opiekun_w_domu_pomoc_społ_346[04].O1.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr Andrzej Niesporek

mgr Aurelia Włoch

Opracowanie redakcyjne:

inż. Danuta Szczepaniak

Konsultacja:

dr Dorota Koprowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[04].O1.04
„Prowadzenie profilaktyki i promocji zdrowia”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu opiekun w domu pomocy społecznej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Ogólne założenia promocji zdrowia

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wpływ różnych czynników na zdrowie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Psychologiczne aspekty zdrowia

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Działania na rzecz poprawy i utrzymania zdrowia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu prowadzenia

profilaktyki i promocji zdrowia.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

346[04].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[04].O1.01

Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju

człowieka

346[04].O1.02

Doskonalenie

umiejętności

interpersonalnych

346[04].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[04].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

udzielanie pierwszej pomocy

346[04].O1.04

Prowadzenie

profilaktyki

i promocji zdrowia

346[04].O1.06

Stosowanie przepisów prawa

w działalności socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określać psychofizyczne i społeczne mechanizmy funkcjonowania człowieka,

−

charakteryzować strukturę psychofizyczną człowieka,

−

różnicować okresy rozwoju człowieka,

−

określać wpływ procesów motywacyjnych na aktywność człowieka,

−

stosować wybrane metody poznawania osobowości,

−

określać znaczenie komunikacji w relacjach między ludźmi,

−

określać rodzaje sytuacji problemowych i zaplanować strategie rozwiązywania
problemów,

−

charakteryzować strukturę pomocy społecznej,

−

charakteryzować wzorzec opiekuna w domu pomocy społecznej,

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się terminologią z zakresu wiedzy o zdrowiu,

−

scharakteryzować politykę zdrowotną państwa,

−

scharakteryzować czynniki warunkujące utrzymanie zdrowia,

−

scharakteryzować zachowania zdrowotne sprzyjające i zagrażające zdrowiu,

−

scharakteryzować czynniki zagrożenia zdrowia związane ze stylem życia i warunkami
środowiska,

−

rozpoznać potrzeby zdrowotne człowieka w danym środowisku,

−

podjąć działania profilaktyczne i promujące zdrowie,

−

podjąć działania z zakresu edukacji zdrowotnej adekwatne do potrzeb podopiecznego,
jego wieku i wiedzy o zdrowiu,

−

stworzyć warunki do zachowań prozdrowotnych,

−

określić czynniki powodujące stres,

−

określić źródła i poziomy stresu,

−

wyjaśnić zespół objawów powstałych w wyniku działania stresorów,

−

scharakteryzować proces radzenia sobie ze stresem,

−

przeprowadzić zajęcia relaksujące,

−

podjąć współpracę z instytucjami oraz organizacjami zajmującymi się problemami
promocji i ochrony zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Ogólne założenia promocji zdrowia

4.1.1. Materiał nauczania

Strategie i rozwój polityki zdrowotnej

Już w czasach starożytnych zdawano sobie sprawę, że zdrowie człowieka jest zależne od

szeregu czynników, wśród których wymieniano niewłaściwą dietę, brak snu, małą ruchliwość
fizyczną i stres.

Postęp, jaki dokonał się w wiedzy medycznej w obecnym stuleciu, pozwolił na lepsze

zrozumienie natury schorzeń, dominujących w naszych czasach. Problem ochrony zdrowia
postrzegany jest obecnie w szerszym zakresie. Nie chodzi wyłącznie o łagodzenie objawów
chorobowych, ale o identyfikację i przeciwdziałanie przyczynom utraty zdrowia.

Postęp naukowo-techniczny przyczynił się do wysokiej specjalizacji i rozdzielenia

dziedzin  medycyny,  kreowania  „wąskich”  i  wysokospecjalistycznych  warsztatów  pracy,  co
spowodowało  olbrzymi  wzrostu  kosztów  opieki  medycznej.  Rezultatem  takiego  podejścia
były  sukcesy  w  walce  z  chorobami  oraz  poprawa  opieki  indywidualnej,  objawiająca  się
wdrożeniem  zaawansowanych  metod  leczniczych  jak  transplantacje  czy  dializy,  jednak
w skali  społecznej  nie  uzyskano  poprawy  sytuacji  zdrowotnej.  Okazało  się,  że  nawet
najzamożniejsze  państwa  nie  są  w  stanie,  ze  względów  ekonomicznych,  zapewnić
powszechnej  dostępności  do  szczytowych  osiągnięć  medycyny.  Eksperci  zajmujący  się
zdrowiem  podjęli  więc  działania  mające  na  celu  opracowanie  programów  mających  na  celu
podniesienie poziomu wiedzy o zdrowiu.

W 1948 roku została powołana do życia Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która

jest wyspecjalizowaną agendą ONZ. Jej celem było stworzenie prawdziwie uniwersalnej,
o zasięgu globalnym organizacji zdrowia. Aktualnie zrzesza 191 państw.

Ocena stanu zdrowia ludności świata oraz ocena skuteczności działań w zakresie ochrony

zdrowia  została  dokonana  w  1977  roku  w  Ałma-Acie  na  XXX  Światowym  Zgromadzeniu
Zdrowia. Jej  efektem  było przyjęcie rezolucji  znanej pod nazwą „Zdrowie dla wszystkich do
roku  2000”,  proponującej  nieco  odmienne  spojrzenie  na  zdrowie  i  sposoby  jego
upowszechniania.  Przesłankami  do  jej  opracowania  było  stwierdzenie  niedostatecznej
poprawy  zdrowia  społeczeństw  mimo  dużych  nakładów  finansowych  i  postępu  naukowo-
technicznego;  ponadto,  dodatkowy  problem  stanowi  wielkie  zróżnicowanie  dostępu  do
osiągnięć  medycyny  i  szans  na  życie  w zdrowiu. „Zdrowie dla  wszystkich"  obejmuje cztery
główne cele:

−

zapewnienie równości w zdrowiu przez zmniejszenie różnic w zdrowotności grup
ludności – tak w obrębie danego kraju, jak i pomiędzy różnymi państwami,

−

dodanie życia do lat – przez zapewnienie możliwości rozwoju i wykorzystywania
fizycznego i psychicznego potencjału jednostki ludzkiej,

−

dodanie zdrowia do życia – przez redukcję częstości występowania chorób i inwalidztwa,

−

dodanie lat do życia – przez wydłużenie spodziewanego czasu trwania życia poprzez
eliminację przedwczesnych zgonów.

Przyjęcie tej strategii wiąże się nierozerwalnie ze zmianą podejścia do istoty zdrowia.

Powinno ono być traktowane jako wartość sama w sobie, jako podstawowy naturalny zasób,
od  którego  zależy  rozwój  społeczno-gospodarczy  kraju.  Niezbędne  jest  utrwalenie
pozytywnego  stosunku  do  zdrowia  jako  podstawy  szeroko  rozumianej  profilaktyki  i  działań
na rzecz jego umacniania. Niezbędny jest w tym celu udział społeczności, oparty o stosowną
wiedzę  o  zdrowiu  i  skuteczną  motywację  do  jego  ochrony.  W  oparciu  o  wymienione

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

założenia  wykrystalizowała  się  idea  promocji  zdrowia,  oparta  o  zrozumienie  faktu,  że
krzewienie  zdrowia  wymaga  zmian  w  warunkach  i  stylu  życia  ludzi.  Jest  ona  rodzajem
strategii, obliczonej na kreowanie zdrowszej przyszłości, obejmującej ludzi i ich środowisko,
uwzględniającej  jednostkową  i  społeczną  odpowiedzialność  za  zdrowie.  Szczególnie  należy
podkreślić  fakt,  że  odpowiedzialność  ta  nie  spoczywa  już  wyłącznie  na  resorcie  zdrowia.
Celem  tej  strategii  jest  umożliwienie  ludziom  zwiększenia  stopnia  kontroli  nad  swoim
zdrowiem  i  poprawy  jego  stanu.  W  tym  ujęciu  zdrowie  jest  rozumiane  jako  potencjał
jednostki  czy  grupy  społecznej,  który  jest  niezbędny  w  procesie  realizowania  potrzeb
i aspiracji  oraz  kontroli  i  przeobrażania  środowiska.  Zdrowie  nie  jest  tu  celem  samym
w sobie,  ale  rodzajem  zasobu,  niezbędnego  dla  codziennego  funkcjonowania.  Zasady  te
wyartykułowane  zostały  w  1986  roku  w  Kanadzie  na  I  Międzynarodowej  Konferencji
Promocji  Zdrowia,  którą  uwieńczyło  uchwalenie  programowego  dokumentu  promocji
zdrowia,  znanego  jako  "Karta  Ottawska".  Określa  ona  pięć  współzależnych,  w  części
pokrywających  się  działań,  które  muszą  być  podejmowane  równocześnie  i  tworzą  one
strategię promocji zdrowia. Są to:
1.  Określenie  polityki  zdrowia  publicznego  –  kształtowanie  długofalowej  polityki

zdrowotnej ze świadomością konsekwencji, dla całej populacji, podejmowanych
konsekwencji.

2. Tworzenie środowisk wspierających – zarówno środowiska naturalne jak i społeczne we

wszystkich sektorach gospodarki.

3. Wzmocnienie działań społecznych – umożliwienie dostępu do informacji, oświaty

i pomocy finansowej.

4. Rozwijanie umiejętności osobistych – nauka, zapobieganie i radzenie sobie z chorobami.
5. Reorientacja służby zdrowia – lepsze wykorzystanie personelu medycznego dla potrzeb

profilaktyki i przesunięcie środków ze strefy działań naprawczych do strefy działań
prewencyjnych.
Termin polityka zdrowotna obejmuje - całokształt działań podejmowanych przez państwo

i społeczeństwo w celu zapewnienia najlepszej ochrony zdrowia ludności. Politykę zdrowotną
można podzielić na: lokalną, regionalną, krajową, międzynarodową.

Międzynarodową Polityką Zdrowotną (MZP) zajmują się liczne organizacje

międzynarodowe,  organizacje  pozarządowe,  Organizacja  Narodów  Zjednoczonych,  która
ukierunkowuje  MPZ,    Światowa  Organizacja  Zdrowia,  Światowe  Zgromadzenie  Zdrowia  –
uchwala  zarządzanie  obowiązujące  wszystkie  państwa  członkowskie,  określa  standardy
i normy, przyjmuje i bada raporty i sprawozdania.

Polska jako kraj członkowski ŚOZ określiła własne założenia i cele polityki zdrowotnej.

Nasz kraj wchodził w okres przemian ustrojowych w szczególnie trudnej sytuacji zdrowotnej
społeczeństwa.  U  progu  lat  90.  wskaźniki  stanu  zdrowia  ludności  były  zdecydowanie
niekorzystne,  w  porównaniu  do  rozwiniętych  krajów  Europy.  W  1990  r.,  w odpowiedzi  na
strategię  WHO  "Zdrowie  dla  wszystkich  w  2000  roku",  opracowano  w Polsce,  po  raz
pierwszy,  Narodowy  Program  Zdrowia  (NPZ).  Była  to  pierwsza  próba  zjednoczenia
wysiłków  różnych  resortów,  instytucji  centralnych,  organizacji  pozarządowych  oraz
społeczności  lokalnych  wokół  ochrony,  utrzymania  i  poprawy  zdrowia  społeczeństwa.
Dokonujące  się  w  naszym  kraju  w  ostatniej  dekadzie  zmiany  polityczne,  ekonomiczne
i społeczne niosły ze sobą nie tylko nowe wyzwania i nowe możliwości ale także zagrożenia
dla  zdrowia  wielu  ludzi.  Powodowało  to  konieczność  nowelizacji  NPZ,  której  dokonano
w 1993  i  1996  roku.  W ostatnich  latach  przeprowadzono  analizę  oczekiwanych  efektów
i korzyści zdrowotnych wynikających z realizacji NPZ. Wykazała ona poprawę w niektórych
dziedzinach, na przykład umieralności niemowląt. Nadal jednak dzieli nas znaczny dystans od
krajów  Unii  Europejskiej,  co  wskazuje  na  potrzebę  dalszych,  intensywnych  działań  dla
poprawy  zdrowia  społeczeństwa.  Służyć  ma  temu  między  innymi:  kontynuacja  realizacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Narodowego  Programu  Zdrowia,  z  udziałem  wszystkich  sektorów  gospodarki,  jednostek
samorządu  terytorialnego,  organizacji  pozarządowych,  organizacji  religijnych  i  wszystkich
obywateli. Monitoring NPZ prowadzony od roku 1998 do chwili obecnej wykazał, że niektóre
z celów operacyjnych  mimo osiągniętych pozytywnych wyników, muszą  być kontynuowana
nadal, niektóre z celów muszą być zmodyfikowane, zaś zmiany demograficzne i ekonomiczne
skłaniają  do  dodania  nowych  celów  dotyczących ludzi  starszych,  problemów  macierzyństwa
i zwiększenia  dzietności  polskich  małżeństw.  Jednym  z  podstawowych  celów  powinno  być
wyrównywanie  różnic  terytorialnych  i  społecznych  w  zakresie  sytuacji  zdrowotnej.  Służyć
temu  będzie  powszechny  bezpłatny  dostęp  do  powszechnego  standardu  badań
profilaktycznych  i  udostępnienie  posiadanej  i  tworzonej  przez  samorządy  infrastruktury
służącej  budowaniu  i  umacnianiu  zdrowia.  Proponuje  się  też  wzmocnienie  roli  jednostek
samorządu  terytorialnego  i  działań  społeczeństwa  obywatelskiego,  wykorzystania  „biznesu
dla  zdrowia”  a  więc  producentów  artykułów  prozdrowotnych,    dla  sportu  powszechnego
i szeroko  pojętej  higieny.  Zakłada  się  również  szczególną  rolę  środków  przekazu
społecznego.

Obecna, czwarta już wersja Narodowego Programu Zdrowia na lata 2005-2015, powstała

w okresie po wdrożeniu wielu reform: administracyjnej, ochrony zdrowia, ubezpieczeń
społecznych, systemu edukacji, które w kolejnych latach podlegały kolejnym modyfikacjom.

Generalnie, koncepcja NPZ jest zgodna z merytorycznymi założeniami programu Unii

Europejskiej, dotyczącego monitorowania stanu zdrowia oraz nowej strategii zdrowia
publicznego zaproponowanej przez Komisję Europejską.

Narodowy Program Zdrowia, opracowany w początku XXI wieku, określa główne

kierunki polityki  zdrowotnej państwa, co nadaje mu  szczególną rangę w  stosunku do innych
programów  polityki  zdrowotnej  oraz  stwarza  szansę  na  bardziej  skuteczną  realizację  jego
zadań.  Podstawowym  warunkiem  osiągnięcia  celu  strategicznego  i  celów  operacyjnych
Narodowego  Programu  Zdrowia  jest  włączenie  się  do  jego  realizacji  wielu  działów
administracji  rządowej  i  funkcjonujących  w  ich  ramach  instytucji,  organizacji
pozarządowych,  a  przede  wszystkim  samorządów  i  społeczności  lokalnych.  Rolą  rządu  jest
tworzenie warunków i wspomaganie tych działań. Tylko wspólnym wysiłkiem i przy ścisłym
współdziałaniu możemy poprawić stan zdrowia Polaków, a tym samym jakość ich życia.
Zadania i cele Narodowego Programu zdrowia
Cel strategiczny:

Przyjęto jeden nadrzędny, długofalowy cel strategiczny „Poprawa zdrowia i związanej

z nim jakości życia ludności”. Dla osiągnięcia tego celu wytyczono trzy główne kierunki:

−

zmniejszanie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych,

−

kształtowanie prozdrowotnego stylu życia,

−

tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu.

