„Projekt współfinansowany ze 

ś

rodków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

  

 
 
 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ

 

 
 
 
 
 
 
 

Iwona Pałgan 

 
 
 
 
 

Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych 
aspektów rozwoju człowieka

 

346[04].O1.01 

 
 
 

 

 
 
 

Poradnik dla nauczyciela 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy  
Radom 2007 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

1

Recenzenci: 
dr Maria Bartecka-Straszny 
mgr Dorota Kaczor 
 
 
Opracowanie redakcyjne: 
inŜ. Danuta Szczepaniak 
 
 
Konsultacja: 
dr Dorota Koprowska 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  346[04].O1.01

 

„Charakteryzowanie  psychofizycznych  i  społecznych  aspektów  rozwoju  człowieka”, 
zawartego  w modułowym  programie  nauczania  dla  zawodu  opiekun  w  domu  pomocy 
społecznej. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 
Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

2

SPIS TREŚCI 

 
1.

 

Wprowadzenie   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 3 

2.

 

Wymagania wstępne 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 4 

3.

 

Cele kształcenia  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 5 

4.

 

Przykładowe scenariusze zajęć   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 6 

5.

 

Ćwiczenia   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 

5.1.

 

Człowiek w środowisku – środowisko a rozwój jednostki   

 

 

 

10 

5.1.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 

5.2.

 

Rozwój organizmu człowieka w poszczególnych okresach Ŝycia 

 

 

12 

5.2.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12 

5.3.

 

Podział i charakterystyka procesów psychicznych. Procesy 

poznawcze, emocjonalne, motywacyjne   

 

 

 

 

 

 

 

14 

5.3.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14 

5.4.

 

Wybrane teorie osobowości   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16 

5.4.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16 

5.5.

 

Metody badania osobowości  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19 

5.5.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19 

5.6.

 

Czynniki kształtujące osobowość 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

21 

5.6.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

21 

5.7.

 

Podstawy Ŝycia społecznego   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

23 

5.7.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

23 

5.8.

 

Grupa społeczna, funkcje, zadania    

 

 

 

 

 

 

 

 

25 

5.8.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

25 

5.9.

 

Role społeczne. Teorie społecznego uczenia się 

 

 

 

 

 

 

27 

5.9.1.

 

Ć

wiczenia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

27 

6.

 

Ewaluacja osiągnięć ucznia   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

30 

7.

 

Literatura    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

42 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

3

1.

 

WPROWADZENIE 

 

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu 

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekun w domu pomocy społecznej. 

W poradniku zamieszczono: 

–

 

wymagania  wstępne,  czyli  wykaz  wiadomości  jakie  uczeń  powinien  posiadać,  aby  bez 
problemów mógł skorzystać z poradnika, 

–

 

cele  kształcenia  –  czyli  wykaz  wiedzy  i  umiejętności  jakie  uczeń  zdobędzie  pracując 
z poradnikiem, 

–

 

przykładowe scenariusze zajęć, 

–

 

przykładowe ćwiczenia  ze wskazówkami do realizacji zalecanymi metodami nauczania -
 uczenia oraz środkami dydaktycznymi, 

–

 

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego, 

–

 

literaturę uzupełniającą. 

Wskazane  jest,  aby  zajęcia  dydaktyczne  były  prowadzone  róŜnymi  metodami  ze 

szczególnym  uwzględnieniem  aktywizujących  metod  nauczania,  np.  samokształcenia 
kierowanego,  tekstu  przewodniego.  Formy  organizacyjne  pracy  uczniów  mogą  być 
zróŜnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.  

 
 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych 

346[04].O1.05 

Stosowanie przepisów 

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz 

udzielanie pierwszej pomocy 

346[04].O1.06 

Stosowanie przepisów prawa  

w działalności socjalnej 

346[04].O1 

Podstawy świadczenia usług 

socjalnych 

346[04].O1.01 

Charakteryzowanie 

psychofizycznych  

i społecznych aspektów 

rozwoju człowieka 

346[04].O1.02 

Doskonalenie umiejętności 

interpersonalnych 

346[04].O1.03 

Kształtowanie umiejętności 

rozwiązywania problemów 

346[04].O1.04 

Prowadzenie profilaktyki  

i promocji zdrowia 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

4

2.

 

WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć: 

−

 

współpracować w grupie, 

−

 

sprawnie posługiwać się komputerem, 

−

 

korzystać z róŜnorodnych źródeł informacji: biblioteki, Internet 

−

 

w stopniu podstawowym anatomię i fizjologię człowieka,  

−

 

w stopniu podstawowym zagadnienia wiedzy o społeczeństwie,   

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

5

 

3.

 

CELE KSZTAŁCENIA  

 

Wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:  

−

 

wyjaśnić, na czym polega jedność organizmu człowieka i środowiska, 

−

 

scharakteryzować  zmiany  rozwojowe  występujące  w  poszczególnych  okresach  Ŝycia 
człowieka, 

−

 

scharakteryzować procesy psychiczne człowieka, 

−

 

scharakteryzować procesy poznawcze, 

−

 

określić rolę procesów poznawczych w poznawaniu rzeczywistości, 

−

 

scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne, 

−

 

wykazać wpływ przeŜyć emocjonalnych na funkcjonowanie psychosomatyczne jednostki 

−

 

scharakteryzować podstawowe zjawiska fizjologiczne w organizmie człowieka, 

−

 

określić wpływ procesów motywacyjnych na aktywność człowieka,  

−

 

scharakteryzować podstawowe koncepcje i składniki osobowości, 

−

 

wskazać czynniki kształtujące osobowość, 

−

 

wykazać wpływ aktywności własnej na rozwój osobowości, 

−

 

zastosować wybrane metody poznawania osobowości, 

−

 

zanalizować czynniki wpływające na kształtowanie postaw prospołecznych, 

−

 

scharakteryzować funkcje i zadania grupy społecznej, 

−

 

przedstawić róŜne aspekty pełnienia ról społecznych, 

−

 

określić rolę grupy w procesie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej, 

−

 

określić wpływ warunków środowiskowych na rozwój i zachowanie jednostki. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

6

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ 

 
Scenariusz zajęć 1 
 

Osoba prowadząca  

.................................................................................... 

Modułowy program nauczania: Opiekun w domu pomocy społecznej 346[04] 
Moduł:  

Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[04].O1 

Jednostka modułowa:  

 Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych 

aspektów rozwoju człowieka 346[04].O1.01 

 
Temat: Okresy rozwoju psychofizycznego człowieka. 

Cel ogólny: zapoznanie z charakterystyką okresów rozwoju psychofizycznego człowieka. 
 
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć: 

−

 

wymienić kolejno etapy rozwoju człowieka, 

−

 

określić najwaŜniejsze wydarzenia poszczególnych okresów rozwojowych, 

−

 

wymienić  pięć  najczęściej  spotykanych  psychologicznych  postaw  u  ludzi  starych 
wyróŜnianych przez S. Reichard, 

−

 

wskazać typowe zachowania w okresie dojrzewania, 

−

 

wyjaśnić na czym polega syndrom tzw. pustego gniazda. 

 
Metody nauczania-uczenia się: 
–

 

dyskusja, 

–

 

ć

wiczenia. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

−

 

praca indywidualna, 

−

 

praca w zespole. 

 
Czas trwania zajęć: 3 godziny dydaktyczne. 
 
Środki dydaktyczne: 
–

 

model przedstawiający dziecko nienarodzone, 

–

 

film przedstawiający przebieg okresu prenatalnego i niemowlęcego, 

–

 

foliogramy prezentujące fazy rozwoju człowieka,  

–

 

magnetowid lub DVD, 

–

 

rzutnik. 

 
Przebieg zajęć: 
1.

 

Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności i pracy domowej. 

2.

 

Podanie tematu zajęć i celu. 

3.

