Prof. dr hab. Krzysztof Krajewski
Katedra Kryminologii
Kryminologia
Rok akademicki 2010/2011
Semestr zimowy
Wykład 8
Przestępczość, jako przedmiot
badań kryminologicznych:
przestępczość rzeczywista,
ujawniona, ciemna liczba
przestępstw i statystyki
przestępczości
3
Przestępczość rzeczywista
Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa
(realizujących znamiona przestępstwa) w danym
okresie czasu, na danym terenie
4
Przestępczość ujawniona
(zarejestrowana)
Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa
(realizujących znamiona przestępstwa), wiadomość o
których dotarła do organów ścigania, oraz które
zostały przez te organy uznane za przestępstwa i
zostały jako przestępstwa zarejestrowane
5
Przestępczość nieujawniona
(ciemna liczba przestępstw)
Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa
(realizujących znamiona przestępstwa), o których
wiadomość nie dotarła do organów ścigania lub
dotarła, lecz nie zostały one przez nie jako
przestępstwa zarejestrowane
6
= +
p
r
=
p
u
+ p
n
Przestępczość
rzeczywista
Przestępczość
ujawniona
Ciemna liczba
7
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a nieujawnioną
Hipoteza A
Przestępczość
ujawniona
Przestępczość
nieujawniona
8
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a nieujawnioną
Hipoteza B
Przestępczość
ujawniona
Przestępczość
nieujawniona
9
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a nieujawnioną
Hipoteza C
Przestępczość
ujawniona
Przestępczość
nieujawniona
10
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a nieujawnioną
hipoteza A
prawdziwa przede wszystkim odnośnie
najpoważniejszych przestępstw p-ko życiu i zdrowiu;
hipoteza B
hipoteza pośrednia;
hipoteza C
prawdziwa dla przestępstw drobniejszych, np.
wielu przestępstw p-ko mieniu;
11
Przestępczość ujawniona
Przestępstwa rzeczywiście popełnione
(przestępczość rzeczywista)
Przestępstwa ujawnione
(przestępczość ujawniona)
Przestępstwa wykryte
(takie, w których ustalono sprawcę)
liczba przestępców („ujawnieni” przestępcy)
12
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a wykrytą
Sytuacja optymalna
– wykrywalność = 100%
Przestępczość
ujawniona
Przestępczość
wykryta
13
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a wykrytą
Sytuacja optymistyczna
– 50% < wykrywalność < 100%
Przestępczość
ujawniona
Przestępczość
wykryta
14
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a wykrytą
Sytuacja pesymistyczna
– wykrywalność < 50%
Przestępczość
ujawniona
Przestępczość
wykryta
15
Relacja pomiędzy przestępczością
ujawnioną a wykrytą
sytuacja optymalna
nie występuje w rzeczywistości jako
przeciętna; może natomiast dotyczyć takich przestępstw w
których ujawnienie przestępstwa jest równoznaczne z
wykryciem jego sprawcy;
sytuacja optymistyczna
jako przeciętna występuje w wielu
krajach; dotyczy szczególnie poważniejszych przestępstw;
sytuacja pesymistyczna
jako przeciętna nie jest rzadka w
wielu uprzemysłowionych krajach świata; dotyczy szczególnie
mniej poważnych przestępstw;
16
Przestępczość ujawniona
Przestępczość ujawniona (popełnione przestępstwa)
Stopień zakłócenia porządku prawnego przez przestępczość
Przestępcy ujawnieni (sprawcy wykryci)
Stopień kryminalizacji społeczeństwa
17
Czynniki kształtujące rozmiary
przestępczości ujawnionej
1.
Czynniki o charakterze normatywnym (zakres
kryminalizacji):
neokryminalizacja;
kryminalizacja;
dekryminalizacja;
depenalizacja;
18
Czynniki kształtujące rozmiary
przestępczości ujawnionej
2.
Czynniki wpływające na gotowość obywateli do
meldowania o fakcie pokrzywdzenia:
stosunek ofiary do czynu;
stosunek ofiary do sprawcy;
stosunek ofiary do organów ścigania;
sytuacja w jakiej znajduje się ofiara;
cechy osobowe ofiary;
19
Czynniki kształtujące rozmiary
przestępczości ujawnionej
3.
Czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez
policję zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa oraz ich
rejestrowanie:
formalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie
podejmowania decyzji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia
postępowania;
nieformalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie
podejmowania decyzji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia
postępowania;
20
Czynniki kształtujące rozmiary
przestępczości ujawnionej
4.