I. Cele ogólne

1. Zmniejszenie różnic terytorialnych i społecznych w stanie zdrowia.
2. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych na

rzecz zdrowia społeczeństwa.

II. Cele dotyczące czynników ryzyka i działania w zakresie promocji zdrowia

1. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności.
2. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie

występowania otyłości.

3. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.
4. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód

zdrowotnych spowodowanych alkoholem.

5. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód

zdrowotnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6.  Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy.
7.  Poprawa stanu sanitarnego kraju.
8.  Zmniejszenie liczby wypadków i ograniczenie ich skutków.
9.  Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym.

III. Cele dotyczące wybranych populacji

1. Poprawa opieki nad matką i dzieckiem.
2. Usprawnienie wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki nad

dziećmi i młodzieżą.

3. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych.
4. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnym.

IV. Cele dotyczące działania systemu ochrony zdrowia

1. Poprawa jakości i efektywności usług świadczonych w ochronie zdrowia;
2. Rozbudowanie kadr i infrastruktury dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji

zdrowotnej;

3. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z chorobami

nowotworami, układu krążenia w tym udarami mózgowymi, chorobami układu
oddechowego oraz chorobami narządu ruchu;

4. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.

Koncepcje zdrowia

Pogląd na definicję zdrowia zmieniał się na przestrzeni lat. W kulturze europejskiej

jednym z pierwszych, który uporządkował całokształt poglądów na zdrowie, był Hipokrates,
nazywany  „ojcem  medycyny  europejskiej”.  W  myśl  jego  poglądów  dobre  samopoczucie  –
zdrowie, złe – choroba zależy od równowagi między tym  co nas otacza, a nami. Zewnętrzna
równowaga  pomiędzy  człowiekiem  a  środowiskiem  pozwala  na  stworzenie  równowagi
wewnętrznej.  Ocena  zdrowia  dokonana  przez  Hipokratesa,  dopuszcza  wiele  subiektywizmu,
który zawężał pojęcie zdrowia do indywidualnego odczuwania i odbierania otoczenia.

Poglądy Hipokratesa na zdrowie i chorobę funkcjonowały do czasu pojawienia się nowej

filozofii  kartezjańskiej,  czyli  mechanistycznego  widzenia  świata  i  człowieka.  Zgodnie  z  tą
teorią  organizm  człowieka  był  porównywany  do  wielkiej  maszyny,  działającej  z  ogromną
doskonałością i precyzją. Teoria ta doprowadziła do poznania jego funkcji, ale spowodowało
to,  że  reakcja  na  chorego  człowieka  została  zawężona  do  perfekcyjnego  naprawiania  jego
zdrowia jak uszkodzonej maszyny biologicznej. Taki sposób widzenia człowieka doprowadził
do  szybkiego  rozwoju  nauk  ścisłych  a  w  medycynie  do  ogromnego  postępu  technicznego,
który  pozwolił  na  wykorzystanie  metod  analitycznych  w  badaniu  ciała  człowieka  i  jego
funkcji.  Powstały  naukowe  podstawy  medycyny  i  biomedycznego  pojęcia  zdrowia.  Zaczęto
jednak dopatrywać się, iż wpływ na zdrowie mają również, obok czynników biologicznych –
czynniki  społeczne.  Zdano  sobie  sprawę,  że  zdrowie  nie  jest  wyłącznie  domeną  medycyny,
ale  wielu  nauk.  Powstaje  socjomedyczna  koncepcja  zdrowia,  według  której  „człowiek  to
przede  wszystkim  zespół  elementów  powiązanych  względnie  prostymi  relacjami,  wiedza
o każdym elemencie i każdej relacji to wiedza o człowieku jako całości”. Przedmiotem uwagi
medycyny  była  choroba,  zatem  wszelkie  działania  w  medycynie,  takie  jak:  diagnostyka,
terapia,  rehabilitacja,  nastawione  były  na  walkę  z  chorobą  oraz  walkę  o  utrzymanie
i przedłużenie życia. Takie podejście sprzyjało uprzedmiotowieniu pacjenta.

Momentem przełomowym w określaniu zdrowia było wejście na obszary medycyny obok

nauk  społecznych  ekologii.  Przedmiotem  badań  stały  się  „zachowania  otaczające  chorobę”
Powstała w ten sposób teoria socjoekologiczna koncepcja zdrowia, zwana inaczej holistyczną.
Biomedyczne  aspekty  zdrowia  stały  się  jednym  z  wielu  wyznaczników  działania,  gdyż
o treści  działań  decydować  miał  w  równym  stopniu  cały  psychologiczny,  społeczny
i kulturowy kontekst, w jakim żyje jednostka ludzka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W ujęciu holistycznym zdrowie jest zjawiskiem wielowymiarowym, obejmującym

wzajemnie zależne od siebie aspekty  fizyczne, psychologiczne, społeczne  i nie daje się ostro
odgraniczyć  od  choroby.  Współczesne  próby  przechodzenia  z  biomedycznego  do
holistycznego  modelu  medycyny  napotykają  na  trudności  i  opory.  Nie  można  jednak
całkowicie  odrzucić  osiągnięć  nauk  medycznych.  Holizm  musi  ogarnąć  i  włączyć  bezcenne
zdobycze  medycyny  naprawczej  oraz  stworzyć  warunki  do  jej  humanizowania.  Muszą
następować ciągłe zmiany w kształceniu medycznym. Należy wyeksponować takie dziedziny
jak promocja zdrowia i profilaktyka.

Obecnie najbardziej powszechna definicja zdrowia, ogłoszona przez Światową

Organizację Zdrowia, to całkowity fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka,
a nie tylko brak choroby lub niedomagania.

Przyjmuje się, że zdrowie zależy od czterech grup czynników określonych w 1973 roku

przez Lalonda jako tak zwane pola zdrowotne. Poglądowo przedstawiono je na rysunku 1.

16%

21%

53%

10%

styl

życia

środowisko fizyczne

czynniki genetyczne

opieka zdrowotna

Rys. 1. Czynniki wpływające na zdrowie

Największy, bo 53 % wpływ na zdrowie człowieka ma styl życia, na który składają się

między  innymi  takie  elementy:  aktywność  fizyczna,  sposób  odżywiania  się,  umiejętności
radzenia sobie ze stresem, stosowanie używek (nikotyna, alkohol, środki psychoaktywne) czy
zachowania seksualne. Środowisko fizyczne warunkuje stan zdrowia człowieka w około 21 %.
Korzystny  wpływ  na  zdrowie  ma  czyste  powietrze,  woda,  zdrowa  i  bezpieczna  szkoła  oraz
zakład pracy. Negatywne oddziaływanie środowiska na zdrowie wynika w znacznym stopniu
z  degradacji  środowiska  naturalnego,  promieniowania  jonizującego,  hałasu,  szkodliwych
substancji  chemicznych  oraz  czynników  biologicznych.  Zdrowie  człowieka  w  16  %
uwarunkowane  jest  przez  czynniki  genetyczne,  zaś  jedynie  10  %,  czyli  w  najmniejszym
stopniu  poprzez  opiekę  zdrowotną,  jej  strukturę,  organizację,  funkcjonowanie  czy  też
dostępność do świadczeń medycznych i ich jakość.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz międzynarodowe organizacje zajmujące się problematyką zdrowotną?
2.  Jakie zadania spełnia Światowa Organizacja Zdrowia?
3.  Jakie są założenia międzynarodowej polityki zdrowotnej?
4.  Jak dzielimy politykę zdrowotną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.  Co to jest Narodowy Program Zdrowia?
6.  Jakie są cele i zadania Narodowego Programu Zdrowia?
7.  Jak definiujemy zdrowie, wg Światowej Organizacji Zdrowia?
8.  Jakie czynniki wpływają na zdrowie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw pracując w grupie jedno z wylosowanych zagadnień dotyczących zdrowia:

−

mechanistyczne widzenie człowieka,

−

socjomedyczna koncepcja zdrowia,

−

podejście holistyczne do zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  wylosować zagadnienie do prezentacji,
3)  przygotować główne tezy wystąpienia,
4)  zastanowić się na jakie elementy zwrócicie uwagę,
5)  wybrać spośród siebie osobę – prezentera lub podzielić się rolami,
6)  omówić wylosowane zagadnienie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

kartki z zagadnieniami do prezentacji.

Ćwiczenie 2

Przygotuj i zaprezentuj, mając do dyspozycji Narodowy Program Zdrowia z dnia

3.09.1996 r., wylosowany element programu:

−

cele NPZ i zadania dla ich osiągnięcia,

−

oczekiwane zmiany w stanie zdrowia ludności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować Narodowy Program Zdrowia,
2)  opracować plan prezentacji,
3)  przygotować prezentację w dowolnej technice,
4)  zaprezentować pracę na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Narodowy Program Zdrowia z dn. 3.09.1996 r.,

−

arkusze papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zaprezentuj i przedyskutuj w grupie jedno z wylosowanych zagadnień:

−

idea promocji zdrowia jako podstawa wprowadzania przemian w opiece nad zdrowiem,

−

rola Światowej Organizacji Zdrowia,

−

strategie polityki zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania,
2)  przygotować plan prezentacji,
3)  zaprezentować wylosowane zagadnienie na forum grupy,
4)  przedyskutować w grupie znaczenie prezentowanych zagadnień dla zdrowia ludności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

przybory do pisania,

−

arkusze papieru różnych formatów.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wskazać organizacje zajmujące się zdrowiem?

¨ ¨

2) zdefiniować politykę zdrowotną?

¨ ¨

3) określić założenia Narodowego Programu Zdrowia?

¨ ¨

4) scharakteryzować koncepcje zdrowia?

¨ ¨

5) określić definicję zdrowia?

¨ ¨

6) scharakteryzować czynniki wpływające na zdrowie jednostki?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wpływ różnych czynników na zdrowie

4.2.1. Materiał nauczania

Styl życia i zachowania zdrowotne

Styl życia – to zespół postaw, zachowań i ogólna filozofia życia jednostki lub grupy.

Zależy  od  warunków  życia,  środowiska,  norm  społecznych,  kultury,  osobistych  wartości,
postaw,  wiedzy  i  przekonań,  umiejętności życia, ogólnej  ekonomii,  polityki  i  organizacyjnej
struktury  społeczeństwa.  Zachowania  zdrowotne powodują  pozytywne  lub  negatywne  skutki
zdrowotne w sposób bezpośredni lub pośredni. Można wyróżnić:
1.  Zachowania prozdrowotne, pozytywne, sprzyjające zdrowiu:

−

aktywność fizyczna, racjonalne żywienie,

−

utrzymywanie czystości ciała i otoczenia,

−

zachowanie bezpieczeństwa,

−

utrzymywanie właściwych relacji między ludźmi,

−

radzenie sobie ze stresem,

−

poddawanie się profilaktycznym badaniom medycznym.

2. Zachowania antyzdrowotne, zagrażające zdrowiu, negatywne:

−

palenie tytoniu,

−

nadużywanie alkoholu i używanie innych substancji psychoaktywnych,

−

siedzący tryb życia,

−

lekceważenie objawów chorobowych,

−

ryzykowne zachowania seksualne.

Zachowania zdrowotne jednostki są kształtowane uwarunkowaniami kulturowymi

i ekonomicznymi.  Uwarunkowania  kulturowe  to  system  norm  i  przekonań,  wzorców
postępowania dla danej grupy społecznej. Kultura reguluje wyobrażenia o zdrowiu i chorobie,
postawy  i  zachowania  wobec  choroby,  zachowania  prozdrowotne.  Uwarunkowania
ekonomiczne  mają  wpływ  na  dostęp  do  korzystania  z  usług  medycznych,  dostęp
wykształcenia.  Im  niższa  klasa  społeczna  tym  jej  możliwości  są  bardziej  ograniczone.
Zachodzi duża zależność między wykształceniem a stosunkiem do własnego zdrowia.

W ostatnich dziesięcioleciach jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju nauki

i techniki.  Ludzie  pochłonięci  troską  o  wygodniejsze  życie,  coraz  częściej  zapominają
o swojej  biologicznej  egzystencji.  Technika  ułatwia  człowiekowi  życie,  czyni  je  bardziej
wydajnym,  jej  stały  postęp  jest  nieodwracalny.  Rozwój  techniki  i  urbanizacji  eliminuje
z ludzkiego  życia  ruch  i  pracę  fizyczną,  a  także  prowadzi  do  dewastacji  i  zanieczyszczaniu
naturalnego  środowiska.  Udogodnienia  cywilizacyjne,  środki  komunikacji,  automatyzacja,
różnego  rodzaju  maszyny  -  zmniejszają  do  minimum  aktywność  fizyczną  w  życiu
codziennym  ludzi. Również środki masowego przekazu, szczególnie telewizja, z roku na rok
zabierają człowiekowi coraz więcej wolnego czasu i zmuszają go do siedzącego trybu życia.

Styl życia można zmienić. Składają się na niego pewne zachowania zdrowotne, których

należy  przestrzegać,  na  przykład    racjonalne  odżywianie  się,  rzucenie  palenia,  nie
nadużywanie  alkoholu.  Systematyczna  aktywność  fizyczna  dostosowana  do  indywidualnych
potrzeb,  nie  tylko  wpływa  stymulująco  na  wzrastanie  i  dojrzewanie  oraz  na  utrzymanie
zdrowia i kondycji fizycznej w latach dojrzałości, ale jest naturalnym środkiem spowalniania
procesów  starzenia  się  i  łagodzenia  objawów  inwolucji  osobniczej  oraz  dolegliwości
nasilających się pod koniec życia.
Środowiska życia człowieka a zdrowie

Od wielu tysięcy lat, a więc od początku istnienia Ziemi, człowiek czerpał i czerpie wiele

ze środowiska przyrodniczego, w którym żyje. Środowisko przyrodnicze, w którym żyje
człowiek, jest jego naturalnym miejscem na Ziemi. Człowiek nauczył się z tego korzystać,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

lecz  nie  zawsze  w  sposób  racjonalny  i  zgodny  z  naturą  istnienia.  Śmieci  i  odpady
przemysłowe,  zanieczyszczone  i  zatrute  wody  rzek,  jezior  i  mórz  oraz  skażone  powietrze
w wielkich  miastach  i  okręgach  przemysłowych  to  dziś  najbardziej  widoczne  skutki
gospodarowania człowieka. Zatrucie środowiska zagraża naszemu zdrowiu, a nawet życiu.

Zanieczyszczenie środowiska naturalnego stwarza duże niebezpieczeństwo dla odporności

człowieka.  Przez  zanieczyszczone  środowisko  dochodzi  do  uszkodzenia  mechanizmów
obrony – zwiększona  jest wtedy  skłonność do zachorowań. Wiele chorób w obecnym czasie
nosi  nazwę  chorób  środowiskowych  lub  cywilizacyjnych.  Wdychanie  z  powietrzem
substancji szkodliwych tam się znajdujących powoduje:

−

choroby układu krążenia,

−

choroby układy oddechowego,

−

choroby skóry,

−

alergie i uczulenia,

−

choroby narządu słuchu i wzroku.