 

Wprowadzenie do tematu: 
–

 

nauczyciel  przeprowadza  krótki  wykład  informacyjny  na  temat  okresów  rozwoju 
psychofizycznego człowieka; uczniowie notują,  

–

 

nauczyciel prezentuje film, pokazujący przebieg okresu prenatalnego i niemowlęcego; 
następnie  prezentuje  kolejno  foliogramy  przedstawiające  pozostałe  fazy  rozwoju 
człowieka i omawia je szczegółowo. Plansze zostają rozstawione po całej sali,  

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

7

–

 

nauczyciel zaś dzieli tablicę kredą na części, kaŜda rubryka to jeden omawiany okres, 
następnie  prosi  uczniów,  aby  po  kolei  podchodzili  i  na  podstawie  otrzymanych 
informacji wpisali czas trwania danego okresu rozwojowego, 

–

 

nauczyciel rysuje na tablicy oś z zaznaczonymi latami Ŝycia (co 5 lat) i prosi uczniów 
by podchodzili i w odpowiednich przedziałach wiekowych wpisywali etapy rozwoju, 
kolejność  wydarzeń  w  pracy  zawodowej,  kolejność  wydarzeń  w  rodzinie.  Pozostali 
uczniowie  obserwują  czy  koledzy  prawidłowo  uzupełniają  dane  –  poprawiają, 
wyjaśniają pomyłki, 

–

 

po  wykonaniu  tych  zadań  nauczyciel  dzieli  klasę  na  dwie  grupy  i  przydziela  kaŜdej 
z nich ćwiczenie do wykonania. 

4.  Realizacja ćwiczenia: 

–

 

nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania, 

–

 

uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania, 

–

 

uczniowie przypominają sobie przekazane informacje, 

–

 

uczniowie przeglądają tablice okresów rozwoju psychofizycznego, 

–

 

uczniowie  grupy  pierwszej  wypisują  wspólnie  na  kartonie  przełomowe  fazy  rozwoju 
płodu w łonie matki, 

–

 

uczniowie  grupy  drugiej  wypisują  wspólnie  na  kartonie  rozwój  motoryki  przez 
pierwszych 15 miesięcy po narodzinach dziecka. 

5.  Nauczyciel obserwuje prace uczniów, udziela rad i wskazówek: 

–

 

czy uczniowie prawidłowo wykonują ćwiczenia. 

 

Zakończenie zajęć: 
–

 

uczeń,  przedstawiciel  grupy  prezentuje  wykonane  zadanie  przez  swoją  grupę,  wymienia 
teŜ wnioski i spostrzeŜenia, 

–

 

uczniowie wypisują na tablicy ogólne wnioski, 

–

 

nauczyciel ocenia pracę kaŜdej grupy. 

 
Praca domowa 
Scharakteryzuj (do wyboru) okres prenatalny lub okres starości.  
 
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: 

−

 

anonimowe  ankiety  ewaluacyjne  dotyczące  sposobu  prowadzenia  zajęć  i  zdobytych 
umiejętności. 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

8

Scenariusz zajęć 2 
 

Osoba prowadząca  

............................................................................... 

Modułowy program nauczania: Opiekun w domu pomocy społecznej 346[04] 
Moduł:  

Podstawy świadczenia usług socjalnych 346[04].O1 

Jednostka modułowa:  

Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych 

aspektów rozwoju człowieka 346[04].O1.01 

Temat: Czynniki kształtujące osobowość 

Cel ogólny: zapoznanie z czynnikami kształtującymi osobowość człowieka. 
 
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:  
–

 

zdefiniować pojęcie osobowości, 

–

 

wymienić czynniki kształtujące osobowość, 

–

 

zdefiniować  pojęcia:  aktywność  własna,  rola  społeczna,  osoba  znacząca,  środowisko 
biologiczne, środowisko społeczne, wzór, kultura, wychowanie, 

–

 

wyjaśnić  w  jaki  sposób  i  w  jakim  stopniu  kaŜdy  z  wymienionych  czynników  kształtuje 
osobowość. 

 
Metody nauczania-uczenia się: 
–

 

„burza mózgów”, 

–

 

ć

wiczenia, 

–

 

dyskusja. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 
–

 

praca indywidualna, 

–

 

praca w zespole. 

 
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne. 
 
Środki dydaktyczne: 
–

 

foliogramy prezentujące charakterystyczne czynniki kształtujące osobowość, 

–

 

rzutnik pisma. 

 
Przebieg zajęć: 
1.

 

Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności i pracy domowej 

2.

 

Podanie tematu zajęć i celu. 

3.

 

Wprowadzenie do tematu: 

–

 

„burza  mózgów”  –  nauczyciel  zadaje  uczniom  pytanie  jakie  czynniki  ich  zdaniem 
wpływają  na  kształtowanie  osobowości  człowieka,  następnie  prosi  uczniów,  aby 
kaŜdy  pomysł  zapisali  na  tablicy;  następnie  odbywa  się  dyskusja  dotycząca 
podanych  czynników,  na  koniec  nauczyciel  weryfikuje  odpowiedzi,  prezentując 
foliogramy  z  podstawową  listą  czynników  kształtujących  osobowość,  wraz  z  ich 
definicjami.  Nauczyciel  dokonuje  krótkiej  charakterystyki  poszczególnych 
elementów, 

–

 

nauczyciel  prosi  uczniów,  aby  opowiedzieli  w  jaki  sposób  konkretnie  na  Ŝycie 
kaŜdego  z nich  wpłynęły  takie  czynniki  jak:  wychowanie  i  środowisko.  Uczniowie 
udzielają  odpowiedzi,  nauczyciel  je  weryfikuje,  a  następnie  przydziela  zadania 
grupom. 

4.

 

Realizacja ćwiczenia 

–

 

nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

9

–

 

uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania, 

–

 

uczniowie przypominają sobie przekazane informacje, 

–

 

kaŜdy z uczniów wypisuje na kartonie w jaki sposób aktywność własna wpłynęła na 
ukształtowanie się ich osobowości, 

–

 

uczniowie  w  grupach  starają  się  wypisać  jak  najwięcej  czynników  środowiska 
biologicznego i kulturowego wpływających na kształtowanie osobowości, 

–

 

uczniowie uzasadniają swoje wypowiedzi. 

5.

 

Nauczyciel obserwuje prace uczniów, udziela rad i wskazówek: 

–

 

czy uczniowie prawidłowo wykonują ćwiczenia 

 
Zakończenie zajęć: 
–

 

uczeń,  przedstawiciel  grupy  prezentuje  wykonane  zadanie  przez  swoją  grupę,  wymienia 
teŜ wnioski i spostrzeŜenia, 

–

 

uczniowie dyskutują na forum klasy na ten temat, 

–

 

nauczyciel ocenia pracę kaŜdej grupy. 

 
Praca domowa: 
Wybierz  dowolny  kraj  i  na  podstawie  posiadanej  wiedzy  o  jego  obywatelach  opisz  jakie 
czynniki  kulturowe,  biologiczne  i  środowiskowe  przyczyniły  się  do  ukształtowania 
stereotypowej osobowości danej nacji. 
 
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach: 

−

 

anonimowe  ankiety  ewaluacyjne  dotyczące  sposobu  prowadzenia  zajęć  i  zdobytych 
umiejętności. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

10

5.

 

ĆWICZENIA 

 

5.1.

 

Człowiek w środowisku - środowisko a rozwój jednostki 

 

5.1.1.

 

Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Sporządź  listę  czynników  środowiska  naturalnego  (biologicznego)  wpływających 

i oddziałujących na człowieka w ciągu Ŝycia oraz ustal ich hierarchię. 

 
Wskazówki do realizacji: 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  wpływ  czynników  środowiska  naturalnego  na  funkcjonowanie  człowieka. 
Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia. 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

określić czynniki środowiska naturalnego (biologicznego), 

2)

 

sporządzić  listę  czynników  wpływających  i  oddziaływujących  na  człowieka  w  ciągu 
Ŝ

ycia, 

3)

 

ustalić hierarchię czynników oddziaływujących na człowieka, 

4)

 

zaprezentować pracę na forum grupy, 

5)

 

wziąć udział w dyskusji na temat wpływu środowiska na człowieka.  

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

ć

wiczenie,  

–

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−−−−

 

Poradnik dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Dokończ lub uzupełnij poniŜsze zdania dotyczące wpływu środowiska na człowiek. 

 

Ś

rodowisko to całokształt warunków........................................................................................... 

Stosunki  między  organizmem,  a  środowiskiem  są  rozpatrywane  na  róŜnych  poziomach: 
.................................................................................................................................... 
Człowiek  jako  Ŝywy  organizm  stanowi  jedność  z  przyrodą.  Jego  Ŝycie  zaleŜy  bowiem 
od................................................................................................................................................... 
Kultura 

jest 

rezultatem 

.................................................................., 

jest 

sposobem 

przystosowania do typu środowiska naturalnego na danym poziomie rozwoju technicznego.  
Do  najsilniej  oddziałujących  na  jednostkę  elementów  środowiska  społecznego, 
naleŜą............................................................................................................................................ 
Ś

rodowisko  rodzinne  jest  ................................środowiskiem  wychowawczym  w  Ŝyciu 

człowieka 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

11

Wskazówki do realizacji: 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  wpływ  czynników  środowiska  społecznego  i  kulturowego  na  funkcjonowanie 
człowieka. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

dokonać analizy dostępnej literatury dotyczącej wpływu środowiska na człowieka,  

2)

 

przeanalizować zdania do uzupełnienia lub dokończenia, 

3)

 

uzupełnić lub dokończyć zdania odpowiednimi wyraŜeniami, 

4)

 

zaprezentować wyniki na forum grupy, 

5)

 

wziąć udział w dyskusji na temat wpływu środowiska na człowieka.  

