),

c) konstytutywne orzeczenia sądowe – decyzje sądu w danej sprawie zmieniające stan

zainteresowanych stron (np. decyzja o podziale majątku rozwodzących się małżonków);
sąd może również wydawać orzeczenia deklaratywne (np. orzeczenie, iż złożono żądane
dokumenty), lecz te nie są aktami prawnymi.

Rys. 2. Klasyfikacja zdarzeń prawnych [31]

Z  rysunku  2  wynika,  iż  zdarzenia  mogą  być  zależne  od  woli  człowieka  (przykład:  sprzedaż
samochodu,  zawarcie  małżeństwa)  lub  też  niezależne  od  woli  (przykład:  zniszczenia
spowodowane  wichurą,  śmierć  człowieka). Pamiętać trzeba,  że  nie chodzi  tu o  świadomość,
lecz  o  działanie  człowieka  pod  wpływem  jego  woli.  Działaniu  człowieka  zgodnemu  z  jego
wolą  może  towarzyszyć  wyrażanie  woli  (słowem,  pismem  czy  w  jakikolwiek  sposób
okazywać on  może,  iż chodzi  mu o powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego).
W  tej  sytuacji  mówi  się  o  aktach  prawnych.  Jeżeli  człowiek  działa  świadomie  i  zgodnie
z własna wolą, lecz nie towarzyszy temu wyrażanie woli mamy do czynienia z czynem.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1.  Co to jest prawo i w jakim znaczeniu można się tym pojęciem posługiwać?
2.  Co to jest norma prawna?
3.  Kto jest adresatem norm prawnych?
4.  Jaka jest struktura norm prawnych?
5.  Jakie są rodzaje stosunków prawnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Co oznacza pojęcie stosunek prawny i jakie elementy stosunku prawnego można

wyróżnić?

7. Jakie są rodzaje zdarzeń prawnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zastanów się, które z twoich zachowań (lub zachowań z twojego otoczenia) mogłyby

spowodować powstanie stosunku prawnego – wymień dwa. Określ ich rodzaj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać w parze z kolegą analizy wybranych zachowań,
2)  zapisać na kartce trzy wybrane przez was zachowania,
3)  określić te zachowania w aspekcie stosunku prawnego,
4)  wynik pracy zaprezentować przed grupą,
5)  uczestniczyć w dyskusji panelowej- stosunki prawne i ich rodzaje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4,

−

flamastry,

−

małe kartki,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy stosunku prawnego, który łączy pracownika Domu Pomocy Społecznej z

pracodawcą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić na podstawie jakiego faktu prawnego stosunek ten powstał,
2)  określić podmioty tego stosunku,
3)  odszukać  w  kodeksie  pracy  odpowiednie  przepisy  dotyczące  stosunku  pracy  i  zapoznać

się z nimi,

4) określić zakres praw i obowiązków, jakie wynikają ze stosunku pracy,
5) zapisać na kartce osobno uprawnienia pracownika i jego obowiązki oraz uprawnienia

pracodawcy i jego obowiązki,

6) zaprezentować grupie wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kodeks pracy,

−

przykładowa umowa o pracę,

−

kartki papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj stosunek prawny wynikający z poniższego przepisu:
Art. 217. §1. KK – Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność

cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zidentyfikować rodzaje stosunków prawnych,
2)  wskazać podmiot oraz przedmiot stosunku publicznie przedstawić swoją rolę,
3)  przeanalizować dokumenty prawne,
4)  współpracować w zespole.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru,

−

flamastry,

−

Kodeks cywilny.

Ćwiczenie 4

Posługując się przepisami prawa ustal, czy i jakimi wadami dotknięte są następujące

oświadczenia woli:

Opis sytuacji (1):

Franciszek K. ma duże zaległości podatkowe. W obawie przed zajęciem mu przez organy
finansowe domku letniskowego przeniósł fikcyjnie własność domu na rzecz obcej mu osoby,
która podjęła się roli fikcyjnego nabywcy nieruchomości.

Opis sytuacji (2):

W  umowie  zawartej  przed  notariuszem  strony  uzgodniły,  że  właściciel  nieruchomości
składającej  się  z  trzech  działek  gruntu  A,  B,  C  zbywa  je  na  rzecz  nabywcy  X  za  cenę  20
tysięcy zł każda.  W  jakiś czas później nabywca zorientował  się, że treść umowy odbiega od
postanowień  umownych,  mianowicie  umowa  opiewa  na  dwie  działki  A,  B  za  60  tysięcy
złotych ogółem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2)  wybrać do analizy jeden przypadek,
3)  odszukać w dostępnych aktach prawnych odpowiednie przepisy  mające zastosowanie do

wybranej sytuacji,

4)  przygotować odpowiedź popartą odpowiednimi podstawami prawnymi,
5)  zaprezentować ją na forum grupy i uzasadnić swoje stanowisko,
6)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odpowiednie akty prawne tj. kodeks cywilny, kodeks postępowania cywilnego,

−

wzory pism procesowych,

−

kartki,

−

pisaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, czym jest prawo i kiedy się nim można posługiwać?



2) określić, co stanowi normę prawną i kto jest jej odbiorcą:



3) określić, jaka jest struktura norm prawnych?



4) wymienić elementy stosunku prawnego?



5) wymienić rodzaje stosunków prawnych,



6) określić czym jest zdarzenie prawne?



7) wymienić rodzaje zdarzeń prawnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Przepisy prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego,

prawa pracy oraz prawa o ubezpieczeniach społecznych

4.2.1. Materiał nauczania

Prawo cywilne

Prawo cywilne (łac. ius civile) – gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych

regulujących  stosunki  cywilnoprawne  między  podmiotami  prawa  prywatnego  (osobami
fizycznymi,  osobami  prawnymi  oraz  jednostkami  organizacyjnymi  niebędącymi  osobami
prawnymi, którym ustawy przyznały zdolność prawną), a także sytuację prawną osób i rzeczy
jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych,
na  którą  składają  się  uprawnienia  i  obowiązki  podmiotów  tych  stosunków.  Normy  prawa
cywilnego wyróżniają się spośród innych norm prawnych zwłaszcza tym, że regulują stosunki
między  autonomicznymi  podmiotami.  Oznacza  to,  że  nie  występuje  charakterystyczny  dla
prawa  publicznego  stosunek  podporządkowania  jednego  podmiotu  innemu  podmiotowi.  Ze
stosunków  cywilnoprawnych  wynika,  więc  zasada  autonomiczności  podmiotów,  która
oznacza,  iż  samodzielnie  kształtują  one  relacje  między  sobą.  Normy  prawa  cywilnego
wyznaczają  tylko  ogólne  granice  autonomii  podmiotów  uwzględniając  interes  powszechny.
Prawo  cywilne  jest  w  Polsce  prawem  stanowionym  (od  XIX  wieku)  i  skodyfikowanym
(od 1965  r.).  Podstawowym  źródłem  prawa  cywilnego  jest  Kodeks  cywilny  –  ustawa  z  23
kwietnia  1964  r.,  obowiązująca  od  1  stycznia  1965  r.  Prawo  cywilne  dzieli  się  na  wiele
podgałęzi.  Specyficzną  pozycję  mają  : prawo pracy, prawo własności  intelektualnej  i  prawo
handlowe,  które  wyodrębniły  się  z  prawa  cywilnego,  zachowując  jednak  wiele  z  jego  cech.
We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodrębnia się następujące działy:

−

część ogólną- dotyczącą zasad wspólnych całemu prawu cywilnemu;

−

prawo rzeczowe - odnoszące się do rzeczy;

−

prawo zobowiązań- zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym;

−

prawo spadkowe- zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym na

inne podmioty prawa;

−

prawo rodzinne.