Najbardziej narażone na zachorowania są dzieci, u których następuje powolny wzrost

odporność, dlatego też wszelkie zanieczyszczenia środowiska mają na nich szczególnie
niebezpieczne działanie.

Zdrowie jednostki zależy nie tylko od stanu środowiska przyrodniczego. Jest ono

kształtowane we wszystkich środowiskach, z którymi człowiek pośrednio lub bezpośrednio
ma kontakt. Należą do nich między innymi: miejsce pracy, szkoła, rodzina, przemysł i inne.

Przez środowisko rozumie się sumę zewnętrznych warunków oddziałujących na

człowieka. Otoczenie człowieka można podzielić na: biologiczne, fizykochemiczne
i społeczne.

Do czynników biologicznych kształtujących środowisko oprócz mikroorganizmów takich

jak wirusy, bakterie, pasożyty, zalicza się rezerwuary infekcji, przenosicieli, produkty
żywnościowe, alergeny i tym podobne.

Czynniki fizykochemiczne to temperatura, wilgotność, zanieczyszczenia chemiczne

powietrza atmosferycznego, wody, gleby, promieniowanie, nasłonecznienie i inne,
występujące w otoczeniu człowieka.

Czynniki społeczne to warunki materialno-bytowe, poziom kultury materialnej

i duchowej, struktura i  funkcja rodziny, system ochrony zdrowia, organizacja  wolnego czasu
i wypoczynku,  środowisko  pracy,  nauki.  Wzajemne  relacje  i  oddziaływania  pomiędzy
jednostkami  i  grupami,  wynikające  ze  społecznej  organizacji  i  innych  aspektów  życia
społecznego składają się na środowisko społeczne.

Ze względu na wzajemne przenikanie tych czynników trzeba zdawać sobie sprawę z tego,

że nie można ich w aspekcie zdrowia rozpatrywać oddzielnie. Czynniki te są wzajemnie ze
sobą powiązane i działają wspólnie w każdym wymiarze zdrowia człowieka.

Przykłady sektorów i instytucji mających wpływ na kreowanie zdrowia przedstawia

poniższy schemat (rysunek 2). Umieszczono także przykładowe czynniki wpływające na
zdrowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Sektory i instytucje kształtujące zdrowie

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak definiujemy styl życia?
2.  Od czego zależy styl życia?
3.  Jak dzielimy zachowania zdrowotne?
4.  Jakie zachowania sprzyjają zdrowiu?
5.  Jakie znasz zachowania antyzdrowotne?
6.  Jakie znasz środowiska wpływające na zdrowie jednostki?

Zakład pracy:

- organizacja pracy

- czas
- stres

- higiena i bezpieczeństwo

Szkoła:

- organizacja

- czas
- higiena

- wzory zachowań
- relacje emocjonalne

Przyjaciele:

- więzi emocjonalne
- spędzanie wolnego czasu

Środowisko fizyczne, ulica

- hałas
- skażenie

środowiska

naturalnego

- wypadki
- środki transportu

Sklepy, handel:

-  rodzaj żywności,
-  rodzaj odzieży
-  reklama

Przemysł:

-  produkcja żywności
-  produkcja odzieży
-  opakowania i inne

Służba zdrowia:

- lekarz domowy
- poradnia specjalistyczna
- szpital

Rodzina:

- wzory zachowań

wypoczynek

żywienie

higiena

- relacje emocjonalne

Media:

- kształtowanie

wzorów

zachowań

- oddziaływanie na emocje
- kształtowanie

gustów,

upodobań

Urzędy administracji

państwowej:

- prawodawstwo
- finansowanie
- organizacja pracy

Instytucje ubezpieczeniowe:
- stymulowanie zachowań

prozdrowotnych

przez

zwiększanie

stawek

ubezpieczeniowych

Elity finansowe:

- możliwość

uzyskania

środków na ochronę
zdrowia

CZŁOWIEK

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj

pojęcia:

styl

życia, zachowania prozdrowotne, zachowania

antyzdrowotne. Określ czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na zdrowie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  scharakteryzować poszczególne pojęcia,
3)  w formie plakatu przedstawić czynniki antyzdrowotne i prozdrowotne,
4)  zaprezentować pracę na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru,

−

markery,

−

klej,

−

nożyczki,

−

kolorowe kartki.

Ćwiczenie 2

Analizując własne codzienne zachowania określ jaki reprezentujesz styl życia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym dotyczącym stylów życia,
2)  przeanalizować własne codzienne zachowania,
3)  określić styl życia jaki reprezentujesz,
4)  przygotować prezentacje dowolna techniką,
5)  przedstawić efekty pracy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kartki papieru,

−

przybory piszące.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj styl życia jaki reprezentuje kolega/koleżanka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem teoretycznym dotyczącym stylów życia,
2)  przygotować pytania dotyczące codziennych zachowań,
3)  dobrać  sobie  partnera  i  przeprowadzić  z  nim  rozmowę  na  temat  jego  codziennych

zachowań,

4)  przeanalizować jego odpowiedzi,
5)  określić styl życia jaki reprezentuje,
6)  zaprezentować wynik ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kartki papieru,

−

przybory piszące.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić definicję stylu życia?

¨ ¨

2) określić zachowania wpływające na zdrowy styl życia?

¨ ¨

3) wymienić zachowania antyzdrowotne?

¨ ¨

4) określić czynniki kształtujące określone zachowania zdrowotne?

¨ ¨

5) zidentyfikować czynniki, które mają wpływ na ludzkie zdrowie?

¨ ¨

6) określić jakie środowiska wpływają na zdrowie człowieka?

¨ ¨

7) określić swój własny styl życia?

¨ ¨

8) określić styl życia jaki reprezentuje podopieczny?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Psychologiczne aspekty zdrowia

4.3.1. Materiał nauczania

Jeszcze na początku tego wieku w krajach uprzemysłowionych najbardziej

rozpowszechnione  były  choroby  zakaźne  o  ostrym  i  często  epidemicznym  przebiegu,  jak
tyfus,  infekcje przewodu pokarmowego, ciężkie postacie grypy, a także gruźlica. Choroby te
stanowiły  również  najczęstszą  przyczynę  zgonów.  Jednakże  w  ciągu  kilku  dziesięcioleci
śmiertelność powodowana przez nie spadła w tych krajach do bardzo niskiego poziomu, a to
dzięki poprawie warunków sanitarnych oraz wynalezieniu skutecznych szczepionek i lekarstw
(przełomowe  znaczenie  miało  tu  zwłaszcza  odkrycie  antybiotyków).

W połowie naszego

stulecia na plan pierwszy jako przyczyny zgonów wysunęły się przewlekłe choroby układu
krążenia, choroby nowotworowe, udary, a także wypadki kończące się śmiercią.

Przedstawione tu zmiany implikują wzrost roli psychologii w rozwiązywaniu problemów

zdrowotnych,  ponieważ  w  chorobach  chronicznych  w  porównaniu  z  zakaźnymi  czynniki
psychospołeczne  mają  znacznie  poważniejszy  udział.  Dotyczy  to  zarówno  etiologii,  jak
i przebiegu tych  chorób,  a  także  leczenia  i rehabilitacji  pacjentów.  Psychologia  zdrowia  jest
młodą i dynamicznie rozwijającą się gałęzią psychologii, którą najogólniej można by określić
jako  zastosowanie  wiedzy  psychologicznej  do  zagadnień  zdrowia,  choroby  i  systemu  opieki
zdrowotnej.  Zajmuje  się  problematyką  promocji  zdrowego  stylu  życia  i  utrzymywania
zdrowia,  wpływem  czynników  psychicznych  na  zdrowie  i  chorobę,  zastosowaniem  technik
psychoterapeutycznych  we  wspomaganiu  leczenia  chorób  psychosomatycznych,  obejmując
wszelkie  psychologiczne  aspekty  związane  ze  zdrowiem.  Psychologia  zdrowia  zbliża  się
swym zakresem do medycyny psychosomatycznej, medycyny behawioralnej i psychiatrii.

W przeciwieństwie do dominującej poprzednio tendencji, psychologia zdrowia umieściła

w centrum zainteresowań zdrowie, nie zaś chorobę. Problematyka psychologii zdrowia
obejmuje:

−

tworzenie modeli teoretycznych przydatnych w rozważaniach nad zdrowiem i chorobą,
a w szczególności model stresu i radzenia sobie z nim,

−

promocję zdrowia oraz profilaktykę chorób,

−

korzystanie z opieki medycznej, w tym podejmowanie decyzji o udaniu się do lekarza,
komunikacja z między lekarzem a pacjentem, stosowanie się do zaleceń lekarskich,
procedury i leczenie szpitalne,

−

dolegliwości towarzyszące chorobom, zwłaszcza ból,

−

choroby przewlekłe i zagrażające życiu,

−

pomoc psychologiczną z wykorzystaniem technik psychoterapeutycznych.

Współczesna rzeczywistość stawia nam ciągłe wyzwania. Jest to przyczyną stresu,

który może prowadzić do depresji i nerwic.
Stres, radzenie sobie ze stresem

Stres jest naturalną, nieuniknioną częścią naszego życia i towarzyszy każdemu z nas. Jest

naturalną reakcją na codzienne wyzwania i życiowe zmiany - nie tylko negatywne, ale
i pozytywne.

Stres identyfikowany jest jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami

jednostki a wymogami sytuacji, charakteryzująca się brakiem równowagi.
Istnieje kilka definicji stresu, które można ująć w trzy podstawowe kategorie:
1. Stres jako bodziec – przykry, przeszkadzający i odrywający od aktywności. Kategoria ta

próbuje opisać różnorodne, nieprzyjemne sytuacje wywołujące stres, na przykład hałas
w miejscu pracy, strata pracy lub choroba.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Stres jako reakcja na przykry bodziec ze środowiska zewnętrznego. Kategoria ta próbuje

opisać reakcje, które pojawiają się w ciele i umyśle człowieka w odpowiedzi na
nieprzyjemne sytuacje, na przykład gorsze wykonanie zadania.

3. Stres jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem, a otoczeniem – która może być

oceniana przez jednostkę albo jako wymagająca określonego wysiłku adaptacyjnego,
albo przekraczająca możliwości jej sprostania.
Czynniki stresogenne można podzielić na:

−

zewnętrzne – presja środowiska, przytłaczająca ilość zajęć, zmiana szkoły lub
mieszkania, złe warunki pracy, monotonia pracy,

−

wewnętrzne (tkwiące w jednostce) – nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia
sprawowania

kontroli,

przynależności,

kwalifikacji,

przesądy,

kompleksy,

nieodpowiednie nawyki.
Wpływ stresu na efektywność działania przedstawiono na schemacie (rys. 3.)

Rys. 3. Wpływ stresu na efektywność działania

Rozróżniamy trzy typy reakcji na stres:

−

Eustres to stres mobilizujący pozytywnie do działania. Eustres jest potrzebny – pobudza
nas, wzmacnia nasze reakcje, podnosi próg naszej reaktywności. Umożliwia skuteczne
działanie.

−

Strumień bodźców, który przekracza pewną granicę naszej indywidualnej wytrzymałości
oddziałuje na nas negatywnie i nosi nazwę dystresu. Dystres jest reakcją organizmu na
zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka,
pojawia się w momencie zadziałania bodźca zewnętrznego lub wewnętrznego.

−

Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on
eustresowy lub dystresowy.
Pewien optymalny poziom stresu jest niezbędny dla efektywnego funkcjonowania

człowieka.  Zbyt  niski  poziom  stresu  powoduje  spadek  motywacji,  apatię  i  znudzenie.  Zbyt
wysoki-napięcie,  trudności  z  koncentracją,  lęk  i  zamęt  w  głowie,  fizyczne  zmęczenie,
zwolnienie refleksu. Rozróżniamy fizjologiczne i psychiczne reakcje na stres.
Reakcje fizjologiczne:

−

wzrost aktywności systemu nerwowego,

−

zwiększony poziom adrenaliny we krwi, co powoduje palpitacje serca, wzrost ciśnienia,
przyspieszony oddech, wzrost cukru we krwi,

−

bóle głowy, pleców, żołądka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Reakcje psychologiczne:

−

lęk,

−

stany depresyjne,

−

smutek,

−

irytacja,

−

rozczarowanie życiem i sobą.
Obok nich pojawiają się jeszcze również zmiany w zachowaniu, takie jak objadanie się,

palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, obgryzanie paznokci, zaburzenia snu, łatwe
wpadanie w gniew, unikanie kontaktów z ludźmi. Zachodzą również zmiany w myśleniu, do
których możemy zaliczyć: trudności z koncentracją, zapominanie, negatywne myślenie.
Identyfikowanie optymalnego poziomu stresu

Skuteczną metodą w określaniu optymalnego poziomu stresu jest prowadzenie

dzienniczka  przez  kilkanaście  tygodni.  Skrupulatne  notatki  sporządzane  każdego  dnia
pozwolą  określić  jaki  poziom  pobudzenia,  napięcia  jest  dla  danej  osoby  najlepszy.
Utrzymywanie  dziennika  stresu  jest  efektywną  metodą  znajdowania  czynników
powodujących  stres, określania  poziomu  stresu, który dana  osoba  preferuje  i  przekonywania
się  o  efektywności  działania  pod  presją.  W  dzienniku  zapisuje  się  poziom  stresu  i  swoje
samopoczucie  podczas  dnia.  W  szczególności  notuje  się  stresujące  wydarzenia.
W regularnym odstępie, na przykład co godzinę, należy zapisywać następujące informacje:

−

czas,

−

ilość stresu jakiego się doświadcza,

−

jak szczęśliwy się czujesz?

−

jak efektywnie pracujesz?

Gdy nastąpi stresujące wydarzenie, zapisujemy:

−

co to było za wydarzenie?

−

gdzie i kiedy wystąpiło?

−

jakie czynniki spowodowały te wydarzenia?

−

jak bardzo było stresujące?

−

sposób poradzenia sobie ze stresem – likwidacja przyczyny, czy objawów.

−

stwierdzenie czy takie postępowanie było prawidłowe.

Analizowanie dziennika

Po kilku tygodniach powinno się przeprowadzić analizę tych informacje. Po

przeprowadzeniu  analizy,  należy  zapisać  sytuacje  stresujące.  Powinno  to  dać  dwa  typy
informacji:
1.  Poznanie poziomu stresu, który jest korzystny dla efektywnej pracy i bycia szczęśliwym.
2.  Poznać główne źródła  nieprzyjemnego stresu i zrozumieć okoliczności, które powodują

nieprzyjemny stres, Pozwala również dostrzec czy strategie radzenia sobie ze stresem są
skuteczne, czy nie.