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

ć

wiczenie,  

–

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

literatura z rozdziału 7 dotycząca wpływu środowiska na człowieka. 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

12

5.2.  Rozwój  organizmu  człowieka  w  poszczególnych  okresach 

Ŝycia 

 

5.2.1.Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Określ  czas  trwania  i  cechy  charakterystyczne  okresów  Ŝycia  człowieka.  Uzupełnij 

tabelę. 

Okres Ŝycia 

Czas trwania  

Cechy charakterystyczne 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania  np.  omawiając  odpowiedni  fragment  Materiału  nauczania.  Omówienie 
moŜna przygotować wykorzystując slajdy lub film przedstawiające poszczególne okresy Ŝycia 
człowieka.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien  zwrócić  na 
cechy  charakterystyczne  poszczególnych  faz  rozwojowych  człowieka.  Ćwiczenie  powinno 
być wykonane w grupach 3-4 osobowych. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

dokonać analizy materiału nauczania dotyczącego okresów Ŝycia człowieka, 

2)

 

przygotować tabelę według podanego wzoru, 

3)

 

uzupełnić tabelę,  

4)

 

dokonać analizy wyników ćwiczenia,  

5)

 

zapisać wnioski, 

6)

 

zaprezentować pracę. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

arkusz papieru A4, 

−−−−

 

przybory do pisania,  

−−−−

 

przybory kreślarskie: linijka, ołówek, gumka, 

−−−−

 

wzór tabeli do uzupełnienia. 

 
Ćwiczenie 2 

Określ znaczenie i konsekwencje uczęszczania dziecka do przedszkola.  
 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób wykonania. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 
 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

13

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

zastanowić się jakie znaczenie moŜe mieć fakt uczęszczania dziecka do przedszkola, 

2)

 

określić konsekwencje uczęszczania dziecka do przedszkola, 

3)

 

zapisać wnioski, 

4)

 

przedyskutować wnioski w grupie. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

burza mózgów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

miesięcznik „Wychowanie w Przedszkolu”, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 3 

Scharakteryzuj  zachowanie  starszych  osób  (dziadków,  sąsiadów).  Porównaj  ich 

zachowanie z opisem w materiale nauczania, określ podobieństwa i róŜnice. 

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania,  prezentując  np.  film  przedstawiający  procesy  starzenia  się  człowieka. 
Podczas wykonywania ćwiczenia uczeń szczególną uwagę powinien zwrócić na to jak waŜne 
dla  prawidłowego  funkcjonowania  jest  pogodzenia  się  ze  starością.  Ćwiczenie  powinno  być 
wykonywane w grupach 3-4 osobowych 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

przeanalizować fragment materiału nauczania dotyczący osób starszych, 

2)

 

scharakteryzować zachowanie osób starszych, 

3)

 

określić podobieństwa i róŜnice zachowań z innymi osobami, 

4)

 

zapisać wnioski, 

5)

 

zaprezentować wyniki. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

analiza przypadku, 

−

 

burza mózgów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania,  

−−−−

 

poradnik dla ucznia. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

14

5.3.  Podział  i  charakterystyka  procesów  psychicznych.  Procesy 

poznawcze, emocjonalne, motywacyjne 

 

5.3.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Scharakteryzuj zachowanie osoby, która zwykle działa pod wpływem emocji i często im 

ulega.  Opisz  jakie  są  jej  typowe  zachowania  i  określ  co  wpływa  na  powstanie  pierwszego 
wraŜenia w kontakcie z nowo poznaną osobą. 

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania,  np.  prezentując  film  przedstawiający  mechanizmy  odpowiadające  za 
emocje.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien  zwrócić  na 
emocje  i  spostrzeŜenia  oraz  ich  wpływ  na  kontakty  międzyludzkie.  Ćwiczenie  powinno  być 
wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

scharakteryzować zachowanie osoby działającej pod wpływem emocji, 

2)

 

opisać jej typowe zachowania, 

3)

 

określić, co wpływa na powstanie pierwszego wraŜenia, 

4)

 

zapisać wnioski z pracy w grupie, 

5)

 

zaprezentować wyniki pracy grupy. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

burza mózgów, 

–

 

analiza przypadku. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 2  

Określ  swoje  najwaŜniejsze  potrzeby  biologiczne  i  psychiczne.  Wymień  je,  a  następnie 

opisz w jaki sposób je zaspokajasz. 
 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  sposób  zaspokajania  potrzeb.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane 
indywidualnie. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

przeanalizować schemat potrzeb wg A. Maslowa, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

15

2)

 

określić swoje najwaŜniejsze potrzeby biologiczne i psychiczne,  

3)

 

zapisać swoje potrzeby, 

4)

 

opisać sposoby ich zaspokajania, 

5)

 

zaprezentować wyniki na forum grupy.  

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

burza mózgów, 

–

 

metaplan. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

dwie duŜe plansze: pierwsza przedstawia schemat potrzeb wg A. Maslowa, druga zawiera 
listę (około 30) potrzeb człowieka w podziale na biologiczne i psychiczne, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 3  

Scharakteryzuj  zachowanie  człowieka  zmotywowanego.  Wyjaśnij  na  jakiej  podstawie 

określiłeś jego zachowanie jako sterowane procesem motywacyjnym. 
 

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  naleŜy  wykonać  indywidualnie,  a  następnie  przedyskutować 
w grupach. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

scharakteryzować zachowanie człowieka zmotywowanego, 

2)

 

określić na jakiej podstawie identyfikujemy zachowania, 

3)

 

zapisać wskaźniki identyfikujące zachowanie człowieka zmotywowanego, 

4)

 

zaprezentować pracę na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

metoda sytuacyjna, 

−

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

16

5.4. Wybrane teorie osobowości 

 

5.4.1. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1  

Dokończ lub uzupełnij zdania dotyczące teorii osobowości. 

 

Superego to sfera......................................................................................................................... 

A. Adler uwaŜał, Ŝe głównym motorem działania ludzi są........................................................ 

Czynnikowa teoria osobowości Raymonda Cattella nazywana jest inaczej ............................. 

Według H. J. Eysencka osobowość jest to................................................................................. 

W teorii Rogera rozwój osobowości koncentruje się na ........................................................... 

Cechą charakterystyczną konstruktów według G. A. Kellyego jest ........................................ 

Teorie humanistyczno-egzystencjalne kładą nacisk na.............................................................. 

Składniki osobowości to:............................................................................................................ 

 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić na cechy charakterystyczne teorii osobowości. Ćwiczenie powinno być wykonywane 
w parach. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym teorii osobowości, 

2)

 

przeanalizować zdania do uzupełnienia lub dokończenia, 

3)

 

uzupełnić lub dokończyć zdania, 

4)

 

zaprezentować wyniki pracy, 

5)

 

przedyskutować w grupie poprawność wykonanego ćwiczenia. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

dyskusja, 

−

 

ć

wiczenia. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

arkusz papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania, 

–

 

arkusz niedokończonych zdań: 

 

Ćwiczenie 2  

Określ główne załoŜenia teorii osobowości, wnioski zapisz w tabeli.  

Teoria osobowości  

Główne załoŜenia  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

17

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania  wykorzystując  plansze  przedstawiające  przykładowe  schematy  teorii 
osobowości. Podczas wykonywania ćwiczenia uczeń szczególną uwagę powinien zwrócić na 
główne  załoŜenia  poszczególnych  teorii  osobowości.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane 
w grupach 3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się z informacjami dotyczącymi teorii osobowości, 

2)

 

określić główne załoŜenia wybranych teorii osobowości, 

3)

 

przygotować tabelę według podanego wzoru, 

4)

 

uzupełnić tabelę, 

5)

 

zaprezentować wyniki na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

dyskusja, 

–

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

arkusz papieru formatu A4,  

–

 

przybory do pisania, 

–

 

wzór tabeli. 

