N

O W O C Z E S N Y

 

T

E C H N I K

 

D

E N T Y S T Y C Z N Y

64

P R A C A  

I

 

Z D R O W I E

Pyły jako czynniki 
zagrażające zdrowiu

nego, czasu ekspozycji, rozpuszczal-
ności w płynach ustrojowych, a także 
od wrażliwości osobniczej uwarunko-
wanej genetycznie i nabytej (1, 3).

Charakterystyczne dla wszystkich 

pyłów jest działanie drażniące na bło-
ny śluzowe spojówek i górnych dróg 
oddechowych. Dłuższe narażenie 
może wywołać upośledzenie fizjo-
logicznych funkcji błon śluzowych, 
takich jak prawidłowe nawilżanie 
i oczyszczanie.

W zależności od wielkości ziaren 

pył przedostaje się do określonych 
odcinków dróg oddechowych. Ziar-
na o średnicy powyżej 10 μm naj-
częściej osadzają się w jamie ustnej 
i nosogardzieli, powodując mecha-
niczne uszkodzenia błony śluzowej, 
co z kolei stanowi wrota zakażenia 
dla drobnoustrojów. Cząstki o wielko-
ści od 4 μm do 10 μm przedostają się 
do tchawicy i dużych oskrzeli, nisz-
cząc nabłonek migawkowy. W tym 
przypadku część pyłów zostaje usu-
wana na zewnątrz wraz ze śluzem, na-
tomiast pozostała część jest poddana 
procesowi fagocytozy przez makrofagi 
i zalega w układzie oddechowym, po-
wodując rozrost tkanki łącznej lub roz-
wój określonych procesów zapalnych. 
Najgroźniejsze dla zdrowia są pyły 
o średnicy ziarna poniżej 3 μm, które 
docierają bezpośrednio do pęcherzy-
ków płucnych, utrudniając prawidło-
wą wymianę gazową. 

W zależności od rodzaju oraz stop-

nia toksyczności pyłu nagromadzone-
go w płucach może dojść do rozwoju 
procesów zapalno-alergicznych w po-
staci pylic łagodnych o charakterze 

Technik dentystyczny jest narażony 
na działanie wielu szkodliwych czyn-
ników, mogących prowadzić do po-
ważnych zagrożeń zdrowotnych (1). 
Badania oceniające stan zdrowia 
201 techników dentystycznych, prze-
prowadzone przez Jacobsen i Pet-
tersen (2), wykazały, że ponad 50% 
z nich cierpi z powodu problemów 
zdrowotnych związanych z wyko-
nywanym zawodem. Najczęstszymi 
problemami zdrowotnymi były zabu-
rzenia ze strony narządu ruchu (39%), 
następnie dolegliwości skórne (28%), 
zaburzenia ze strony układu oddecho-
wego (16%), zaburzenia czucia (10%) 
i problemy neurologiczne (7%).

Jak powszechnie wiadomo, podsta-

wą pracy w laboratorium jest obróbka 
mechaniczna, która ma na celu usu-
nięcie nadmiarów materiału, nada-
nie kształtu, jak również wygładzenie 
i wypolerowanie uzupełnienia prote-
tycznego. Podczas tego procesu docho-
dzi do usunięcia z powierzchni opra-
cowywanych protez i aparatów leczni-
czych pewnej części materiału, która 
zazwyczaj przybiera postać pyłu (1). 
Pył jest aerozolem zawierającym roz-
proszone w powietrzu ziarna ciała sta-
łego o średnicy od 0,1 μm do 100 μm, 
mogące wnikać do organizmu. Drogą 
ich przenikania jest głównie układ od-
dechowy, w mniejszym stopniu układ 
pokarmowy, natomiast pyły mające 
zdolność rozpuszczania się w tłusz-
czach mogą przedostawać się przez 
skórę.