Po odkryciu poziomu stresu, przy którym jesteśmy najbardziej szczęśliwi oraz poznaniu

czynników  powodujących  nieprzyjemny  stres,  należy  sporządzić  listę  rzeczy,  którą  trzeba
zrobić  aby  go  kontrolować.  Pewne  elementy  tego  planu  akcji  będą  akcjami,  które  należy
podjąć  aby powstrzymać, kontrolować lub eliminować problemy, które powodują stres. Inne
części  mogą być  związane ze zdrowiem, jak na przykład więcej ćwiczeń  fizycznych, zmiana
diety. Trzymanie dziennika stresu pomaga nauczyć się jak radzić sobie ze stresem jak również
pomaga dowiedzieć się:

−

jakie poziomy stresu preferujemy,

−

jak efektywnie działamy pod stresem,

−

co powoduje stres,

−

jak skuteczne są metody kontroli stresu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znaczenie kryzysów życiowych

Terminem kryzysy życiowe - Life Crisis Units (LCU) określa się następujące zdarzenia:

śmierć współmałżonka, rozwód, bankructwo, a także wiele innych, które potrafią załamać
dotychczasowy porządek nawet osobom o wyjątkowo wysokiej odporności na stres. Poniższa
tabela przedstawia natężenie stresu związane z różnymi wydarzeniami życiowymi. Zbyt wiele
istotnych zmian w ciągu krótkiego czasu jest często przyczyną wystąpienia w następnym roku
choroby somatycznej. Skala jednostek LCU pozwoli oszacować własny wskaźnik ryzyka.

Tabela 1. Skala natężenia stresu [4]

śmierć współmałżonka

100

rozwód

separacja

kara więzienia

śmierć bliskiego członka rodziny

własna choroba lub uszkodzenie ciała

małżeństwo

utrata pracy

pogodzenie się ze współmałżonkiem

10. odejście na emeryturę

11. zmiana stanu zdrowia członka rodziny

12. ciąża

13. kłopoty seksualne

14. pojawienie się nowego członka rodziny

15. reorganizacja przedsiębiorstwa

16. zmiana stanu finansów

17. śmierć bliskiego przyjaciela

18. zmiana kierunku pracy

19. zmiana częstotliwości kłótni ze współmałżonkiem

20. wysoki kredyt

21. pozbawienie prawa do kredytu czy pożyczki

22. zmiana obowiązków w pracy

23. syn lub córka opuszcza dom

24. kłopoty z teściową

25. wybitne osiągnięcia osobiste

26. żona zaczyna lub przestaje pracować

27. rozpoczęcie lub zakończenie nauki szkolnej

28. zmiana warunków życia

29. zmiana nawyków osobistych

30. kłopoty z szefem

31. zmiana godzin lub warunków pracy

32. zmiana miejsca zamieszkania

33. zmiana szkoły

34. zmiana rozrywek

35. zmiana w zakresie aktywności religijnej

36. zmiana aktywności towarzyskiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37. niewielka pożyczka

38. zmiana nawyków dotyczących snu

39. zmiana liczby członków rodziny zbierających się razem

40. zmiana nawyków dotyczących jedzenia

41. urlop

42. Boże Narodzenie

43. pomniejsze naruszenie prawa

Interpretacja:

Ilość punktów

Prawdopodobieństwo choroby

300

88%

200-299

50%

150-199

33%

Wysoki poziom stresu może prowadzić do utraty kontroli nad swoim zachowaniem.

Niemniej jednak jest to również okazja do zdobycia doświadczenia, w oparciu o które można
zacząć  budować  własną  strategię  radzenia  sobie  ze  stresem  by  w  przyszłości  uniknąć  utraty
panowania  nad  sobą  i  nie  dopuścić  do  dezorganizacji  swego  postępowania.  Skutki  utraty
kontroli  nad  długoterminowym  stresem  mogą  być  znacząco  bardziej  niebezpieczne.
W konsekwencji  może  dojść  do:  wyczerpania,  przemęczenia,  wypalenia,  załamania
nerwowego. To nie sam stres jest niebezpieczny dla człowieka, ale to jak na niego reagujemy.
Niezwykle  ważne  jest  poznanie  naszych  indywidualnych  reakcji  na  sytuacje  stresujące.
Pozwoli  nam  to  bowiem  na  natychmiastowe  zadziałanie,  zanim  poziom  stresu  dojdzie  do
poziomu, który przerośnie nasze możliwości poradzenia sobie z nim.
Istnieją dwa sposoby poradzenia sobie z trudną sytuacją.

1. Próba zmiany niekorzystnych zdarzeń, dokonywana poprzez ucieczkę z trudnej sytuacji

(co nie zawsze jest możliwe) lub psychiczne przygotowanie się do mogących zajść
nieprzyjemnych wydarzeń i odpowiedź na nie poprzez realne działanie – na przykład
ucząc się do egzaminu zamiast martwić się o niego.

2. Próba osłabiania wpływu stresu poprzez zaprzeczanie zaistniałym trudnościom lub

odcięcie się emocjonalne od trudnej sytuacji, by uniknąć przeżywania smutku czy lęku.
Oba sposoby mają za zadanie chronić nas przed trudnościami. Istnieje jednak

niebezpieczeństwo, że mogą one utrudnić realne sprostanie trudnościom. Niestety są
w naszym życiu momenty, kiedy tragiczne zdarzenia całkowicie nas pochłaniają (np. śmierć,
rozwód, utrata pracy, bankructwo).
Techniki relaksacji i odreagowanie stresu

Przy wyborze metod zwalczania stresu, należy wziąć pod uwagę źródło jego

pochodzenia. Jeśli wywołują go czynniki zewnętrzne – efektywne będą techniki
wyobrażeniowe i pozytywne myślenie, jeżeli stres odczuwalny jest jako silny przypływ
adrenaliny w ciele – ważny będzie relaks i obniżenie adrenaliny.

Techniki redukcji stresu można pogrupować w trzech kategoriach:

1. Metody środowiskowe, w których chodzi o zmniejszenie znaczenia stresorów tkwiących

w otoczeniu. Do nich należą:

−

redukcja wagi wydarzenia,

−

redukcja niepewności,

−

słuchanie uspokajającej i relaksującej muzyki.

2. Techniki fizjologiczne – odpowiednie przy nagłym wzroście adrenaliny. Należą do nich:

−

relaksacja mięśniowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kontrolowanie oddechu.

3. Techniki umysłowe – odpowiednie gdy czynniki psychologiczne mają znaczący wpływ

na poziom stresu. Należą do nich:

−

relaksacja wyobrażeniowa,

−

racjonalne, pozytywne myślenie,

−

medytacja,

−

autohipnoza i autosugestia.

Redukcja wagi wydarzenia

Gdy jakieś wydarzenie jest dla nas ważne, może powodować uczucie zestresowania.

Potęgowanie  stresu  może  powodować  obserwacja  wielu  ludzi,  perspektywa  otrzymania
awansu  lub  wysokiej  nagrody,  obecność  osób  bliskich,  na  których  nam  szczególnie  zależy.
Jeśli stres jest problemem z tych powodów należy skorzystać z każdej okazji by zredukować
ważność tego wydarzenia w swoich oczach:

−

Jeśli wydarzenie wygląda na spore, można umieścić je na miejsce ścieżki do swoich
celów. Porównać je, w umyśle, z większym wydarzeniem, które w przeszłości miało
miejsce lub było naszym udziałem.

−

Jeśli jest to nagroda finansowa, założyć, że mogą być inne okazje do nagrody później. To
nie jest jedyna taka szansa. Skupienie się na efektywności działania przyniesie lepsze
efekty, gdyż zapewni lepszą koncentrację.

−

Jeśli jesteś pod obserwacją członków rodziny, nie należy zapominać, że ich miłość jest
bezwarunkowa. Jeśli przyjaciele są prawdziwymi przyjaciółmi, ich sympatia nie będzie
zależeć od naszych sukcesów. Jeśli ludzie, którzy są ważni dla naszych celów, obserwują,
należy pamiętać, że mogą być inne okazje by im zaimponować.

−

Jeśli skupimy się na właściwej wydajności naszego zadania, ważność wydarzenia
zaniknie w tle.

Redukcja niepewności

Przyczyny niepewności to zwykle: nie posiadanie jasnego wyobrażenia co niesie ze sobą

przyszłość,  niewiedza  gdzie  podąża  firma,  w  której  pracujemy,  nie  posiadanie  żadnych
planów  rozwoju  własnej  kariery,  niewiedza  co  będzie  od  nas  wymagane  w  przyszłości,
niewiedza  co  nasz  szef  i  koledzy  z  pracy  myślą  o  naszych  możliwościach,  dostawanie
mglistych lub sprzecznych instrukcji.

Najbardziej efektywnym sposobem przeciwdziałania jest zapytać o informacje, które

potrzebujemy. Jeśli nie jesteśmy plewieni jak dobrze sobie radzimy – zapytajmy o recenzje
naszej pracy. Gdy instrukcje są niejasne lub sprzeczne – zapytajmy o wyjaśnienia.
Relaksacja mięśniowa

Ćwiczenia fizyczne są ważną techniką redukcji stresu. Pomagają eliminować fizyczny

stres  otyłości,  redukować  napięcie  ciała  i  brak  kondycji.  Relaksują  również  spięte  mięśnie
i pomagają  dobrze  spać.  Zwiększają  także  przepływ  krwi  do  mózgu,  co  pomaga  zaopatrzyć
mózg  w  więcej  składników  odżywczych  podczas  gdy  myślisz  i  zwiększa  efektywność
eliminacji toksyn, które są produktem intensywnego myślenia.

Progresywna relaksacja mięśni (PRM) jest fizyczną techniką relaksacji ciała, która jest

pomocna  gdy  mięśnie  są  spięte.  Ideą  stojącą  za  PRM  jest  napinanie  grupy  mięśni,  tak  aby
były  jak najbardziej  spięte.  Przytrzymywanie  ich  w stanie  ekstremalnego  spięcia przez  kilka
sekund. Potem odprężenie mięśni do poprzedniego stanu. PRM można zastosować do każdej
z  grupy  mięśni  lub  wszystkich  –  zależnie  od  tego  czy  zamierzamy  odprężyć  pojedynczy
obszar czy całe ciało. PRM można połączyć z innymi technikami relaksacyjnymi, na przykład
z oddychaniem czy relaksacją wyobrażeniową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Relaksacja wyobrażeniowa

Wyobraźnia jest potężną metodą redukcji stresu, szczególnie jeśli jest stosowana razem

z metodami fizycznej relaksacji, na przykład z głębokim oddychaniem. Aby zrelaksować się
przy pomocy wyobraźni, można wyobrazić sobie ciepłe, komfortowe, bezpieczne i przyjemne
miejsce, i cieszyć się nim przy pomocy swojej wyobraźni.
Racjonalne, pozytywne myślenie

Negatywne myślenie wywołuje stres. Powoduje ono niską samoocenę, wątpliwości

w swoje  możliwości,  zakładanie  z  góry  niepowodzenia  w  wykonaniu  zadania
i przewidywanie  klęski.  Przykłady  częstych  negatywnych  myśli  to:  martwienie  się  jak
wyglądasz  w  oczach  innych  ludzi;  pochłonięcie  jakimiś  myślami  z  symptomami  stresu;
zastanawianie

się

nad

konsekwencjami

złego

występu;

samokrytyka;

poczucie

niedostateczności.

Pierwszym krokiem do zastosowania techniki racjonalnego myślenia jest uświadomienie

sobie swoich negatywnych myśli. Jeśli już się je poznało, należy je zapisać i przeanalizować.
Zastanowić się czy aby na pewno są realne podstawy ku takiemu myśleniu. Często okazuje
się, że jest ono błędne i irracjonalne. Można odkryć, że odpieranie negatywnych myśli przy
pomocy pozytywnych afirmacji przywraca wiar e w siebie i swoje możliwości.

Przykłady afirmacji to: mogę to zrobić! Mogę osiągnąć moje cele! Jestem całkiem sobą

i ludzie będą mnie lubili takim jaki jestem! Całkowicie kontroluje moje życie! Uczę się
z błędów! One zwiększają bazę doświadczeń, z których wyciągam wnioski! Jestem pewny
swoich racji!
Medytacja – relaksacja przez utrzymywanie skupionej uwagi na jednej rzeczy

Ideą medytacji jest skupianie się na jednej, relaksującej myśli przez dłuższy czas. Dzięki

temu umysł wypoczywa, nie myśląc o problemach, które powodują stres. To daje
organizmowi czas na rozluźnienie, odzyskanie sił i pozbycie się toksyn, które mogły się
nagromadzić z powodu stresu i umysłowej lub fizycznej aktywności.
Techniki medytacji

Esencją medytacji jest uciszenie myśli przez skupienie się tylko na jednej rzeczy.

Medytacja jest aktywnym procesem, który stara się wykluczyć inne myśli dzięki koncentracji
myśli na temacie medytacji. W każdym przypadku pomocnym jest jeśli ciało jest rozluźnione.
Powinno być ono w pozycji, w której można przebywać wygodnie przez dłuższy okres czasu
(idealnie 20–30 minut). Pozycja ciała podczas medytacji zależy od stanu fizycznego. Może to
być kwiat lotosu, ale siedzenie w wygodnym fotelu lub leżenie na łóżku również sprzyja
rozluźnieniu. Można użyć wielu różnych technik koncentracji, na przykład:

−

oddychanie  –  skupianie  swojej  uwagi  na  oddechach  i  wydechach;  mogą  temu
towarzyszyć na przykład numery od 0 do 9 – wyobrażamy  sobie zmieniające się obrazy
numerów z każdym oddechem. Alternatywnie – można wyobrażać sobie zdrowie i spokój
wpływające  do  naszego  ciała  w  czasie  wdechu,  i  wypływający  stres  i  ból  w  czasie
wydechu,

−

skupienie  na  obiekcie  –  koncentrowanie  uwagi  całkowicie  na  badaniu  jakiegoś  obiektu,
przyglądanie  się  jego  najdrobniejszym  detalom,  badanie  kształtu,  koloru,  i  tym
podobnych.  Często  używanymi  obiektami  są kwiaty  lub  płomień  świecy.  Można  jednak
użyć innych obiektów (na przykład budzika, lampy, filiżanki) z takim samym skutkiem.

−

skupienie na dźwięku – niektórzy lubią skupiać się na dźwiękach. Klasycznym
przykładem jest staroindyjskie „Am”, znaczące „perfekcja”,

−

wyobraźnia – może to być bardzo odświeżający i przyjemny sposób medytacji. Polega na
kreowaniu w umyśle obrazu przyjemnego i relaksującego miejsca. Wykorzystuje się
przy tym wszystkie zmysły: „widzę” to miejsce, „słyszę” dźwięki, „czuję” zapach,
„dotykam” kwiatów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W każdym przypadku ważnym jest trzymać skupioną uwagę. Jeśli pojawią się inne myśli

lub przeszkody, należy pozwolić im „odpłynąć”.

Medytacja jest użyteczną metodą relaksacji. Daje ona okres spokoju i czas, w którym

można dać swojemu ciału odpocząć i oczyścić swój umysł ze stresujących myśli. Medytacja
powinna trwać 20–30 minut, aby mogła dać dobre efekty.
Autohipnoza i autosugestia

Hipnoza ma złą reputacje. Wielu ludzi przez wiele lat żyło dzięki mieszaniu tej użytecznej

techniki z  niesprawdzonymi  religijnymi,  mistycznymi  i  magicznymi  rytuałami. Hipnoza  jest
po prostu stanem umysłu, w którym: jesteś bardzo zrelaksowany, zwracasz całkowicie uwagę
na sugestie, do których chcesz się zastosować, nie krytykujesz podanych sugestii, akceptujesz
je  takimi  jakie  są.  Autohipnoza  jest  używana  bezpośrednio  aby  dostarczyć  podświadomości
pozytywne afirmacje i sugestie. Normalna hipnoza jest często nieefektywna w redukcji stresu,
jako że wymaga obecności hipnotyzera. Autohipnoza natomiast jest tak samo łatwa i posiada
dodatkową  zaletę,  że  to  człowiek  sam  całkowicie  kontroluje  co  jest  proponowane  do  jego
umysłu gdy jest w stanie umysłu podatnym na sugestie.