 
Ćwiczenie 3  

Określ załoŜenia teorii osobowości Z. Freuda, a następnie uzupełnij tabelę. 

 

Tabela do ćwiczenia 3. [25, s. 610] 

Struktura  

Zasada funkcjonowania  

Sposób działania  

Id  –  popędy,  źródło  energii  psychicznej,  biologiczne 

podłoŜe osobowości  

 

 

Ego  –  rozwija  się  z  id,  zorientowane  na  rzeczywistość, 

ocenianie, wykonanie 

 

 

Superego – reprezentuje introjekcje standardów moralnych 

i wartości wyznawanych przez rodziców 

 

 

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić na strukturę osobowości Z. Freuda. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 
3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym teorii osobowości, 

2)

 

określić załoŜenia teorii Z. Freuda, 

3)

 

przygotować tabelę według podanego wzoru, 

4)

 

uzupełnić tabelę, 

5)

 

zaprezentować wyniki.  

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

18

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

ć

wiczenie. 

 
Ś

rodki dydaktyczne:  

–

 

plansza przedstawiająca schemat teorii osobowości Z. Freuda, 

–

 

poradnik dla ucznia, 

–

 

arkusz papieru A4,  

–

 

przybory do pisania, 

–

 

linijka, ołówek, gumka, 

–

 

wzór tabeli. 

 
Ćwiczenie 4

 

Na  podstawie  obserwacji  wybranej  osoby  określ  jej  typ  temperamentu.  Czy  jest  to 

moŜliwe  po  krótkiej  obserwacji?  Czy  udało  Ci  się  dopasować  konkretny  typ  temperamentu, 
czy teŜ dana osoba posiadała cechy z róŜnych typów temperamentu? 

 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić na typy temperamentów. Ćwiczenie powinno być wykonywane samodzielnie. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

przeprowadzić obserwację dowolnej osoby i zapisać wnioski, 

2)

 

przeanalizować wnioski z obserwacji, 

3)

 

określić typ temperamentu obserwowanej osoby, 

4)

 

zaprezentować wyniki pracy (wybrane lub chętne osoby odczytują swoją pracę), 

5)

 

wziąć udział w dyskusji.  

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

dyskusja, 

–

 

ć

wiczenia. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

–

 

arkusz papieru  A4, 

–

 

przybory do pisania, 

–

 

literatura opisująca róŜne typy temperamentów. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

19

5.5. Metody badania osobowości 

 

5.5.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Określ metody badania osobowości i obszar jaki badają, uzupełnij tabelę. 
 

Metoda badania osobowości  

Badany obszar 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić na  główne  cechy  metod badania osobowości. Ćwiczenie powinno być wykonywane 
w grupach 3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod badania osobowości, 

2)

 

określić metody badania i obszary tych badań 

3)

 

uzupełnić tabelę, 

4)

 

zaprezentować wyniki, 

5)

 

wziąć udział w dyskusji. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

ć

wiczenie, 

–

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

przykładowe testy i kwestionariusze badania osobowości, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

wzór tabeli do uzupełnienia. 

 
Ćwiczenie 2 

Określ,  co  oprócz  wyników  testów  psychologicznych  powinno  stanowić  podstawę  do 

formułowania decyzji na temat osobowości ludzi i oceny ich problemów.  
 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób wykonania. Ćwiczenie powinno być wykonywane indywidualnie. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

20

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

przeanalizować zakres badań testów psychologicznych, 

2)

 

określić róŜne aspekty osobowości człowieka, 

3)

 

przygotować odpowiedź z uzasadnieniem,  

4)

 

zaprezentować wynik,  

5)

 

wziąć udział w dyskusji. 

 
 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

burza mózgów, 

–

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

literatura dotycząca osobowości człowieka. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

21

5.6. Czynniki kształtujące osobowość 

 
5.6.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Określ  czynniki  jakie  ukształtowały  Twoją  osobowość,  które  z  nich  miały  na  nią 

największy wpływ i dlaczego?  

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  główne  czynniki  kształtujące  osobowość.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane 
indywidualnie. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się z informacjami dotyczącymi kształtowania osobowości, 

2)

 

wypisać czynniki kształtujące osobowość,  

3)

 

określić czynniki wpływające na własną osobowość,  

4)

 

zapisać wnioski, 

5)

 

zaprezentować wyniki. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

–

 

dyskusja, 

–

 

burza mózgów. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

literatura dotycząca kształtowania osobowości. 

 
Ćwiczenie 2  

Określ  osoby,  które  były  dla  Ciebie  „osobami  znaczącymi”  w poszczególnych  okresach 

Ŝ

ycia. Jaki wpływ wywarły one na Twoje Ŝycie?  

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  wpływ  „osób  znaczących”  na  Ŝycie  jednostki.  Ćwiczenie  powinno  być 
wykonywane indywidualnie. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

wyjaśnić pojęcie „osób znaczące”, 

2)

 

określić  „osoby  znaczące”  w  poszczególnych  okresach  Ŝycia  (1  okres  Ŝycia  na  jednym 
arkuszu): 

Od 1- 3 r.Ŝ 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

22

Okres przedszkolny - 
Lata szkoły podstawowej - 
Okres gimnazjalny -  
Okres młodzieńczy - 

3)

 

zapisać wnioski, 

4)

 

zaprezentować pracę. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

dyskusja, 

−

 

burza mózgów. 

 
Ś

rodki dydaktyczne:  

−

 

arkusze papieru A4,  

−

 

przybory do pisania,  

−

 

poradnik dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 3 

Wymień w punktach  czynniki kulturowe oraz oddziaływania wychowawcze, które mają 

największy wpływ na kształtowanie osobowości. Uzasadnij wybór. 

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  rolę  czynników  wychowawczych  i  kulturowych  w  kształtowaniu  osobowości. 
Ć

wiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. Pod koniec ćwiczenia, jako 

podsumowanie,  nauczyciel  prezentuje  2  plansze,  jedna  przedstawiającą  wykaz  czynników 
kulturowych, a druga wychowawczych mających wpływ na kształtowanie osobowości. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się z informacjami dotyczącymi kształtowania osobowości,  

2)

 

wymienić czynniki kulturowe wpływające na osobowość,  

3)

 

wymienić oddziaływania wychowawcze wpływające na osobowość 

4)

 

uzasadnić wybór, 

5)

 

zaprezentować wyniki pracy.   

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

metaplan. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

23

5.7. Podstawy Ŝycia społecznego 

 

5.7.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Wyjaśnij, dlaczego właściwy przebieg procesu socjalizacji jest waŜny w funkcjonowaniu 

społecznym. 

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  omawiając  film  dotyczący  przebiegu  procesu  socjalizacji.  Podczas 
wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien  zwrócić  na  role  procesu 
socjalizacji. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

scharakteryzować przebieg procesu socjalizacji, 

2)

 

określić właściwy przebieg procesu socjalizacji, 

3)

 

wyjaśnić wpływ przebiegu procesu socjalizacji na funkcjonowanie społeczne, 

4)

 

zaprezentować wyniki pracy podczas dyskusji. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

burza mózgów, 

−

 

dyskusja dydaktyczna. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 2  

Określ główne elementy podstaw Ŝycia społecznego i uzupełnij tabelę.  
 

Podstawy Ŝycia społecznego  

Główne elementy  

Socjalizacja  

 

Przyrodnicze podstawy Ŝycia społecznego 

 

Ekonomiczne podstawy Ŝycia społecznego 

 

Kulturowe podstawy Ŝycia społecznego. 

 

Potrzeby  

 

System wartości 

 

Postawy  

 

Zachowania prospołeczne 

 

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  cechy  charakterystyczne  podstaw  Ŝycia  społecznego.  Ćwiczenie  powinno  być 
wykonywane w grupach 3-4 osobowych 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

24

Sposób wykonania ćwiczenia  

 

Uczeń powinien:  

1)

 

scharakteryzować elementy podstaw Ŝycia społecznego, 

2)

 

określić główne elementy podstaw Ŝycia społecznego, 

3)

 

przygotować tabelę według podanego wzoru, 

4)

 

uzupełnić tabelę,  

5)

 

dokonać analizy wyników, 

6)

 

zapisać wnioski, 

7)

 

zaprezentować pracę. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

dyskusja, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

plansze  lub  slajdy  przedstawiające  wykaz  czynników  stanowiących  podstawy  Ŝycia 
społecznego, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

wzór tabeli do uzupełnienia. 