Czynniki związane z polityką ścigania i strategiami
działań policyjnych:
reaktywna strategia działań policyjnych;
proaktywna strategia działań policyjnych;
21
Mechanizmy selekcji
w procesie karnym wszczęcie postępowania i zarejestrowanie
przestępstwa w statystyce policyjnej nie oznacza
automatycznie, iż proces ten przejdzie przez wszystkie swoje
kolejne stadia, do skazania włącznie;
proces karny to poniekąd proces „odpadania”, eliminowania
spraw na kolejnych etapach postępowania na skutek
podejmowania decyzji selekcjonujących;
mechanizmy selekcji to proces prowadzący do zmniejszania się
liczby spraw będących przedmiotem rozpoznania na kolejnych
etapach postępowania;
22
Mechanizmy selekcji
ustawowe (prawne) kryteria selekcji;
pozaustawowe (pozaprawne) kryteria selekcji (to ostatnie nie
oznacza zawsze sprzeczne z prawem);
zasada legalizmu ścigania, a mechanizmy selekcji;
zasada oportunizmu ścigania, a mechanizmy selekcji;
23
Mechanizmy selekcji
w amerykańskim procesie karnym (1967)
727.000 aresztowań
= 26,2%
177.000 oskarżeń
= 6,4%
162.000 skazań
= 5,8%
63.000 uwięzionych
= 2,3%
2.780.000 przestępstw zameldowanych
= 100%
24
Mechanizmy selekcji w polskim procesie karnym
Rok 2005
Liczba wszczętych postępowań: 1 235 239
Liczba przestępstw stwierdzonych: 1 379 962 = 100%
Liczba przestępstw wykrytych: 816 961 = 59,2%
Liczba podejrzanych: 594 088 = 43,1%
Liczba oskarżonych: 531 377 = 38,5%
Liczba skazanych: 504 281 = 36,5%
Liczba skazanych
na karę
bezwzględnego
pozbawienia
wolności: 42 969
= 3,1%
25
Przestępczość ujawniona
Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:
• Rozmiary przestępczości:
liczba zdarzeń będących przestępstwami w pewnym okresie
czasu (liczba bezwzględna, całkowita);
26
Przestępczość ujawniona
Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:
• Nasilenie przestępczości:
liczba zdarzeń będących przestępstwami przypadających w
pewnym okresie czasu na określoną stałą liczbę mieszkańców,
najczęściej na 100 tys. (liczba bezwzględna, ułamkowa);
współczynnik przestępczości: liczba przestępstw
stwierdzonych przypadających na 100 tys. mieszkańców;
27
Przestępczość ujawniona
Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:
• Dynamika przestępczości:
zmiany, jakim podlegają rozmiary lub nasilenie przestępczości w
określonym przedziale czasowym (odsetki przy przyjęciu stanu w
określonym momencie czasowym, punkcie wyjściowym, za
100%);
wskaźnik dynamiki przestępczości: procentowa ilustracja
wzrostu (spadku) rozmiarów lub nasilenia przestępczości
ujawnionej między wybranymi punktami czasowymi;
28
Przestępczość ujawniona
Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:
• Struktura przestępczości:
odsetek jaki dany typ przestępstwa, dana grupa przestępstw
stanowi w stosunku do ogólnej liczby zdarzeń przestępnych w
danym okresie czasu (odsetki);
29
Przestępczość ujawniona
Podstawowe mierniki dotyczące sprawców:
liczba podejrzanych;
współczynnik podejrzanych na 100 tys. ludności;
współczynnik podejrzanych na 100 tys ludności w danej grupie
wiekowej;
liczba skazań
liczba skazanych;
współczynnik skazań na 100 tys. ludności w wieku
odpowiedzialności karnej;
współczynnik skazań na 100 tys. ludności w danej grupie
wiekowej;
30
Przestępczość ujawniona
Główne rodzaje statystyk przestępczości:
• Statystyka policyjna
• Statystyka prokuratorska
• Statystyka sądowa
• Statystyka penitencjarna
31
Statystyka policyjna
Jednostki obliczeniowe:
postępowanie przygotowawcze;
przestępstwo stwierdzone;
podejrzany;
32
Statystyka policyjna
Współczynnik przestępczości:
liczba przestępstw stwierdzonych przypadająca na 100 tys.
mieszkańców;
Współczynnik wykrywalności:
stosunek procentowy liczby przestępstw wykrytych do liczby
przestępstw stwierdzonych;
Wskaźnik dynamiki:
stosunek procentowy liczby przestępstw stwierdzonych lub
współczynnika przestępczości w roku bieżącym i ubiegłym lub w
innych okresach porównawczych;
33
Statystyka sądowa
Jednostki obliczeniowe:
sprawa;
osądzenie osoby (skazanie, warunkowe umorzenie, umorzenie,
uniewinnienie; orzeczenia pierwszej instancji, orzeczenia
prawomocne);
skazanie osoby (orzeczenia pierwszej instancji, orzeczenia
prawomocne);
34
Statystyka sądowa
Współczynnik skazań:
liczba skazań (prawomocnych) przypadająca w danym roku na
10 tys. ludności w wieku odpowiedzialności karnej (tj. powyżej
17 roku życia)
35
Statystyka penitencjarna
Jednostki obliczeniowe:
osoba tymczasowo aresztowana;
osoba skazana;
osoba ukarana (w przypadku wykroczeń);
36
Statystyka penitencjarna
Populacja więzienna:
liczba osób pozbawionych wolności w danym okresie czasu, w danym
momencie, lub przeciętna dla danego okresu (liczby bezwzględne;
element statyczny);
przyjęcia do zakładów karnych (liczby bezwzględne; element
dynamiczny);
zwolnienia z zakładów karnych (liczby bezwzględne; element
dynamiczny);
37
Statystyka penitencjarna
Współczynnik prizonizacji:
liczba osób pozbawionych wolności (tymczasowo aresztowanych,
skazanych, ukaranych) przypadająca na 100 tys. ludności;
Wskaźnik zaludnienia (przeludnienia):
stosunek liczby osadzonych do liczby miejsc w zakładach karnych;