Do pierwszych kilku razy, gdy stosuje się samo-hipnozę, najlepiej znaleźć miejsce,

w którym  nikt  nie  będzie  przeszkadzał  przez  dłuższy  czas.  Usiąść  lub  położyć  się,
wyeliminować  wszelkie  rzeczy,  które  mogą  rozpraszać  i  odprężyć  się.  Pierwszym  krokiem,
aby  się  zrelaksować,  jest  zamknięcie  oczu  i  próba  wyobrażenia  sobie  fal  relaksacyjnych
spływających  w  dół  naszego  ciała,  z  czubka głowy  w dół,  zmywających  stres.  Niech  fale te
biegną  gdy  oddychamy,  najpierw  obmywając  głowę,  potem  szyje,  ręce,  na  końcu  nogi.
Poczujemy odprężające się  mięśnie w Twoim ciele, gdy fale rozluźnienia przepływają przez
nie.  Alternatywną  techniką  jest  skupić  swój  wzrok  na  punkcie  ściany  lub  jeździć  windą
w górę i w dół wysokiego budynku. Następnym krokiem jest użyć sugestii aby pogłębić stan.
To jest tak proste jak powiedzenie do siebie np. „Czuję się odprężony  i spokojny. Z każdym
oddechem  staję  się  jeszcze  bardziej  rozluźniony”.  Gdy  się  jest  całkowicie  zrelaksowanym
i skupionym  na  własnych  sugestiach,  jest  się  w  użytecznym  stanie  samo-hipnozy.  Sugestie
wpajamy sobie gdy powtarzamy sobie szczególne słowo-hasło w odprężonym stanie.
Zdrowie i żywienie - redukcja stresu chemicznego

Zadziwiająca ilość stresu, jakiego doświadczamy w codziennym życiu, jest powodowana

przez  substancje,  które  spożywamy.  Poprzez  jedzenie  lub  picie  pewnych  składników
wystawiamy  nasze  organizmy  na  działanie  stresu  chemicznego.  Podobnie,  jeśli  nie  mamy
uregulowanej diety, możemy narażać organizm na stres z powodu braku pewnych składników
pokarmowych.  Jedzenie  zbyt  dużej  ilości  pożywienia,  przez  dłuższy  okres  czasu,  powoduje
nadwagę.  To  wystawia  serce  i  płuca  na  nacisk,  przeciąża  organy  i  redukuje  energię.
Znajomość efektów działania niektórych substancji pozwala na ich wyeliminowanie:

−

kofeina – jest środkiem pobudzającym. Jeśli pijemy zbyt dużo filiżanek kawy na dzień,
możemy zredukować sporą dawkę stresu przez przestawienie się na kawę bezkofeinową,

−

alkohol – w małych ilościach może być pomocny w odprężeniu. W większych ilościach
może zwiększać stres, który utrudnia sen. W dużych ilościach przez dłuższy okres czasu
alkohol zniszczy nasze zdrowie,

−

nikotyna – mimo, iż w krótkim czasie nikotyna może spowodować odprężenie, jej
toksyczne składniki przyśpieszają bicie serca i wystawiają nasze ciało na działanie stresu.
Po początkowym okresie rzucenia palenia, większość ex-palaczy stwierdza dużo lepsze
ogólne odprężenie,

−

cukier  –  żywność  bogata  w  cukier  może  zwiększyć  energie  w  krótkim  okresie.
Problemem  jest  to,  że  ciało  człowieka  radzi  sobie  z  dużym  poziomem  cukru  poprzez
wydzielanie  insuliny,  która  redukuje  poziom  cukru  we  krwi.  Insulina  może  pozostać
przez  pewien  okres  po  zmniejszeniu  poziomu  cukru  i  wciąż  działać.  To  może
powodować obniżenie poziomu energii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stosowanie dobrze dobranej diety pozwala zminimalizować ten rodzaj chemicznego

stresu. Nasz organizm będzie otrzymywać wszystkie składniki, które potrzebuje do
efektywnego funkcjonowania.

Przy radzeniu sobie ze stresem najlepsza i najskuteczniejsza jest profilaktyka. Najczęściej

zalecane metody radzenia sobie z trudnymi sytuacjami:

−

utrzymywanie kontaktu z naturą – pachnący świeżością las i śpiew ptaków może
dostarczyć energii, której nie mają w sobie betonowe osiedla,

−

czas dla siebie – wygospodarowanie wolnego czasu i spędzenie go tak jak lubimy, na
przykład czytając książkę, bądź idąc na spacer,

−

rozmowa z przyjacielem – rozmowa z kimś kto potrafi wysłuchać i pomóc,

−

stosowanie technik relaksacyjnych – może to być joga, medytacja czy proste
kontrolowanie oddechu, które spowodują wyciszenie i spokój; ta metoda wymaga
systematyczności,

−

uprawianie sportu – ćwiczenia fizyczne są niewątpliwie lepszym sposobem na
okiełznanie stresu niż obsesyjne myślenie o tym co może się wydarzyć i zamartwianie się,

−

zdrowe odżywianie – istnieje związek między fizyczną i psychiczną stroną człowieka,
należy unikać używek: papierosów, kawy, alkoholu,

−

rozwijanie poczucia humoru – stare przysłowie mówi, że śmiech to zdrowie; jest w tym
dużo racji.

−

racjonowane gospodarowanie czasem – sporządzanie planu dnia, a nawet tygodnia, spis
rzeczy, które są do załatwienia bardzo pilnie i takich, które mogą jeszcze zaczekać,

−

stawianie realistycznych celów – ustalenie co chce się osiągnąć i w jakim czasie;
sporządzenie realistycznego planu działań,

−

pogodzenie się z własnymi słabościami – nikt nie działa bezbłędnie, trzeba być
tolerancyjnym wobec samego siebie,

−

koncentrowanie się na tym nad czym ma się władzę, a nie troszczenie się o rzeczy na
które nie ma się wpływu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Czym jest stres i co go powoduje?
2.  Jak dzielimy czynniki stresogenne?
3.  Jaki jest wpływ stresu na efektywność działania?
4.  Jakie są objawy długotrwałego stresu?
5.  Jakie znasz techniki redukcji stresu?
6.  Czym charakteryzują się techniki redukcji stresu z kategorii metod środowiskowych?
7.  Czym charakteryzują się techniki redukcji stresu z kategorii technik umysłowych?
8.  Na czym polega odreagowanie stresu technikami fizjologicznymi?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj czynniki, które u Ciebie wywołują stres oraz opisz Twoje reakcje w takiej

sytuacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) założyć „dzienniczek stresu” (np. 16–kartkowy zeszyt),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) prowadzić zapisy według poniższych wytycznych przez 3–4 dni lub cały tydzień,

−

w jednakowych odstępach czasu, np. co 2–3 godziny, sporządzać notatkę

z następującymi informacjami:

−

dzień, godzina,

−

natężenie Twojego stresu w danej chwili (zgodnie z tabela stresu zamieszczona
w poradniku dla ucznia,

−

Twoje odczucie w danej chwili (szczęście, zadowolenie, strach, obojętność itp.),

−

czy to co robisz sprawia Ci satysfakcję?

−

jaka jest efektywność Twojej pracy, jeżeli w danej chwili pracujesz?

−

w przypadku wystąpienia silnego stresu dodatkowo zapisać następujące informacje:

−

jakie zdarzenie, sytuacja wywołały stres?

−

gdzie i kiedy to nastąpiło?

−

dlaczego to zdarzenie, sytuacja były stresujące?

−

jaki jest twój poziom stresu w skali 1–10?

−

czy i w jaki sposób udało ci się zapanować nad sytuacją?

−

czy skutecznie udało ci się poradzić sobie ze stresem?

3) uczestniczyć w podsumowaniu ćwiczenia, dzieląc się na forum grupy swoimi

refleksjami,

4) wziąć udział w dyskusji próbując odpowiedzieć na następujące pytania:

−

jaki jest poziom stresu, który zapewnia ci najlepsze samopoczucie i efektywność

−

pracy?

−

jakie są główne źródła nadmiernego, nieprzyjemnego stresu w twoim życiu, w jakich

−

pojawiają się okolicznościach?

−

czy potrafisz sobie skutecznie radzić w takich sytuacjach?

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

tabele czynników stresogennych,

–

16 kartkowy zeszyt,

–

kartki papieru,

–

przybory piszące.

Ćwiczenie 2

Wykonaj oddechowe ćwiczenia relaksacyjne przy muzyce według podanej instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym technik redukcji stresu,
2)  usiąść wygodnie i spróbować odrzucić wszystkie myśli o bieżących sprawach,
3)  wysłuchać instrukcji nauczyciela dotyczących relaksacyjnych technik oddechowych oraz

przyjrzeć się prezentacji (głęboki wdech nosem aż do uniesienia rąk opartych na brzuchu,
powolny wydech przez usta),

4) przy muzyce wykonać ćwiczenia oddechowe, skupiając swoje myśli na właściwym

regulowaniu oddechu,

5) po zakończeniu ćwiczenia podzielić się na forum grupy refleksjami na temat swoich

odczuć podczas i po wykonaniu ćwiczeń oddechowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

magnetofon,

–

odtwarzacz CD,

–

kasety lub płyty CD z muzyką relaksacyjną.

–

literatura dotycząca metod i techniki redukcji stresu.

Ćwiczenie 3

Dobierz odpowiednie techniki radzenia sobie ze stresem związanym z sytuacją:

–

zmiana obowiązków w pracy,

–

spóźnienia na autobus do szkoły,

–

kłótni z przyjaciółmi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przypomnieć sobie różne techniki redukowania stresu,
2)  dobrać właściwą technikę radzenia sobie ze stresem do rodzaju sytuacji,
3)  wyniki swojej pracy zaprezentować na forum grupy, uzasadniając swój wybór,
4)  wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  tabele czynników stresogennych,
–  arkusze papieru,
–  przybory do pisania.

Ćwiczenie 4

Odszukaj na dostępnej skali poziom stresu wywołany przez opisane sytuacje:
Sytuacja I

Pani Halina po 15 latach małżeństwa rozwiodła się z mężem. Pracuje dorywczo. Ma na
utrzymaniu dwoje dzieci.

Sytuacja II

Pani Ela odebrała wynik prześwietlenia Rtg płuc, wskazujący na podejrzenie nowotworu.

Sytuacja III

Maciek, lat 15, wyjechał z rodzicami do innej miejscowości i od nowego roku szkolnego
rozpoczyna naukę w nowej szkole.

Sytuacja IV

Pan Józef prowadzi własną firmę. Chciał wziąć kredyt na dalszy jej rozwój, ale bank odmówił
mu kredytu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z dostępnymi skalami stresu (uczniowie mogą korzystać z książek lub

przygotowanych kserokopii),

2)  odszukać na wybranej skali poziom stresu spowodowany opisanymi sytuacjami,
3)  przygotować plakat, jako wynik dyskusji w parach,
4)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy,
5)  wziąć udział w dyskusji podsumowującej, zwracając uwagę na inne sytuacje wywołujące

zbliżony poziom stresu do tego spowodowanego opisanymi sytuacjami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skale stresu,

–

arkusze papieru różnych formatów,

–

pisaki,

–

mazaki.

Ćwiczenie 5

Wskaż na przykładach z codziennego życia czynniki, które najczęściej powodują stres.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie na podstawie materiału nauczania w Poradniku dla ucznia, jakie są

typowe czynniki wywołujące stres,

2) do każdego z czynników dobrać konkretny przykład z codziennego życia i wpisać do

tabeli,

3) efekty swojej pracy zaprezentować na forum grupy,
4) wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tabele czynników stresogennych,

–

arkusze papieru,

–

przybory do pisania,

–

wzór tabeli do wypełnienia:

Czynniki wywołujące stres

Przykłady

Ćwiczenie 6

Na podstawie opisu sytuacji rozpoznaj i pogrupuj biologiczne oraz psychiczne reakcje na

stres.

Opis sytuacji

Pani  Zofia  K.  straciła  męża  w  wypadku  samochodowym.  Dzień  przed  tym  tragicznym
zdarzeniem urządziła mężowi awanturę o to, że nie odwiedza swojej matki. Po śmierci męża
Zofia  K.  zaczęła  się  obwiniać  o  swoje  wcześniejsze  zachowanie.  Mimo,  że  od  wypadku
minęło już trochę czasu, była rozdrażniona, drżały jej ręce, nie potrafiła powstrzymać płaczu.
Jednocześnie  zaprzestała  kontaktu  z  dziećmi  i  znajomymi,  zamknęła  się  w  mieszkaniu,
zasunęła  rolety.  Zaniedbała  swój  wygląd,  przestała  gotować  obiady,  niewiele  jadła.  Kiedy
córka  do  niej  dzwoniła,  Pani  Zofia  wykazywała  poirytowanie,  że  jej  przeszkadza,  ale  nie
potrafiła  powiedzieć  w  czym.  W  ciągu  dnia  najczęściej  siedziała  w  fotelu,  patrząc  w  okno.
W nocy często wstawała i zażywała środki uspokajające. Kiedy córka nakłoniła ja do pójścia
do lekarza, okazało się, że ma podwyższone ciśnienie i wysoki poziom cholesterolu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z opisem sytuacji,
2)  wybrać biologiczne reakcje na stres opisanej osoby i wpisać do tabeli,
3)  wybrać psychiczne reakcje na stres opisanej osoby i wpisać do tabeli,
4)  efekty pracy zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tabele czynników stresogennych,

–

arkusze papieru,

–

przybory do pisania,

–

wzór tabeli do wypełnienia:

Biologiczne reakcje na stres

Psychiczne reakcje na stres

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić definicję stresu?

¨ ¨

2) rozpoznać czynniki stresogenne?

¨ ¨

3) określić poziom stresu działający na Ciebie?

¨ ¨

4) wymienić metody i techniki redukcji stresu?

¨ ¨

5) zaproponować sposób redukcji stresu w zależności od poziomu
stresu jakiego doświadczasz ?

¨ ¨

6) przeprowadzić relaksację różnymi technikami ?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Działania na rzecz poprawy i utrzymania zdrowia

4.4.1. Materiał nauczania

Diagnoza potrzeb zdrowotnych człowieka

Pojęcie „potrzeba” oznacza taki brak, który występuje w człowieku i który musi być

uzupełniany, aby mógł on żyć i osiągać dobrostan oraz coraz wyższy poziom realizacji
swoich możliwości rozwojowych.

U człowieka braki mogą występować zarówno ze względu na biologiczną, jak

i psychiczną strukturę organizmu. Dlatego też klasyfikacja potrzeb ludzkich jest dokonywana
ze względu na te dwie struktury. Liczba potrzeb biologicznych i psychicznych nie została
ustalona ani ostatecznie zamknięta. W.I. Thomas ograniczył potrzeby do czterech pragnień:
bezpieczeństwa, uznania, przyjaźni i nowych doświadczeń.