 

Ćwiczenie 3  

Określ,  czy  istnieje  związek  pomiędzy  postawami,  zachowaniami  prospołecznymi  oraz 

systemem wartości. Uzasadnij odpowiedź. 

 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób wykonania.. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia  

 

Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się materiałami dydaktycznymi dotyczącymi postaw, zachowań prospołecznych 
i systemów wartości, 

2)

 

określić związek miedzy tymi trzema podstawami Ŝycia społecznego, 

3)

 

dokonać analizy wyników,  

4)

 

zapisać wnioski, 

5)

 

zaprezentować pracę. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

dyskusja, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

25

5.8. Grupa społeczna, funkcje, zadania

 

 

5.8.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1  

Określ, do jakich grup społecznych naleŜysz, a następnie uzupełnij przygotowaną tabelę 

o przynajmniej 5 rodzajów grup społecznych.  

Grupa społeczna 

Rodzaj przynaleŜności 

Zadania danej grupy 

Korzyści płynące 

z przynaleŜności 

Rodzina  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić na korzyści płynące z przynaleŜności do danej grupy społecznej. Ćwiczenie powinno 
być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

sklasyfikować grupy społeczne, 

2)

 

określić przynaleŜność do grup społecznych, 

3)

 

uzupełnić tabelę, 

4)

 

dokonać analizy wyników i przedyskutować je w grupie,  

5)

 

zapisać wnioski, 

6)

 

zaprezentować wynik na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

linijka, gumka, ołówek, 

−−−−

 

wzór tabeli do uzupełnienia. 

 
Ćwiczenie 2  

Scharakteryzuj  rodzinę  jako  najwaŜniejszą  grupę  społeczną.  Określ  znaczenie  tej  grupy 

pierwotnej dla człowieka od urodzenia do śmierci. 

 

Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien 
zwrócić  na  znaczenie  rodziny  w Ŝyciu  człowieka.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane 
w parach. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

26

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi rodziny, 

2)

 

scharakteryzować rodzinę jako grupę społeczną, 

3)

 

określić znaczenie rodziny w rozwoju człowieka, 

4)

 

zapisać wnioski, 

5)

 

zaprezentować pracę. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

ć

wiczenie, 

−

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania.  

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

27

5.9. Role społeczne. Teorie społecznego uczenia się 

 
5.9.1. Ćwiczenia 
 

Ćwiczenie 1  

Określ,  jakie  role  pełnisz  w  społeczeństwie.  Podaj  wiąŜące  się  z  nimi  zobowiązania. 

(oczekiwania społeczne).  

 
Wskazówki do realizacji  
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania  prezentując  film  pokazujący  role  pełnione  w  róŜnych  społecznościach. 
Podczas  wykonywania  ćwiczenia  uczeń  szczególną  uwagę  powinien  zwrócić  na  wielość 
pełnionych w społeczeństwie ról i związanych z nimi obowiązkami. Ćwiczenie powinno być 
wykonywane w grupach 3-4 osobowych 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien:  

1)

 

zapoznać się z informacjami dotyczącymi ról społecznych, 

2)

 

określić role pełnione w społeczeństwie oraz związane z nimi oczekiwania społeczne, 

3)

 

dokonać analizy uzyskanych wyników, 

4)

 

zapisać wnioski, 

5)

 

zaprezentować wyniki. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

ć

wiczenie, 

−

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 2 

Określ,  jaki  wpływ  na  dzieci  i  młodzieŜ  ma  oglądanie  TV  i  gry  internetowe,  wypisz 

w punktach pozytywne i negatywne skutki. 

 
Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania  np.  omawiając  artykuły  z  czasopisma  „Wychowawca”  2006  nr  9,  2003 
nr 6 i 3, 2002 nr 7-8. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

określić, jaki wpływ na dzieci i młodzieŜ moŜe mieć oglądanie TV i gry internetowe, 

2)

 

na  osobnych  arkuszach  wypisać  pozytywne  i  negatywne  skutki  oglądania  TV  oraz 
korzystania z Internetu,  

3)

 

dokonać analizy uzyskanych wyników, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

28

4)

 

zapisać wnioski końcowe, 

5)

 

zaprezentować pracę. 

 
Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

dyskusja, 

−

 

analiza przypadku. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

miesięcznik „Wychowawca” 2006 nr 9, 2003, nr 6 i 3, 2002 nr 7-8, 

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania. 

 
Ćwiczenie 3  

WskaŜ  osoby,  jakie  obserwujemy,  naśladujemy,  z  jakiego  powodu  i  jakie  daje  to 

rezultaty, a następnie zapisz wnioski w tabeli. 

 

Model 

Powód 

Cecha, czynność obserwowana 

Rezultat, wynik 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób wykonania. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

scharakteryzować teorie uczenia się społecznego, 

2)

 

określić sposoby nabywania umiejętności społecznych,  

3)

 

przygotować tabelę według podanego wzoru, 

4)

 

uzupełnić tabelę, 

5)

 

dokonać analizy wyników,  

6)

 

zaprezentować pracę na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

burza mózgów, 

−

 

dyskusja. 

 

Ś

rodki dydaktyczne:  

−−−−

 

poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

arkusz papieru A4,  

−−−−

 

przybory do pisania, 

−−−−

 

wzór tabeli: 

 
Ćwiczenie 4 

Scharakteryzuj  mechanizm  działający  w  przypadku,  gdy  ojciec  spędza  czas  z synem  na 

obserwowaniu  przyrody,  oglądaniu  filmów  przyrodniczych,  przeglądaniu  lektury  o tej 
tematyce itp. zajęciach, po czym syn w Ŝyciu dorosłym zostaje ekologiem lub biologiem.   
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

29

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób wykonania. Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3-4 osobowych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia  
 
Uczeń powinien:  

1)

 

scharakteryzować teorie uczenia się społecznego, 

2)

 

określić sposoby nabywania umiejętności społecznych, 

3)

 

opisać zaobserwowany mechanizm, 

4)

 

zapisać wnioski, 

5)

 

zaprezentować pracę. 

 
Zalecane metody nauczania-uczenia się: 

−

 

burza mózgów, 

−

 

dyskusja. 
 
Ś

rodki dydaktyczne:  

−

 

arkusz papieru formatu A4,  

−

 

przybory do pisania, 

−

 

poradnik dla ucznia. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

30

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

 

 

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego 

 

Test  dwustopniowy  do  jednostki  modułowej  „Charakteryzowanie 
psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka” 

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: 

−

 

zadania 1, 2, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19 są z poziomu podstawowego, 

−

 

zadania 3, 4, 6, 9, 17, 20 są z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt 
 

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

 

Proponuje  się  następujące  normy  wymagań  –  uczeń  otrzyma  następujące 
oceny szkolne: 

−

 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego, 

−

 

bardzo  dobry  –  za  rozwiązanie  18  zadań,  w  tym  co  najmniej  4  z  poziomu 
ponadpodstawowego. 

 

Klucz odpowiedzi:

 

1. a, 2. a, 3. b, 4. b, 5. a, 6. d, 7. c, 8. a, 9. c, 10. d, 11. a, 

12. b, 13. a, 14. d, 15. c, 16. b, 17. a, 18. a, 19. b, 20. a.

 

 

Plan testu 

Nr 

zad. 

Cel operacyjny  

(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Kategoria 

celu 

Poziom 

wymagań 

Poprawna 

odpowiedź 

1. 

Zdefiniować pojęcie środowiska 

A 

P 

a 

2. 

Określić czas trwania okresu prenatalnego 

B 

P 

a 

3. 

Sprecyzować  czas  wykształcenia  się  postawy 
spionizowanej 

C 

PP 

b 

4. 

RozróŜnić podział wraŜeń 

D 

PP 

b 

5. 

Zdefiniować pojęcie motywacji  

A 

P 

a 

6. 

RozróŜnić  do  jakich  teorii  psychologicznych 
naleŜy teoria Z. Freuda. 

D 

PP 

d 

7. 

RozróŜnić,  która  ze  sfer  w  teorii  Freuda  jest 
określana jako moralna 

C 

P 

c 

8. 

RozróŜnić składniki osobowości 

C 

P 

a 

9. 