Szkodliwość działania pyłów jest 

uzależniona od ich stężenia, rozmiaru 
i kształtu cząsteczek, składu chemicz-

TITLE

 



 Dust as a health hazard 

SŁOWA KLUCZOWE

 



 zagrożenia 

zdrowotne, zapylenie, materiały 
dentystyczne

STRESZCZENIE

 



 

Wykonywanie 

zawodu technika dentystycznego 
niesie ryzyko zagrożenia zdrowia 
wynikające z występujących 
w trakcie pracy czynników. Jednym 
z nich jest zapylenie powietrza 
w pomieszczeniach, w których 
dokonuje się obróbki mechanicznej 
uzupełnień protetycznych, aparatów 
ortodontycznych, szyn lub nakładek 
nazębnych. Aby zminimalizować ryzyko 
utraty zdrowia, należy poznać źródła 
zapyleń, by świadomie przestrzegać 
zasad ergonomii oraz przepisów 
bezpieczeństwa i higieny pracy.

KEY WORDS

 



 

health risk, dust, dental 

materials

SUMMARY

 



 

There is no doubt that 

dental technicians are exposed to health 
hazards during the course of their 
work. One factor is the production 
of dust during the preparation 
of restorations, prostheses, orthodontic 
appliances, splints and bite guards. 
In order to minimize these dangers 
to it is therefore essential to appreciate 
the dangerous nature of these dusts and 
their sources and to learn workplace 
ergonomic rules and policies to follow 
in order to minimize the risk that these 
dusts represent.

dr hab. n. med. Mariusz Pryliński

1

, lic. tech. dent. Małgorzata Michalska

2

, prof. dr hab. med. Honorata Shaw

3

P

onad połowa 
spośród techników 

dentystycznych cierpi 
z powodu problemów 
zdrowotnych związanych 
z wykonywanym zawodem.

6

/ 2 0 1 2

65

P R A C A  

I

 

Z D R O W I E

niezwłókniającym lub patologicznego 
rozrostu tkanki łącznej manifestujące-
go się pylicą zwłókniającą (4).

R

ODZAJE

 

PYŁÓW

W ciągu jednego roku pracy w labora-
torium techniki dentystycznej technik 
wdycha około 12 kg różnego rodza-
ju pyłów, z czego największą część 
stanowią te, które powstają podczas 
obróbki mechanicznej i polerowania 
tworzywa akrylowego (1). W tym 
przypadku szkodliwość wytwarza-
nego pyłu dotyczy nie tylko układu 
oddechowego, w którym może on być 
przyczyną pylicy lub astmy oskrze-
lowej, lecz również mechanicznych 
uszkodzeń gałki ocznej przez porusza-
jące się z dużą prędkością mikrodro-
biny metakrylanu metylu.

Drugim pod względem ilości wytwa-

rzanego pyłu materiałem jest gips. Pył 
gipsowy powstaje najczęściej podczas 
obcinania i szlifowania modeli, ale 
jego źródłem jest również tak banalna 
czynność jak mieszanie gipsu z wodą. 
Tego rodzaju pyły działają drażniąco 
na spojówki oka oraz błonę śluzową 
jamy nosowej, prowadząc do upośle-
dzenia wzroku i węchu.

Proces szlifowania i polerowania, 

który ma miejsce podczas obróbki 
elementów metalowych protez, jest 
związany z uwalnianiem do otaczają-
cego powietrza i rozproszeniem nad 
stanowiskiem pracy pyłów różnych 
metali i ich związków. W bezpośred-
niej strefie oddychania technik jest na-
rażony na wdychanie pyłów chromu, 
kobaltu, niklu, złota i palladu. Obec-
ność cząsteczek metali stwierdzono 
zarówno w pyłach emitowanych pod-
czas obróbki mechanicznej z zastoso-
waniem urządzeń wysokoobrotowych, 
jak i w dymach powstających podczas 
procesów przebiegających w wyso-
kich temperaturach, takich jak odle-
wanie czy lutowanie elementów meta-
lowych. Efektem tego typu ekspozycji 
są zwykle przewlekłe schorzenia ukła-
du oddechowego, które dość często 

w sposób nieodwracalny ograniczają 
sprawność wentylacyjną płuc (3).

Niektóre materiały stosowane 

w technice dentystycznej, zarówno 
podstawowe, jak i pomocnicze, zawie-
rają związki krzemu, takie jak kwarc, 
trydymit i krystobalit. Podczas pracy 
z tymi materiałami, w trakcie rozrabia-
nia, opracowywania i obróbki termicz-
nej, zostaje uwalniana wolna krze-
mionka w postaci pyłu lub dymu, sta-
nowiąca istotne źródło narażenia za-
wodowego technika dentystycznego.

Pyły zawierające wolną krystaliczną 

krzemionkę cechują się dość wysokim 
stopniem rozdrobnienia i zróżnico-
wanym rozmiarem cząsteczek. Stano-
wią duży odsetek frakcji wdychanej, 
co zwiększa prawdopodobieństwo 
przedostania się ich do pęcherzyków 
płucnych, a ponieważ wykazują silne 
działanie zwłókniające, mogą prowa-
dzić do rozwoju pylicy krzemowej 
i nowotworów.

Podczas obróbki prac wykonanych 

ze stopów metali za pomocą techniki 
strumieniowo-ściernej, zwanej rów-
nież piaskowaniem, występuje duże 
narażenie na działanie pyłu piasku 
korundowego. Celem tej czynności 
jest usunięcie z powierzchni metali 
pozostałości mas ogniotrwałych, które 
w swoim składzie zawierają mieszani-
nę krzemianów w postaci kwarcu lub 
krystobalitu. Ich obecność w proszku 
masy ogniotrwałej jest również źró-
dłem zagrożenia dla zdrowia już pod-
czas procesu zarabiania.

Toksyczne związki krzemu wcho-

dzą także w skład materiałów cera-
micznych, których cząstki są podczas 
obróbki mechanicznej uwalniane 
do powietrza, a następnie wchłaniane 
przez osoby przebywające w danym 
pomieszczeniu do układu oddecho-
wego. Po dłuższej ekspozycji na ten 
rodzaj zapylenia u osób narażonych 
może dojść do powstania pylicy krze-
mowej (5).

W literaturze światowej opisano 

do tej pory kilkadziesiąt przypadków 

klinicznych, tzw. „pylicy techników 
dentystycznych”, którą stwierdzono 
u pracowników pracowni protetycz-
nych z wieloletnim stażem. U wszyst-
kich z nich zdiagnozowano zmiany 
śródmiąższowe w płucach, które po-
wodowały duszność, kaszel i spadek 
wydolności oddechowej. Natomiast 
wykonane biopsje wykazały obecność 
złogów krzemu i metali w tkance płuc-
nej (6).

Znajomość tych faktów stała się 

podstawą do opracowania przepisów 
mających na celu ochronę zdrowia 
osób pracujących w zagrożonym śro-
dowisku. Poznanie tych przepisów 
oraz stosowanie zawartych w nich 
zasad postępowania to obowiązki 
zarówno pracodawcy, jak i osób za-
trudnionych w środowisku obarczo-
nym obecnością czynników zagraża-
jących zdrowiu. 



KONTAKT

1

Zakład Technik i Technologii Dentystycznych 

Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

2

Licencjat techniki dentystycznej 

Uniwersytetu Medycznego

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

3

Emerytowany profesor 

Uniwersytetu Medycznego 

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Piśmiennictwo
1. Michalska M.: Zagrożenia zawodowe w pracy 

technika dentystycznego. Praca licencjacka, 
Poznań 2010.

2. Jacobsen N., Pettersen A.: Self-reported oc-

cupation-related health complains among 
dental laboratory technicians. „Quintessense 
Int.”, 1993, 24, 409-415.

3. Mirka J.: Fizyczne i chemiczne zagrożenia 

występujące w laboratorium techniki denty-
stycznej. Praca licencjacka, Poznań 2010.

4. Maksymowicz K., Drozd R., Jurek T., Maksy-

mowicz H., Jankowska E.: Kliniczne i orzecz-
nicze przesłanki dla rozpoznania pylicy płuc 
i jej następstw z uwzględnieniem nowych 
technik diagnostyki obrazowej. „Arch. Med. 
Sąd. Krym.”, 2005, 15, 292-295.

5.  Bilski B., Połczyńska M.: Konsekwencje zdro-

wotne narażenia zawodowego techników den-
tystycznych. „Med. Pracy”, 2005, 56, 49-54.

6. Połczyńska C., Kieć-Świerczyńska M., Wa-

lusiak J., Dudek W.: Alergologia zawodowa. 
Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny 
Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2008, 111-131, 
525-543.