Według teorii potrzeb A Maslowa potrzeby ludzkie charakteryzuje układ hierarchiczny.

Potrzeby wyższego rzędu występują po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu.

Według modelu hierarchii potrzeb A. Maslowa potrzeby biologiczne: oddychania, wody,

pożywienia, ruchu, odpoczynku, wydalania i niedoznawania bólu są podstawowymi
potrzebami człowieka. Ich zaspokajanie warunkuje utrzymanie życia. Spośród tych potrzeb
najważniejszą staje się zawsze ta, która aktualnie nie jest zaspokojona.

Potrzeba bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego – to poczucie bezpieczeństwa lub

poczucie zagrożenia. Poczucie zagrożenia może wiązać się ze środowiskiem w którym osoba
przebywa albo może wiązać się ze stanem zdrowia i wynikającą z tego obawą przed
cierpieniem, kalectwem, chorobą, śmiercią.

Kolejną w hierarchii potrzeb jest potrzeba przynależności i miłości. Człowiek jest istotą

społeczną  i  potrzebuje  bycia  z  innymi  ludźmi,  ich  akceptacji,  uznania  oraz  przejawów
życzliwości i serdeczności. Zaspokajanie tej potrzeby w największym stopniu zależy od ludzi
mu  najbliższych,  ponieważ  od  nich  najbardziej  oczekuje  wsparcia  w  sytuacjach  dla  siebie
trudnych  a  także    serdeczności  i  miłości.  Zaspokajanie  tej  potrzeby  pozwala  na  doznawanie
poczucia własnej wartości i ściśle wpływa na jego relacje z innymi ludźmi.

Doświadczanie poczucia własnej wartości jest podstawą dla występowania kolejnej

w hierarchii – potrzeby szacunku. Człowiek oczekuje ze strony innych ludzi oznak poważania
go, dzięki temu umacnia bowiem poczucie własnej wartości. Brak zaspokajania tej potrzeby
wywołuje poczucie lęku, bardzo przykrego niepokoju i poczucia zagrożenia.

Najwyższą kategorię stanowi potrzeba samorealizacji, to jest uzyskiwania wysokiego

poziomu rozwoju różnorodnych możliwości własnych. Jej zaspokojenie przejawia się tym, że
człowiek potrafi zajmować stawisko w różnych sprawach, zmierzać do jakiegoś celu, a także
wzbogać życie innych, jego życie jest bogate, a stosunki z otaczającymi go ludźmi bardzo
dobre. Teoria potrzeb Maslowa koncentruje się na potrzebach człowieka jako jednostki.

Diagnozowanie jest procesem ustalania diagnozy, która jest podstawą udzielania pomocy

osobom,  grupom  dotkniętym  problemem.  Określenie  terminu  diagnoza  przypisuje  się
M. Richmond,  która  punktem  wyjścia  do  pracy  z  indywidualnym  przypadkiem  uczyniła
rozpoznanie  sytuacji  podopiecznego,  a  w  szczególności  wgląd  w  cechy  osobowościowe
jednostki,  rozpoznanie  zasobów,  zagrożeń  i  wpływów  otoczenia  społecznego  na  jednostkę.
Diagnoza  jest  efektem  wielu  czynności  badawczych,  zaś  celem  jej  jest  ustalenie  stanu
faktycznego  badanych,  analizowanych,  np.  badanej  sytuacji  życiowej  podopiecznego,
analizowanego problemu.

Podczas diagnozy rozpoznajemy:
– niezaspokojone potrzeby człowieka, które mogą być źródłem problemów w jego

funkcjonowaniu,

– problemy, określając ich rodzaj i zakres,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– przyczyny powodujące niezaspokojenie potrzeb, tkwiące w jednostce i w jej najbliższym

środowisku (np. rodzinie, grupie).

– siły jednostki i jej najbliższego środowiska, np. możliwości, umiejętności.
Wyniki diagnozy wskazują kierunek oddziaływań, które mogą zmierzać do:

−

zmian w samej jednostce np. jej wiedzy, postawach, stanie psychosomatycznym,

−

zmian w jej otoczeniu społecznym.

Procedura diagnozowania osób indywidualnych składa się z następujących etapów:
1. Zebranie materiału diagnostycznego – z wykorzystaniem techniki zbierania informacji

i narzędzi badawczych (rozpoznanie potrzeb), np. wywiadu, rozmowy, obserwacji,
analizy dokumentów.

2. Opis – polegający na uporządkowaniu zebranych informacji (faktów), składających się na

sytuację życiową, uwzględniających następujące aspekty, np. sytuację zdrowotną,
mieszkaniową, rodzinną, materialną, zawodową (szkolną), prawną, kontaktów
społecznych. Opis (jako rejestr faktów) skupia się nie tylko na dysfunkcjach.

3. Ocena diagnostyczna – jest czynnością wielokierunkową, w której analizowane są

problemy społecznego funkcjonowania jednostki, przy wykorzystaniu podejścia
ekologicznego, rozwojowego, systemowego.

Techniki i narzędzia uzyskiwania informacji

Prawidłowe rozpoznanie potrzeb i problemów jednostki, grupy, środowiska wymaga

zastosowania odpowiednich technik i narzędzi uzyskiwania informacji o opiniach, postawach,
przekonaniach,  pragnieniach  podopiecznych,  a  także  o  faktach  dotyczących  ich  sytuacji
życiowej.  Do  takich  technik  należą:  technika  wywiadu,  rozmowy,  obserwacji,  analizy
dokumentów,  ankieta.  Z  uwagi  na  ich  użyteczność  w  pracy  opiekunki  w  domu  pomocy
społecznej  omówione  zostaną  jedynie  wybrane  techniki  zbierania  informacji.  W  pracy
opiekuńczej  służą  one  nie  tylko  celom  badawczym,  ale  rozpoznaniu  potrzeb  w  celu  przede
wszystkim udzielenia pomocy.

Wywiad i rozmowa – są podstawowym typem interakcji między pracownikiem

a podopiecznym, w której zachodzą procesy komunikowania się. Wywiad to inaczej rozmowa
kierowana  i występują w  niej przynajmniej dwie  osoby. Podczas wywiadu stawiamy pytania
kierunkowe  dążące  do  założonego  wcześniej  celu.  Należy  pamiętać  o  tym,  że  zarówno
wywiad,  jak  i  rozmowa  jest  procesem  wzajemnego  oddziaływania  w  relacjach  badający  –
badany. Wyróżniamy typy wywiadu ze względu na:
a)  formę wypowiadania się badanego (respondenta),
b)  sposób przeprowadzania wywiadu,
c)  zachowanie się badającego,
d)  liczbę uczestników.
Do wyżej wymienionych grup należą wywiady:
a)  ustne i pisemne,
b)  skategoryzowane i nieskategoryzowane,
c)  jawne i ukryte,
d)  indywidualne i zbiorowe,
e)  panelowe.

W zależności od rodzaju wywiadu dobierane są odpowiednie narzędzia, np.

kwestionariusz  wywiadu,  wykaz  problemów  zawierający  listę  pytań.  W  trakcie
przeprowadzania  wywiadu  należy  pytać  o  fakty  i  opinie.  Pytania  o  fakty  dotyczą  wieku,
wykonywanego  zawodu,  liczby  osób  zamieszkującym  z  podopiecznym.  Pytania  o  opinie
pozwalają  na  dotarcie  do  subiektywnych  nastawień,  odczuć,  postaw.  W  wielu  przypadkach
wywiad  przeprowadzany  z  podopiecznym  jest  uzupełniany  rozmową  z  rodziną  lub  osobami
bliskimi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obserwacja jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością,

planowością,  czyli  metoda  powinna  być  stosowana  zgodnie  z  wcześniejszymi  założeniami
(planem).  Obserwacja  nie  może  być  przypadkowa  i  jednorazowa,  powinna  być  stosowana
w różnych  warunkach.  Obserwacja  polega  na    świadomym,  systematycznym  gromadzeniu
danych o podmiocie opieki przez spostrzeganie tego co robi,  jak się zachowuje w określonej
sytuacji  zdrowotnej,  jak  reaguje  na  ludzi  czy  zdarzenia.  Może  być  stosowana  w  celu
uzupełnienia posiadanych już informacji, sprawdzenia wiarygodności danych zgromadzonych
wcześniej, pochodzących na przykład z wywiadu z pacjentem. Rezultaty obserwacji stanowią
przesłanki  czynności  poznawczych  człowieka, dokonywanych  za  pomocą  różnych  narządów
zmysłów, takich jak np. wzrok, słuch, węch, smak, dotyk.

Ze względu na sposoby dokonywania obserwacji wyróżnić można następujące jej rodzaje:
a)  bezpośrednią i pośrednią,
b)  kontrolowaną i niekontrolowaną,
c)  jawną i ukrytą.

Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu specjalnych

kwestionariuszy,  na  ogół  o  wysokim  stopniu  standaryzacji.  Powinna  zawierać  pytania
dotyczące  stylu  życia,  sposobu  odżywiania  się  i  spędzania  wolnego  czasu,  zachowań
seksualnych, zachowań służących ochronie zdrowia psychicznego – sposobów radzenia sobie
ze  stresem,  czyli  wszystkich  tych  czynników,  które  determinują  zachowanie  zdrowia  lub
ryzyko zachorowań.

Pomiar to kolejna metoda pozwalająca na gromadzenie danych o podopiecznym. Polega

na pomiarze temperatury ciała, ciśnienia tętniczego krwi, tętna, aktywności podopiecznego,
diurezy.
Pomiar parametrów życiowych

Tętno bada się najczęściej na tętnicy promieniowej, 2 cm powyżej nadgarstka. Osoba,

u której  bada  się  tętno  powinna  leżeć  lub  siedzieć.  Nie  powinna  też  być  bezpośrednio  po
wysiłku fizycznym lub po przeżyciach emocjonalnych. Ręka jej powinna spoczywać na klatce
piersiowej lub wygodnie oparta. Badając tętno, należy trzy środkowe palce położyć na tętnicy
i  lekko  uścisnąć.  Po  wyczucia  tętna,  trzeba  policzyć  uderzenia.  Badanie  przeprowadzamy
przez  15  sekund,  a  otrzymany  wynik  mnożymy  przez  cztery.  Tętno  mierzy  się  dwa  razy
dziennie. Jeżeli tętno jest niemiarowe badanie przeprowadza się przez 1 minutę. Tętno można
mierzyć również na tętnicy szyjnej lub udowej.

Pomiaru temperatury dokonuje się przy użyciu termometru, metodami zewnętrznymi

i wewnętrznymi.  Do  metod  zewnętrznych,  określających  temperaturę  powłok  ciała,  należy
pomiar  ciepłoty  ciała  pod  pachą  i  w  pachwinie.  Do  metod  wewnętrznych,  określających
temperaturę  wewnątrzustrojową,  należy  pomiar  w  odbycie,  w  ustach  i  w  przewodzie
słuchowym zewnętrznym. Za prawidłową temperaturę ciała człowieka przyjmuje się 36–37

Temperatura ciała mierzona w jamie ustnej jest wyższa od mierzonej pod pachą o około
0,3

C, a w odbycie jest wyższa o 0,5

C. Temperaturę mierzy się 2 razy dziennie – rano

i wieczorem.

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi - badanie polega na pomiarze w sposób pośredni lub

bezpośredni  ciśnienia  w  dużych  tętnicach.  Zwykle  pomiar  ciśnienia  wykonywany  jest
w tętnicy  ramiennej.  Wartości  ciśnienia  tętniczego  krwi  zmieniają  się  pulsacyjnie  w  czasie
cyklicznej  pracy  serca.  Przy  pomiarze  ciśnienia  tętniczego  krwi  wyróżnia  się  ciśnienie
maksymalne,  czyli  skurczowe  oraz  minimalne,  czyli  rozkurczowe.  Do  pomiaru  ciśnienia
tętniczego  krwi  używa  się  ciśnieniomierzy.  Prawidłowe  ciśnienie  krwi  u  dorosłych,
skurczowe  i  rozkurczowe,  wynosi:  optymalne  poniżej  120/80  mm  Hg,  prawidłowe  poniżej
130/85  mm  Hg,  prawidłowe  wysokie  130-139/85-89  mm  Hg.  Jeśli  ciśnienie  jest  powyżej
ostatniej  wartości  mówimy  o  nadciśnieniu,  jeżeli  osiąga  wartości  poniżej  120/80  jest  to
niedociśnienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokonując oceny oddechu, zwracamy uwagę na obecność, częstość, jakość, rytm

oddychania.  Badanie  ma  znaczenie  diagnostyczne  w  ocenie  wydolności  oddechowej
podopiecznego  oraz  w  monitorowaniu  stanu  chorego  w  przebiegu  chorób  układu
oddechowego,  krążenia  i  innych.  Wykonując  badanie  oddechu,  należy  uwzględnić:
częstotliwość oddechów w czasie 1  minuty, charakter oddechu, zapach oddechu, obserwację
ruchów klatki piersiowej. Szybkość oddechów uzależniona jest od wieku  badanego – u osób
dorosłych  wynosi  około  12–20  przez  minutę.  Prawidłowy  oddech  jest  wtedy,  gdy  jest
miarowy,  średniogłęboki,  wykonywany  bez wysiłku,  bezwonny,  niesłyszalny, wydech  nieco
dłuższy niż wdech. Przed przystąpieniem do oceny oddechy należy ułożyć ręka na nadgarstku
chorego  i  obserwować  ruch  klatki  piersiowej.  Liczyć  oddechy  przez  jedną  minutę.
Zaobserwować  czy  podopieczny  ma  trudności  w  oddychaniu,  czy  występują  duszności,  czy
oddychaniu  towarzyszą  świsty  i  trzeszczenia  w  klatce  piersiowej.  Określić  należy  również
zapach wydychanego powietrza.

Podstawowe zakresy istotne w ocenie stanu zdrowia podopiecznego to:

1.  Dane ogólne – masa ciała i jej zmiany w ostatnim czasie, poczucie zmęczenia, gorączka.
2.  Skóra – zmiany skórne, guzki, owrzodzenia, świąd, suchość skóry, zmiana zabarwienia.
3.  Głowa – bóle głowy.
4.  Oczy – ostrość wzroku, okulary  lub soczewki, ból zaczerwienienie, podwójne widzenie,

jaskra, zaćma.

5.  Uszy – słuch, szum w uszach, zawroty głowy, ból uszu, infekcja wyciek.
6.  Nos i zatoki – częste przeziębienia, katar, krwawienie z nosa.
7.  Jama ustna i gardło – stan zębów i dziąseł, bolesność języka, częste bóle gardła, chrypka.
8.  Układ oddechowy – kaszel, plwocina (ilość i kolor), krwioplucie, świsty.
9.  Układ  krążenia  –  kołatanie  serca,  wysokie  ciśnienie  krwi,  ból  w  klatce  piersiowej,

duszności.

10. Układ pokarmowy – łaknienie, problemy z połykaniem, zgaga, nadmierne odbijanie,

nudności, wymioty, zaparcia i biegunka.

11. Układ moczowy – częstość i ilość oddawania moczu, oddawanie moczu w nocy,

pieczenie i ból w oddawaniu moczu, krwiomocz, nietrzymanie moczu.