Wyjaśnić załoŜenia testu Roscharcha 

C 

PP 

c 

10.  Podać  w  jakim  okresie  Ŝycia  kształtuje  się 

osobowość 

A 

P 

d 

11.  Określić 

czynniki 

składające 

się 

na 

ekonomiczne podstawy Ŝycia społecznego 

C 

P 

a 

12.  Scharakteryzować cele działań prospołecznych 

B 

P 

b 

13.  Określić róŜnice między rolami społecznymi  

B 

P 

a 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

31

14.  Wyjaśnić pojęcie grupy pierwotnej 

A 

P 

d 

15.  Określić efekt uczenia się 

B 

P 

c 

16.  Zdefiniować pojęcie modelowania  

A 

P 

b 

17.  Scharakteryzować  koncepcje  wyjaśniających 

mechanizm uczenia się przez naśladownictwo 

C 

PP 

a 

18.  Zdefiniować grupy inkluzywne 

A 

P 

a 

19.  Określić składniki środowiska społecznego 

A 

P 

b 

20.  Scharakteryzować pochodne mezodermy 

C 

PP 

a 

 

Przebieg testowania 

 

Instrukcja dla nauczyciela 

1.

 

Ustal  z  uczniami  termin  przeprowadzenia  sprawdzianu  z  wyprzedzeniem  co  najmniej 
jednotygodniowym. 

2.

 

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 

3.

 

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania. 

4.

 

Przygotuj odpowiednią liczbę testów. 

5.

 

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań. 

6.

 

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia. 

7.

 

Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij. 

8.

 

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test. 

9.

 

Kilka  minut  przed  zakończeniem  testu  przypomnij  uczniom  o  zbliŜającym  się  czasie 
zakończenia udzielania odpowiedzi.  

 

Instrukcja dla ucznia 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zdań testowych. 

4.

 

Test  zawiera  20  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi. 
Tylko jedna jest prawidłowa. 

5.

 

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce 
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie 
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.

 

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.  

7.

 

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie 
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 

8.

 

Na rozwiązanie testu masz 45 min. 

Powodzenia! 

 

Materiały dla ucznia: 

−

 

instrukcja,  

−

 

zestaw zadań testowych, 

−

 

karta odpowiedzi. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

32

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 
 

1.  Środowiskiem nazywamy 

a)

 

całokształt  warunków  materialnych  i  biologicznych  istotnych  dla  Ŝycia  i  rozwoju 
osobników danego gatunku. 

b)

 

pozaziemskie wpływy na organizmy. 

c)

 

wpływy kultury materialnej i niematerialnej na człowieka. 

d)

 

wpływy geograficzne wraz z przyrodą Ŝywą. 

 

2.

 

Okres prenatalny trwa 
a)

 

od poczęcia do porodu. 

b)

 

od porodu do 28 dnia Ŝycia. 

c)

 

miesiąc. 

d)

 

1,5 miesiąca. 

 

3.  Spionizowaną postawę dziecko osiąga w 

a)

 

okresie noworodkowym. 

b)

 

okresie niemowlęcym. 

c)

 

okresie poniemowlęcym. 

d)

 

wieku przedszkolnym. 

 

4.  WraŜenia dzieli się 

a)

 

ze względu na bodźce. 

b)

 

w zaleŜności od receptorów. 

c)

 

ze względu na impuls nerwowy. 

d)

 

ze względu na działanie fal mózgowych. 

 

5.  Motywacją nazywamy 

a)

 

hipotetyczny stan organizmu, pobudzający i ukierunkowujący jego aktywność. 

b)

 

zaspokajanie potrzeb. 

c)

 

dąŜenie do redukcji napięcia. 

d)

 

wykonywanie czynności, które prowadzą do osiągnięcia celu. 

 

6.  Do teorii psychodynamicznych naleŜy 

a)

 

teoria czynnikowa. 

b)

 

skoncentrowana na sobie teoria C. Rogersa. 

c)

 

teoria bodźca, reakcji. 

d)

 

teoria Z. Freuda. 

 

7.  Sferą moralną człowieka w teorii Z. Freuda jest 

a)

 

id. 

b)

 

ego. 

c)

 

superego. 

d)

 

faza latencji. 

 

8.  Element, który nie jest składnikiem osobowości to 

a)

 

wyobraźnia. 

b)

 

inteligencja. 

c)

 

potrzeby. 

d)

 

obraz siebie i świata. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

33

 

9.  Bodźce  oddziaływujące  na  osobę  są  przez  nią  organizowane  zaleŜnie  od  posiadanych 

specyficznych  potrzeb,  motywacji,  posiadanych  sposobów  spostrzegania  to  załoŜenie 
testu 

a)

 

MMPI. 

b)

 

testu Weschlera. 

c)

 

testu Rorschacha. 

d)

 

testu Murraya. 

 

10. Osobowość kształtuje się 

a)

 

z chwilą narodzin dziecka. 

b)

 

w wieku szkolnym. 

c)

 

w okresie dojrzewania płciowego. 

d)

 

w trakcie całego Ŝycia człowieka. 

 

11. Na ekonomiczne podstawy Ŝycia społecznego nie składają się 

a)

 

czynniki demograficzne. 

b)

 

organizacja pracy. 

c)

 

narzędzia i maszyny. 

d)

 

sposoby uŜytkowania zasobów środowiska. 

 

12. Celem działań prospołecznych jest m.in. 

a)

 

zdobycie dóbr materialnych. 

b)

 

zdobycie aprobaty i pozycji społecznej. 

c)

 

zdobycie popularności. 

d)

 

uzyskanie nagrody. 

 

13. Struktura społeczna grupy jest to 

a)

 

układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa. 

b)

 

zespół klik. 

c)

 

inaczej organizacja społeczna. 

d)

 

układ powiązanych ze sobą więzi społecznych. 

 

14. Podstawowa, pierwotna grupa społeczna to 

a)

 

klasa szkolna. 

b)

 

organizacja religijna. 

c)

 

przyjaciele. 

d)

 

rodzina. 

 

15. Podstawowym efektem uczenia się jest 

a)

 

zapamiętanie. 

b)

 

zdobycie doświadczenia. 

c)

 

względnie trwała modyfikacja zachowania. 

d)

 

rozwój zainteresowań. 

 

16. Proces uczenia się zachowań poprzez obserwowanie zachowań innego człowieka to 

a)

 

wyuczenie. 

b)

 

modelowanie. 

c)

 

konformizm. 

d)

 

internalizacja. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

34

 

17. Jedna z koncepcji wyjaśniających mechanizm uczenia się przez naśladownictwo to 

a)

 

koncepcja reprezentacji poznawczych. 

b)

 

koncepcja naśladowania. 

c)

 

koncepcja periodyzacji. 

d)

 

koncepcja internalizacji.  

 

18. Grupy inkluzyjne to takie 

a)

 

których członkiem moŜe być kaŜda osoba. 

b)

 

które są dla jednostki waŜne i wpływają na jej działania. 

c)

 

które posiadają prostą strukturę. 

d)

 

z którą jednostka dzieli poczucie toŜsamości. 

 

19. Składnikiem środowiska społecznego są 

a)

 

relacje społeczne. 

b)

 

grupy i instytucje społeczne, warunki polityczne, ekonomiczne i prawne, religijne. 

c)

 

komunikacja, budownictwo. 

d)

 

media, ksiązki, subkultury. 

 

20. Z mezodermy powstają 

a)

 

skóra, mięśnie, narządy krąŜenia i wydalania. 

b)

 

tchawica, grasica, trąbka Eustachiusza. 

c)

 

naskórek, włosy, paznokcie. 

d)

 

oczy, uszy, usta, nos, głowa, kończyny. 

 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

35

KARTA ODPOWIEDZI 

 
Imię i nazwisko………………………………………………………… 

 
Charakteryzowanie  psychofizycznych  i  społecznych  aspektów  rozwoju 
człowieka  

 
Zakreśl poprawną odpowiedź 

Nr zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1. 

a 

b 

c 

d 

 

2. 

a 

b 

c 

d 

 

3. 

a 

b 

c 

d 

 

4. 

a 

b 

c 

d 

 

5. 

a 

b 

c 

d 

 

6. 

a 

b 

c 

d 

 

7. 

a 

b 

c 

d 

 

8. 

a 

b 

c 

d 

 

9. 

a 

b 

c 

d 

 

10. 

a 

b 

c 

d 

 

11. 

a 

b 

c 

d 

 

12. 

a 

b 

c 

d 

 

13. 

a 

b 

c 

d 

 

14. 

a 

b 

c 

d 

 

15. 

a 

b 

c 

d 

 

16. 

a 

b 

c 

d 

 

17. 

a 

b 

c 

d 

 

18. 

a 

b 

c 

d 

 

19. 

a 

b 

c 

d 

 

20. 

a 

b 

c 

d 

 

Razem:   

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

36

Test 2 
Test  dwustopniowy  do  jednostki  modułowej  „Charakteryzowanie 
psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka” 

Test składa się z 23 zadań wielokrotnego wyboru, z których: 

−

 

zadania  1,  2,  4,  5,  7,  8,  12,  13,  14,  15,  16,  17,  18,  19,  20,  21,  22,  23  są  z  poziomu 
podstawowego, 

−

 

zadania 3, 6, 9, 10, 11 są z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt 
 

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

 

Proponuje  się  następujące  normy  wymagań  –  uczeń  otrzyma  następujące 
oceny szkolne: 

−

 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego, 

−

 

bardzo  dobry  –  za  rozwiązanie  21  zadań,  w  tym  co  najmniej  4  z  poziomu 
ponadpodstawowego. 