Podział  ten,  wzorowany  na  systematyce  pandektowej  wywodzącej  się  z  późnego  prawa
rzymskiego,  nie  jest  podziałem  poprawnym  z  logicznego  punktu  widzenia,  dokonano  go,
bowiem  wedle  różnych  kryteriów.  W  praktyce  okazał  się  ona  jednak  najskuteczniejszym
podziałem.  Oprócz  tego  istnieje  wiele  węższych  gałęzi  prawa  (np.  prawo  wodne,  prawo
górnicze),  które  zazwyczaj  łączą  cywilnoprawną  i  administracyjną  metodę  regulacji.  Zespół
norm  określających  prawo,  którego  państwa  jest  właściwe  dla  oceny  międzynarodowych
stosunków  osobistych  w  zakresie  prawa  cywilnego tworzy  dział  zwany  prawem  prywatnym
międzynarodowym.

Prawo rodzinne

Prawo  rodzinne  –  wyspecjalizowany  dział  prawa  cywilnego  regulujący  stosunki  prawne
w rodzinie  zarówno  niemajątkowe  i  majątkowe,  jej  istnienie  i  funkcjonowanie,  stosunki
wewnątrz rodziny jak i z osobami trzecimi. W Polsce kwestie związane z prawem rodzinnym
reguluje  kodeks  rodzinny  i  opiekuńczy,  kodeks  cywilny  i  ustawy  szczegółowe.  Źródłem
prawa  rodzinnego  w  ustawodawstwie  polskim  jest  Kodeks  rodzinny  i  opiekuńczy,  który
powstał 25 lutego 1965 r. i był od tego czasu wielokrotnie zmieniany, ostatnio w 2007 roku.
Najważniejsze zmiany dotyczyły:

−

przepisów o przysposobieniu,

−

wyboru nazwisk noszonych przez małżonków,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

unormowania w kodeksie konkordatowej formy zawarcia małżeństwa,

−

unormowania w kodeksie instytucji separacji,

−

reformy małżeńskich ustrojów majątkowych.

Kodeks rodzinny stanowi niejako uzupełnienie przepisów kodeksu cywilnego, mimo że

materia,  którą  reguluje  została  zawarta  w  odrębnym  akcie  prawnym.  Nowoczesna  regulacja
praw  rodzinnych  dokonana  została  w  Traktacie  Konstytucyjnym  Unii  Europejskiej,  gdzie
w rozdziale  II  zawarte  zostało  prawo  do  założenia  rodziny  i  zawarcia  małżeństwa,  zakaz
dyskryminacji,  różnorodność  kulturową,  religijną  i  językową,  równouprawnienie  kobiet
i mężczyzn,  prawa  dziecka,  ochrona życia  rodzinnego  i  zawodowego  i  tym  samym  prawa te
zostały w sposób znaczący rozwinięte, także z punktu widzenia teorii praw człowieka.
Podstawowe pojęcia związane z prawem rodzinnym to:

−

małżeństwo,

−

przysposobienie,

−

obowiązek alimentacyjny,

−

opieka,

−

kuratela.

Państwo zaczęło ingerować w stosunki rodzinne w XVIII wieku: Kodeks Napoleona nie
mówił o władzy rodzicielskiej, ale o ojcowskiej, ojciec miał prawo karcenia domowego.
Dopiero od XIX w. wprowadzono sankcje przeciw nadużywaniu karcenia dzieci.

Prawo pracy

Prawo  pracy  –  jest  to  gałąź  prawa  obejmująca  ogól  regulacji  w  zakresie  stosunku  pracy
konkretnego  pracodawcy  i  pracownika  jako stron  stosunku  pracy oraz  regulacji  dotyczących
organizacji pracowników i pracodawców, układów i sporów zbiorowych, a także partycypacji
i  dialogu  w zbiorowych  stosunkach  pracy.  Prawo  pracy  jest  zespołem  norm  związanych  ze
stosunkiem  pracy,  regulujących  stosunki  prawne  pomiędzy  pracownikiem  a  pracodawcą.
Kodeks  pracy  jest  w  systemie  prawa  pracy  podstawowym  aktem  prawnym  regulującym
wzajemne prawa  i obowiązki  stron stosunku pracy. Regulacje dotyczące praw  i obowiązków
podmiotów  stosunku  pracy  występują  nie  tylko  w  kodeksie,  ale  także  w  innych  aktach
prawnych, które zawierają albo odesłanie wprost do odpowiednich przepisów kodeksu pracy
lub  stanowią,  że  przepisy  kodeksu  mają  zastosowanie  do  spraw  nimi  nie  uregulowanych.
Prawo  pracy  jest  to  ogól  norm  prawnych  regulujących  społeczne  stosunki  pracy
podporządkowanej i sprawy z nimi związane. Początki prawa pracy (zwany również prawem
robotniczym)  wiążą  się  z rewolucją  przemysłową.  Uzyskano  ograniczenie  pracy  kobiet,
dzieci,  czasu  pracy  (w  W.  Brytanii  czas  pracy  dzieci  1802  r.,  inspekcja  pracy  1833  r.),
ubezpieczenia społeczne (Niemcy 1883-1889), nadawanie mocy prawnej układom zbiorowym
pracy  między  związkami  zawodowymi  a  pracodawcami,  normowanie  umowy  o  pracę
w kodeksach  cywilnych.  Prawo  pracy  kształtowało  się  pierwotnie  w  ramach  prawa
Administracyjnego  i  cywilnego,  wyodrębniło  się  jako  samodzielna  gałąź  prawa  po  I  wojnie
światowej.  Do  rozwoju  prawa  pracy  w  skali  między  narodowej  przyczyniła  się  MOP
(Międzynarodowa  Organizacja  Pracy).  Stosunek  pracy  to  stosunek  prawny  o  charakterze
dobrowolnym  i  trwałym,  łączący  pracownika  i  pracodawcę.  Do  nawiązania  stosunku  pracy
dochodzi poprzez określoną czynność prawną, skutkującą powstaniem różnych postaci (form)
prawnych tego stosunku, czyli:

−

umowy o pracę,

−

powołania,

−

mianowania,

−

wyboru,

−

spółdzielczej umowy o pracę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na  treść  stosunku  pracy  składają  się  wzajemne  uprawnienia  i  obowiązki  jego  stron.
Pracownik  powinien  świadczyć  osobiście,  sumiennie  i  starannie  pracę  określonego  rodzaju
oraz  w  określonym  rozmiarze  na  rzecz  pracodawcy,  kierując  się  jego  wskazówkami
i poleceniami.  Natomiast  pracodawca  ma  obowiązek  dopuścić  pracownika  do  pracy,
zapewnić  należyte  warunki  pracy  (zwłaszcza  bhp),  terminowo  wypłacać  wynagrodzenie  za
pracę  oraz  inne  świadczenia  związane  z  wynagrodzeniem,  które wynikają  z  umowy  o  pracę
oraz  przepisów  prawa  pracy.  Każda  ze  stron  zobowiązana  jest  do  dbałości  o  dobro  drugiej
strony,  oznacza  to  konieczność  współdziałania  pracodawcy  i  pracownika  w  wykonywaniu
wzajemnych  zobowiązań,  co  może  skutkować  powstaniem  roszczeń  po  jednej  lub  drugiej
stronie.  Pracodawca  jest  władny  dyscyplinować  pracownika  w  drodze  postępowania
porządkowego  poprzez  nakładanie  nań  stosownych  kar  porządkowych.  Na  pracodawcy
bowiem  spoczywa  ryzyko  gospodarcze  i  osobowe  związane  z  kooperacją  stron  w  ramach
stosunku  pracy.  Ewentualne  szkody  w  mieniu  pracodawcy  obciążają  nie  pracowników,  lecz
pracodawcę.
Obok  zatrudnienia  w  ramach  stosunku  pracy  występują  różne  formy  zatrudnienia
niepracowniczego związane zwłaszcza z umowami cywilnoprawnymi:

−

umowa o dzieło,

−

umowa zlecenia,

−

umowa agencyjna.

Prawo o ubezpieczeniach społecznych

Zabezpieczenie społeczne w Polsce – to system świadczeń, do których obywatele mają

prawo lub, z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określonych
w  odpowiednich  przepisach  prawa.  Celem  zabezpieczenia  społecznego  jest  zapewnienie
bezpieczeństwa socjalnego obywatelom  na wypadek ryzyka socjalnego takiego jak: choroba,
wypadek  przy  pracy,  choroba  zawodowa,  niezdolność  do  pracy  trwała  i  okresowa,  starość,
utrata  pracy,  macierzyństwo,  śmierć  żywiciela rodziny,  niedostatek  dochodu  w rodzinie,  czy
trudna sytuacja życiowa. Zabezpieczenie społeczne realizowane jest poprzez:

−

ubezpieczenia społeczne,

−

zaopatrzenie społeczne,

−

pomoc społeczną.

Ubezpieczenia  społeczne  charakteryzuje  przymus  odprowadzania  składki  przez  wszystkich
pracujących.  Oparte  są  one  na  idei  solidaryzmu  społecznego.  Świadczenia  udzielane  z  tego
systemu mają charakter roszczeniowy (obligatoryjny). Do nabycia uprawnień wymagane jest
opłacanie  składek  dostosowanych  do  rozmiarów  ryzyka  i  wysokości  dochodów.  Powstały
w ten sposób  fundusz  jest źródłem pokrycia wydatków na świadczenia.  Wysokość  i warunki
przyznawanych  świadczeń  są  określone  ustawowo  przy  użyciu  zobiektywizowanych
kryteriów,  a  same  świadczenia  są  zróżnicowane  zależnie  od  wysokości  opłacanych  składek
(osiąganych  dochodów).  Nabycie  prawa  do  świadczeń  następuje  z  chwilą  spełnienia
warunków  przewidzianych  w  ustawie,  niezależnie  od  rzeczywistej  potrzeby.  Instytucja
dysponująca funduszem ubezpieczeniowym (np. ZUS) stwierdza tylko zaistnienie przesłanek
ustawowych  i  określa  skutki  wynikające  z nich  w  sferze  uprawnień,  wykorzystując  przepisy
kodeksu  postępowania  administracyjnego.  Od  jej  decyzji  zainteresowanemu  przysługuje
odwołanie do niezależnych organów.
Rodzaje ubezpieczeń społecznych:

−

ubezpieczenie emerytalno-rentowe,

−

ubezpieczenie chorobowe,

−

ubezpieczenie wypadkowe.

Rodzaje świadczeń z ubezpieczenia społecznego:

−

długookresowe, np. emerytura, renty z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

krótkookresowe, np. zasiłek chorobowy, macierzyński, świadczenia rehabilitacyjne,
zasiłek wyrównawczy, opiekuńczy,

−

jednorazowe, np. zasiłek pogrzebowy.

Zaopatrzenie  społeczne  –  nie  jest  związane  z  wcześniejszym  opłacaniem  składek.
Świadczenia  finansowane  są  z  funduszy  publicznych  (podatków).  Wysokość  i  warunki
przyznawania  świadczeń  określone  są  ustawowo  na  podstawie  zobiektywizowanych
kryteriów.  Z  reguły  świadczenia  przysługują  wszystkim  obywatelom  danego  kraju,
należącym  do  określonej  grupy  (np.  ludzie  starzy,  rodziny  z  dziećmi).  Wymiar  świadczenia
jest jednolity w ramach danej grupy i jest on ustalony na poziomie zapewniającym wszystkim
członkom tej grupy zaspokojenie potrzeb, na co najmniej minimalnym poziomie. Świadczenia
te  mają  charakter  roszczeniowy,  przy  czym  prawa  do  świadczeń  wynika  wyłącznie  z  woli
ustawodawcy.  Przykładowym  świadczeniem  o  charakterze  zaopatrzeniowym  jest  zasiłek
rodzinny wraz z dodatkami, czy świadczenie pielęgnacyjne.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – państwowa jednostka organizacyjna o osobowości

prawnej.  Do  najważniejszych  zadań  ZUS-u  należy  realizacja  przepisów  o  ubezpieczeniach
społecznych, dysponowanie środkami finansowymi funduszów ubezpieczeń społecznych oraz
Funduszu  Alimentacyjnego,  realizacja  umów  i  porozumień  międzynarodowych  w  dziedzinie
ubezpieczeń  społecznych,  opracowywanie  aktualnych  analiz  i  prognoz  w  zakresie
ubezpieczeń  społecznych,  kontrola  wykonywania  przez  płatników  składek  i  przez
ubezpieczonych  obowiązków  w  zakresie  ubezpieczeń  społecznych  oraz  innych  zadań
zleconych Zakładowi oraz kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy.

Pomoc społeczna – podobnie jak zaopatrzenie społeczne nie jest związana z opłacaniem

składek.  Jest to  instytucja  polityki  społecznej państwa mająca  na  celu  umożliwienie  osobom
i rodzinom  przezwyciężenie  trudnych sytuacji  życiowych  wówczas,  gdy  nie  są  one  w  stanie
przezwyciężyć  jej  własnym  staraniem  wykorzystując  swoje  zasoby,  możliwości
i uprawnienia.  Świadczenia  z  pomocy  społecznej  przyznawane  są  indywidualnie  po
uprzednim zbadaniu warunków życiowych danej osoby  i stosownie do jej potrzeb. Mają one
charakter  fakultatywny  (roszczeniowy).  Źródłem  finansowania  świadczeń  są  fundusze
publiczne  zarówno  lokalne,  jaki  i  centralne.  Podstawowym  aktem  prawnym  regulującym
działalność  pomocy  społecznej  jest  Ustawa  z  dnia  12.03.2004  r.  o  pomocy  społecznej.
Pomocy społecznej udziela się z powodu trudnej sytuacji życiowej, do której można zaliczyć:

−

ubóstwo,

−

sieroctwo,

−

bezdomność,

−

bezrobocie,

−

niepełnosprawność,

−

długotrwałą lub ciężką chorobę,

−

przemoc w rodzinie,

−

wielodzietność oraz potrzebę ochrony macierzyństwa,

−

bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa

domowego zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, brak umiejętności
w przystosowaniu

życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-

wychowawcze,

−

trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,

−

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

−

alkoholizm lub narkomanię,

−

zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa,

−

klęskę żywiołową lub ekologiczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawo  do  świadczeń  pieniężnych  przysługuje  w  zasadzie  po  spełnieniu  warunku  dochodu
w rodzinie  i  wystąpienia  jednej  z  ww.  sytuacji  określonej  w  art.  8  Ustawy  o  pomocy
społecznej.
Świadczenia z pomocy społecznej dzieli się na:
I.  Świadczenia pieniężne, którymi są:

−

zasiłek stały,

−

zasiłek okresowy,

−

zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,

−

zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,

−

pomoc dla rodzin zastępczych,

−

pomoc na usamodzielnienie i kontynuację nauki,

−

świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką
języka polskiego dla uchodźców.

II. Świadczenia niepieniężne:

−

praca socjalna,

−

bilet kredytowany,

−

składki na ubezpieczenie zdrowotne,

−

składki na ubezpieczenie społeczne,

−

pomoc rzeczowa w tym na ekonomiczne usamodzielnienie się,

−

sprawienie pogrzebu,

−

poradnictwo specjalistyczne,

−

interwencja kryzysowa,

−

schronienie,

−

posiłek,

−

niezbędne ubranie,

−

usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz

w rodzinnych domach pomocy,

−

specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz ośrodkach wsparcia,

−

mieszkanie chronione,

−

pobyt i usługi w domach pomocy społecznej,

−

opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i placówce opiekuńczo-wychowawczej,

−

pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc w uzyskaniu

zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób
usamodzielniających się,

−

szkolenie, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki

adopcyjno-opiekuńcze.

Ustawa  o  pomocy  społecznej  reguluje  tryb  postępowania  w  sprawach  przyznawania
świadczeń,  dla  spraw  nieuregulowanych  w  ustawie  mają  zastosowanie  przepisy  kodeksu
postępowania administracyjnego.
Świadczenia niepieniężne obejmują świadczenie usług dla osób niezdolnych do samoobsługi
(w  środowisku  oraz  wymagających  całodobowej  opieki.  Jeżeli  wymaga  tego  indywidualna
sytuacja, osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają
pomocy  innych,  a  są  jej  pozbawione,  przysługuje  pomoc  w  formie  usług  opiekuńczych  lub
specjalistycznych  usług  opiekuńczych  (art.  50  ustawy  o  pomocy  społecznej).  W  razie
niemożności zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania przez rodzinę i gminę
osoba  wymagająca  opieki  całodobowej  może  ubiegać  się  o  skierowanie  do  domu  pomocy
społecznej (art. 54 ustawy o pomocy społecznej).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ośrodki  Pomocy  Społecznej  w  ramach  świadczeń  niepieniężnych  udzielają  schronienia
poprzez  przyznanie  tymczasowego  miejsca  noclegowego  w  noclegowniach,  schroniskach,
domach dla bezdomnych, ośrodkach interwencji kryzysowej, hostelach.
W  ramach  systemu  pomocy  społecznej  funkcjonują  także  placówki  zapewniające
półstacjonarną  opiekę  środowiskową.  Są  to  ośrodki  wsparcia,  które  zapewniają  całodzienny
pobyt,  posiłki,  podstawowe  świadczenia  opiekuńcze,  rekreacyjno-kulturalne,  edukacyjne,
rehabilitacyjne.
Przykład: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 września 2000 r.
w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. Nr 82, poz. 929 z dnia 4 października 2000 r.)

Rozdział 5
Tryb kierowania i przyjmowania osób ubiegających się o przyjęcie do domu

§ 17.

1. Do domu kieruje się na podstawie:

1) pisemnego wniosku osoby ubiegającej się o skierowanie do domu, zwanej dalej

„osobą ubiegającą się", złożonego do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze
względu  na  jej  miejsce  zamieszkania  lub  pobytu,  z  wyjątkiem  osób,  o  których
mowa  w  §  3  ust.  2;  za  zgodą  osoby  ubiegającej  się  lub  jej  przedstawiciela
ustawowego  wniosek  może  zgłosić  inna  osoby  fizyczna  lub  prawna,  powiatowe
centrum pomocy rodzinie lub ośrodek pomocy społecznej,

2) wywiadu środowiskowego (rodzinnego) przeprowadzonego przez pracownika

socjalnego  ośrodka  pomocy  społecznej  właściwego  ze  względu  na  miejsce
zamieszkania  osoby  ubiegającej  się,  zawierającego  w  szczególności  pisemne
stwierdzenie  braku  możliwości  zapewnienia  usług  opiekuńczych  w  miejscu
zamieszkania  przez  rodzinę  i  gminę,  z  wyjątkiem  osób,  o  których  mowa  w  §  3
ust. 2,

3) opinii ośrodka pomocy społecznej dotyczącej stopnia sprawności osoby

ubiegającej się, z wyjątkiem osób, o których mowa w § 2 pkt 7 i § 3 ust. 2; wzór
opinii określa załącznik nr 3 do rozporządzenia,

4) opinii właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby

ubiegającej się powiatowego zespołu do spraw orzekania o stopniu
niepełnosprawności,

zwanego

dalej

„zespołem

spraw

orzekania”,

stwierdzającej wystąpienie przesłanek wymienionych w art. 19 ust. 1 ustawy oraz
określającej typ domu, do którego osoba ubiegająca się powinna zostać
skierowana, z wyjątkiem osób, o których mowa w § 2 pkt. 7 i § 3 ust. 2,

5) wniosku osoby niepełnosprawnej intelektualnie przebywającej w domu, która

ukończyła 30 lat, lub jej opiekuna prawnego,

6) decyzji o przyznaniu zasiłku stałego wyrównawczego lub renty socjalnej; do

decyzji  dołącza  się zgodę osoby ubiegającej się,  jej przedstawiciela ustawowego
lub  opiekuna  prawnego  na  ponoszenie  opłaty  za  pobyt  w  domu  oraz  zgodę  na
potrącanie  opłaty  przez  ośrodek  pomocy  społecznej  z  zasiłku  stałego,  zasiłku
wyrównawczego  lub  renty  socjalnej,  w  przypadku  skierowania  do  domu
ponadlokalnego,

7) decyzji organu emerytalno-rentowego ustalającego wysokość renty lub

emerytury; do decyzji załącza się zgodę osoby ubiegającej się na ponoszenie
opłaty oraz na jej potrącanie przez właściwy organ emerytalno-rentowy ze
świadczenia emerytalnego lub rentowego, zgodnie z odrębnymi przepisami,

8) oświadczenia o wysokości dochodu osoby ubiegającej się, rodziny zobowiązanej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

do ponoszenia opłaty, dochodu dziecka, w przypadku gdy opłatę ponosić będzie
opiekun prawny,

9) zaświadczenia, o którym mowa w art. 22 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r.

o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych
i okresu powojennego (Dz. U. z 1997 r. Nr 142, poz. 950, z 1998 r. Nr 37, poz.
204, Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1118, z 1999 r. Nr 38, poz. 360 i Nr 77, poz.
862 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136).

2. W przypadku gdy do domu kieruje się osobę na podstawie orzeczenia sądu,

wydanie decyzji o skierowaniu do domu nie wymaga przedłożenia dokumentów,
o których mowa w ust. 1 pkt 2–8. Dokumenty te powinny zostać skompletowane
w terminie trzech miesięcy od daty wydania decyzji o skierowaniu do domu.

3. Dokumenty, o których mowa w ust. 1 i 2, kompletuje ośrodek pomocy społecznej,

o którym mowa w ust. 1 pkt 1. W przypadku gdy osobę ubiegającą się kieruje się do
domu o zasięgu ponadgminnym, dokumenty te ośrodek przekazuje do właściwego
ze względu na siedzibę domu powiatowego centrum pomocy rodzinie.

4. Decyzję o skierowaniu lub odmowie skierowania do domu:

1) prowadzonego przez powiat lub na jego zlecenie – wydaje starosta lub z jego

upoważnienia kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie,

2) prowadzonego przez gminę lub na jej zlecenie – wydaje prezydent, burmistrz,

wójt lub z upoważnienia rady gminy – kierownik ośrodka pomocy społecznej,
właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest opieka prawna i kuratela?
2.  Co obejmuje pojęcie stosunek pracy?
3.  Jaki znasz podstawowy stosunek pracy?
4.  Co oznacza pojęcie zabezpieczenie społeczne i w jaki sposób może być ono realizowane?
5.  Jakie występują rodzaje ubezpieczeń społecznych?
6.  Czym  charakteryzuje  się  pomoc  społeczna  i  jakie  są  rodzaje  świadczeń  z  pomocy

społecznej?

7. Jaki jest zakres regulacji ustawy o pomocy społecznej?
8. Jakie są zasady i warunki objęcia świadczeniami z pomocy społecznej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pogrupuj i scharakteryzuj świadczenia z:

−

ubezpieczenia społecznego,

−

zaopatrzenia społecznego,

−

pomocy społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wylosować rodzaj świadczenia do charakterystyki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) z otrzymanych od nauczyciela zapisanych na kartkach różnych świadczeń społecznych

wybrać te, które są świadczeniami wylosowanego rodzaju,

3)  posegregować kartki i przyczepić w odpowiednim miejscu na tablicy,
4)  przedstawić cechy charakterystyczne wylosowanego świadczenia,
5)  zaprezentować wyniki na forum grupy,
6)  wysłuchać wyników pracy innych,
7)  sprawdzić i omówić poprawność wylosowanego ćwiczenia,
8)  wziąć udział w dyskusji podsumowującej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica,

−

klej lub magnesy,

−

kartki z wypisanymi świadczeniami społecznymi.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy ustawy o pomocy społecznej i przedstaw zasady objęcia osoby starszej

pomocą społeczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z odpowiednim tekstem z Poradnika dla ucznia,
2)  odszukać przepisy ustawy regulujące zasady objęcia pomocą społeczną,
3)  określić  sytuacje  trudne  kwalifikujące  do  ubiegania  się  o  pomoc  ze  środków  pomocy

społecznej,

4) określić, co ustawa rozumie pod pojęciem dochód rodziny,
5) określić zasady ustalania kryterium dochodowego osoby lub rodziny uprawniającego do

ubiegania się o pomoc społeczną,

6) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ustawa o pomocy społecznej,

−

kartki formatu A 4,

−

pisaki,

−

mazaki.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczące opieki i dokonaj ich

charakterystyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać przepisy prawne dotyczące opieki i dokładnie się z nimi zapoznać,
2)  ustalić, kiedy Sąd powołuje opiekę prawną osobno dla osób dorosłych i małoletnich,
3)  ustalić, na jaki okres może być ustanowiona opieka,
4)  określić zakres opiekuna prawnego,
5)  określić, czy opieka jest odpłatna, czy nieodpłatna,
6)  wypisać i zaprezentować cechy charakterystyczne opieki prawnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kodeks rodzinny i opiekuńczy,

−

mazaki,

−

papier,

−

tablica.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak

Nie

1) posłużyć się przepisami prawa cywilnego?



2) posłużyć się przepisami prawa rodzinnego i opiekuńczego?



3) posłużyć się przepisami prawa pracy?



4) udzielić podstawowych informacji dotyczących przepisów Księgi IV

Kodeksu Cywilnego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przepisy prawa międzynarodowego dotyczące praw człowieka

4.3.1. Materiał nauczania

Podstawową formą prawa międzynarodowego jest prawo międzynarodowe publiczne,

będące  zespołem  norm  regulujących  stosunki  międzynarodowe  w  szerokim  znaczeniu:  nie
tylko  stosunki  międzypaństwowe,  lecz  także  stosunki  między  państwami  a  innymi
podmiotami  oraz  między  tymi  innymi  podmiotami,  tzn.  ogólnie  stosunki  między  różnymi,
niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.
Wyróżnia  się  także  prawo  międzynarodowe  prywatne,  które  w  istocie  swej  nie  jest  prawem
międzynarodowym,  ale  prawem  wewnętrznym  różnych  państw.  Źródła  prawa  prywatnego
mają charakter  wewnętrzny  (są  to  ustawy o  prawie prywatnym  międzynarodowym,  kodeksy
cywilne  i  handlowe,  rozrzucone  ustawy  itp.),  w  przeciwieństwie  do  prawa  publicznego,
którego  źródłami  są  przeważnie  umowy  międzynarodowe,  a  także  zwyczaje  i  uchwały
prawotwórcze

organizacji

międzynarodowych.

Podmiotami

prawa

publicznego

międzynarodowego są państwa, organizacje, a w ograniczonym zakresie jednostki, natomiast
podmiotami prawa prywatnego  międzynarodowego są wszystkie podmioty prywatno-prawne
(jak Skarb Państwa, spółki, osoby fizyczne).
Prawa  człowieka  (w  oparciu  o  Międzynarodowe  Pakty  Praw  Człowieka  z  1966  roku  oraz
Powszechną Deklarację Praw Człowieka):
a)  prawa osobiste: (Art. 38 - 56 Konstytucji RP) prawo do:

−

życia

−

rzetelnego sądu,

−

decydowania o swoim życiu,

−

prawo jednego człowieka kończy się tam, gdzie zaczyna się prawo innego człowieka,

b) prawa i wolności polityczne: tzw. prawa negatywne - prawa służące ochronie wolności

jednostki przed ingerencją ze strony państwa (Art. 57 - 63 Konstytucji RP):

−

prawo do obywatelstwa,

−

możliwość uczestniczenia w życiu publicznym,

−

czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach,

−

bierne prawo wyborcze - możliwość kandydowania w wyborach,

−

wolność zrzeszania się,

−

prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji,

−

prawo do składania wniosków, petycji, skarg,

−

dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych,

−

równy dostęp do służby publicznej,

c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne tzw. prawa pozytywne - uprawnienia

jednostki do świadczeń na jej rzecz - prawa socjalne prawo do: (Art. 68, 75 Konstytucji
RP):

−

ochrony zdrowia,

−

nauki,

−

pracy,

−

odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej
rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej,

−

pomocy socjalnej (ogólnie),

−

rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie),

d) prawa ekonomiczne (Art. 64 Konstytucji RP):

−

prawo do własności,

−

prawo dziedziczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

e) prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru

prawnego) – wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do
samostanowienia,

f) prawa kulturalne (Art. 73 Konstytucji RP):

−

wolność twórczości artystycznej,

−

badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników,

−

wolność korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.

Gwarancje:
1) materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych),
2) formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki):

−

prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez
niezawisły sąd,

−

prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego,

−

prawo do skargi konstytucyjnej.

System ochrony praw człowieka można podzielić na 4 sfery:

–

system powszechny,

–

systemy regionalne,

–

systemy wewnątrzpaństwowe,

–

organizacje wyspecjalizowane.

System powszechny – tworzy społeczność międzynarodowa, przygotowująca akty
normatywne w dziedzinie ochrony praw człowieka. W ramach ONZ realizacją zadań
związanych z przestrzeganiem praw jednostki zajmują się różne organy:

–

Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka,

–

Komisja Praw Człowieka.

Systemy regionalne – działają na terenie poszczególnych kontynentów. Najbardziej
rozbudowany jest system europejski. W Radzie Europy przygotowano ważne akty prawne, są
to, np.:

−

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – 1950 r.,

−

Europejska Karta Socjalna – 1961 r.,

−

Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu traktowaniu lub

Karaniu – 1989 r.

Dokumenty wypracowane przez Wspólnotę Europejska to:

−

Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności – 1989 r.,

−

Deklaracja o Prawach Człowieka – 1991 r.

Systemy  wewnątrzpaństwowe  –  państwa  uznające  międzynarodowe  prawa  i  konwencje
w zakresie ochrony praw człowieka zobowiązują się do ich przestrzegania poprzez ratyfikacje
i  dostosowanie  własnego  prawodawstwa  do  norm  prawa  międzynarodowego,  tworzenia
zarówno  gwarancji  materialnych,  jak  i  formalnych  dla  realizacji  ochrony  praw  człowieka.
Ważną rolę odgrywają również organizacje wyspecjalizowane:

−

Międzynarodowy Czerwony Krzyż,

−

Amnesty International,

−

Międzynarodowa Organizacja Pracy,

−

UNESCO, Human Rights,

−

Europejski  Trybunał  Praw  Człowieka  w  Strasburgu,  do  którego  każdy  obywatel  może
wnieść  skargę  w  związku  z  łamaniem  przez  władze  państwowe  i  samorządowe  w  jego
kraju  międzynarodowych  aktów  prawnych,  w  tym  głównie  konwencji  o  prawach
człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawa człowieka to wrodzone, niezbywalne prawa przynależne każdemu człowiekowi z racji
jego przynależności do rodzaju ludzkiego. Praw tych nie można nadać, ani ich pozbawić, stąd
określa się je niekiedy mianem praw pierwotnych lub praw naturalnych. Prawa człowieka
dzieli się na kilka części (tzw. generacji).
I generacja – podstawowe fundamentalne prawa obywatelskie i polityczne:

−

prawo do życia,

−

prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego,

−

prawo do wolności sumienia i myśli,

−

prawo do gromadzenia się i zrzeszania się,

−

prawo do uczestnictwa w życiu publicznym,

II generacja – prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne:

−

prawo do słusznych i korzystnych warunków pracy,

−

prawo do tworzenia i przynależności do związków zawodowych,

−

prawo do nauki,

−

prawo do bezpieczeństwa socjalnego,

−

prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym,

III generacja – prawa kolektywne:

−

prawo do rozwoju,

−

prawo do korzystania z dobrodziejstw cywilizacyjnych,

−

prawo do życia w pokoju,

−

prawo do ochrony danych osobowych.

Prawa I generacji powinny być bezwzględnie przestrzegane, zaś II i III generacji – w miarę
możliwości państwa.

Obowiązujące prawo w Polsce w zakresie praw pacjenta stanowi, że pacjenci mają prawo

do:

−

wyrażania zgody lub odmowy zgody na określone świadczenie (proponowane leczenie,
czynności diagnostyczne i hospitalizacja) – po uzyskaniu odpowiedniej informacji,

−

uzyskania informacji o stanie zdrowia,

−

poszanowania ich intymności i godności w czasie leczenia (terapii),

−

swobodnego kontaktu z rodziną i innymi osobami i opieki pielęgnacyjnej sprawowanej
przez rodzinę,

−

tajemnicy korespondencji.

Każdy człowiek, w każdych warunkach ma prawo do godnego życia. W aktach prawa

międzynarodowego  podkreśla  się,  że  istnieje  potrzeba  szczególnej  ochrony  godności
i autonomii  człowieka  znajdującego  się  w  pewnych  sytuacjach,  np.  osoby  chorej,  czy
pozbawionej wolności. Istotną kategorią praw z tym związanych są prawa pacjenta. Dotyczą
one  ochrony  autonomii  i  wolności,  ochrony  nietykalności  osobistej  oraz  ochrony  danych
osobistych (stan zdrowia, przebyte choroby, stosowana terapia itp.).

Przedmiot szczególnej uwagi stanowi ochrona praw pacjentów szpitali psychiatrycznych,

gdyż  psychiatria  jak  żadna  inna  dziedzina  medyczna  często  wymaga  posłużenia  się
przymusem  zewnętrznym,  stąd  szczególne  regulacje,  służące  ochronie  praw  pacjentów
szpitali  psychiatrycznych.  Podstawowym  aktem prawnym  z  tej dziedziny  jest  Ustawa  z  dnia
19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Zobowiązuje ona organy administracji
rządowej i samorządowej do:

−

tworzenia i prowadzenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej i prowadzenia usług
i domów pomocy społecznej dostosowanych do szczególnych potrzeb osób
z zaburzeniami psychicznymi,

−

zapewnienia nauczania dzieci upośledzonych umysłowo i specjalnego postępowania
rewalidacyjno-wychowawczego wobec nich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

organizowania oparcia społecznego dla psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo,
którzy mają poważne trudności w życiu codziennym,

−

bezpłatnych świadczeń zdrowotnych dla tych osób.

Reguluje ona również tryb postępowania przy przyjęciu do szpitala psychiatrycznego i domu
pomocy społecznej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co jest podstawową formą prawa międzynarodowego?
2.  Czego dotyczą gwarancje formalne?
3.  Co oznacza pojęcie prawa człowieka?
4.  Czego dotyczą prawa pacjenta?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj po jednym przykładzie podanych poniżej praw i wolności politycznych:

−

możliwość uczestniczenia w życiu publicznym,

−

czynne prawo wyborcze - możliwość uczestnictwa w wyborach,

−

wolność zrzeszania się,

−

prawo do składania wniosków, petycji, skarg,

−

równy dostęp do służby publicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) z otrzymanych od nauczyciela zapisanych na kartkach różnych przykładów praw wybrać

te, które są przykładem poszczególnych praw wymienionych w ćwiczeniu,

2) posegregować kartki i przyczepić w odpowiednim miejscu na tablicy,
3) uzasadnić dokonany wybór na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tablica,

−

klej lub magnesy,

−

kartki z wypisanymi różnymi przykładami praw.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego i przedstaw zasady przyjęcia

do Domu Pomocy Społecznej osoby chorej psychicznie, która nie wyraża zgody na pobyt
w DPS, a brak opieki zagraża życiu tej osoby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać przepisy ustawy regulujące zasady przyjmowania do DPS osób chorych

psychicznie,

2)  określić jakie mogą wystąpić dodatkowe sytuacje trudne,
3)  określić, co ustawa rozumie pod pojęciem chory psychicznie,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ustawa o ochronie zdrowia psychicznego,

−

kartki formatu A 4,

−

pisaki, mazaki.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj Deklarację o Prawach Człowieka i dokonaj jej charakterystyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać Deklarację o Prawach Człowieka i dokładnie się z nią zapoznać,
2)  wypisać i zaprezentować cechy charakterystyczne Deklaracji,
3)  zaprezentować wyniki analizy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Deklaracja Praw Człowieka,

−

mazaki,

−

papier,

−

tablica.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak

Nie

1) posłużyć się przepisami prawa międzynarodowego?



2) scharakteryzować prawa człowieka?



3) wymienić i opisać system ochrony praw człowieka?



4) udzielić podstawowych informacji dotyczących wybranych praw

człowieka?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Prawo do nazwiska uregulowane jest w przepisach prawa

a)  cywilnego.
b)  administracyjnego.
c)  rodzinnego i opiekuńczego.
d)  konstytucyjnego.

2. Prawo podmiotowe bezwzględnie obowiązujące to

a)  ogół norm prawnych obowiązujących wszystkich obywateli.
b)  uprawnienie skuteczne wobec wszystkich podmiotów prawa.
c)  uprawnienie skuteczne wobec konkretnie oznaczonych osób.
d)  ogół norm obowiązujących konkretnie oznaczone osoby.

3. Przepis art. 27 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stwierdza, że „oboje

małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości
zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokojenia potrzeb rodziny, którą
przez swój związek założyli” zawiera normę

a)  dozwalającą.
b)  zakazującą.
c)  nakazującą.
d)  względnie obowiązującą.

4. Źródłem prawa stanowiącym bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów prawa

zawartych w ustawie i wydawanym na podstawie delegacji ustawowej jest

a)  uchwała.
b)  zarządzenie.
c)  regulamin.
d)  rozporządzenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Podstawą pracowniczego stosunku pracy jest

a)  umowa o pracę.
b)  umowa agencyjna.
c)  umowa o dzieło.
d)  umowa zlecenie.

6. Przy ustalaniu zakresu uprawnień i obowiązków opiekuna prawnego, należy posłużyć się

przepisami

a)  ustawy o pomocy społecznej.
b)  kodeksu cywilnego.
c)  kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
d)  kodeksu postępowania administracyjnego.

7. Opiekę prawną powołuje się dla osoby dorosłej w sytuacji

a)  choroby psychicznej.
b)  całkowitego ubezwłasnowolnienia.
c)  długotrwałej choroby.
d)  niezaradności osób starszych i samotnych.

8. Pełnoletniej osobie, samotnie gospodarującej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu

wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium ustalonego
zgodnie z art. 8 Ustawy o pomocy społecznej, przysługuje

a)  zasiłek stały.
b)  zasiłek okresowy.
c)  renta socjalna.
d)  specjalny zasiłek celowy.

9. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego dopuszcza możliwość przyjęcia do szpitala

osoby  chorej  psychicznie  bez  wymaganej  zgody  pacjenta  lub  jego  przedstawiciela
ustawowego  tylko  wtedy,  gdy  dotychczasowe  zachowanie  tej  osoby  wskazuje  na  to,  że
z powodu tej  choroby  zagraża  bezpośrednio własnemu  życiu  albo zdrowiu  innych  osób.
Takie działanie uzasadnia sytuację, gdy

a) osoba chora psychicznie posądza bliskich, że ją trują i chcą ją „wykończyć” – jest

agresywna wobec małżonka, rzuca w niego przedmiotami.

b)  osoba chora psychicznie wulgarnie odnosi się do bliskich i sąsiadów.
c)  osoba chora psychicznie często upija się.
d)  osoba chora psychicznie nie przyjmuje systematycznie leków.

10. Zasady organizowania przez gminę usług opiekuńczych dla osób samotnych

i niepełnosprawnych uregulowane są w ustawie o

a)  pomocy społecznej.
b)  rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
c)  ochronie zdrowia psychicznego.
d)  świadczeniach rodzinnych.

11. Świadczeniem z ubezpieczenia społecznego jest

a)  zasiłek socjalny.
b)  renta socjalna.
c)  zasiłek chorobowy.
d)  zasiłek stały.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. W stosunku do osoby w wieku 27 lat o naruszonej sprawności organizmu zdolnej do

wykonywania  zatrudnienia  na  stanowisku  pracy  przystosowanym  do  jej  potrzeb
i możliwości wymagającej częściowo lub okresowo pomocy innej osoby w celu pełnienia
ról społecznych orzec można
a)  niepełnosprawność.
b)  umiarkowany stopień niepełnosprawności.
c)  znaczny stopień niepełnosprawności.
d)  lekki stopień niepełnosprawności.

13. Obywatel obcego państwa popełnił przestępstwo na polskim statku morskim. Wobec tej

osoby będzie miała zastosowanie
a)  polska ustawa karna.
b)  ustawa karna państwa z którego pochodzi popełniający przestępstwo.
c)  żadna z ustaw karnych bo jest obcokrajowcem.
d)  ustawa morska.

14. Za zezwoleniem Sądu małżeństwo zawarła 16–letnia dziewczyna. Zamieszkała wraz

z mężem u swoich rodziców, którzy uważają, że mają prawo i obowiązek kierowania
postępowaniem córki z racji jej wieku i ich władzy rodzicielskiej. Stanowisko rodziców
jest uzasadnione

a)  tak bo dziewczyna jest nieletnia.
b)  nie bo dziewczyna jest mężatką.
c)  nie bo taki obowiązek mają rodzice męża.
d)  tak  bo  rodzice  zawsze  mają  prawo  i  obowiązek  kierować  postępowaniem  swoich

dzieci.

15. Przez okres 3 lat rodzice nie utrzymywali dziecka, gdyż ojciec przebywał w tym czasie

w zakładzie  karnym,  a  matka  nie  pracowała.  Dziecko  pozostawało  na  utrzymaniu
dziadków. Do utrzymania dziecka zobowiązani byli
a)  mimo wszystko rodzice.
b)  dziadkowie.
c)  zakład karny.
d)  instytucje pomocy społecznej.

16. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany

jest do
a)  wydania korzyści w naturze, a gdyby to było niemożliwe, do zwrotu jej wartości.
b)  zatrzymania wszystkiego.
c)  zwrotu wyłącznie równowartości uzyskanych korzyści.
d)  zwrotu w naturze czegoś innego.

17. Uzyskanie pozwolenia organu budowlanego na budowę domu jednorodzinnego od strony

prawnej reguluje
a)  prawo cywilne.
b)  prawo administracyjne.
c)  prawo pracy.
d)  prawo rodzinne i opiekuńcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Stosowanie przepisów prawa w działalności socjalnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Adamiak B., Borkowski J.: Kodeks postępowania administracyjnego z komentarzem.

C.H. Beck, 2006

2.  Anioł W.: Międzynarodowa polityka społeczna. Wyd. UW, Warszawa 1989
3.  Andrzejewski M.: Prawo rodzinne i opiekuńcze. C.H. Beck, 2006
4.  Bezpłatny Biuletyn dla prawników „Sygnały Prawne”
5.  Breczko  A.,  Zamróz  A.,  Oliwniak  S.:  Wstęp  do  nauk  prawnych.  Temida  2,  Białystok

1994

6.  Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
7.  Europejska Karta Społeczna. Dz. U. Nr 8 z 1999 r., poz. 67
8.  Fijałkowski  T.:  Kodeks  pracy.  Ustawy,  nowe  przepisy  wykonawcze,  komentarz,

orzecznictwo sądowe, teksty ujednolicone. Wydawnictwo WGP, 2007

9. Głąbicka K.: Polityka socjalna w Unii Europejskiej, Studia Europejskie nr 4 z 1997
10. Grewiński M.: Integracja Socjalna Wspólnoty Europejskiej cz.1, 2, Studia Europejskie

nr 2, 3 z 2000

11. Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C.: Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe.

COMER, Toruń 1993

12.  Gromek K.: Prawo rodzinne. C.H. Beck, 2006
13.  Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne. LexisNexis, 2005
14.  Jamróz  A.  (red):  Wstęp  do  prawa.  Temida  2,  Wydawnictwo  Stowarzyszenia

Absolwentów Wydziału Prawa UW, Wydanie I, 1999

15. Kodeks cywilny. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wolters Kluwer Oficyna, Kraków 2007

(stan prawny 21.04.2007)

16. Kodeks postępowania administracyjnego i inne akty prawne. Wolters Kluwer Oficyna,

Kraków 2007

17.  Lewandowski I.: Elementy prawa. PWN, Warszawa 1999
18.  Łętowski J.: Prawo administracyjne dla każdego. Ecostar, Warszawa 1995
19.  Michalska  A.:  Europejska  Konwencja  Praw  Człowieka.  Podstawowe  dokumenty.

Helsińska Fundacja Praw człowieka, Warszawa 1995

20. Prawa człowieka w szpitalach psychiatrycznych i domach pomocy społecznej. Raport

z badań. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1996

21. Przewodnik po Europejskiej Karcie Społecznej, Warszawa 2001
22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 8 stycznia 2002 r. w sprawie przyjmowania

i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz.U. z 2002 r., nr 5, poz. 46)

23. Stawecki T., Winczorek P.: Wstęp do prawoznawstawa. Wyd.4, C.H. Beck, 2003
24. Strona Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Pomoc Społeczna, Akty Prawne.

http://www.mps.gov.pl/index.php?gid=352

25. Ustawa z dn. 14 czerwca 1960 r. KPA(tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071)
26. Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Dz.U. z 15 kwietnia 2004 r. Nr 64,

poz. 593, z późn. zm.

27. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu

osób niepełnosprawnych. Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.

28. Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Dz.U z dnia

20 września 2005 r., Nr 180, poz. 1493

29. Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Dz.U z 1994 r., Nr 111,

poz. 535 z późn. zm.

30. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Dz.U. z dnia 18 maja 1964 r. z późn. zm.
31. Strona www.abcprawa.pl – 10.06.2007