12. Układ nerwowy – omdlenia, utraty przytomności, zaburzenia mowy, zaburzenia snu,

funkcjonowanie narządów zmysłów.

13. Stan psychiczny – nerwowość, napięcie, nastrój obniżony czy podwyższony, pamięć,

myśli samobójcze.

Promocja zdrowia i jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa

Termin „promocja zdrowia” ukształtował się w 1978 roku w czasie obrad Światowego

Zgromadzenia Zdrowia a jego podstawowe założenia sformułowano, w wymienionej
wcześniej, „Karcie Ottawskiej”.

Kolejnymi kamieniami milowymi, w skali międzynarodowej, w dziedzinie zdrowia były

następne  konferencje  o  zasięgu  światowym  jak  konferencja  w  Adelajdzie  (Australia,  1988),
w Sundvall  (Szwecja,  1991),  których  owocem  były  odpowiednie  deklaracje  lub  stanowiska,
a ostatniej  -  program  działań  promocji  zdrowia  na  XXI  wiek.  Promocja  zdrowia  stała  się
pierwszym  z  czterech  głównych  kierunków  działania  w  ramach  Europejskiej  Strategii
Zdrowia (1981).

Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający ludziom:

−

zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych problemów
zdrowotnych),

−

poprawę zdrowia - poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu,
kształtowanie potrzeby i kompetencji w rozwiązywania problemów zdrowotnych
i zwiększania potencjału zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe

zasady promocji zdrowia obejmują skupienie działań na całym

społeczeństwie  w  kontekście  jego  codziennego  życia,  nie  ograniczając  się  jedynie  do  grup
podwyższonego  ryzyka  zachorowania.  Celem  jest  wpływ  na  podstawowe  czynniki
zwiększające potencjał zdrowia, co wymaga ścisłej współpracy wielu sektorów ze względu na
wieloczynnikowe  uwarunkowania  zdrowia.  Promocja  zdrowia  jest  przedsięwzięciem
społecznym  i  politycznym,  nie  zawężonym  do  działań  służb  medycznych,  choć  odgrywają
one  znaczną  rolą  w  jej  wspieraniu  i  realizacji.  Konieczne  jest  wykorzystywanie
zróżnicowanych,  uzupełniających  się  form  oddziaływania,  poprzez  mass-media,  legislację,
edukację,  politykę  fiskalną.  Niezbędna  jest  reorientacja  osób  sprawujących  władzę
i utrzymywanie ścisłych kontaktów ze wszystkimi resortami i instytucjami. Bardzo ważne jest
popieranie, ukierunkowywanie i mobilizowanie aktywności społeczności lokalnych. Promocja
zdrowia  powinna  motywować  ludzi  do  aktywnego  uczestnictwa  w  działaniach
prozdrowotnych.

Aby poprawić stan zdrowia społeczeństwa, należy działać w różnych sferach życia

społecznego, ale niezaprzeczalnie trzeba propagować i upowszechniać idee promocji zdrowia.
Prace w zakresie promocji zdrowia są rezultatem polityki społecznej, inicjowanej z reguły
przez państwo. W Polsce działania w kierunku poprawy stanu zdrowia społeczeństwa też są
prowadzone, na przykład w postaci wdrażania w życie programów promocji zdrowia, chociaż
jest ich za mało w stosunku do istniejących potrzeb społecznych.

Programy promocji zdrowia to przede wszystkim programy edukacyjne, które mają za

zadanie uświadomić zagrożenia i pokazać sposoby zapobiegania. Tworzone są dla różnych
grup wiekowych. Programy realizowane w środowisku dzieci i młodzieży to na przykład:

−

program edukacyjny „Wolność oddechu - zapobiegaj astmie'' - głównym celem programu
jest uświadomienie rodzicom i opiekunom dzieci znaczenia wczesnej profilaktyki astmy
oraz stworzenie dzieciom zagrożonym tą poważną chorobą możliwości optymalnej
jakości życia,

Programy promocji zdrowia przeznaczone dla dorosłych to między innymi:

−

program edukacyjno-diagnostyczny wczesnego wykrywania raka piersi u kobiet
„Samobadanie piersi”,

−

program edukacyjno-rehabilitacyjny „Jak żyć z cukrzycą”,

−

program  edukacyjny  „Trzymaj  Formę”  –  głównym  celem  programu  jest  poszerzenie
wiedzy  dotyczącej  zdrowego  żywienia,  zbilansowanej  diety,  aktywności  fizycznej,
zachowań  konsumenckich  oraz  kształtowanie  umiejętności  niezbędnych  do  utrzymania
zdrowia  i kondycji  fizycznej,  ze  szczególnym  uwzględnieniem  odpowiedzialności
indywidualnej i świadomego wyboru.

Przy konstruowaniu programu promocji zdrowia należy:

1.  Ustalić obszar największych zagrożeń zdrowia, stanu zdrowotności populacji – diagnoza.
2.  Ustalić cele działań – cele strategiczne i operacyjne.
3.  Wybrać strategie działania.
4.  Opracować międzysektorowe programy skierowane na cel.
5.  Monitorować programy.
6.  Dokonać efektywności działań i ewentualnie wprowadzić korekty działań i strategii.

Promocja zdrowia powinna motywować ludzi do aktywnego uczestnictwa w działaniach

prozdrowotnych.  Inwestycja  we  własne  zdrowie  ma  być  inwestycją  opłacalną  dla  jednostki
i dla  społeczeństwa.  Zdrowie  powinno  być  traktowane  jako  wartość  sama  w  sobie,  jako
podstawowy  naturalny  zasób,  od  którego  zależy  rozwój  społeczno-gospodarczy  kraju.
Zaowocować ma twórczym i godnym życiem.

Uświadomienie ludziom znaczenia zdrowia oraz zapoznanie ich z zasadami

i możliwościami  zapobiegania  chorobom  skutkuje  spadkiem  wzrostu  zachorowań,  zgodnie
z zasadą  lepiej  zapobiegać  niż  leczyć.  Zdrowe  społeczeństwo to  nie  tylko  mniejsze  wydatki
na  leczenie,  ale  także  lepszy  rozwój  kraju,  ponieważ  zdrowi  obywatele  są  bardziej  twórczy
i wydajni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Profilaktyka

Profilaktyka jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu

niekorzystnemu  zjawisku  zdrowotnemu  przed  jej  rozwinięciem  się,  poprzez  kontrolowanie
przyczyn  i  czynników  ryzyka.  Poprzez  wczesne  wykrycie  i  leczenie  choroby  zapobiega
poważniejszym  konsekwencjom.  Celem  profilaktyki  jest  podjęcie  szybkich  i  skutecznych
działań  przywracających  zdrowie,  ma  ona  również  na  celu  zahamowanie  postępu  lub
powikłań  już  istniejącej  choroby.  Dzięki  temu  prowadzi  do  ograniczenia  niesprawności
i inwalidztwa.  Istotnym  elementem  profilaktyki  jest  także  zapobieganie  powstawaniu
niekorzystnych  wzorów  zachowań  społecznych,  które  przyczyniają  się  do  podwyższania
ryzyka choroby. Wyróżniamy następujące fazy profilaktyki:

−

Profilaktyka wczesna - mająca na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego
stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań,
w odniesieniu do osób zdrowych,

−

Profilaktyka pierwotna (I fazy) - mająca na celu zapobieganie chorobie poprzez
kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu do osób narażonych na czynniki ryzyka,

−

Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej
wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie
osób chorych),

−

Profilaktyka III fazy, której działania zmierzają w kierunku zahamowania postępu
choroby oraz ograniczeniu powikłań.
W zakresie profilaktyki wtórnej znaczącą rolę odgrywają przesiewowe badanie

skriningowe.  Są  to  zorganizowane  działanie  polegające  na  wczesnym  wykryciu  w  populacji
chorób  lub  stanów  patologicznych  za  pomocą  stosowanych  masowo  prostych,  bezpiecznych
i wiarygodnych  testów  diagnostycznych.  Badania skriningowe  prowadzone  są w odniesieniu
do chorób stanowiących znaczny problem zdrowotny danej populacji, charakteryzujących się
częstym występowaniem stadiów przedklinicznych, dość długim okresem między pierwszymi
oznakami choroby a jej pełnym obrazem i możliwością wyleczenia.

Podobnie jak programy promocji zdrowia, również programy profilaktyczne tworzone są

dla różnych grup wiekowych. Wśród dzieci i młodzieży prowadzone są między innymi:
–

program profilaktyki wad postawy i bocznych skrzywień kręgosłupa – celem programu
jest wczesne diagnozowania wad postawy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym
oraz korygowanie nieprawidłowości,

–

program wczesnego wykrywania wad  i schorzeń narządu wzroku – celem programu  jest
wczesne  wykrywanie  wad  i  schorzeń  narządu  wzroku  oraz  zapewnienie  wykonania
pierwszej  konsultacji  okulistycznej  dzieciom,  u  których  wykryto  wady  i  schorzenia
wymagające pogłębionej diagnostyki i leczenia,

–

program  wczesnego  wykrywania  wad  i  schorzeń  narządu  słuchu  oraz  niedosłuchu  –
celem  jest  przeprowadzenie  wstępnej  diagnozy  epidemiologicznej  zaburzeń  słuchu
i niedosłuchu u dzieci w wieku szkolnym poprzez przesiewowe badania audiometryczne
oraz  wykonanie  konsultacji  otolaryngologicznych  u  dzieci  ze  stwierdzonymi
zaburzeniami.
Dla osób dorosłych:

−

program profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych,

−

program profilaktyki wczesnego wykrywania raka szyjki macicy,

−

program profilaktyki chorób nowotworowych skóry i czerniaka,

−

programy profilaktyki chorób reumatycznych i reumatoidalnych i wiele innych.

Prowadzenie szeroko zakrojonych działań profilaktycznych przynosi w krótszej lub

dłuższej perspektywie czasowej wymierne korzyści dla społeczeństwa w postaci:

−

poprawy świadomości zdrowotnej populacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

poprawy stanu zdrowia ludności,

−

zmniejszenia ilości osób z powikłaniami chorób i trwałym inwalidztwem,

−

zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów,

−

zwiększenia wykrywalności chorób we wczesnym stadium rozwoju,

−

zwiększenia odsetka wyleczeń,

−

zmniejszenia absencji chorobowej,

−

obniżenia kosztów leczenia,

−

mniejszych strat finansowych (zasiłki chorobowe, straty produkcyjne).

Edukacja zdrowotna

Na każdym etapie działań profilaktycznych znaczącą rolę odgrywa edukacja zdrowotna –

proces, w trakcie którego ludzie uczą się dbać o  zdrowie własne  i  innych osób.  Koncentruje
się  ona  na  uświadamianiu  związków  między  zdrowiem  człowieka  a  jego  stylem  życia  oraz
środowiskiem  fizycznym  i  społecznym.  Edukacja  zdrowotna  obejmuje  głównie  działania
informacyjne,  których  bezpośrednim  celem  jest  ukształtowanie  sprzyjających  zdrowiu
przekonań, motywacji  i umiejętności, a co za tym idzie postaw zdrowotnych jednostki, które
powinny prowadzić do realizacji zachowań służących zdrowiu.

Tradycyjna edukacja przebiega dwutorowo: w drodze bezpośredniej edukacji jednostek

oraz  poprzez  użycie  w  celach  edukacyjnych  środków  masowego  przekazu.  Działania
skierowane  na  edukację  i  rozwój  jednostek  obejmują  podnoszenie  poziomu  wiedzy
o zdrowiu,  poradnictwo  z  zakresu  zagrożeń  zdrowia,  budowanie  wysokiej  samooceny  oraz
samodzielności.  Proces  edukacji  przebiega  w  ramach  relacji  nauczyciel  –  uczeń,  lekarz  –
pacjent.  Edukacja  poprzez  środki  masowego  przekazu  ma  charakter  bezosobowy  i  obejmuje
podnoszenie  poziomu  świadomości  społecznej,  kreowanie  właściwego  klimatu  wokół
problemów  zdrowotnych  oraz  poradnictwo  z  zakresu  zagrożeń  zdrowia.  Przybierać  może
formę reklamy, marketingu, serwisu informacyjnego, a wykorzystane do tego celu mogą być:
radio, telewizja, prasa oraz inne formy publikacji.

Tradycyjnie rozumiana edukacja zdrowotna nastawiona jest jedynie na mobilizację

jednostki. Nie uwzględnia oddziaływania czynników środowiskowych.

Nowoczesna edukacja powinna przebiegać na trzech poziomach:

−

podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności związanych z chorobą, funkcjonowaniem

własnego organizmu, zapobieganiem, radzeniem sobie w sytuacjach trudnych,

−

podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności związanych z korzystaniem z systemu opieki

zdrowotnej i pojmowaniem zasad jej funkcjonowania,

−

zwiększania poziomu świadomości co do czynników społecznych, politycznych

i środowiskowych wpływających na zdrowie.

W celu podniesienia efektywności oddziaływania edukacyjnego niezbędne jest stosowanie
różnych form edukacji zdrowotnej, w tym form skierowanych na grupy, organizacje i całe
społeczeństwa.

Nowoczesna edukacja zdrowotna charakteryzuje się tym, że:

−

uwzględnia fakt wieloprzyczynowości chorób, biorąc pod uwagę nie tylko behawioralne,
ale także społeczne, ekonomiczne i polityczne determinanty stanu zdrowia oraz
konieczność budowania programów edukacyjnych na trzech poziomach: jednostki,
społeczności i społeczeństwa,

−

posługuje się różnorodnymi strategiami, a programy interwencyjne są tak planowane, by
jedne działania nasilały oddziaływanie innych,

−

zwraca się ku żywotnym problemom ludzi, których rozwiązania oni sami się domagają,

−

zakorzeniona jest w popularnych ruchach na rzecz sprawiedliwości społecznej, które  od
dawna  domagają  się    wprowadzenie  zmian  w  polityce  zdrowotnej  i  instytucjach
związanych  ze  zdrowiem.  Pierwszoplanowym  celem  „edukacji  dla  zmiany"  jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stworzenie bardziej humanitarnego, demokratycznego, zdrowego i sprawiedliwego
społeczeństwa.
Podsumowując, edukacja odpowiadająca na wyzwania związane z promocją zdrowia

powinna:

−

wykorzystać pojęcie pozytywnego zdrowia,

−

stosować innowacyjne podejścia i technologie edukacyjne,

−

ukierunkowywać się na działania społeczne i społeczne uczestnictwo (nieprofesjonalne),

−

stosować wielosektorowe i wielodyscyplinarne podejścia,

−

rozwijać nowe strategie związane z różnymi poziomami działania (rządowym,
legislacyjnym, profesjonalnym, społecznym),

−

brać pod uwagę społeczne i środowiskowe czynniki wpływające na decyzje związane ze
zdrowiem.
Edukacja zdrowotna w szerszym rozumieniu jest kluczowym narzędziem promocji

zdrowia. Odnoszenie sukcesów w procesie promowania zdrowia w istocie zależy bowiem od
aktywnego zaangażowania w ten proces kompetentnej ludności, wyposażonej we właściwą
wiedzę i umiejętności.

Proces edukacja zdrowotnej powinien być prowadzony od najmłodszych lat.