 

Klucz odpowiedzi:

 

1.b, 2.d, 3.a, 4.c, 5.b, 6.d, 7.a, 8.c, 9.b, 10.c, 11.a, 12.d, 13.a, 

14.b, 15.d, 16.b, 17.a, 18.a, 19.a, 20.d, 21.a, 22.c, 23.b 

 

Plan testu: 

Nr 

zad.

Cel operacyjny 

(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Kategoria 

celu 

Poziom 

wymagań 

Poprawna 

odpowiedź 

1. 

Określić składniki środowiska społecznego 

A 

P 

b 

2. 

Scharakteryzować cechy środowiska 
społecznego 

B 

P 

d 

3. 

Scharakteryzować pochodne mezodermy 

C 

PP 

a 

4. 

Scharakteryzować postawę konstruktywną 

A 

P 

c 

5. 

Zdefiniować proces psychiczny 

A 

P 

b 

6. 

Dokonać podziału spostrzeŜeń 

C 

PP 

d 

7. 

Zdefiniować operacje umysłowe 

A 

P 

a 

8. 

Wymienić cechy procesów emocjonalnych 

B 

P 

c 

9. 

RozróŜnić wymiary osobowości Eysencka 

C 

PP 

b 

10.  Określić główne załoŜenia teorii A. Adlera 

C 

PP 

c 

11.  Scharakteryzować test MMPI 

C 

PP 

a 

12.  Zdefiniować pojecie temperamentu 

A 

P 

d 

13.  RozróŜnić czynniki składające się na 

przyrodnicze podstawy Ŝycia społecznego 

B 

P 

a 

14.  Zdefiniować pojęcie wartości 

A 

P 

b 

15.  Określić funkcje interakcji 

wewnątrzgrupowych 

A 

P 

d 

16.  Zdefiniować teorie społecznego uczenia się  

A 

P 

b 

17.  Określić co zostaje wyuczone przez 

obserwacje 

C 

P 

a 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

37

18.  Wyjaśnić co jest skutkiem modelowania 

A 

P 

a 

19.  Określić róŜnice między rolami społecznymi  

B 

P 

a 

20 

Podać  w  jakim  okresie  Ŝycia  kształtuje  się 
osobowość 

A 

P 

d 

21.  RozróŜnić składniki osobowości 

C 

P 

a 

22.  RozróŜnić, która ze sfer w teorii Z. Freuda jest 

określana jako moralna 

C 

P 

c 

23.  Scharakteryzować cele działań prospołecznych 

B 

P 

b 

 

Przebieg testowania 

 

Instrukcja dla nauczyciela 

1.

 

Ustal  z  uczniami  termin  przeprowadzenia  sprawdzianu  z  wyprzedzeniem  co  najmniej 
jednotygodniowym. 

2.

 

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 

3.

 

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania. 

4.

 

Przygotuj odpowiednią liczbę testów. 

5.

 

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań. 

6.

 

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia. 

7.

 

Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij. 

8.

 

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test. 

9.

 

Kilka  minut  przed  zakończeniem  testu  przypomnij  uczniom  o  zbliŜającym  się  czasie 
zakończenia udzielania odpowiedzi.  

 

Instrukcja dla ucznia 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zdań testowych. 

4.

 

Test  zawiera  23  zadania.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi. 
Tylko jedna jest prawidłowa. 

5.

 

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce 
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie 
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.

 

Pracuj samodzielnie bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.  

7.

 

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie 
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 

8.

 

Na rozwiązanie testu masz 45 min. 

 

Materiały dla ucznia: 

–

 

instrukcja, 

–

 

zestaw zadań testowych, 

–

 

karta odpowiedzi. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

38

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 

 
1.  Składniki środowiska społecznego to 

a)

 

relacje społeczne. 

b)

 

grupy i instytucje społeczne, warunki polityczne, ekonomiczne i prawne, religijne. 

c)

 

komunikacja, budownictwo. 

d)

 

media, ksiązki, subkultury. 

 

2.  Do cech środowiska społecznego nie naleŜy 

a)

 

gęstość rozmieszczenia ludzi. 

b)

 

poziom kultury reprezentowanej przez otoczenie. 

c)

 

zasobność materialna. 

d)

 

dziedziczność. 

 

3.  Z mezodermy powstają 

a)

 

skóra, mięśnie, narządy krąŜenia i wydalania. 

b)

 

tchawica, grasica, trąbka Eustachiusza. 

c)

 

naskórek, włosy, paznokcie. 

d)

 

oczy, uszy, usta, nos, głowa, kończyny. 

 

4.  Postawa konstruktywna u ludzi starszych oznacza 

a)

 

wrogość i agresję. 

b)

 

pesymizm. 

c)

 

dobre przystosowanie do starości. 

d)

 

potrzebę oparcia i pomocy. 

 

5.  Proces psychiczny to 

a)

 

element procesu poznawczego. 

b)

 

sekwencja zmian zachodzących w przebiegu aktywności psychicznej. 

c)

 

zmiany zachodzące w wieku przedszkolnym. 

d)

 

samodzielny proces tworzenia obrazów psychicznych. 

 

6.  SpostrzeŜenia dzieli się 

a)

 

ze względu na bodźce. 

b)

 

w zaleŜności od receptorów. 

c)

 

ze względu na impuls nerwowy. 

d)

 

ze względu na rodzaje narządów zmysłowych. 

 

7.  Operacje umysłowe procesu myślenia to 

a)

 

analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie. 

b)

 

dąŜenie do redukcji napięcia. 

c)

 

przewidywanie, ocenianie. 

d)

 

rozumienie i wnioskowanie. 

 

8.  Cechy procesów emocjonalnych to 

a)

 

gniew, lęk, ucieczka. 

b)

 

wściekłość, panika, ekstaza. 

c)

 

znak, intensywność i treść. 

d)

 

dodatniość, ujemność. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

39

9.  Wymiar, który wchodzi w skład modelu osobowości Eysencka to 

a)

 

odpowiednik id Freuda. 

b)

 

neurotyzm – stabilność. 

c)

 

ekstrawersja – psychotyzm. 

d)

 

introwersja – temperament. 

 

10. ZałoŜenie,  Ŝe  głównym  motorem  działania  ludzi  jest  „dąŜenie  do  mocy”  występuje 

w teorii 
a)

 

Freuda. 

b)

 

Rogersa. 

c)

 

Adlera. 

d)

 

Junga. 

 

11. Określenie  profilu  psychologicznego  osoby  badanej,  który  stanowi  podstawę  do 

formułowania osobowościowej diagnozy psychologicznej to cel testu 
a)

 

MMPI. 

b)

 

testu Weschlera. 

c)

 

testu Rorschacha. 

d)

 

testu Murraya. 

 

12. Zespół  najbardziej  stałych  właściwości  psychicznych  przejawiających  się  w  reakcjach 

emocjonalnych i motoryce to 
a)

 

zainteresowania. 

b)

 

postawy. 

c)

 

inteligencja. 

d)

 

temperament. 

 

13. Na przyrodnicze podstawy Ŝycia społecznego składają się 

a)

 

czynniki demograficzne. 

b)

 

organizacja pracy. 

c)

 

narzędzia i maszyny. 

d)

 

sposoby uŜytkowania zasobów środowiska. 

 

14. Wartość to 

a)

 

ogół  względnie  trwałych  przekonań  o  naturze  i  właściwościach  przedmiotu, 
dyspozycji do oceniania go i emocjonalnego reagowania. 

b)

 

to, co dla człowieka jest cenne z punktu widzenia zaspokojenia jego potrzeb. 

c)

 

ś

cisłe podporządkowaniu się normom. 

d)

 

etyczne postępowanie. 

 

15. Interakcje wewnątrzgrupowe pełnią funkcję 

a)

 

stymulacyjną. 

b)

 

ekonomiczną. 

c)

 

komunikacyjną. 

d)

 

pobudzają  i  utrzymują  ogólną  aktywność  grupy,  stymulują  porozumienie 
i współpracę, przyczyniają się do kreowania pozytywnej, cieplej atmosfery społecznej 
w grupie. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

40

16. ZałoŜenie,  Ŝe  jeśli  przyjrzymy  się  postępowaniu  innych,  zapamiętamy  co  robili,  to 

będziemy mogli powtórzyć to zachowanie na własny uŜytek jest definicją teorii 
a)

 

modelowania. 

b)

 

społecznego uczenia się. 

c)

 

warunkowania klasycznego. 

d)

 

warunkowania sprawczego. 

 

17. Poprzez obserwację zostają wyuczone 

a)

 

oczekiwania, wiedza i umiejętności. 

b)

 

doświadczenie. 

c)

 

związki  między  zdarzeniami,  antycypacja,  sygnały,  oczekiwania,  automatyczne 
reakcje na nowe bodźce. 

d)

 

zachowania  sprawiające,  Ŝe  w  otoczeniu  pojawiają  się  poŜądane  przez  organizm 
zdarzenia. 

 

18. Modelowanie jest skutkiem 

a)

 

zaznajomienia się z nie znanym do tej pory wzorem zachowania. 

b)

 

doświadczenia. 

c)

 

potrzeby. 

d)

 

wraŜenia. 

 

19. Struktura społeczna grupy jest to 

a)

 

układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa. 

b)

 

zespół klik. 

c)

 

inaczej organizacja społeczna. 

d)

 

układ powiązanych ze sobą więzi społecznych. 

 

20. Osobowość kształtuje się 

a)

 

z chwilą narodzin dziecka. 

b)

 

w wieku szkolnym. 

c)

 

w okresie dojrzewania płciowego. 

d)

 

w trakcie Ŝycia człowieka. 

 

21. Element, który nie jest składnikiem osobowości to 

a)

 

wyobraźnia. 

b)

 

inteligencja. 

c)

 

potrzeby. 

d)

 

obraz siebie i świata. 

 

22. Sferą moralną człowieka w teorii Z. Freuda jest 

a)

 

id. 

b)

 

ego. 

c)

 

superego. 

d)

 

faza latencji. 

 

23. Celem działań prospołecznych jest m.in. 

a)

 

zdobycie dóbr materialnych. 

b)

 

zdobycie aprobaty i pozycji społecznej. 

c)

 

zdobycie popularności. 

d)

 

uzyskanie nagrody. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

41

KARTA ODPOWIEDZI 

 
Imię i nazwisko………………………………………………………… 

Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju 
człowieka  

 
Zakreśl poprawną odpowiedź 

Nr zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1. 

a 

b 

c 

d 

 

2. 

a 

b 

c 

d 

 

3. 

a 

b 

c 

d 

 

4. 

a 

b 

c 

d 

 

5. 

a 

b 

c 

d 

 

6. 

a 

b 

c 

d 

 

7. 

a 

b 

c 

d 

 

8. 

a 

b 

c 

d 

 

9. 

a 

b 

c 

d 

 

10. 

a 

b 

c 

d 

 

11. 

a 

b 

c 

d 

 

12. 

a 

b 

c 

d 

 

13. 

a 

b 

c 

d 

 

14. 

a 

b 

c 

d 

 

15. 

a 

b 

c 

d 

 

16. 

a 

b 

c 

d 

 

17. 

a 

b 

c 

d 

 

18. 

a 

b 

c 

d 

 

19. 

a 

b 

c 

d 

 

20. 

a 

b 

c 

d 

 

21. 

a 

b 

c 

d 

 

22. 

a 

b 

c 

d 

 

23. 

a 

b 

c 

d 

 

Razem:   

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 
 

42

7. LITERATURA

: 

 

1.

 

Aronson E.: Człowiek istota społeczna. PWN, Warszawa 2005 

2.

 

Berryman J.: Psychologia moje hobby. Gdańsk 2005  

3.

 

Bochenek A.: Bo nie będziemy wiecznie młodzi. „Wieści Podwarszawskie” nr 33, 2003. 

4.

 

Chybowska  A.,  Szanejko  J.:  Przyczyny  niedostosowania  społecznego  młodzieŜy. 
„Edukacja i Dialog” (126) 2001, nr 3  

5.

 

Ekman  P.,  Davidson  R.:  Natura  emocji.  Gdańskie  Wydawnictwo  Psychologiczne, 
Gdańsk 1998 

6.

 

Gasiul H: Teorie emocji i motywacji. WKSW, Warszawa 2007 

7.

 

Giddens A: Socjologia. PWN, Warszawa 2004 

8.

 

Goodman K.: Wstęp do socjologii. Zysk i S-ka, Poznań 2001  

9.

 

Hall Alvin S., Gardnem L., Campbell J.B.: Teorie osobowości. PWN, Warszawa 2004 

10.

 

Horst A.: Ekologia, człowieka. Wiedza Powszechna, Warszawa 1976  

11.

 

http://www.eioba.com/a69784/uczenie_sie_spoleczne_teorie - 44k

 

 

12.

 

http://free.of.pl/p/punkss/charakterystyka.html 

13.

 

http://www.psf.org.pl/publication.php?pid=503 

14.

 

http://www.shl.com/SHL/pl/Products/Access_Personality/)  

15.

 

http://www.soc-org.edu.pl/PL/emp_Pawlowska/res/proces_motywacji.pdf 

16.

 

www.zdrowie.med.pl/psychologia/badania/skala.html 

17.

 

Kenrick S. L., Neuberg R., Cialdini B.: Psychologia społeczna. Gdańskie Wydawnictwo 
Psychologiczne, Gdańsk 2002  

18.

 

Kunowski S.: Podstawy współczesnej pedagogiki. Wyd. Salezjańskie, Warszawa 1997  

19.

 

Laguna M.: Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna. „Edukacja i Dialog” nr 1 (74), 1996 

20.

 

Matczak A.: Zarys psychologii rozwoju. śak, Warszawa 2003 

21.

 

Mietzel  G.:  Wprowadzenie  do  psychologii.  Gdańskie  Wydawnictwo  Psychologiczne, 
Gdańsk, 2001 

22.

 

Nowak S.: Propedeutyka pediatrii. PZWL, Warszawa 1980. 

23.

 

Okoń W.: Nowy Słownik Pedagogiczny. „śak”, Warszawa 1996 

24.

 

Przetacznik-Gierowska  M.,  Makieło-JarŜa  G.:  Podstawy  psychologii  ogólnej.  WSiP, 
Warszawa 1989. 

25.

 

Przetacznikowa M., Makieło-JarŜa G.: Psychologia rozwojowa. WSiP, Warszawa. 1977. 

26.

 

Przetacznik-Gierowska  M.,  Makieło-JarŜa  G.:  Psychologia  rozwojowa  i  wychowawcza 
wieku dziecięcego. Warszawa 1985   

27.

 

Polakowska–Kujawa J. (red.): Socjologia ogólna. Wybrane problemy. SGH, Warszawa 
2005 

28.

 

Rathus Spencer A.: Psychologia współczesna. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 
Gdańsk 2004.  

29.

 

Szewczuk W. (red.): Słownik psychologiczny. Wiedza Powszechna, Warszawa 1979  

30.

 

Sztompka P.: Socjologia, analiza społeczeństwa. Znak, Kraków 2003 

31.

 

Tomaszewski T. (red.): Psychologia ogólna. Wyd. PWN, Warszawa 1995  

32.

 

Turowski J.: Socjologia: małe struktury społeczne. KULTN, Lublin, 2001 

33.

 

Wolański N.: Ekologia  człowieka: Podstawy ochrony środowiska i zdrowia człowieka. 
T.1. PWN, Warszawa 2006  

34.

 

Wolański N.: Ekologia  człowieka: Podstawy ochrony środowiska i zdrowia człowieka. 
T.2. PWN, Warszawa 2006 

35.

 

Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania. Śląsk, Katowice 1998.  

36.

 

Zimbardo P.G, Gerring R. J.: Psychologia i Ŝycie. PWN, Warszawa, 2006  

37.

 

ś

ebrowska  M.  (red.):  Psychologia  rozwojowa  dzieci  i  młodzieŜy.  PWN,  Warszawa 

1986.