Wykorzystywane są trzy modele edukacji zdrowotnej:
1. Model edukacji zdrowotnej zorientowanej na chorobę – jako główny cel przyjmuje

zapobieganie określonym chorobom. W tym celu najpierw trzeba przeprowadzić badania
stanu  zdrowia,  stwierdzić  poziom  zagrożenia  określonymi  chorobami,  a  następnie
opracować  i  upowszechnić  konkretne  zasady  prowadzące  do  uchronienia  się  od
zachorowań.  Nie  daje  ona  jednak  oczekiwanych  rezultatów,  gdyż  dla  młodych  ludzi
perspektywa  wystąpienia  danej  w  przyszłości  nie  stanowi  argumentu  do  zmiany
zachowań.

2. Model edukacji zdrowotnej zorientowanej na czynniki ryzyka – kładzie nacisk na

prewencje chorób, które mogą się pojawiać w populacji, niestety nie uwzględnia korzyści
płynących z zachowania zdrowia.

3. Model edukacji zorientowanej na zdrowie – uwzględnia czynniki związane z aktywnym

współuczestnictwem  jednostki  w  zachowaniach  prozdrowotnych.  Polega  na  określeniu
własnej  kondycji  zdrowotnej  i  znajomości  czynników  wpływających  na  zdrowie
w sposób  pozytywny  lub  negatywny.  Model  ten  jest  najkorzystniejszy  i  szczególnie
użyteczny  w  przypadku  dzieci  i  młodzieży,  ponieważ  wpływa  na  zmianę  postaw
zdrowotnych.
Wokół  tych  zasad  powinno  się  tworzyć    w  szkołach  kompleksowe  programy  edukacji

zdrowotnej i promować zdrowy styl życia od najmłodszych lat, zaszczepiać w społeczności
szkolnej etos zdrowia, który zakłada wspieranie ochrony środowiska naturalnego, fizycznego
i społecznego, włączanie do współdziałania rodziców i społeczność lokalną. Edukacja
zdrowotna powinna być prowadzona w formie tak zwanych „ścieżek przedmiotowych” i być
zintegrowana ze wszystkim przedmiotami.

Metody stosowane w edukacji zdrowotnej są zawsze pochodną celów i zadań, jakie

stawia się w procesie wychowania. Ze względu na specyfikę tej edukacji do najczęściej
stosowanych powinny należeć:

−

metoda organizacji środowiska – podejmowane  są działania w odniesieniu do właściwej
organizacji  życia  codziennego    i  środowiska.  Organizacja  środowiska  to  przede
wszystkim dbałość o estetykę i funkcjonalność otoczenia, prawidłowe oświetlenie, zieleń
w pomieszczeniach,  warunki  sanitarnohigieniczne.  Właściwa  organizacja  życia
codziennego  akcentuje  zwłaszcza  wielość  i  różnorodność  zajęć  odbywających  się
w różnych pozycjach, stosowanie technik relaksacyjnych,

−

metoda przekazu wiedzy – dotycząca sposobów informowania, wyjaśniania i instruktażu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

metoda pobudzania zachowań sprzyjających zdrowiu -  z jednej strony stawia wymagania
z  zakresu  zachowań  prozdrowotnych,  takich  jak  czystość  ciała,  jego  hartowanie,
profilaktyczne  zabiegi  zdrowotne,  z  drugiej  inspiruje  do  podejmowania  działań
zmierzających do dbałości o własne zdrowie,

−

metoda utrwalania pożądanych zachowań i przyzwyczajeń zdrowotnych – powtarzanie
pewnych czynności oraz zachowań w określonych sytuacjach edukacyjnych,

−

metody aktywizujące – drama, narracja, burza mózgów, techniki twórczego myślenia.
Współcześnie termin „edukacja” oznacza nie tylko wychowanie i kształcenie lecz także

wspieranie rozwoju, kształtowanie postaw, samokierowanie własnym rozwojem.

W wieku dziecięcym rodzice dbają o zdrowie dziecka, odpowiadają za wyżywienie,

zabezpieczają warunki mieszkaniowe, rozwój intelektualny i społeczny. Im człowiek staje się
doroślejszy,  sam  wypracowuje  swój  styl  życia,  sam  w  przeważającej  części  odpowiada  za
zdrowie, sam troszczy się o nie.
     Wiek  „złotej  jesieni”  wymaga  również,  a  może  przede  wszystkim  odpowiedniej  troski
o zdrowie,  zarówno  fizyczne  i  psychiczne.  Szczególną  uwagę  należy  zwrócić  na
pensjonariuszy  przebywających  w  Domach  Pomocy  Społecznej.  Są  to  ludzie  starsi  żyjący
w rozłące  z najbliższymi,  samotni  po  stracie  członków  rodzin  czy  współmałżonków.
Właściwa atmosfera panująca w placówce, kulturalne  i  życzliwe kierownictwo oraz personel
sprzyjają  zdrowiu  mieszkańców  wspólnego  domu.  Warunkiem  wspomagającym  jest
zapewnienie odpowiedniego odżywiania, troska personelu medycznego. Kontakty z bliskimi,
z przyjaciółmi  i  znajomymi  z  lat  młodości  dodatnio  wpływają  na  stan  emocjonalny.
Odwiedziny  i  imprezy  okolicznościowe,  przygotowywane  przez  dzieci  szkolne  pozwalają
ludziom  starszym  przenieść  się  w  czasy  dzieciństwa  i  młodości,  wspomnieć  najpiękniejsze
przeżycia i doznania. Oczywiście czasami są powodem łez i rozczarowań.
Współpraca z instytucjami i organizacjami promującymi zdrowie

W każdym regionie Polski działają organizacje i stowarzyszenia prowadzące działalność

na rzecz promocji zdrowia. Są to instytucje, które zajmują się realizacją i inspiracją
programów profilaktycznych w różnych sferach życia. Należą do nich między innymi
stowarzyszenia działające na rzecz osób:

−

z uzależnieniami,

−

bezrobotnych,

−

niepełnosprawnych,

−

z chorobami układu krążenia, nowotworowymi,

−

promujące aktywny styl życia,

−

prawidłowe odżywianie się,

−

aktywność osób starszych i wiele innych.
Osoby zajmujące się problematyką ochrony i promocji zdrowia, na przykład w Domu

Pomocy Społecznej mogą z nimi współpracować i korzystać z ich doświadczeń. Można od
nich uzyskać materiały informacyjne, zaprosić na wykład, zorganizować zajęcia edukacyjne,
wziąć udział akcjach poświęconym wybranych problemom zdrowotnym.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak dzielimy potrzeby zdrowotne?
2.  W jakim celu przeprowadzamy badanie potrzeb zdrowotnych?
3.  Jakie narzędzia wykorzystujemy do badania  potrzeb zdrowotnych?
4.  Jaka zadania spełnia promocja zdrowia?
5.  Czym się kierujemy opracowując programy promocji zdrowia?
6.  Czym się charakteryzuje profilaktyka?
7.  Jakie wyróżniamy fazy profilaktyki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8.  Jaki cel ma profilaktyka I fazy i II fazy?
9.  Co to jest edukacja zdrowotna?
10.  Jakie znasz metody edukacji zdrowotnej?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj ankietę i rozpoznaj potrzeby zdrowotne podopiecznego Domu Pomocy

Społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować ankietę zawierającą pytania dotyczące stylu życia, zachowań zdrowotnych,

stanu zdrowia,

3)  przeprowadzić wywiad z podopiecznym, notując odpowiedzi w sposób jawny,
4)  określić potrzeby zdrowotne podopiecznego,
5)  wnioski przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karki papieru,

–

wzory ankiet,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przygotuj wystąpienie prezentujące jedno z wybranych zagadnień:

−

teoria potrzeb Maslowa i jej przydatność w pielęgnowaniu,

−

znaczenie profilaktyki w dbaniu o zdrowie,

−

związek promocji zdrowia, profilaktyki i edukacji zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przygotować wspólnie z grupą najważniejsze tematy do omówienia,
3)  przygotować plan wystąpienia,
4)  zastanowić  się  nad  sposobem  prezentacji  i  przygotować  niezbędne  materiały  (folie,

plakaty),

5)  omówić wylosowane zagadnienia,
6)  wysłuchać wystąpień innych osób,
7)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodnie z wykazem w rozdziale,

–

kartki papieru,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zaplanuj zajęcia na temat: szkodliwość nadużywania alkoholu, szkodliwość palenia

tytoniu, dla podopiecznych Domu Pomocy Społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  wybrać metodę przeprowadzenia zajęć: pogadanka, dyskusja, wykład,
3)  przygotować szczegółowy plan zajęć,
4)  przeprowadzić zajęcia wybraną metodą,
5)  wziąć udział w dyskusji, zwracając uwagę na dobre i złe strony takich zajęć.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plakaty obrazujące szkodliwość palenia tytoniu,

–

dane dotyczące substancji szkodliwych zawartych w tytoniu,

–

wykaz chorób spowodowanych paleniem papierosów.

–

broszury i plakaty o szkodliwości alkoholu dla zdrowia,

–

tablica,

–

kreda.

Ćwiczenie 4

Wykonaj plakat informujący o czynnikach ryzyka chorób układu krążenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  wypisać zachowania sprzyjające powstawaniu chorób układu krążenia,
3)  wybrać najistotniejsze czynniki ryzyka w zachorowaniach na te choroby,
4)  zaproponować działania profilaktyczne zmniejszające ryzyko zachorowania,
5)  przygotować plakat,
6)  zaprezentować plakat na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

broszury informacyjne na temat chorób układu krążenia,

–

duże arkusze papieru,

–

kolorowe markery,

–

klej,

–

papier kolorowy.

Ćwiczenie 5

Opracuj program promocji zdrowia dla pensjonariuszy DPS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) przygotować zestaw pytań do wywiadu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) rozpoznać potrzeby zdrowotne podopiecznych, wykorzystując do tego celu wcześniej

przygotowany zestaw pytań,

4)  przeanalizować możliwe odpowiedzi i określić podstawowe cele działania,
5)  zaproponować program promocji zdrowia,
6)  zaprezentować program na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Wykonaj pomiar parametrów życiowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, opiekuna i obserwatora,
3)  jako opiekun przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4)  jako podopieczny zastosować się do poleceń opiekuna,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność wykonywania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

łóżko z materacem lub wygodny fotel

–

termometry,

–

ciśnieniomierze,

–

rękawiczki gumowe.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) podać definicję potrzeb zdrowotnych?

¨ ¨

2) omówić sposoby diagnozowania potrzeb zdrowotnych?

¨ ¨

3) zdiagnozować potrzeby zdrowotne podopiecznych w DPS?

¨ ¨

4) przygotować program promocji zdrowia dla pensjonariuszy DPS?

¨ ¨

5) opracować wykaz działań zaliczanych do profilaktyki I, II i III fazy?

¨ ¨

6) określić czynniki ryzyka w chorobach układu krążenia?

¨ ¨

7) przeprowadzić zajęcia na temat szkodliwości nikotyny i alkoholu

na organizm człowieka?

¨ ¨

8) wymienić metody edukacji zdrowotnej?

¨ ¨

9) wyjaśnić związek pomiędzy profilaktyką, promocją i edukacją

zdrowotną?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.

Test zawiera 20 zadań dotyczących profilaktyki i promocji.

4. Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Zzaznacz prawidłową

odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Według Lalonda największy wpływ na zdrowie mają

a)  czynniki genetyczne.
b)  opieka zdrowotna.
c)  style życia.
d)  środowisko fizyczne.

2. Kartę Promocji Zdrowia opracowano na konferencji w

a)  Ottawie.
b)  Ałma-Acie.
c)  Adelajdzie.
d)  Sundvall.

3. Promocja zdrowia ma za zadanie

a)  uświadamianie zagrożeń dla zdrowia.
b)  podnoszenie poziomu wiedzy na temat zdrowia.
c)  kształtowanie postaw zdrowotnych.
d)  wszystkie te zadania.

4. Polityka zdrowotna to

a)  całokształt działań podejmowanych w celu najlepszej ochrony zdrowia ludności.
b)  tworzenie programów informacyjnych.
c)  określanie metod leczenia.
d)  tworzenie programów edukacyjnych.

5. Styl życia można zdefiniować jako

a)  zespół postaw, zachowań i ogólną filozofię życia.
b)  sposób ubierania się.
c)  sposób spędzania wolnego czasu.
d)  środowisko, w którym człowiek żyje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Na zdrowie człowieka wpływa środowisko

a)  biologiczne.
b)  społeczne.
c)  fizykochemiczne.
d)  wszystkie te środowiska.

7. Do metod redukcji stresu nie należą metody

a)  środowiskowe.
b)  fizjologiczne.
c)  geograficzne.
d)  umysłowe.

8. W hierarchi potrzeb według Maslowa u podstawy znajdują się potrzeby

a)  samorealizacji.
b)  bezpieczeństwa.
c)  szacunku.
d)  biologiczne.

9. Do narzędzi szacowania potrzeb zdrowotnych nie zaliczamy

a)  ankiety.
b)  wywiadu.
c)  pomiaru.
d)  szacowania.

10. Profilaktyka I fazy ma na celu

a)  zapobieganie konsekwencjom choroby przez wczesne jej wykrycie.
b)  kontrolowanie czynników ryzyka, mogących wywołać chorobę.
c)  utrwalanie prawidłowych wzorców zachowań.
d)  zahamowanie postępu choroby.

11. Edukacja zdrowotna ukierunkowana na zdrowie jako główny cel przyjmuje

a)  zapobieganie określonym chorobom.
b)  prewencję chorób, które mogą pojawić się w określonej populacji.
c)  wiedzę o sposobach radzenia sobie w czasie choroby.
d)  wiedzę o zdrowiu i wzmacnianiu zdrowia.

12. Pomiaru tętna dokonujemy najczęściej na tętnicy

a)  promieniowej.
b)  szyjnej.
c)  udowej.
d)  obojętnie na której.

13. Nadciśnienie u dorosłego człowieka to wartości ciśnienia tętniczego powyżej

a)  110/70.
b)  140/90.
c)  80/60.
d)  120/80.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Cechą oddechu jakiej nie bierzemy pod uwagę przy ocenie układu oddechowego jest

a)  rytm.
b)  długość.
c)  szybkość.
d)  zapach.

15. Eustresem jest stres

a)  korzystny.
b)  niekorzystny.
c)  neutralny.
d)  obojętny.

16. Dystres działa na organizm

a)  korzystnie.
b)  szkodliwie.
c)  zdrowotnie.
d)  neutralnie.

17. Neustres jest dla danej osoby

a)  neutralny.
b)  korzystny.
c)  szkodliwy.
d)  zdrowotny.

18. Zmierzony poziom stresu u podopiecznego wynosił 180 punktów. Ryzyko wystąpienia

choroby wynosi
a)  10 %.
b)  33 %.
c)  50 %.
d)  88 %.

19. Do technik umysłowych redukcji stresu należą

a)  kontrolowanie oddechu, relaksacja mięśniowa.
b)  medytacja, relaksacja wyobrażeniowa.
c)  redukcja wagi wydarzenia, medytacja.
d)  redukcja niepewności, autohipnoza.

20. Narodowy Program Zdrowia zawiera

a)  główne kierunki polityki zdrowotnej państwa.
b)  programy edukacji zdrowotnej.
c)  programy profilaktyczne.
d)  programy promocji zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Prowadzenie profilaktyki i promocji zdrowia

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: